Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ես ան­ձամբ, պա­տա­նի հա­սա­կից հան­դի­պել, ուղ­ղա­կի շփ­վել եմ փետր­վա­ր­յան ապս­տամ­բու­թ­յան մաս­նա­կից­նե­րից շա­տե­րի հետ»

«Ես ան­ձամբ, պա­տա­նի հա­սա­կից հան­դի­պել, ուղ­ղա­կի շփ­վել եմ փետր­վա­ր­յան ապս­տամ­բու­թ­յան մաս­նա­կից­նե­րից շա­տե­րի հետ»
17.12.2019 | 01:58

Իրա­նա­հայ նկա­րիչ, բա­նաս­տեղծ և թարգ­մա­նիչ ՎԱ­ՐԱՆ­ԴԻ (ՍՈՒ­ՔԻԱՍ ՔՅՈՒՐՔՉ­ՅԱՆ) հետ զրու­ցել ենք նրա՝ Հա­յաս­տա­նի Ա­ռա­ջին Հան­րա­պե­տու­թ­յան կերտ­ման 100-ա­մ­յա­կին նվիր­ված «Բեր­դա­քա­ղա­քը… (Կամ Շանթն Ի­րա­նում)» վեպ-պոե­մի մա­սին:

-Ին­չու՞ ո­րո­շե­ցիք գրել այս գիր­քը, ա­ռաջ­նա­յին էր Լևոն Շան­թի կեր­պա­րի վեր­հա­նու­՞մը, թե՞ անդ­րա­դար­ձը պատ­մա­կան տվյալ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծին:
-Պի­տի ա­սեմ` թե՛ մե­կը և թե՛ մյու­սը, սա­կայն ե­թե ու­զե­նամ կա­տա­րե­լա­պես ան­կեղծ լի­նել, կարևո­րը գու­ցե երկ­րորդն էր՝ պատ­մա­կա­նը... թերևս Շանթն ու մյուս բո­լոր դեմ­քե­րը (հար­գանք ի­րենց հի­շա­տա­կին) ե­կել են այդ պատ­մա­կա­նի գե­ղար­վես­տա­կա­նու­թյու­նը հա­գեց­նե­լու: Իսկ պատ­մա­կա­նը կարևո­րում եմ մե­կից ա­վե­լի պատ­ճառ­նե­րով: Նախ` խոր­հր­դա­հայ պաշ­տո­նա­կան պատ­մու­թյու­նը ոչ միայն բա­վա­րար ու ո­րա­կա­կան ճիշտ չա­փե­րով չի անդ­րա­դար­ձել այդ դեպ­քե­րին, այլև կա՛մ չտես­նե­լու է տվել, կամ էլ նույ­նիսկ ցույց տվել ճիշտ հա­կա­ռակ կող­մից: Ինքս կար­դա­ցել եմ 20-րդ դա­րի ա­վար­տա­կան տա­րի­նե­րի բոլշևի­կյան մա­մու­լում, որ իբր Սար­դա­րա­պա­տում և այլ ճա­կատ­նե­րում դի­մադ­րու­թյու­նը կազ­մա­կեր­պող քա­ղա­քա­կան-հե­ղա­փո­խա­կան կա­ռույ­ցի ու­ժե­րը, «միա­ցած թուր­քե­րին», գրո­հում էին Հա­յաս­տա­նի վրա (դե եկ, վար­դա­պետ, ու մի՛ խեն­թա­նա...)