Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Փա­րա­ջա­նո­վ­յան կի­նոն շա­րու­նա­կու­թ­յուն կու­նե­նար, ու, վս­տահ եմ, «Հայ­ֆիլ­մը» այս­պես չէր հանգ­չի»

«Փա­րա­ջա­նո­վ­յան կի­նոն շա­րու­նա­կու­թ­յուն  կու­նե­նար, ու, վս­տահ եմ, «Հայ­ֆիլ­մը»  այս­պես չէր  հանգ­չի»
10.03.2020 | 01:51

Գրող, կի­նո­գետ, ՀՀ ար­վես­տի վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ ՍԵՐ­ԳԵՅ ԳԱԼՍՏ­ՅԱ­ՆԻ հա­մար տա­րին հո­բե­լ­յա­նա­կան է: Տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով անդ­րա­դար­ձել ենք սիր­ված մտա­վո­րա­կա­նի ան­ցած ու­ղուն, գր­քե­րին: Այս ան­գամ զրույ­ցի ա­ռանց­քը նրա՝ դեռևս աշ­խա­տան­քա­յին փու­լում գտն­վող Սեր­գեյ Փա­րա­ջա­նո­վին նվիր­ված գիրքն է:

-Մար­կեսն ա­սում է. «Տա­րիքն ապ­րածդ տա­րի­նե­րը չեն, այլ այն, թե ինչ ես զգում»: Ի՞նչ եք զգում Դուք հո­բե­լյա­նա­կան այս տա­րում:
-Ինձ թվում է՝ նոր եմ ա­վար­տել միջ­նա­կարգ դպ­րո­ցը, հի­շո­ղու­թյուն­նե­րումս դեռ դպ­րոցն է, ըն­կե­րա­կան շր­ջա­պա­տը: Շատ կապ­ված եմ իմ դա­սա­րա­նի հետ, ե­րա­զումս էլ եմ հա­ճախ տես­նում և տա­րիքս այդ­պի­սին եմ զգում: Զար­մա­նում եմ՝ ո՞նց հա­սա ութ­սու­նի շե­մին, ե՞րբ ութ­սունս բո­լո­րեց: Իսկ բո­լո­րել է հուն­վա­րին: Տա­րիքս ին­չու՞ չեմ զգում. ար­դեն շուրջ ե­րե­սուն գիրք եմ հրա­տա­րա­կել: 29-րդ գիրքս՝ «Մաեստ­րոն», 2019-ի աշ­նա­նը լույս տե­սավ, 30-րդը՝ «Փա­րա­ջա­նով. հան­դի­պում­ներ և ոչ միայն» գիր­քը, շու­տով պատ­րաստ կլի­նի տպագ­րու­թյան:
-Փա­րա­ջա­նո­վին նվիր­ված մեծ թվով գրա­կա­նու­թյուն կա, ին­չո՞վ է ա­ռանձ­նա­նում Ձեր գիր­քը:
-Գր­քում ներ­կա­յաց­ված են իմ հան­դի­պում­նե­րը Փա­րա­ջա­նո­վի հետ՝ Թբի­լի­սիում, Երևա­նում, նաև հայտ­նի մարդ­կանց հետ զրույց­ներս Փա­րա­ջա­նո­վի մա­սին: Օ­րի­նակ, 1973-ին Մոսկ­վա­յի մի­ջազ­գա­յին կի­նո­փա­ռա­տո­նում հան­դի­պել եմ Ջի­նա Լո­լոբ­րի­ջի­դա­յի հետ. հարց­րի՝ ի՞նչ գի­տեք Հա­յաս­տա­նի և հայ կի­նո­յի մա­սին, ա­սաց՝ շատ լավ բա­րե­կամ ու­նեմ՝ նկա­րիչ Գրի­գոր Շլ­դյա­նը, ում ար­վես­տա­նո­ցում հա­ճախ եմ լի­նում, նա է ինձ հոր­դո­րել, որ գամ Հա­յաս­տան ու լու­սան­կար­նե­րի շարք ա­նեմ: Ջի­նան նաև ա­սաց, որ հայ ռե­ժի­սո­րի ֆիլմ է տե­սել Փա­րի­զում՝ «Հրե նժույգ­ներ»: Ա­սաց, որ ապ­շած էին, դա մի նոր խոսք է կի­նոար­վես­տում, կի­նո­պոե­զիա է: Հարց­րի՝ տե­սե՞լ է «Նռան գույ­նը» ֆիլ­մը, ա­սաց, որ լսել է դրա մա­սին, բայց չի տե­սել, որ­պես հանձ­նախմ­բի ան­դամ կպա­հան­ջի այն ցու­ցադ­րել, նկա­տեց, որ այդ դեպ­քում հարկ կլի­նի ևս մի հան­դի­պում, պետք է փոր­ձենք գտ­նել ի­րար: Եվ նա­յել էր ֆիլ­մը: Փա­ռա­տո­նի փակ­ման օ­րը «Ռո­սիա» հյու­րա­նո­ցի հա­մեր­գա­յին սրա­հի վերևի հար­կում հանձ­նախմ­բի ան­դամ­նե­րը փակ­ման ա­րա­րո­ղու­թյուն էին կազ­մա­կեր­պել: Ես մա­մու­լի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ էի, փոր­ձե­ցի բարձ­րա­նալ վերև, մո­տե­նալ Ջի­նա Լո­լոբ­րի­ջի­դա­յին, ճա­նա­պարհս փա­կե­ցին, ա­սա­ցին, որ չի կա­րե­լի: Բայց հան­կարծ որ­սա­ցի իր հա­յաց­քը, բա­ժա­կը բարձ­րաց­րած ե­կավ դե­պի ինձ, ու մեր հար­ցազ­րույ­ցը կա­յա­ցավ: Խո­սեց «Նռան գույ­նի» մա­սին, ա­սաց, որ հրա­շա­լի ֆիլմ է, ա­վե­լին է քան կի­նո­պոե­զիան, դա ար­վես­տի փի­լի­սո­փա­յու­թյուն է, և կար­ծում է՝ հետևորդ­ներ չի ու­նե­նա, 100 տա­րի է պետք, որ ծն­վի մե­կը և կա­րո­ղա­նա նման ար­վեստ ստեղ­ծել:
-Ինչ­պե՞ս է «Նռան գույ­նը» ճեղ­քել խոր­հր­դա­յին գրաքն­նու­թյունն ու էկ­րան բարձ­րա­ցել, ի՞նչ գի­տեք այդ մա­սին:
-68 թվա­կանն էր: Գեղ­խոր­հուր­դը պետք է նա­յեր «Նռան գույ­նը» ու թույլ տար կամ թույլ չտար ֆիլ­մի տա­րա­ծու­մը: Գեղ­խոր­հր­դի կազ­մում էին՝ Մար­տի­րոս Սա­րյա­նը, Սիլ­վա Կա­պու­տի­կյա­նը, Էդ­վարդ Միր­զո­յա­նը, Մո­րուս Հաս­րա­թյա­նը, Հա­յաս­տա­նի կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիա­յի պե­տա­կան կո­մի­տեի նա­խա­գահ Գևորգ Հայ­րյա­նը: Եվ ո­րո­շում են՝ ցու­ցադ­րու­թյունն ար­գե­լել: Մար­տի­րոս Սա­րյա­նը վս­տա­հեց­նում է, որ հան­ճա­րեղ գործ է, ե­թե նա սխալ­վում է, իր սխա­լը կուղ­ղի, ո­րով­հետև հան­ճա­րի սխալն էլ է հե­տաքր­քիր, հոր­դո­րում է ՝ չխան­գա­րել Փա­րա­ջա­նո­վին, թույլ տալ ֆիլ­մը էկ­րան բարձ­րա­նա: Հա­մա­ձայ­նում են, Մո­րուս Հաս­րա­թյա­նը ա­ռա­ջար­կում է փո­խել վեր­նա­գի­րը: Ֆիլ­մը կոչ­վում էր «Սա­յաթ-Նո­վա»: Հայ­րյա­նը ա­սում է՝ «Նռան գույ­նը», միան­գա­մից բո­լո­րը հա­մա­ձայ­նում եմ: Հե­տա­գա­յում Փա­րա­ջա­նովն իր հու­շե­րում գրում է, որ ֆիլ­մի վեր­նագ­րի հա­մար գոհ է ու շնոր­հա­կալ:
