Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թ­յու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է»

«Ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թ­յու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է»
28.02.2020 | 11:51

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, թարգ­մա­նիչ ԳՈ­ՀԱՐ ԳԱԼՍ­ՏՅԱՆՆ է:

-Գո­հար, Ձեր նո­րա­տիպ գիր­քը բա­վա­կան խո­սուն վեր­նա­գիր ու­նի՝ «Գո­հար­ներ»: Ինչ­պե՞ս կանգ ա­ռաք այս վեր­նագ­րի ընտ­րու­թյան վրա և ի՞նչ սկզ­բուն­քով կազ­մե­ցիք բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն:
-Վեր­նագ­րի կն­քա­հայ­րը, ինչ­պես որ տպագ­րու­թյան հո­գա­ծուն, գր­քիս հրա­տա­րա­կիչ Վան Ա­րյանն է։ Նրա գա­ղա­փարն էր այս­պի­սի մի գիրք տպել՝ Գո­հա­րի գո­հար­նե­րը, հենց այս­պես էլ նա գրում է գր­քի ա­նո­տա­ցիա­յում։ Իսկ այս­տեղ մի քա­նի են­թա­պատ­ճառ գու­ցե միա­ժա­մա­նակ աշ­խա­տեց՝ ա­նունս, բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս մա­սին գրող ըն­կեր­նե­րիս տված հենց «գո­հար» բնու­թագ­րու­մը, ո­րը տրա­մադ­րող ու պատ­կե­րա­վոր է հն­չում, մա­նա­վանդ որ բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մա­սին գանձ, ակն, մար­գա­րիտ կամ գո­հար բնու­թագ­րիչ­նե­րը բնավ էլ խորթ չեն մեր քնա­րեր­գու­թյա­նը դեռ վաղ միջ­նա­դա­րից։ «Նա­վա­մա­տույց»-ից հե­տո, 2017-ից մինչ հի­մա ան­տիպ կամ միայն մա­մու­լում տպագր­ված նոր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս ստ­վար ժո­ղո­վա­ծուն հրա­տա­րա­կե­լու գա­ղա­փա­րը դեռ աչ­քիս ա­ռաջ, ձեռ­նա­մուխ լի­նե­լը բո­լո­րո­վին ու­րիշ մի գր­քի հրա­տա­րա­կու­թյան գու­ցե և ան­հա­վա­նա­կան թվար։ «Գո­հար­ներ»-ն իմ բո­լոր հրա­տա­րակ­ված ժո­ղո­վա­ծու­նե­րից ընտ­րո­վի բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի մի հա­վա­քա­ծու է, իսկ այս­պի­սի մի գիրք տպագ­րե­լը, ե­թե մտ­քովս էլ ան­ցած լի­ներ, դժ­վար թե այս­պես ա­րագ ի­րա­կա­նու­թյուն դառ­նար, ե­թե չլի­նեին Վան Ա­րյա­նի բա­րի կամքն ու հրա­տա­րակ­չի պրո­ֆե­սիո­նա­լիզ­մը։ Խոս­տո­վա­նեմ, որ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս ընտ­րու­թյունն ինձ հա­մար էլ հեշտ գործ չէր, բայց դա ա­րել եմ՝ հրա­տա­րակ­չա­կան կոնկ­րետ ծա­վա­լի մեջ հնա­րա­վո­րինս պահ­պա­նե­լով իմ պոե­զիա­յի բազ­մա­ձայ­նու­թյու­նը։
-Գիր­քը բա­ցող հա­կիրճ խոս­քում բա­վա­կան ընդ­գր­կուն ի­մաստ է դր­ված: Ի մաս­նա­վո­րի. «Իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյունն ինձ կտ­րում է գետ­նից, չեմ ա­սում՝ հո­ղից, ու դրա շնոր­հիվ է, որ ես ոտ­քե­րիս տակ հա­ճա­խա­բար ցնց­վող երկ­րի ա­վե­րում­նե­րին կուլ չեմ գնա­ցել»: Բա­նաս­տեղ­ծու­թյու՞նն է Ձեզ պա­հող-պահ­պա­նո­ղը, թե՞ ցնց­վող եր­կի­րը:
-Մեջ­բե­րու­մը ո՛չ միայն իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյա­նը, այլև ընդ­հան­րա­պես իմ բա­նաս­տեղ­ծա­կան ըն­կա­լում­նե­րին անդ­րա­դար­ձող խոս­քից է, և ես իս­կա­պես բա­նաս­տեղ­ծե­լով ինձ մեկ ան­գամ չէ, որ դուրս եմ բե­րել պար­տադր­վող գետ­նա­մած ի­րա­կա­նու­թյան ո­րո­գայ­թից կամ, բա­ռիս բուն ի­մաս­տով, ա­վե­րիչ ցն­ցում­նե­րից, ո­րոնք կա­րող էին և ինձ քանդ­վող քա­րե­րի տակ թող­նել։ Բա­նաս­տեղ­ծու­թյամբ վե­հա­ցող հո­գին ինք­նա­մաքր­վող և ինք­նա­պա­քին­վող զար­մա­նա­լի հատ­կու­թյուն ու­նի։ Հարց­նում եք՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­՞նը, թե՞ եր­կի­րը, կա­սեմ՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թյո՛ւ­նը և եր­կի՛­րը, ան­կախ ցն­ցում­նե­րից կամ՝ ցն­ցում­նե­րով հան­դերձ։ Բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը պա­հող-պահ­պա­նող նշա­նա­գիր է, եր­բեմն՝ չար­խա­փան, իսկ այն, որ դա հատ­կա­պես իմ (մեր) լեզ­վի մի փաստն է, չի կա­րող իմ (մեր) ցնց­վող երկ­րի, իմ (մեր) հո­ղի՝ առն­վազն լեզ­վա­կան մշա­կույ­թով միջ­նորդ­ված պահ­պա­նու­թյու­նը չու­նե­նալ՝ ուղ­ղա­կի թե ա­նուղ­ղա­կի։ Իմ այդ խոս­քում ես հա­տուկ շեշ­տում եմ հո­ղի և գետ­նի՝ գետ­նա­մա­ծու­թյան, ինչ­պես որ պար­զի ու հա­սա­րա­կաց­վո­ղի, ձգո­ղի ու կլա­նո­ղի տար­բե­րու­թյու­նը, կարևո­րում եմ ա­մեն բա­նի հա­կակ­շի­ռը, ո­րը, ի դեպ, բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մեջ կշ­ռույթ է ստեղ­ծում։
-Երևա­նի կենտ­րո­նում հա­րա­զատ տունն ու տա­նի­քը կորց­նե­լու թե­ման միայն բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում չէ, որ ար­ծարծ­վում է: Նաև գր­քի ա­ռա­ջա­բա­նում դրան անդ­րա­դառ­նում է Վան Ա­րյա­նը: Մտա­ծե՞լ էիք երբևէ, որ այս­պի­սի կեն­ցա­ղա­յին ցա­վից կա­րող են հյուս­վել քնա­րեր­գա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ:
-Ե­րախ­տա­գի­տու­թյամբ պի­տի ա­սեմ, որ Վան Ա­րյանն իր մուտ­քի խոս­քում ա­մե­նայն պատ­շա­ճու­թյամբ անդ­րա­դար­ձել է դրան։ Ա­յո, մեր երևա­նյան բակն ու հան­րա­յին գե­րա­կա շահ ան­վան տակ ան­հա­տույց քանդ­ված տու­նը՝ Բու­զան­դի 11 հաս­ցեում, 2005-ից ի վեր շատ ան­գամ է ներ­կա՝ թե՛ իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում ու գե­ղար­վես­տա­կան ար­ձա­կում, թե՛ իսկ՝ հրա­պա­րա­կագ­րու­թյան մեջ և ան­գամ հան­րագ­րե­րում, և որ­քան էլ որ վե­րա­ցարկ­ված կեր­պա­վոր­վի դա բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մեջ, գե­ղար­վես­տա­կան հնարք­նե­րի ու պատ­կեր­նե­րի այ­լա­բա­նու­թյան մի­ջո­ցով, ցա­վոք, պի­տի ա­սեմ, որ տնազ­րկ­ված լի­նելն իմ պա­րա­գա­յում շուրջ 15 տա­րի կար­գա­վի­ճակ է, տե­ղա­կան ու եվ­րա­դա­տա­րան­նե­րում ար­դա­րու­թյան