։ Երկ­րորդ պատ­ճառն այն է, որ ես ան­ձա՛մբ, պա­տա­նի հա­սա­կից հան­դի­պել, ուղ­ղա­կի շփ­վել եմ փետր­վա­րյան ապս­տամ­բու­թյան մաս­նա­կից­նե­րից շա­տե­րի հետ` բո­լորն էլ հա­մեստ կեն­ցա­ղով ապ­րող մար­դիկ, ըն­թեր­ցել այ­լոց հու­շերն ու հի­շո­ղու­թյուն­նե­րիս մեջ ու­նե­ցել շա­տե­րի տե­սած-պատ­մա­ծը, ո­րոնք չէին հա­կա­սում մի­մյանց։ Եր­րորդն այն է, որ Պարս­կաս­տա­նը կամ, ա­վե­լի հա­վաք ա­սած, նոր հա­րյու­րա­մյա­կի ի­րա­նա­հա­յու­թյու­նը, ոչ միայն քիչ է ծա­նոթ հայ­րե­նի­քի հա­յու­թյա­նը, այլև ան­ծա­նոթ է։
-Ըն­թեր­ցո­ղը հան­դի­պում է ծա­նոթ ու ան­ծա­նոթ Լևոն Շան­թին. ի՞նչ ո­րո­նում­նե­րի ար­դյուն­քում և ի՞նչ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում է ծն­վել գիր­քը:
-Թույլ տվեք պա­տաս­խա­նել հար­ցի երկ­րորդ մա­սից սկ­սե­լով. հա­րյու­րա­վոր է­ջեր կազ­մող վի­պեր­գու­թյու­նը ֆի­զի­կա­պես գր­վել է եր­կու ա­միս­նե­րի սահ­մա­նում՝ մեկ թա­փով, իբրև դյու­զաց­ներ­գու­թյուն, թերևս խո­հի, զգաց­ման և հի­շո­ղու­թյան բա­ռա­ցիո­րեն ԺԱ՛ՅԹՔ. գրել եմ քա­ղա­քա­մայր Թեհ­րա­նում և Հա­յաս­տա­նում (մեկ-եր­կու բա­ժին ա­ռայժմ հա­նել եմ՝ եր­կի ծա­վա­լը նոր­մալ պա­հե­լու նպա­տա­կով): Իսկ ամ­բող­ջու­թյամբ ար­դյունքն է կու­տա­կում­նե­րի՝ ի­մա­ցազ­գա­ցա­կան ա­ռու­մով, ո­րոնք հա­վաք­վել է հա­մա­րյա ողջ կյանք-կեն­ցա­ղիս ըն­թաց­քում: Ո­րո­նում­նե­րի մեծ մա­սը ե­ղել է հան­դարտ՝ ժա­մա­նա­կի հետ, լսել-կար­դա­լով հու­շագ­րու­թյուն­նե­րը, նաև հա­մա­պա­տաս­խան գրա­կա­նու­թյուն, լու­սա­բա­նող հոդ­ված­ներ... Իսկ կարևո­րը, լրաց­նե­լու հա­մար հա­վա­նա­կան բաց­թո­ղում­նե­րը, պա­կաս­նե­րը, կար­դա­ցել եմ՝ եր­ջան­կա­հի­շա­տակ Ներ­սես սրբ. Մե­լիք-Թան­գյա­նի «Հու­շա­մա­տյա­նը», «Ար­տազ» հան­դե­սը, Ատր­պա­տա­կան հա­յաս­տա­նա­մերձ նա­հան­գին հատ­կաց­ված ծա­վա­լուն և նոր հա­տոր­նե­րը՝ Թե­միս կենտ­րո­նում լույս տե­սած, հոդ­ված­նե­րը, նյու­թե­րը:
Ինչ վե­րա­բե­րում է հար­ցի ա­ռա­ջին մա­սին, երևի կարևոր են ե­ղել ծա­նոթ և ան­ծա­նոթ Շան­թի կյան­քի չբա­ցա­հայտ­ված դր­վագ­նե­րը, բազ­մա­թիվ դեմ­քե­րի հետ շփումն ու իր թե­կուզ ոչ եր­կար հաս­տատ­ված ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան վայ­րե­րը, ո­րոնց մո­տի­կից ծա­նոթ եմ ե­ղել, տե­սել ման­կու­թյան վաղ հա­սա­կից, ճա­նա­չել, նույ­նիսկ երթևե­կել ծա­նոթ և ան­ծա­նոթ շեն­քե­րում, տնե­րում ու այ­գի­նե­րում... Իսկ այս բո­լո­րը ու դեռ ա­վե­լի՛ն` պի­տի գր­վեր և գր­վի մի օր:
-«Բեր­դա­քա­ղա­քը» կարևոր է ա­վե­լի շատ իբրև վա­վե­րագ­րու­թյու՞ն, թե՞ գե­ղար­վես­տա­կան երկ: Ի՞նչ կա­րող է տալ այ­սօր­վա ըն­թեր­ցո­ղին, ի՞նչ կա­րող է ա­սել՝ ուղ­ղոր­դե­լու, սե­փա­կան պատ­մու­թյունն ու ան­ցած ճա­նա­պար­հը վե­րագ­նա­հա­տե­լու ա­ռու­մով:
-«Բեր­դա­քա­ղա­քը» ինձ հա­մար ա­ռա­ջին հեր­թին գե­ղար­վես­տա­կան-պատ­մա­կան երկ է, չնա­յած գր­քի 60-70 տո­կո­սը նաև վա­վե­րագ­րա­կան է: Հարցն այն է, որ դա չպի­տի ըն­կա­լել սոսկ ու­սում­նա­սի­րու­թյուն, չնա­յած ու­նի լուրջ ճա­նա­չո­ղա­կան բնույթ: Օ­րի­նակ՝ ամ­բողջ գոր­ծում չկան Հով­սեփ Է­մի­նի պատ­մա­կան կեր­պա­րի, նաև վար­չա­պետ­նե­րից Ա. Խա­տի­սյա­նի ա­նուն­նե­րը: Նույ­նիսկ սրա­նից կա­րե­լի է հետևցնել, որ «Բեր­դա­քա­ղա­քը» գրել եմ միտք-սր­տիս թե­լադ­րան­քի սկզ­բունք­նե­րով, միշտ հա­վա­տա­րիմ խղ­ճիս ու ներ­շն­չան­քիս, ա­ռանց ո­խա­կա­լու­թյան կամ բան սո­վո­րեց­նե­լու և խրա­տե­լու։ Սե­փա­կան պատ­մու­թյունն ու ան­ցած (միա­կող­մա­նի) ճա­նա­պար­հը վե­րագ­նա­հա­տե­լու ա­ռու­մով, կար­ծում եմ, ըն­թեր­ցո­ղը պի­տի ստա­նա այն, ին­չին պատ­րաստ է, ու­նակ: Ֆրան­սիա­ցի հե­ղի­նակ-փի­լի­սո­փան կա­սեր՝ ա­զատ է: Ա­սում են՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը (նե­րա­ռյալ վի­պեր­գու­թյունն ու պոե­մը) չես բա­ցատ­րի մինչև վերջ: Ես մի բան գի­տեմ՝ եր­բեք չպետք է գնալ ծայ­րա­հե­ղու­թյուն­նե­րի, ին­չը մեզ մոտ քիչ չի ե­ղել, օ­րի­նակ՝ Բաք­վից բեր­ված դա­հի­ճը ինչ ա­նե­լիք ու­նի Հա­յաս­տա­նում, 20-ա­կան­նե­րի սկզ­բին, Հան­րա­պե­տու­թյան հիմ­նա­դիր­նե­րին կաց­նա­հա­րե­լու...
Մի ան­գամ էլ նա­յենք նախ մեզ ամ­բող­ջո­վին ու անց­յա­լին, թե­րեվս՝ նաեվ մոտ ա­պա­գա­յին, հե­տո...
-Գիրքն ուղղ­ված է հա­սա­րա՞կ ըն­թեր­ցո­ղին, թե՞ ա­ռա­վե­լա­պես մաս­նա­գետ­նե­րին: Ի՞նչ եք կար­ծում՝ այն կա­րո՞ղ է ա­ռիթ և նյութ դառ­նալ հե­տա­գա ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի հա­մար: Եվ կա՞ անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն վե­րա­նա­յե­լու պատ­մա­կան այդ դր­վագ­նե­րը (1921 թ. փետր­վա­րյան ապս­տամ­բու­թյան):
-Լավ, չեմ անդ­րա­դառ­նում: Ըն­թեր­ցո­ղը, մի քիչ վեր կամ վար, կար­դա­ցող-ըն­թեր­ցող է: Դա ոչ անգ­րա­գետ­նե­րի կամ ա­վե­լի վատ՝ կի­սագ­րա­գետ­նե­րի հա­մար է (սա ար­դեն խո­սե­լու ա՛յլ թե­մա է), ո՛չ էլ «ուլտ­րաա­վան­գար­դիստ» մաս­նա­գետ կո­չե­ցյալ­նե­րի: Կնե­րե՛ք, ե­թե ա­սածս քա­ղա­քա­վա­րի չե­ղավ կամ կոշտ հն­չեց: Չափն ու հա­մե­մա­տու­թյու­նը չխա­թա­րե­լով ա­սեմ, օ­րի­նակ «Անլ­ռե­լի զան­գա­կա­տու­նը» կամ էլ Կոս­տան Զա­րյա­նի «Տատ­րա­գո­մի հար­սը» կար­դա­ցող-ըն­թեր­ցող-ըմ­բոշխ­նո­ղը սո­վո­րա­կա՞ն ըն­թեր­ցող է, թե՞ մաս­նա­գետ՝ առ­հա­սա­րակ:
Ա­յո՛, այս եր­կը կա­րող է ա­ռիթ դառ­նալ հե­տա­գա ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ների հա­մար՝ վե­րա­նա­յե­լու Փետր­վա­րյան ապս­տամ­բու­թյու­նը տար­բեր կող­մե­րից՝ ա­ռանց այժ­մեա­կա­նու­թյու­նը կորց­նե­լու:
-Դժվար չէ՞ր պատ­մա­կան փաս­տերն ու հայտ­նի ա­նուն­նե­րի բույ­լը միա­սին զե­տե­ղե­լը: Ան­գամ կար­ծիք կա, որ ներ­կա­յաց­ված ա­նուն­նե­րի ինք­նու­թյու­նը պետք էր ծա­նո­թագ­րել ա­ռան­ձին բաժ­նով:
-Ո՛չ, քա­նի որ պատ­կեր­նե­րը գա­լիս էին ինք­նին, իսկ այս երևույ­թը, ինչ­պես հե­րոս­նե­րի կող­մից ու նրանց լեզ­վով գր­քում աս­վում է՝ եր­կար ու դա­ժան փոր­ձա­ռու­թյուն­նե­րից է գա­լիս: Քավ լի­ցի, ո­մանք ու­զում են կապ­սու­լի պես մի բան հաս­նի ի­րենց, և մի գի­շե­րում ստեղ­ծա­գո՜րծ դառ­նալ:
Ներ­կա­յաց­ված ա­նուն­նե­րի ցան­կը գո­նե այս ան­գամ հնա­րա­վոր չե­ղավ նշել: Նրա լի­նելն էլ թԷա­կան է: Ե­թե կարևո­րու­թյան հաս­նի, ա­պա պի­տի լի­նի հա­վել­ված:
-Ձեր գիր­քը Ա­լեք­սանդր Թոփ­չյա­նը բնո­րո­շում է «նո­րօ­րյա դյու­ցազ­ներ­գու­թյուն», «հան­դուգն նո­րա­րա­րու­թյուն», «վի­պա-քեր­թո­ղա­կան ասք», «թա­տե­րա­խաղ», «սցե­նար»: Տար­բեր հե­ղի­նակ­նե­րի ար­ձա­գանք­նե­րում հան­դի­պե­ցի նաև «վեպ-պոեմ», «ռեա­լիս­տա­կան ֆան­տաս­տիկ վեպ» բնո­րո­շում­նե­րի: Ո՞ր ձևա­կերպ­մանն եք ա­ռա­վել հա­մա­միտ:
-Ա­սել է՝ բա­նաս­տեղ­ծը ինչ­քան էլ լավ գրի, գնա­հատ­վի, ինքն իր ա­ռանձ­նու­թյան մեջ զգում է՝ չէ՜, այս էլ այն չէր, որ պի­տի ա­սեր, ինչ-որ բան էն չի… Բա­ռե­րը, մտ­քե­րը, ապ­րում­նե­րը քս­վում, շո­շա­փում են բե­րա­նի, լեզ­վի շր­ջա­կայ­քում, բայց այն չէ, սա` ի մի­ջի այ­լոց:
Թերևս պի­տի վկա­յա­կո­չել կամ հի­շել Ի­րա­նի միջ­նա­դա­րյան մեծ (ե­թե ոչ՝ մե­ծա­գույն) քեր­թող­նե­րից Շամ­սե Ռու­միի միս­տի­կա­կան հետևյալ երկ­տո­ղը.
