Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Փա­րի­զում` նժույ­գը սան­ձած, Երևա­նում` ան­հայտ բա­ցա­կա­յող (երկ­րի քա­վա­րա­նը)

Փա­րի­զում` նժույ­գը սան­ձած, Երևա­նում` ան­հայտ բա­ցա­կա­յող (երկ­րի քա­վա­րա­նը)
03.04.2020 | 01:32
«Գյուր­ջյա­նի գլուխ­գոր­ծո­ցը, ո­րը նա ի­րա­կա­նաց­րեց զա­նա­զան նյու­թե­րով, «Հաղ­թա­նակն» է։ Նա ե­րա­զում էր այդ գոր­ծը մո­նու­մեն­տալ չա­փե­րով ի­րա­կա­նաց­ված տես­նել որևէ հրա­պա­րա­կում... Գու­ցե մի օր մեր ժո­ղո­վուրդն ի­րա­կա­նաց­նի այդ իղ­ձը, և «Հաղ­թա­նա­կը» լի­նի նաև Գյուր­ջյա­նի ար­վես­տի հաղ­թա­նա­կը...»։
Եր­վանդ ՔՈ­ՉԱՐ,
«Ես և դուք»
ՀԱՆ­ՃԱՐՆ ՈՒ ՏԱ­ՂԱՆ­ԴԸ
Կեր­պար­վես­տում (նվաս­տիս խո­րին հա­մոզ­մամբ) հան­ճա­րի կարմ­րա­հուռ և ոս­կեե­րիզ պատ­մու­ճա­նով զուգ­վում են ե­զա­կի­նե­րը, նրանք, ով­քեր հաղ­թա­հա­րել են ժա­մա­նա­կի պատ­նեշն ու առե­ղծ­ված են հա­ճախ դա­րեր անց։ Հան­ճար­նե­րը ե­զա­կի են և ան­վե­րա­պա­հո­րեն հո­ղե­ղեն չեն, Երկ­նա­վորն է տիե­զե­րա­կան ա­սուպ-հուն­դը վար նե­տում և երկ­րա­վոր­նե­րիս պարգևում հո­գե­ղեն բերկ­րանք և ա­ռա­ջըն­թաց։ Մի­քե­լան­ջե­լո, Լեո­նար­դո դա Վին­չի։ Նաև Ռոս­լին, Պի­կա­սո, Ռա­ֆա­յել, Ռեմբ­րանդ։ Նաև Սա­րյան ու Գոր­կի։ Է­լի մի քա­նի­սը, հա­մա­ձայն գե­ղա­գետ մեր ըն­թեր­ցող­նե­րի կամ­քի ու քմայ­քի, և փակ­վում է շր­ջա­նը։ Քո­չա­րը դա­րա­կազ­միկ երևույթ է, հան­ճար է նա, հայ կեր­պար­վես­տի վեր­ջին հրա­բու­խը։ (Հու­սանք, որ ա­ռայժմ վեր­ջին)։ Բայց նրա ա­ճյու­նը չի հան­գր­վա­նել հայ երևե­լի­նե­րի կող­քին, Կո­մի­տա­սի ան­վան պան­թեո­նում։ Բայց չհե­ռա­նանք խնդ­րո ա­ռար­կա­յից, խոս­տա­նա­լով մի ա­ռի­թով անդ­րա­դառ­նալ Քո­չա­րի վե­րա­հու­ղար­կա­վոր­մա­նը, ո­րը մեր հեղ­հե­ղուկ ժա­մա­նա­կի պա­հանջն է։
Հա­կոբ Գյուր­ջյա­նը տա­ղանդ է, քան­դա­կա­գոր­ծա­կան փայ­լուն մի երևույթ, ո­րը գրե­թե ան­հայտ է իր բնօր­րա­նում։ Եվ ա­հա մտո­վի ե­կեք շր­ջենք մայ­րա­քա­ղա­քում և փոր­ձենք հայտ­նա­բե­րել 20-րդ դա­րի նշա­նա­վոր վար­պետ­նե­րից մե­կի վառ տա­ղան­դի ար­տա­ցո­լան­քը, որևէ ար­ձան, կո­թող կամ գո­նե քան­դակ։ Անհ­նար է, Հա­կոբ Գյուր­ջյա­նը հա­յոց 12-րդ քա­ղա­քա­մայ­րում ան­հայտ բա­ցա­կա­յող է։ Բայց, կար­ծում ենք, մոտ է նրա հաղ­թա­նա­կը։
ԳՅՈՒՐ­ՋՅԱ­ՆԻՆ` ՍԻ­ՐՈՎ