պա­հան­ջի հո­գե­մաշ գոր­ծըն­թաց, տնից տուն տե­ղա­փո­խու­թյուն­ներ, տան­տե­րե­րի քմա­հա­ճույք, վար­ձա­կա­լու­թյան ու հար­կադր­ված վար­կե­րի ան­տա­նե­լի բեռ, որ գրո­ղի ու մշա­կույ­թի մար­դու ըն­տա­նի­քի հա­մար, մեղմ ա­սած, հեշտ փոր­ձու­թյուն չէր կա­րող լի­նել։ Այ­սու­հան­դերձ, ա­յո՛, պի­տի հաս­տա­տեմ, որ նաև կեն­ցա­ղա­յին ցա­վից կա­րող են հյուս­վել քնա­րա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ, և դա պա­տա­հել է շատ գրող­նե­րի հետ, բայց ոչ ոք չի կա­րող ա­սել, թե այդ խնդ­րով ի՛նչ վատ­նում­ներ է ու­նե­նում բա­նաս­տեղ­ծը և ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ու­րիշ ի՛նչ հու­նի մեջ կմտ­ներ, ե­թե կոշտ նյու­թի փոր­ձու­թյունն այդ­քան հա­մա­ռո­րեն չհե­տապն­դեր նրան։
-Ձեր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում մշ­տա­ներ­կա է բնու­թյու­նը՝ իր բո­լոր հմայք­նե­րով, ան­գամ՝ տա­րե­րա­յին դրսևո­րում­նե­րով: Ի՞նչ փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մեջ են այ­սօր մար­դը և բնու­թյու­նը, չի՞ կտր­ված կապն այս եր­կու­սի միջև:
-Բնու­թյու­նը այն մե­ծա­գույն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյունն է, որ տիե­զե­րա­կան Ա­րա­րի­չը ստեղ­ծել է Եր­կիր մո­լո­րա­կի ամ­բող­ջա­կա­նու­թյամբ, ընդ ո­րում՝ բո­լոր տա­րերք­նե­րով հան­դերձ, և մարդն էլ ա­ռան­ձին չէ այդ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նից։ ՈՒ­րիշ հարց է, որ մարդն ի՛նքն է ի­րեն դուրս դնում բնու­թյու­նից և դառ­նում երկ­րի ու բնու­թյան մո­լի սպա­ռող, ե­թե չա­սեմ՝ ոչն­չաց­նող թշ­նա­մի։ Մար­դու և բնու­թյան փոխ­հա­րա­բե­րու­թյունն այ­սօր այն­քա­նով ա­վե­լի բարդ է, որ­քա­նով որ մե­ծա­ցել և մե­ծա­նում են մար­դու հա­վակ­նու­թյուն­նե­րը. պա­հանջ­մունք­ներ ա­սե­լը միա­միտ կլի­ներ։ Ի դեպ, նաև մար­դու և մար­դու, մար­դու և մարդ­կու­թյան հան­դեպ։ Շնոր­հա­կալ եմ, որ հար­ցով ուղ­ղոր­դե­ցիք ինձ այս թե­մա­յից խո­սե­լու. սա ա­ռանց­քա­յին այն խն­դիր­նե­րից մեկն է, ո­րին պոե­զիա­յի ըն­թեր­ցում-քն­նար­կում­նե­րով մշ­տա­պես անդ­րա­դար­ձել եմ 2019 թ. «Քո ար­վես­տը դպ­րո­ցում» ծրագ­րով հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ և պի­տի խոս­տո­վա­նեմ, որ իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի՝ խաբ­ված ձեռ­նա­սուն եղ­նի­կի, գն­դա­կա­հար­ված թա­փա­ռա­կան շան, խո­սող ձիու, կամ աշ­խար­հի գե­ղեց­կու­թյունն աչ­քե­րի մեջ անդ­րա­դարձ­նող վի­թի կեր­պար­նե­րը պա­տա­նի­նե­րի հա­յացք­նե­րի մեջ տրո­փող հետք էին թող­նում, գլ­խատ­ված ծա­ռի ու ոչն­չաց­վող ան­տառ­նե­րի սա­ղար­թը ո­գիա­նում էր, և ես այ­սօր գիրքս կազ­մե­լիս հաշ­վի եմ ա­ռել նաև այդ փոր­ձա­ռու­թյամբ ա­ռաջ­նա­յին նկա­տած գոր­ծերս։
-Գրում եք.
