Մեր աքիլեսյան գարշապարը, կամ բազմակի ստանդարտներ
01.10.2019 | 00:02
Համենայն դեպս հիշեցնեմ. Հին աշխարհի ամենահայտնի հերոսներից մեկին՝ Աքիլեսին գուշակվել էր, որ ապրելու է երկար ու անփառունակ կյանք կամ հերոսաբար զոհվելու է Տրոյայի պարիսպների տակ: Մայրը՝ Ֆետիդան, որդուն անխոցելի դարձնելու համար ծնվելուց հետո սուզեց ստորգետնյա Ստիքս գետի սրբազան ջրերի մեջ՝ կրունկից բռնած: Տարիներ անց Աքիլեսը հույների հետ գնաց Տրոյան նվաճելու: Պարիսի հետ մենամարտում Ապոլլոնը (ում Աքիլեսը վիրավորել էր) նրա նետն ուղղեց Աքիլեսի կրնկին: Վերքը մեծ չէր, բայց մահացու էր: ՈՒ այդպես ծնվեց «աքիլեսյան գարշապար» արտահայտությունը, վկայելու, որ անխոցելիներն էլ թիրախ են ու խոցվելու տեղ ունեն:
Աքիլեսյան գարշապար ունենք բոլորս: Մի քիչ շատ, մի քիչ՝ քիչ: Անխոցելի չեն նաև նրանք, որ իրենց համարում են կրնկով Ստիքսը ընկղմված: Մեր աքիլեսյան գարշապարները՝ պոպուլիզմ ու բազմակի ստանդարտներ: Ոչ պոպուլիզմն է մեր հայտնագործությունը, ոչ բազմակի ստանդարտները: Բոլոր պետություններն այդ զենքերն ունեն միջպետական հարաբերությունների զինանոցում, կառավարությունները՝ նաև երկրի ներսում հարցեր լուծելիս: Մենք ինքնատիպ չենք, բայց դրանից անխոցելի չենք դառնում: Պոպուլիստների գլխավոր կարգախոսը՝ «Ժողովուրդն է այդպես ուզում», ծայրահեղ դեպքում՝ «ժողովուրդը պետք է որոշի»։ Իրականում նրանք ժողովրդավարություն հաստատելու անվան տակ փորձում են վերաշարադրել ու իրենց իշխանությանը հարմարեցնել Սահմանադրությունն ու օրենքները:
Ժողովրդավարություն չի նշանակում, որ ժողովրդի իշխանությունն անսահմանափակ է՝ ինչ ուզի՝ կանի՝ ստիպելով գործադիր, օրենսդիր ու դատական իշխանությանը հանրահավաքում կամ փողոցում կայացրած որոշումները կատարել: Դա աբսուրդ է: Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը ապացուցում է այդ ճշմարտությունը՝ ցուցարարները հավաքվում են Ջերմուկում ու ժամանակ են տալիս կառավարությանը, որ փակի Ամուլսարի հանքը՝ խորապես հավատացած, որ գործում են ժողովրդավարության շրջանակներում: Վարչապետը հրահանգում է շրջափակել դատարանները՝ խորապես համոզված, որ գործում է հանուն ժողովրդավարության: Կամ՝ հայտարարում է, որ դատավորներից ոմանք «վնգստում են պատերի տակ», երբ իր հետևորդները կոնկրետ դատավորի հետապնդում են, հարցով՝ «Դուք պատերի տակ վնգստացող դատավորներից չե՞ք», նրանց ձերբակալում են ու արդարադատության նախարարով, ՔՊ-ով, ՄԻՊ-ով, ՀԿ-ներով արշավ է սկսվում անօրինականության դեմ: Բազմակի ստանդարտը ուրի՞շ կերպ է լինում: Թե՞ ինչ կարելի է Կեսարին, ցլին արգելված է: Սրանք եզակի օրինակներ չեն, բայց մտածելու տեղիք են տալիս, թե ինչ է կատարվում Հայաստանի Հանրապետության գաղափարական դաշտում: Ի՞նչ արժեքների ենք դավանում: Ավելի ճիշտ՝ ինչ-որ արժեքների դավանու՞մ ենք, թե՞ ընթացիկ միակ ու անխոտելի արժեքը՝ հեղափոխական նպատակահարմարությունն է: Անցումային շրջանի միակ աքսիոմը՝ հեղափոխությունն այդպես է պահանջում:
Հիմա հերթական դիլեմայի առաջ ենք: Ինչպե՞ս վարվել Սահմանադրական դատարանի հետ: Մի կողմից՝ միանշանակ է, որ տասնամյակներով ՍԴ-ն կատարել է երկակի գործառույթ՝ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով եզրակացություններ է տվել օրինագծերի սահմանադրական համապատասխանության վերաբերյալ, և՝ մերժել է համապետական ընտրությունների բողոքարկումները՝ փաստացի վավերացնելով ընտրության արդյունքները, որ չեն արտահայտել հասարակության իրական վերաբերմունքը: Կա՞, թե՞ չկա հասարակական վստահություն Սահմանադրական դատարանի նկատմամբ: Նվազագույնը տարօրինակ է, որ այս ընթացքում որևէ սոցհարցում այս թեմայով չի կատարվել՝ պարզելու հասարակության վերաբերմունքը փաստերով: Փոխարենը հնչում են հայտարարություններ, պահանջներ, մեղադրանքներ: ՍԴ նախագահին անվստահության հարցը մտնում է ԱԺ: Անկախ նրանից, թե ինչ կվճռվի ԱԺ-ում ու հարցը ինչ ընթացք կստանա, ակնհայտ է, որ այս պայմաններում չկան իրապես անկախ Սահմանադրական դատարանն ու դատական համակարգ ունենալու նախադրյալներ: Մեծ է հավանականությունը, որ վերստեղծվելու է նոր ՍԴ, որ հիմա էլ ենթակա է գործող իշխանությանը: Նույնը՝ դատարանների պարագայում՝ կվեթինգվեն, թե չեն վեթինգվի: Իրականում դատական համակարգի անկախությունը նրա անկախությունն է ոչ միայն իշխանությունից, այլև հասարակական կարծիքից:
Անկախ դատավորի համար չպետք է նշանակություն ունենա, թե ինչ է ուզում իրենից իշխանությունը, քաղաքական ուժերն ինչպե՞ս են իր աշխատանքը գնահատում, առավել ևս՝ որքա՞ն են իր որոշումները պոպուլյար: Նրա համար կա մեկ չափանիշ՝ օրենքը, նորից օրենքը ու վերստին օրենքը: Կա՞ն պայմաններ այդպես գործելու: Հազիվ թե: Մինչև այս հարցը չունենա միանշանակ ու հստակ պատասխան, ոչ մի նշանակություն չունի՝ ո՞վ է ՍԴ նախագահը: ՍԴ-ն նորից դառնալու է դե յուրե անկախ, դե ֆակտո ենթակա կառույց: Մնացածը բազմակի ստանդարտների դրսևորում է և հեղափոխական նպատակահարմարության շահարկում, երբ իրավական հարց են դառնում ՍԴ նախագահի քավոր-սանիկական հարաբերությունները, որ, մեղմ ասած, լուրջ չէ:
Հրայր Թովմասյանին պետք չէ ո՛չ հերոս, ո՛չ հակահերոս դարձնել, իրադարձությունների զարգացումը նրան կանգնեցրել է քաղաքական ու անձնական ընտրության առաջ, որից մեծ հաշվով ոչինչ կախված չէ: Ենթադրենք, վաղը ՍԴ նախագահ է ընտրվում Անուն Ազգանունյանը, փոխվելու՞ է ՍԴ-ի նկատմամբ վերաբերմունքը: Նրա հրաժարականը օրախնդիր դարձրեց Ռոբերտ Քոչարյանի դատավարությունը, այսինքն՝ հարցը քաղաքական է: Ստեղծված իրավիճակում ոչ միայն Հրայր Թովմասյանը, ՍԴ-ն է խնդրի առաջ՝ դիմադրե՞լ իշխանությանը, թե՞ հրաժարական տալ: Դիմադրությունը խոստանում է անկանխատեսելի ընթացք ու ելք, հրաժարականը վերածվում է մեղքի ընդունման, որը չի ձևակերպված և վտանգում է ՍԴ-ի հետագա ճակատագիրը՝ իբրև ՀՀ բարձրագույն դատարան: Փաստացի՝ կա՛մ տրվել պոպուլիզմին, կա՛մ՝ կառչել Սահմանադրության անձեռնմխելիությունից: Երկու դեպքում էլ՝ ո՛չ ՍԴ գործող դատարանը, ո՛չ հնարավոր նոր դատարանը չեն դառնալու այն, ինչ ակնկալվում է օրենքով: Իրական դիլեման դա է, ոչ թե Հրայր Թովմասյանի պաշտոնավարումը կամ՝ հրաժարականը: Որովհետև Հայաստանում գործում են բազմակի ստանդարտներ, ու դա արդեն իշխանության բրենդն է:
Իշխանության բրենդն է բոլոր հարցերում հակասականության ու անորոշության մթնոլորտի ձևավորումը: Հավանաբար դա դիտարկվում է լավագույն պաշտպանվածություն: Վերջին ու ամենահանրահայտ օրինակը վարչապետը տվեց Նյու Յորքում, ՄԱԿ-ի 74-րդ նստաշրջանում ելույթով՝ խոստովանելով. «Մեզ համար լուրջ մարտահրավեր է մեր գործընկերների միջև տարաձայնությունների թնջուկում հայտնվելը, քանի որ մենք անընդհատ ենթարկվում ենք նրանց մի մասի, կամ որ ավելի վատ է՝ բոլորի կողմից ճիշտ չընկալվելու ռիսկին: Մենք ամեն ինչ անում ենք, որպեսզի հուսալի գործընկեր և լավ բարեկամ լինենք բոլորի համար՝ առանց որևէ մեկի հետ մեր հարաբերությունները վնասելու: Եվ մենք կշարունակենք ջանքեր գործադրել մեր տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական միջավայրն առավել անվտանգ դարձնելու համար»։ Սա թերևս խեղճության խոստովանություն է, որ անթույլատրելի է, կամ՝ վկայում է, որ ՀՀ-ն չունի արտաքին քաղաքականություն, ձևակերպված չէ ՀՀ պետական շահը, հետևաբար արվում են ոչ թե այդ շահից բխող քայլեր, այլ՝ բոլորի հետ ու բոլորի համար «լավը» լինելու փորձեր, որ ի սկզբանե ձախողված են։ Աշխարհաքաղաքական տարաձայնությունների թնջուկում հնարավոր չէ բոլորին բարեկամ լինել, փոխարենը հայտնվում ես բոլորի հարվածի տակ ու դառնում անվստահելի բոլորի համար, ու սա ապրիորի հեռանկար չէ: Այս քաղաքականությունը ձեզ ոչինչ չի՞ հիշեցնում «նախորդ, հանցավոր ռեժիմի» մասին:
Փաստացի՝ մենք գնացել էինք Նյու Յորք մեզ գովազդելու, ոչ թե աշխարհին ասելու՝ մենք պատրաստ ենք գործընկերության ու ունենք կոնկրետ ծրագրեր: Հասկանալու համար այդ պարզ իրողությունը բավական է Նիկոլ Փաշինյանի ելույթը համեմատել Դոնալդ Թրամփի և Էմանուել Մակրոնի ելույթների հետ: Թեմայի ու հեռանկարների առումով: Ո՛չ Թրամփը բողոքեց իր իմպիչմենտից, ո՛չ Մակրոնը` իր դեղին ժիլետավորներից, փոխարենը գծեցին այն աշխարհի պատկերը, որտեղ պատկերացնում են մարդկանց կյանքը: Ճիշտ-սխալ, լավ-վատ՝ կարելի է բանավիճել, համաձայնել ու չհամաձայնել, բայց դա այն է, ինչ վերաբերում է բոլորին ու հետաքրքրում է բոլորին: Ի՞նչ արեց Նիկոլ Փաշինյանը: Երկրորդ անգամ ՄԱԿ-ի ամբիոնից պատմեց աննախադեպ հեղափոխության, նախկինների դիմադրության, դժվարությունների մասին, որ իրենից բացի, թերևս, ոչ մեկին չեն հետաքրքրում, որովհետև դե ֆակտո Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ ոչինչ չի փոխվել, ներքին քաղաքականությունն էլ Հայաստանի ներքին գործն է: Վերջ:
Կամ՝ Ղարաբաղի հարցը: ՀՀ վարչապետը կրկնեց իր հայտնի բանաձևը՝ «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության ցանկացած լուծում պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի, Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի ժողովուրդների համար», ու տրտնջաց. «Ինձ խստորեն քննադատեցին իմ երկրում լուծման այնպիսի բանաձևի համար, որը հավասարության նշան է դնում հակամարտության 3 կողմերի միջև: Այդուամենայնիվ, ես հավատում եմ, որ դա հակամարտության խաղաղ լուծման բանալին է, քանի որ այն ենթադրում է փոխզիջման, փոխադարձ հարգանքի և հավասարակշռության հնարավորություն: Ես այդ բանաձևը ներկայացրի ոչ միայն հանրությանը, այլև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ներքո անցկացվող բանակցությունների շրջանակում: Առաջ ընթանալու համար ես ակնկալում էի նման հայտարարություն նաև Ադրբեջանից: Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի բարձրագույն իշխանությունները մնացին իրենց դիրքորոշմանը՝ ձգտելով ղարաբաղյան հիմնախնդրի այնպիսի լուծման, որն ընդունելի կլինի միայն Ադրբեջանի ժողովրդի համար»: Մի կողմից սա բացահայտում է, որ Ադրբեջանի իշխանությունները մտադիր չեն կոնֆլիկտը լուծել՝ «նրանք ցանկանում են հաղթել Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին: Նրանք չեն ցանկանում գնալ որևէ փոխզիջման: Նրանց նպատակը վրեժխնդրությունն է 1990-ականներին և 2016-ին Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ ագրեսիայի անհաջող փորձի համար: Այդ իսկ պատճառով նրանք բորբոքում են հակահայկական տրամադրություններ իրենց ժողովրդի մեջ, այդ պատճառով նրանք հսկայական ռեսուրսներ են ծախսում սպառազինության վրա, այդ իսկ պատճառով հայատյացությունն արդեն դարձել է Ադրբեջանի պաշտոնական քաղաքականությունը»: Բայց դա այն «նորությունն է», որ աշխարհը վաղուց գիտի, ու ի՞նչ: Մյուս կողմից՝ սա ժամանակը ձգելու փորձ է, որովհետև աշխարհը ու ինքը՝ Նիկոլ Փաշինյանն էլ գիտեն, որ իզուր է իր կոչը «Իլհամ Ալիևին, ընդունել բանաձևը՝ պայմաններ ստեղծել խաղաղ գործընթացում առաջընթացի համար»:
Ի պատասխան Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Էլմար Մամեդյարովը ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում հայտարարեց՝ անցած 12 ամիսներին Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում առաջընթաց չի եղել՝ Հայաստանի իշխանությունները հետաքրքրված չեն հարցի խաղաղ լուծմամբ, ու հավելել է, որ Երևանը իր հայտարարություններով վիժեցնում է գործընթացը և խոչընդոտում քաղաքական հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը, իսկ Ադրբեջանը տրամադրված է առավելագույնս շուտ հիմնախնդրի լուծմանը: Մամեդյարովը նաև նշել է, որ բանակցությունները հավերժ շարունակվել չեն կարող և չպետք է սահմանափակեն ինքնապաշտպանության իրավունքը՝ համաձայն ՄԱԿ-ի կանոնադրության և միջազգային իրավունքի: Այսինքն՝ նույն երգն է երգել՝ ինչ 30 տարում: ՈՒ՝ ի՞նչ: Թեորեմը մնու՞մ է թեորեմ, եթե ապացուցված է, կամ՝ ապացուցված է, որ ապացույց չունի: Սա հարց է, որից կախված է քաղաքականության ընտրությունը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Հայաստանը Ֆետիդա չի ունեցել, ոչ ոք մեզ Սիքստի մեջ չի ընկղմել երբևէ, բայց դա չի նշանակում, որ մենք պարտավոր ենք ոտքից գլուխ գարշապար լինել: Բազմակի ստանդարտներից ձերբազատվելը գարշապարով Սիքստի մեջ ընկղմվել է, երբ կան հստակ չափանիշներ, հստակ օրենքներ, ու օրենքների գերակայություն: Ե՞րբ դա կվերաբերի Հայաստանին՝ դա է խնդիրը, ոչ թե անձերի դեմ պայքարը:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
-
Ասում են… Ադրբեջանը խնդիր է դրել Արցախն ազատել հայ բնակչությունից, ստեղծել պայմաններ, որ հայերն այնտեղից գնան, ով կմնա՝ տեղահանել կամ կազմակերպել կոտորած Շատ հստակ է ծրագիրը:
-
Ասում են Ավելի քան 30000 երեխաներ և նրանց ընտանիքները Լեռնային Ղարաբաղում արդեն 8 ամիս է՝ գտնվում են շրջափակման և ավերակների մեջ։
-
Ասում են․․․ Թուրքական ցեղերը հայտնվել են 10-րդ դարում, 11-րդ դարում հասել են պատմական Հայաստանի տարածք: Այս հողի վրա հայերն ապրել են մթա 15-րդ դարից:
Տարածաշրջանային