-Ձեր գիր­քը ե՞րբ պատ­րաստ կլի­նի:
- 2019-ի դեկ­տեմ­բե­րից եմ սկ­սել գրել՝ զու­գա­հեռ ծա­նո­թա­նա­լով տար­բեր գր­քե­րի: Ինձ օգ­նեց նաև այն, որ հի­շո­ղու­թյուն­նե­րիս մի մա­սը գրա­ռել եմ, մի մասն էլ տպագր­վել է իմ «Հա­յե­լի» գր­քում: Հու­նիս-հու­լիս ա­միս­նե­րին հա­վա­նա­բար կա­վար­տեմ: Լույս է ըն­ծա­յե­լու «Է­դիթ պրինտ» հրա­տա­րակ­չու­թյու­նը: Իմ գրե­թե բո­լո­րը գր­քե­րը պետ­պատ­վե­րով են հրա­տա­րակ­վել, բայց մինչև 2023 թվա­կան գրահ­րա­տա­րակ­ման հա­մար պետ­պատ­վեր նա­խա­տես­ված չէ:
-Լու­սան­կար­ներ կա՞ն գր­քում:
-Ա­յո, շուրջ եր­կու տաս­նյակ լու­սան­կար­ներ կան:
-Դր­սում հան­րահռ­չա­կե­լու միտք ու­նե՞ք:
-«Փա­րա­ջա­նով. հան­դի­պում­ներ և ոչ միայն» գիր­քը լույս է տես­նե­լու «Հայ կի­նո­գոր­ծիչ­ներ» մա­տե­նա­շա­րով: Այդ մա­տե­նա­շա­րի բո­լոր գր­քե­րը երկ­լե­զու են՝ հա­յե­րեն և ռու­սե­րեն: Վեր­ջի­նը «Ֆրուն­զե Դով­լա­թյանն» էր, որ լույս տե­սավ 2018-ին: Ազ­գա­յին կի­նո­կենտ­րոնն էր վճա­րում թարգ­մա­նա­կան ծախ­սե­րի հա­մար: Հի­մա չկա թարգ­մա­նու­թյան հա­մար նա­խա­տես­ված գու­մար: Հնա­րա­վոր է միայն հա­յե­րեն լի­նի: Դր­սում ներ­կա­յաց­նե­լու մա­սին դժ­վար է խո­սե­լը, ե­թե թարգ­մա­նու­թյուն չկա:
-Ին­չու՞ այդ­քան ուշ անդ­րա­դար­ձաք Փա­րա­ջա­նո­վին՝ Ձեր 80-ա­մյա­կի նա­խա­շե­մին:
-Մտա­վա­խու­թյուն ու­նեի, ա­նընդ­հատ մտա­ծում էի՝ ի՞նչ կա­ռուց­ված­քով ներ­կա­յաց­նեմ Փա­րա­ջա­նո­վին. վեր­լու­ծե՞մ ֆիլ­մե­րը, կի­նո­գե­տի հա­յաց­քո՞վ ներ­կա­յաց­նեմ «Նռան գույ­նը» «Ա­շուղ Ղա­րի­բը», «Մո­ռաց­ված նախ­նի­նե­րի ստ­վեր­նե­րը»: Ի վեր­ջո ընտ­րե­ցի այս ձևա­չա­փը՝ «Փա­րա­ջա­նով. հան­դի­պում­ներ և ոչ միայն»: «Ոչ միայ­նը» ու­րիշ­նե­րի խոսքն է իր մա­սին՝ Տար­կովս­կու, Տո­նի­նո Գուե­րա­յի և այ­լոց:
Մի գլուխ կա՝ «Փա­րա­ջա­նովն ա­սում էր»: Oրի­նակ, նա ա­նընդ­հատ մրմն­ջում էր իր սի­րած ա­ղոթ­քը. «Թող կրկ­նա­պատկ­վի և ե­ռա­պատկ­վի ա­մե­նայն վեհն ու գե­ղե­ցի­կը»: Դա էր նրա ա­ղոթ­քը: Նա պաշ­տում էր գե­ղե­ցի­կը: Փա­րա­ջա­նո­վը աչ­քե­րը բա­ցել՝ տա­նը գե­ղե­ցիկ հին ապ­րանք­ներ է տե­սել: Հայ­րը՝ Հով­սե­փը, հնա­վա­ճառ էր, վա­ճա­ռում էր ինչ ա­սես, այդ թվում՝ ոս­կի, ա­դա­մանդ: Փա­րա­ջա­նո­վը գրում է՝ ի՞նչ կեն­սագ­րու­թյուն, իմ կեն­սագ­րու­թյու­նը մեկ բա­ռով կա­րե­լի է ձևա­կեր­պել՝ դարդ: Անվ­տան­գու­թյան կո­մի­տեն շա­րու­նակ հե­տապն­դել է հո­րը, խու­զար­կել տու­նը: Գրում է՝ մայրս ա­մեն ա­ռա­վոտ մի բուռ ա­դա­մանդ էր տա­լիս, որ կուլ տամ, հե­տո ամ­բողջ օ­րը գի­շե­րա­նո­թը հետևիցս բռ­նած ման գա­լիս:
-Գիր­քը բուհ կմտ­նի՞:
-Իմ գրե­թե բո­լոր գր­քե­րը թա­տե­րա­կան ինս­տի­տու­տը գնել ու օգ­տա­գոր­ծում է որ­պես ու­սում­նա­կան ձեռ­նարկ՝ «Դով­լա­թյա­նը», «Ներ­սես Հով­հան­նի­սյա­նը», «Ռու­բեն Գևոր­գյան­ցը», «Ա­տա­մա­նո­վը», «Ռո­բերտ Սա­հա­կյան­ցը»:
-Ե­թե Փա­րա­ջա­նո­վը ողջ լի­ներ...
-Երբ Կիևում՝ Դով­ժեն­կո­յի ան­վան կի­նոս­տու­դիա­յում նա նկա­րա­հա­նում է «Մո­ռաց­ված նախ­նի­նե­րի ստ­վեր­նե­րը», Յու­րի Ի­լեն­կոն, նրա հետ աշ­խա­տող մյուս օ­պե­րա­տոր­նե­րը փոր­ձում են ա­լա­փա­րա­ջա­նո­վյան ֆիլ­մեր ստեղ­ծել՝ կրկ­նել Փա­րա­ջա­նո­վին, բայց չի հա­ջող­վում: Մեզ մոտ էլ Ա­զա­տյան ա­մու­սին­նե­րը փոր­ձե­ցին նկա­րա­հա­նել վա­վե­րագ­րա­կան ֆիլ­մեր՝ փա­րա­ջա­նո­վյան մո­տիվ­նե­րով ու պլաս­տի­կա­յով, բայց, ինչ­պես Տար­կովս­կին էր ա­սում, նա այն­պի­սի պլաս­տի­կա է ստեղ­ծել կի­նո­յում, որ ոչ ոք չի կա­րող կրկ­նել:
-Իսկ ե­թե խո­սենք Փա­րա­ջա­նո­վի՝ ժա­մա­նա­կի, կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիա­յի վրա ու­նե­ցած ազ­դե­ցու­թյան մա­սին:
-Նա ու­զում էր նկա­րա­հա­նել «Ա­րա Գե­ղե­ցիկ», «Սա­սուն­ցի Դա­վիթ»... Ե­թե այդ ֆիլ­մե­րը նկա­րա­հան­վեին ու էկ­րան բարձ­րա­նա­յին, «Հայ­ֆիլ­մի» ա­նու­նը թն­դա­լու էր, ինչ­պես Կիևի­նը՝ «Մո­ռաց­ված նախ­նի­նե­րի ստ­վեր­նե­րը» ֆիլ­մից հե­տո: Փա­րա­ջա­նո­վյան կի­նոն շա­րու­նա­կու­թյուն կու­նե­նար, ու, վս­տահ եմ, «Հայ­ֆիլ­մը» այս­պես չէր հանգ­չի: Հե­տաքր­քիր մի դր­վագ հի­շե­ցի. Փա­րա­ջա­նո­վը նկա­րա­հա­նում էր «Ա­շուղ Ղա­րի­բը», օ­պե­րա­տո­րը Ալ­բերտ Յա­վու­րյանն էր: Նկա­րա­հա­նում էր մու­սուլ­մա­նա­կան ֆիլմ, ճիշտ այն ժա­մա­նակ, երբ Ար­ցա­խի հար­ցը բարձ­րաց­վեց, Սում­գա­յի­թի ջար­դե­րը սկս­վե­ցին: Եվ Փա­րա­ջա­նո­վը կար­ծես տագ­նապ է ապ­րում, զղ­ջում: Գրում է իր հու­շե­րում՝ ես էլ եմ քրիս­տո­նյա, իմ օ­պե­րա­տորն էլ, և մենք ստեղ­ծել ենք մու­սուլ­մա­նա­կան ֆիլմ, բայց կար­ծում եմ` մեր ազգն ըն­դու­նակ է ըն­դու­նե­լու ու­րիշ ազ­գու­թյուն­նե­րի ար­վես­տը, հա­յերն ինձ ճիշտ կհաս­կա­նան: Ալ­բերտ Յա­վու­րյա­նը պատ­մում է, որ ֆիլմն ար­դեն մոն­տաժ­վում էր, կան­չում է ի­րեն («Վրաց­ֆիլմ» կի­նոս­տու­դիա­յում էին ըն­թա­նում նկա­րա­հա­նում­նե­րը): Նոր դր­վագ­ներ է նկա­րա­հա­նում` Ա­շուղ Ղա­րի­բին մահ­մե­դա­կան­նե­րը հա­լա­ծում են, հայ ե­րե­խա­նե­րը փր­կում են հա­լա­ծան­քից, տա­նում ե­կե­ղե­ցի: Ա­շուղ Ղա­րիբն էլ իր հեր­թին կո­վի կաթ է հայ­թայ­թում (վատ ժա­մա­նակ­ներ էին) ու կե­րակ­րում հայ մա­նուկ­նե­րին: ՈՒ նոր գլուխ է ա­վե­լաց­նում ֆիլ­մում՝ «Աստ­ված մեկն է»: Կա­րեն Քա­լան­թա­րի վկա­յու­թյամբ` նա կյան­քի վեր­ջում տանջ­վում էր մարմ­նա­պես ու բա­րո­յա­պես, ան­սանձ երևա­կա­յու­թյու­նից պայ­թում էր գլու­խը, ծվատ­վում էր սիր­տը: Բոր­բոք­ված ու­ղե­ղում ցնորք­ներ էին ծն­վում: Նա ա­սում էր, որ մեղք է գոր­ծել հա­րա­զատ ժո­ղովր­դի դեմ, և հի­մա Աստ­ված պատ­ժում է ի­րեն. նրան թվում էր, որ իր սե­րը տար­բեր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ար­վես­տի ու մշա­կույ­թի հան­դեպ, ան­կախ նրանց ազ­գու­թյու­նից ու կրո­նից, հա­վա­սար է դա­վա­ճա­նու­թյան ու հա­վա­տու­րա­ցու­թյան: Նրան տան­ջում էր այն միտ­քը, որ ին­քը շատ քիչ բան է ա­րել իր ժո­ղովր­դի հա­մար: Նա ու­զում էր ապ­րել՝ բաց թո­ղա­ծը լրաց­նե­լու հա­մար:
Զրույցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆԻ
Դիտվել է՝ 6252

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