«Մի կյանք էր, ջան­քե՜ր ու ճի­գե՛ր ան­ցած,
Մա­կույ­կըդ լք­ված… և ջուր՝ քո չորս դին…
Եվ ե­րա՜զ՝ աչ­քըդ գա­լի­քին հա­ռած,
Եվ շող ե­րա­զի – ներ­կա­յից ան­դին…»:
Ե­րա­զե­լու հա­մար ներ­կան սպա­ռե՞լ է ի­րեն, որ հա­յացքն ուղ­ղել եք դրա­նից ան­դին:
-Այդ բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը, ի դեպ, գրել եմ 2004-ին, կոնկ­րետ շար­ժա­ռի­թով, և 2008-ին հրա­տա­րակ­ված ժո­ղո­վա­ծուիս հա­մա­տեքս­տում այն բո­լո­րո­վին ու­րիշ ըն­թեր­ցում ու­նի։ Այդ հի­մա է, որ ես զգում եմ նրա՝ նաև կան­խազ­գա­ցող այ­լա­սա­ցու­թյու­նը։ Մենք քիչ ա­ռաջ նյու­թի կոշտ պար­տադ­րան­քի մա­սին խո­սե­ցինք, իսկ բա­նաս­տեղ­ծը նաև ե­րա­զողն է, ե­րա­զը փր­կագ­նո­ղը։ Ի՜նչ է միայն իմ ներ­կան, ե­թե նո­րի, գա­լի­քի ե­րազ չու­նեմ… Մի նուրբ բան ա­սեմ, որ այս գի­քը կա­ռու­ցե­լիս ա­վե­լի սուր զգա­ցի. տար­բեր օ­րե­րում և տար­բեր հո­գե­վի­ճակ­նե­րից ծն­ված բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներս ո­րո­շա­կի տրա­մադ­րու­թյուն և նա­խատ­րա­մադ­րու­թյուն են դառ­նում գր­քում, երբ է­ջե­րի նա­խորդ կամ հա­ջորդ, գու­ցե ա­վե­լի շեշ­տե­լու ար­ժա­նի, ա­սե­լի­քի հա­մա­տեքս­տում այս կամ այլ կերպ են դա­սա­վոր­վում, իսկ այս երևույթն ինք­նին հաս­տա­տում է, որ բա­նաս­տեղ­ծի ներ­կա­յի մեջ մի քա­նի ժա­մա­նակ կա. ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թյու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է։
-Եր­կի­րը մեր կո­չում եք մա­տա­ղա­կեր ու պատ­րաստ եք դառ­նալ մա­տա­ղա­ցու.