Նա հա­յոց ազն­վա­կան քա­ղաք­նե­րից մե­կում` Շու­շիում, լույս աշ­խարհ ե­կավ։ Բնօր­րան քա­ղա­քը չէր կա­րող ա­պա­հո­վել փայ­լուն ու­նա­կու­թյուն­նե­րի տեր պա­տա­նու գե­ղար­վես­տա­կան կր­թու­թյու­նը, և նա 1907-ին ճա­նա­պարհ է բռ­նում դե­պի Մոսկ­վա, ա­վար­տում տե­ղի ռեա­լա­կան ու­սում­նա­րա­նը և ուղևոր­վում է Փա­րիզ։ «Աշ­խար­հի մայ­րա­քա­ղա­քում» նախ սո­վո­րում է «Ժու­լիան» ա­կա­դե­միա­յում, ա­պա հա­ճա­խում է Օ­գյուստ Ռո­դե­նի ար­վես­տա­նոց, աս­տի­ճա­նա­բար ծա­նո­թա­նում է Փա­րի­զին։ Փա­րի­զը նա նվա­ճեց ինք­նա­բե­րա­բար։ 1911-ին նրա ար­վես­տա­նո­ցը հան­րա­հայտ էր, շատ նշա­նա­վոր­ներ էին ցան­կա­նում բնոր­դել նրան, այդ թվում` ՈՒ­լյա­նով-Լե­նի­նը։ 1914-ին ապ­րում է Մոսկ­վա­յում, ստեղ­ծում է Ֆյո­դոր Շա­լյա­պի­նի, Սեր­գեյ Ռախ­մա­նի­նո­վի և Բեթ­հո­վե­նի կի­սանդ­րի­նե­րը, մաս­նակ­ցում է «Միր իս­կուստ­վա» հան­րա­ճա­նաչ ըն­կե­րու­թյան ցու­ցա­հան­դե­սին, նաև կեր­տում է զո­րա­վար Անդ­րա­նի­կի և Շիր­վան­զա­դեի դի­մա­քան­դակ­նե­րը, բազ­մա­թիվ այլ գոր­ծեր, այ­լա­բա­նա­կան, պատ­մա­կան, կրո­նա­կան, դի­ցա­բա­նա­կան և ա­նի­մա­լիս­տա­կան թե­մա­նե­րով։ 1921-ին Ա­նա­տո­լի Լունաչարս­կու ա­ջակ­ցու­թյամբ ուղևոր­վում է դե­պի Փա­րիզ։ Գյուր­ջյա­նը մաս­նակ­ցում է նշա­նա­վոր շատ ցու­ցա­հան­դես­նե­րի, ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դես­նե­րով հան­դես է ե­կել Նյու Յոր­քում (1924) և Փա­րի­զում (1926)։ 1958-ին Գյուր­ջյա­նի կնոջ կամ­քով Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան պատ­կե­րաս­րա­հում են հայ­տն­վում քան­դա­կա­գոր­ծի շատ ճա­նաչ­ված ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ։ Այս հրա­շա­լի վար­պե­տը վախ­ճան­վեց 1948-ին` Փա­րի­զում։
ՔՈ­ՉԱ­ՐԻ ՀԻԱՑ­ՄՈՒՆ­ՔԸ. ԴՐ­ՎԱ­ԳՈՒՄ­ՆԵՐ
«1917 թ. Թիֆ­լի­սում «Հայ ար­վես­տա­գետ­նե­րի» ցու­ցա­հան­դե­սի ժա­մա­նակ ծա­նո­թա­ցա Գյուր­ջյա­նի հետ։ Նրա ար­տա­քի­նը ցն­ցող տպա­վո­րու­թյուն գոր­ծեց. հս­կա էր, թիկ­նեղ, սև սա­թի պես փայ­լող մա­զե­րով, վառ­վող ա­ծուխ­նե­րի պես աչ­քե­րով` սևով բո­լոր­ված ակ­նա­խոր­շե­րով, թավ հոն­քե­րով։ Զար­մաց­նող և ցն­ցող էր, որ բնու­թյանն այդ­քան մոտ ար­տա­քի­նով մար­դը կեր­տում էր նուրբ և զգա­յուն մար­մին­ներ։ Ո՞վ չէր զմայլ­վում, կա­խարդ­վում Մե­լի­քյան ա­մու­սին­նե­րի պորտ­րետ­նե­րով. այն­քան կեն­դա­նի և ազ­նիվ շն­չով տո­գոր­ված էին այդ ար­ձան­նե­րը, որ տղա­նե­րը թա­քուն համ­բու­րում էին կնոջ շուր­թե­րը, իսկ աղ­ջիկ­նե­րը` տղա­մար­դու մար­մա­րե ու­սե­րը... ի՜նչ նր­բու­թյուն, ի՜նչ ե­րա­զա­կան քնք­շու­թյուն։ Ինչ հիաց­մուն­քով և ոգևո­րու­թյամբ էինք հետևում, երբ նա քան­դա­կում էր Շիր­վան­զա­դեին, և ինչ­պի­սի վար­պե­տու­թյամբ նա կեր­տեց մեծ գրո­ղի կա­պույտ աչ­քե­րի տի­րա­կան հա­յաց­քը, հա­պա զո­րա­վար Անդ­րա­նի­կի հուժ­կու, ա­ռյու­ծա­նման գլու­խը...