Այն եմ ե­րա­զում (ա­սել), այն,
Որ չկա... Չի՛ գտն­վում...:
Հա­մե­նայն դեպս, խո­րա­պես իմ շնոր­հա­կա­լու­թյուն­ներն եմ հայտ­նում սի­րե­լի Ա­լեք­սանդր Թոփ­չյա­նին, Էդ­վարդ Մի­լի­տո­նյա­նին, Սու­րեն Դա­նիե­լյա­նին, Մե­րու­ժան Տեր-Գու­լա­նյա­նին, Ար­տեմ Հա­րու­թյու­նյա­նին, Հռիփ­սի­մե Հով­հան­նի­սյա­նին, Ա­նի Փա­շա­յա­նին, Աի­դա­յին, Գա­յա­նեին, Հաս­միկ­նե­րին... Պի­տի նե­րո­ղա­միտ լի­նեն նրանք, ո­րոնց հի­շել չկա­րո­ղա­ցա այս պա­հին:
-Կա­րո՞ղ են վե­պը ո­րա­կել քա­ղա­քա­կան:
-Սա այն­քան էլ չեմ պն­դում, սրա մա­սին կար­ծես խոսք ա­սա­ցինք քիչ վեր: Քա­ղա­քա­կան է այն­քա­նով, որ պատ­մում է չբա­ցա­հայտ­վա­ծի վե­րա­բե­րյալ: Հի­շենք` հա­ճախ մեծ ու փոքր եր­կր­նե­րի ներ­կա­յաց­ված պատ­մու­թյան մեջ գլ­խի­վայր աս­ված կամ էլ փոխ­ված բա­ներ քիչ չեն: «Մեծ» դեմ­քե­րը նույ­նիսկ այն չեն ե­ղել... Նա­պո­լեո­նը... հե­ղի­նա­կու­թյուն վա­յե­լող հե­ղի­նակ­նե­րից՝ լորդ Գոր­դոն Բայ­րո­նը...
-Քն­նա­դա­տու­թուն­նե՞ր ե­ղել են Ձեր այս գոր­ծի վե­րա­բե­րյալ:
-Ո՛չ: Կամ գո­նե ես չեմ հան­դի­պել: Կա­ռու­ցո­ղա­կան քն­նա­դա­տու­թյու­նը լավ է (քն­նել և դա­տել): Կու­զե­նամ լսել տե­ղին վեր­լու­ծա­կան­ներ, բայց թույլ տվեք ա­սել` թե­կուզ հե­ռու ան­ցյա­լում, ե­ղել են վիժ­վածք-տա­կանք­ներ, որ, չհայտ­նա­բե­րե­լով ակ­նա­ռու թե­րու­թյուն, ո­րոշ ան­ծա­նոթ թեր­թե­րում (հե­ռու Թեհ­րան-Ի­րա­նից) իմ ա­նու­նով, իմ «ստո­րագ­րու­թյամբ» տպել են նյու­թեր՝ ծաղ­րե­լով, ծա­նա­կե­լով ու ձաղ­կե­լով հայ­րե­նի­քում ապ­րող ու ստեղ­ծա­գոր­ծող գր­չա­կից­նե­րիս, որ մեր մեջ ոխ ու դժոխք ստեղ­ծեն: Ա­սե­լիք չեն այն ան­բա­րո­յա­կա­նու­թյուն­նե­րը, որ ե­ղել են հա­մա­ցան­ցա­յին անս­տո­րա­գիր կայ­քե­րում, որ­տեղ «տա­ճիկն ու Խա­չի­կը հա­վա­սար­վում են» (ա­ռած):
Ա­ռի­թը հար­մար նկա­տե­լով, այս հար­ցազ­րույ­ցում պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րա­րում եմ՝ ես ո՛չ մի բա­ռա­ցիո­րեն բա­ցա­սա­կան կամ ժխ­տո­ղա­կան տող իսկ գրած չկամ, օ­րի­նակ բեյ­րու­թի ո­րոշ թեր­թե­րում, եր­բեք, ա­ռանձ­նա­պես հա­յաս­տան­ցի գրաչ­կից­նե­րիս նկատ­մամբ:
-Ա­լեք­սանդր Թոփ­չյա­նը նշում է նաև, որ հա­մար­ձակ գործ եք ձեռ­նար­կել և սքան­չե­լիո­րեն հա­ջո­ղել: Ի՞նչ եք կար­ծում՝ հա­մար­ձակ՝ գրե­լու կեր­պի՞ ա­ռու­մով, թե՞ բարձ­րաց­ված թե­մա­յի:
-Հար­գե­լի Ա. Թոփ­չյա­նի այս կար­ծի­քը (որ գոր­ծին ծա­նո­թա­ցել է դեռ Փա­րի­զում` լույս ըն­ծա­յե­լուց ա­ռաջ) թե՛ բարձ­րաց­ված թե­մա­յի, թե՛ գրե­լու ո­ճի մա­սին է: Առ­հա­սա­րակ աս­վում է՝ ըն­տիր եր­կը (կու­զի պոե­զիա լի­նել, յու­ղա­ներկ կտավ, ֆիլ­մար­տադ­րու­թյուն, թե...) միա­ձույլ ամ­բող­ջա­կա­նու­թյամբ է հա­ջող. և՛ հա­սա­նե­լիու­թյան, և՛ պար­զու­թյան մեջ պի­տի հե՛շտ լի­նի բաղ­կա­ցու­ցիչ տար­րե­րի բա­ժա­նում-ան­ջա­տու­մը: Կով­կա­սում ապ­րող մի լավ, բայց ոչ մեծ գրող մի օր ա­սաց՝ նյութն է թե­լադ­րում ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան ո­ճը: Պի­տի ա­վե­լաց­նեմ՝ ե­թե կա հա­սու­նու­թյուն-փոր­ձա­ռու­թյունն ու հա­սել է (պոե­մի պա­րա­գա­յին) Պայթ­ման պա­հը... Շնոր­հա­կալ եմ: Թող պա­տաս­խա­նեն ինձ «չգ­րող» հա­մա­րող­նե­րը, ո­րոնք քիչ էին, ոխ­նե­րը՝ ոչ քիչ: Հի­շենք «Սփյուռ­քա­հայ գրա­կա­նու­թյուն-85» հա­տո­րի չհա­ջո­ղու­թյու­նը կամ 20-րդ դա­րի ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րին նո­բե­լյան գիրք գո­ղա­ցող «հի­մա­րի» տեղ դնող­նե­րը: Կա­րող եմ ա­նուն­ներ տալ, սա­կայն չար­ժի... Դեռ վեր­ջը չէ:
-Գր­քում Սար­հատ Քա­ջա­զեա­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը կար­դա­լուց հե­տո Վի­քի­պե­դիա­յում փնտ­րե­ցի նրա ա­նու­նը: Հե­տո Ալ. Թոփ­չյա­նի՝ Ձեզ հաս­ցեագր­ված հրա­պա­րա­կա­յին նա­մա­կից պար­զե­ցի, որ դա հնա­րո­վի ա­նուն է, տո­ղե­րի հե­ղի­նա­կը դուք եք: Գրա­կան այս եր­կում եր­բեմն դժ­վար է զա­տել ի­րա­կանն ու հնա­րո­վին: Գու­ցե պետք էլ չէ՞:
-Ճիշտ եք: Գրա­կան-գե­ղար­վես­տա­կան այս եր­կում գու­ցե պետք էլ չէ զա­տել հնա­րո­վին՝ հո­րին­վա­ծը, ա­վե­լի ու­ղիղ ա­սած՝ կի­սահ­նա­րո­վին: 2000-ի կե­սե­րին Երևա­նում լույս տե­սած իմ «Տան­գօ-21» հա­տո­րից են առն­ված գոր­ծի 2 սի­րա­յին բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք բնա­կա­նա­բար չէին կա­րող լի­նել 100 տա­րի ա­ռաջ և լույս տես­նել իմ ա­նու­նով։ Բուն ա­նուն-ազ­գա­նունս` Քիւ­րք­չեան Սու­քիա­սը վե­րա­ծե­ցի Սար­հատ Քա­ջա­զեա­նի (Ս. Ք.):
Հի­շա­տա­կել եմ ու­զում սրան վե­րա­բե­րող մի յու­րա­հա­տուկ պա­րա­գա : Վի­պեր­գու­թյունն ա­վար­տե­լուց հե­տո նս­տել էի Ա­բո­վյան փո­ղո­ցում գտն­վող «Արտ Բրիջ» գրա­խա­նութ-սր­ճա­րա­նում, դա­սա­վո­րում էի է­ջերս ու սպա­սում պրն Վի­տա­լի Աս­լա­նյա­նին` «Լու­սա­բաց» հրա­տա­րակ­չա­կա­նի տնօ­րե­նին, որ «Արտ Բրի­ջից»՝ գր­քե­րի տա­րա­ծում-ցր­ման կենտ­րո­նից ձեռք­գի­րը պի­տի տա­ներ տպագր­ման հա­մար, խո­սեինք հաշ­վար­կում­նե­րից և այլն: Քիչ ու­շա­ցավ Աս­լա­նյա­նը: Անս­պա­սե­լիո­րեն, սր­ճա­րա­նի կի­սա­մութ խա­ղա­ղու­թյան մեջ ու­նե­ցա յու­րա­հա­տուկ մի պահ, այն պա­հե­րից, որ եր­կում հե­րոս­նե­րից եր­կու-ե­րե­քի կող­մից հրամց­վում է որ­պես պայ­ծա­ռա­տես­ման երևույթ-վար­կած: Միջ­նա­կար­գում ու­սա­նել եմ մա­թե­մա­տի­կա նաև: Հան­կար­ծո­րեն հան­գե­ցի հան­րա­հաշ­վի 1-2 պարզ հա­վա­սար­ման: Գրե­ցի և կա­րող եմ փաս­տել, որ նու՛յնն են ի­րա­կա­նու­թյունն ու երևա­կա­յու­թյու­նը: Այն­պես որ, ըստ Ձեզ, դժ­վար է ջո­կել հնա­րո­վին և ի­րա­կա­նը: Բայց, բան չկա՜...
-Ի՞նչ ծրագ­րեր կան գր­քի հետ կապ­ված (թարգ­մա­նե­լու ա­ռու­մով, կի­նո­պա­տու­մի, բե­մադ­րու­թյան վե­րա­ծե­լու) և առ­հա­սա­րակ:
-Աս­վել և բա­վա­կա­նիցս աս­վում է նման աշ­խա­տանք­նե­րի վե­րա­բե­րյալ: Թարգ­մա­նու­թյու­նը հույժ հա­վա­նա­կան ու մո­տիկ է ա­վե­լի: Մյուս ծրագ­րե­րը, նկա­տի առ­նե­լով ներ­կա­յի մի­ջին-արևե­լյան ան­ցու­դար­ձերն ու պայ­ման­նե­րը, Հա­յաս­տա­նում սե­րիա-կի­նո­յի ֆի­նան­սա­կան դրու­թյու­նը, ո­րից ման­րա­մաս­նո­րեն շատ էլ տե­ղյակ չեմ ես, ա­ռայժմ խոսք ա­սելն ինձ հա­մար դժ­վար է: Վեր­ջին հաշ­վով «Գործ»-ի մար­դիկ պի­տի մո­տե­նան, մի քիչ լավ կլի­նի: Չմո­ռա­նանք, որ ես միայն գրող եմ և ապ­րում եմ մի քիչ կտր­ված «դր­սի աշ­խարհ» աս­վա­ծից:
-Ձեր գրա­կան կեղ­ծան­վան (Վա­րանդ) ստու­գա­բա­նու­թյու­նը նու՞յ­նպես այս գր­քում կա­րե­լի է գտ­նել՝ դա­տե­լով վեր­ջին տո­ղե­րից: Մի փոքր կբա­ցե՞ք չա­կերտ­նե­րը:
-Ե­թե ու­զեմ մի փոքր բա­ցել, դրա հա­մար պի­տի հի­շել՝ ըն­կա­լեա­լի կարգ է հատ­կա­պես արևե­լյան պոե­զիա­յում (հայ­կա­կան, պարս­կա­կան...), որ հե­ղի­նա­կը գրու­թյան ա­վար­տին մի ան­գամ բե­րում է իր գր­չա­նուն-ա­նու­նը՝ Չա­րենց, Շի­րազ, Սա­յաթ-Նո­վա, Հա­ֆեզ, Ռու­մի (Շամս), Սաա­դի և այլն: Բայց ա­վե­լի՛ն «բա­ցե­լու» պա­րա­գա­յին, ու­զում եմ հի­շել, որ նախ՝ Վա­րան­դան Ար­ցա­խի խամ­սա­յի մե­լի­քու­թյուն­նե­րից էր, իսկ մեր ծա­գու­մը՝ նրան­ցից, ե­ղել ենք Մե­լի­քյան... 200 տա­րի ա­ռաջ: Հի­շենք նաև, որ, կար­ծում եմ, միայն հա­յե­րե­նում է վեր­ջա­կե­տը հան­գում եր­կու կե­տի: Ե­թե նա­յենք այս­պես` վա­ղե­մա­գույն բա­րու-չա­րի հա­մե­մա­տա­կան հաս­կա­ցու­թյամբ, կամ էլ թեզ-ան­տի­թե­զի՝ այս­տեղ աս­ված է՝ 100 տա­րի անց Վա­րանդ (ան) է գա­լիս, ի­մա` Ար­ցա­խի ծայ­րա­մա­սից, հարևան, մեղմ ա­սած՝ ոչ-եղ­բայր, հո­ղի՝ ան­մի­ջա­պես եզ­րից ՎԱ­ՐԱՆ­ԴԱ-ԱՐ­ՑԱԽՆ է գա­լիս՝ վե­րա­դառ­նում է մայր հայ­րե­նիք, այլ խոսք-լեզ­վով ա­սած՝ հա­յոց մեր մեծ հո­ղա­հա­վա­քի սկզ­բին է ի­րա­կա­նա­նում, դա՜ է սկիզբ ա­ռել:
Չնա­յած հա­մոզ­ված եմ, որ ար­վես­տա­գե­տը պի­տի ու­նե­նա քա­ղա­քա­կան հա­յացք­ներ, բայց մաս­նա­գետ լի­նել չի՛ կա­րող քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, բայց ա­սե­լիք պի­տի ու­նե­նա, և չէ որ 2019-ին ՀՀ Ա­կա­դե­միա­յում Շան­թի մա­սին ա­սե­լիս, դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր Սու­րեն Դա­նիե­լյա­նը այս ա­ռու­մով է ա­սել, որ Վա­րան­դը գոր­ծը երկ­շերտ է հյու­սել: Կար­ծում եմ՝ հենց այս բա­զում կե­տերն էլ գիր­քը մա­կե­րե­սա­յի­նից տա­նում-հե­ռաց­նում են դե­պի խորքն ու բար­ձուն­քը՝ հա­մա­տեղ ըն­թաց­քով:
Զրույ­ցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Դիտվել է՝ 5218

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