«Թե նոր մի զոհ փնտ­րեն, ու ող­ջը կրկն­վի՝
Ես կամ ու կա՛մ,-գիտ­ցե՛ք,- ես կա՛մ ու կամ…»
Չա­րեն­ցից սե­րող այս մտա­ծու­մը ճա­կա­տա­գի՞ր է հա­յի, մաս­նա­վո­րա­պես՝ հայ պոետ­նե­րի հա­մար:
-Հե՛նց Չա­րեն­ցից սե­րող, ա­յո, «թող ո՛չ մի զոհ չպա­հանջ­վի ինձ­նից բա­ցի»-ի շա­րու­նա­կու­թյունն է, որ­քա­նով որ շա­րու­նակ­վող ան­վեր­ջու­թյուն է որևէ գրա­կա­նու­թյուն։ Այդ­պես էլ ա­սում եմ՝ ինձ բա­ժին հա­սած փոր­ձու­թյան մեջ նոր մե­կին չտես­նե­լու պա­հան­ջով, իսկ մեջ­բեր­ված տո­ղից ա­ռաջ՝ սա է. «Եվ սա Եր­կիրն է իմ ու հո­ղը իմ,//Ո­րի հա­մար՝ էլ ի՜նչ ե­րազ,- կյա՛ն­քըս կտամ»։ Ինչ խոսք, սա ա­կա­մա ճա­կա­տա­գիր է դառ­նում, մար­դու և պոե­տի ճա­կա­տա­գիր, գու­ցե և՝ ազ­գա­յին ճա­կա­տա­գիր, թեև՝ հա­նուն երկ­րի ինք­նա­զո­հու­թյան պատ­րաստ լի­նե­լը և մա­տա­ղա­ցու լի­նե­լը բո­լո­րո­վին էլ նույն բա­նը չեն, և ես հի­մա հաս­կա­նում եմ, որ Ձեր հար­ցը վեր­նագ­րից է լծորդ­ված, որն ի­րա­կա­նում խայծ ու­նի իր մեջ. «Մա­տա­ղա­կեր Եր­կիրս», ի՛մ եր­կի­րը, որն ինքն է մա­տա­ղա­ցու դարձ­րել գու­ցե նաև ինձ, այ­նինչ ես ա­վե­լին կա­րող եմ տալ… Ի դեպ, «Գո­հար­ներ»-ում այս բա­նաս­տեղ­ծու­թյունն ընդգրկված է 2013-ին լույս տե­սած «Տա­նի­քի դար­պաս­ներ» ժո­ղո­վա­ծուից, իսկ հա­ջորդ է­ջին ա­վե­լի վաղ հրա­տա­րակ­ված «Ծա­մածռ­ված ան­կա­խու­թյուն»-ն է՝ մեր երկ­րի ապ­րած բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի հա­կա­սա­կան ան­ցում­նե­րով։
-Ինչ­պես մեր բա­նաս­տեղծ­նե­րից շա­տե­րը, Դուք էլ Ձեր հա­յաց­քը պա­հում եք Ա­րա­րա­տին: Այ­սօր, երբ ան­վերջ, տար­բեր լսա­րան­նե­րում, տար­բեր հա­յե­ցա­կե­տե­րից բարձ­րա­ձայն­վում է մեր ազ­գի ճա­կա­տագ­րի հետ խա­ղա­ցած չար կա­տա­կի 100-ա­մյա­կը լրա­նա­լու, սր­բա­զան մեր լե­ռը մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի ու­ժով հետ բե­րե­լու հնա­րա­վո­րու­թյան մա­սին, ի՞նչ զգա­ցո­ղու­թյուն­ներ եք ու­նե­նում:
-Զգա­ցո­ղու­թյուն­ներս միշտ նույնն են. պա­հան­ջա­տեր է պետք լի­նել՝ ան­կախ ա­մեն ին­չից…
-Ո՞րն է մեր ապ­րած ժա­մա­նա­կի գե­րա­կա ո­րա­կը, ի՞նչ բնո­րո­շում ու­նի այ­սօր­վա ի­րա­կա­նու­թյու­նը:
-Բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում՝ կա­սեի, որ ստեղ­ծա­գործ, ա­րար­չա­գործ մարդն է գե­րա­կա ո­րակ, մա՛րդն ինք­նին՝ ար­ժեք կրո­ղը և նրա ստեղ­ծած ար­ժե­քը, այդ­պես պի­տի լի­նի։ Բայց ար­դյո՞ք այդ ո­րա­կը ա­ռաջ­նա­յին է հա­մար­վում, սա ար­դեն հար­ցե­րի հարցն է։ Մարդ­կու­թյան մի մասն այ­սօր բռն­ված է նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի մո­լուց­քով, մյուս մա­սը խեղդ­վում է դրանց ար­դեն ա­ռա­ջար­կա­ծի պար­տադ­րան­քից, և մեր ի­րա­կա­նու­թյանն ա­վե­լի ու ա­վե­լի բնո­րոշ է դառ­նում կյան­քի այս­րո­պեա­կա­նը, որն ա­րա­գո­րեն դարձ­նում ենք վիր­տուալ աշ­խար­հի ա­նոր­սա­լին։
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 7052

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