Հի­շում եմ` Եղ. Թադևո­սյա­նը հուզ­մուն­քից քիչ էր մնում լաց լի­ներ։ Ինձ ու Հա­լա­բյա­նին տա­րավ Գյուր­ջյա­նի գոր­ծե­րի ա­ռաջ և եր­կար խո­սեց` ցույց տա­լով մեզ նրա ար­վես­տի բարձր ար­ժա­նիք­նե­րը և նր­բու­թյու­նը։
Գյուր­ջյա­նը, լավ ի­մա­նա­լով իր ար­ժե­քը, այն­պի­սի բարձր գին էր նշա­նա­կում, որ Թիֆ­լի­սը դեռևս չէր տե­սել։ Հայ բուր­ժուան շշ­մել էր, նա պետք է լայն բա­նար քսա­կը, որ­պես­զի մի փոքր բա­րե­լիեֆ գներ Գյուր­ջյա­նից։
Փա­րի­զում Քե­լե­կյան* խանն իր կի­սանդ­րու հա­մար նրան վճա­րեց այն­քան, որ կա­րե­լի էր ամ­բողջ կյան­քում այդ գու­մա­րի ե­կամ­տով ապ­րել։ Փա­րի­զում ու­ներ եր­կու ար­վես­տա­նոց, որ ի­տա­լա­ցի, ֆրան­սիա­ցի վար­պետ­նե­րը գրա­նի­տի, մար­մա­րի և բրոն­զի վրա ի­րա­կա­նաց­նում էին նրա գոր­ծե­րը։ Նա ճամ­փոր­դում էր։ Ե­ղավ Իս­պա­նիա­յում, Ա­մե­րի­կա­յում և այ­լուր... Իս­կա­կան «Maitre»-ի կյանք էր վա­րում, և եվ­րո­պա­ցի­ներն ու ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը եր­կր­պա­գում էին նրան։ Հի­շում եմ` Բել­գիա­յից մի մի­լիո­նա­տեր սե­փա­կան ինք­նա­թի­ռով էր գա­լիս նրա մոտ` Փա­րիզ` սեանս­նե­րի։ Նու­բար փա­շան, Գյուլ­բեն­կյա­նը, ո­րոնք սո­վոր չէին ար­վես­տա­գե­տի ո­տը գնա­լու, պար­ծե­նում էին, որ Գյուր­ջյա­նը քան­դա­կում է ի­րենց։ Ճիշտ ժա­մին գա­լիս էին նրա Լա­տի­նա­կան թա­ղա­մա­սի ար­վես­տա­նո­ցը...
Նա շատ բան էլ վերց­րեց իմպ­րե­սիո­նիզ­մից և կու­բիզ­մից, բայց միշտ մնաց Գյուր­ջյան, միշտ խո­սեց ի­րեն յու­րա­հա­տուկ լեզ­վով։
Կու­բիզ­մի ազ­դե­ցու­թյամբ նա կեր­տեց «Պա­րու­հին», որ շա­ղա­փի նման պտտ­վում է իր շուր­ջը. ֆոր­ման հաս­նե­լով ծայր կա­տա­րե­լու­թյան, ա­նէա­նա­լով դառ­նում է ե­րիզ-ուր­վա­գիծ։ Գյուր­ջյա­նի մոտ զգա­ցումն այն­քան ա­ռատ է ու հա­խուռն, որ նա չի կա­րո­ղա­նում մնալ պլաս­տի­կա­յին հա­տուկ սահ­ման­նե­րում և դի­մում է գույ­նի օգ­նու­թյա­նը։
Իր ար­ձան­նե­րի փոք­րա­դիր լի­նե­լու պատ­ճա­ռը միայն գե­ղա­գի­տա­կան և ո­ճա­կան նա­խընտ­րանք չէր. նա որ­քան էլ մեծ և ճա­նաչ­ված ար­վես­տա­գետ է, բայց, փաս­տո­րեն, ա­ներ­կիր, օ­դի մեջ կախ­ված մարդ էր և չէր էլ կա­րող ե­րա­զել մեծ և մո­նու­մեն­տալ գոր­ծե­րի մա­սին, քա­նի որ չու­ներ հող և ռեալ հայ­րե­նիք... Ես կար­ծում եմ` այդ պատ­ճա­ռով նա իր ամ­բողջ սե­րը և ու­ժը տվեց փոքր ար­ձան­նե­րին. դա նրա տրա­գե­դիա­յի են­թա­գի­տակ­ցա­կան ար­տա­հայ­տու­թյունն էր...
Գյուր­ջյա­նի գլուխ­գոր­ծո­ցը, ո­րը նա ի­րա­կա­նաց­րեց զա­նա­զան նյու­թե­րով, «Հաղ­թա­նակն» է»։
ՎԵՐ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԸ ՈՐ­ՊԵՍ ՎԵՐՋ­ՆԱ­ԳԻՐ` ՄԱՅ­ՐԱ­ՔԱ­ՂԱ­ՔԻ ԵՎ ՄՅՈՒՍ ՔԱ­ՂԱՔ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՎԱ­ԳԱ­ՆՈՒՆ
Հա­կոբ Գյուր­ջյա­նի ե­րա­զանքն անհ­րա­ժեշտ է ի­րա­կա­նաց­նել և տե­ղադ­րել «Հաղ­թա­նա­կը» մայ­րա­քա­ղա­քի ա­մե­նա­դի­տար­ժան վայ­րե­րից մե­կում։ Ըստ մեզ, նպա­տա­կա­հար­մար է Հյու­սի­սա­յին պո­ղո­տա­յի դար­պա­սի մոտ, Օ­պե­րա­յին թատ­րո­նին դի­մա­հա­յաց, ձուլ­ված բրոն­զից և պատ­կա­ռե­լի չա­փե­րով։
Կամ, ին­չու չէ, Ար­շա­կու­նյաց պո­ղո­տա­յի և Գա­րե­գին Նժ­դե­հի փո­ղո­ցի ձևա­վոր­ված խաչ­մե­րուկ-հրա­պա­րա­կում։ Եր­րորդ տար­բե­րա­կը ոչ պա­կաս գրա­վիչ է, հու­շար­ձա­նը շատ տե­ղին կդիտ­վի, դի­ցուք, Ար­գիշ­տի փո­ղո­ցում, քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի հարևա­նու­թյամբ։ Ար­ժե մտա­ծել։
Սրա­նից զատ հար­կա­վոր է, առ­հա­սա­րակ, և՛ մայ­րա­քա­ղա­քում, և՛ հան­րա­պե­տու­թյան մյուս քա­ղաք­նե­րում տե­ղադ­րել Հա­կոբ Գյու­ջյա­նի գլուխ­գոր­ծոց­նե­րի կրկ­նօ­րի­նակ­նե­րը։ Մաս­նա­վո­րա­պես, ե­րա­զում եմ տես­նել նրա նշա­նա­վոր «Սա­լո­մե» գլուխ­գոր­ծո­ցը (1925 թ.), Սա­յաթ-Նո­վա, Բաղ­րա­մյան պո­ղո­տա­նե­րի և Մոս­կո­վյան փո­ղո­ցի ձևա­վո­րած խաչ­մե­րուկ-հրա­պա­րա­կում։
Ի դեպ, ժա­մա­նա­կը չէ՞, որ Երևա­նում բաց­վի նրա թան­գա­րա­նը։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
* Խան-Քե­լե­կյան Տիգ­րան (1868-1951)։ Ազ­գա­յին հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ, դի­վա­նա­գետ, մե­կե­նաս, կո­լեկ­ցիո­ներ։ Փա­րի­զում 1910-ա­կան թթ. նյու­թա­պես ա­ջակ­ցել է Է. Բրա­քին, Պ. Պի­կա­սո­յին, Ա. Մա­տի­սին։  Պարգևատր­վել է Պատ­վո լե­գեո­նի շքան­շա­նով»։
Դիտվել է՝ 7393

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