«Մեր պետությունն այսօր չունի որևէ գաղափար, խնդիր, պահանջ, որոնք կարող է դնել արվեստագետի առաջ, պարտադրել, հովանավորել, ֆինանսավորել»

Որո՞նք են արվեստի միջազգային շուկայի պահանջները, ի՞նչ մարտահրավերների առաջ է կանգնած հայ արվեստագետը: Ինչու՞ է խզված արվեստագետ-արվեստաբան-արվեստասեր կապը: Նշված հարցերի շուրջ է մեր զրույցը արվեստաբան, հոգեբանական գիտությունների թեկնածու ԶԱՌԱ ՄԱԼՈՅԱՆԻ հետ:

-Ի՞նչ բացեր կան արվեստի ոլորտում, ո՞րն է հայ արվեստագետի թիվ մեկ խնդիրը:
-Հայաստանում չկա արվեստի շուկա ու չի էլ լինելու, որովհետև արվեստի շուկան հատուկ է մեծ և հարուստ երկրներին: Տարեկան կարող է, ասենք, արձան կանգնեցնելու մեկ-երկու պետական պատվեր լինել: Բայց երկու նախագծով արվեստ չես պահի:
Մեզ մոտ շուկա կա «Վերնիսաժում»: Ի դեպ, այնտեղ կան լավ նկարներ, բայց ընդհանուր մակարդակը ցածր է:
Ինչպե՞ս էր նախկինում՝ Խորհրդային Միությունում: Լինում էր պաշտոնական ցուցահանդես, մշակույթի նախարարությունը գնում էր բոլոր աշխատանքները, և այնպիսի գներով, որ նկարիչը, քանդակագործը կարող էին այդ գումարով մեկ տարի ապրել: Ռուսաստանից պատվիրում էին, ասենք, «500 հատ Լենին», սպորտային թեմայով նկարներ, աշխատավորներին պատկերող նկարներ, հայկական բնանկարներ: Մենք այդ աշխատանքները չէինք տեսնում, դրանք պահվում էին գեղարվեստի ֆոնդում, հետո կարող էին հայտնվել, ասենք, ինչ-որ հյուրանոցում: Խորհրդային տարիներին շուկա չկար, բայց կար մեկ հարուստ գնորդ՝ պետությունը: Իսկ այսօր մեզ մոտ ո՛չ մեկը կա, ո՛չ մյուսը: Կան նկարիչներ, որոնք այս կամ այն ճանապարհով դուրս են գալիս միջազգային շուկա և կարողանում են իրենց նախագծերը, նկարները վաճառել դրսում: Բայց դրա համար ճարպկություն է պետք, կապեր, լեզվի իմացություն: Ավագ սերնդի ներկայացուցիչները, որպես կանոն, չեն տիրապետում այդ եղանակներին, դրա համար նրանց վիճակն ավելի վատ է:
-Դուք նշեցիք ճարպկություն, կապեր, լեզվի իմացություն, իսկ տաղանդը բավարար բաղադրիչ չէ՞ միջազգային ճանաչում ձեռք բերելու համար:
-Ոչ, տաղանդն այսօր կարևոր չէ: Արվեստի գործն ապրանք է: Դուք ինչու՞ եք նախընտրում «Քոլգեյթի» մածուկը մեկ այլ ընկերության մածուկից: Որովհետև դա է գովազդվում: Այսինքն, եթե մեծ կապեր ունեցող արվեստի գործարքառուն (արթ-դիլեր) հանձն է առնում նկարչի գովազդը, վաճառքը, այդ նկարիչը շատ արագ կարող է դառնալ հայտնի ու հարուստ:
-Մեզ մոտ վաճառվու՞մ են նկարներ: Կոլեկցիոներներ ունե՞նք:
-Կան մասնավոր պատկերասրահներ, բացվում են, փակվում, աշխատում են, ունեն իրենց նկարիչները: Կան նաև կոլեկցիոներներ, բայց քիչ են, ներսի գնորդը չի կարող շուկա ձևավորել:
-Այս տեսանկյունից ի՞նչ վիճակում է ժամանակակից փորձարարական արվեստը:
-ժամանակակից արվեստը հիմնականում ապրում է դրամաշնորհներով: Դրանք պատին կախելու համար չեն: Ոչ ոք, ասենք, կոշիկի կույտը տանը չի դնի: Կան հեղինակավոր փառատոներ: ԱՄՆ-ում օգոստոսի վերջին տեղի է ունենում «Burning man» («Այրվող մարդը») ինստալիացիաների կոնցեպտուալ փառատոնը: Ինչու՞ այրվող մարդը, որովհետև վերջում աշխատանքները այրում են: Որպես սկզբունք, այնտեղ ոչինչ չպետք է մնա, անապատը թողնում են նույն տեսքով, ինչպիսին եղել է:
1986 թվականին, երբ նոր էր մեկնարկել փառատոնը, մասնակցում էր 20 արվեստագետ, այս տարի նրանց թիվը հասել է 70 հազարի: Փառատոնն անցկացվում է անապատում, տրամադրվում է միայն տարածք՝ վրան խփելու և ստեղծագործությունը ներկայացնելու համար: Իրենք չունեն դիտող, միայն մասնակիցներ, այդպիսին է սկզբունքը:
-Ի՞նչ է պետք, որ մերոնք էլ մասնակցեն:
-Ցանկություն: Չորս հոգու այցետոմսն արժի 1000 ԱՄՆ դոլար:
-Նկարիչների միությունում կազմակերպվում է տարեկան 40-50 ցուցահանդես: Ի՞նչ է տալիս դա նկարչին:
-Հարստացնում է կենսագրությունը: Բացի այդ, ամեն արվեստագետ կարիք ունի ներկայանալու իր ընկերներին, լսելու նրանց կարծիքը, կարելի է ասել, այդ կերպ ցույց ես տալիս, որ դու խաղի մեջ ես:
-Ի՞նչ կասեք արվեստաբան-ստեղծագործող-արվեստագետ կապի մասին:
-Նկարիչները դժգոհում են, որ արվեստաբաններն իրենց մասին չեն գրում, արվեստաբաներն էլ ասում են՝ ինչու՞ ուժ ու ժամանակ ծախսեմ, երբ ես չեմ վճարվում իմ աշխատանքի համար: Առնվազն ինձ պետք է շատ հետաքրքրեն նկարչի աշխատանքները: Բայց արդեն վաղուց չեմ տեսել այնպիսի ցուցահանդես, որն ինձ կարևոր թվա, հուզի այնպես, որ չեմ կարող չարտահայտվել:
Առավել ևս, որ այսօր արտահայտվել կարող ես ոչ միայն մամուլում, առավել նախընտրելի են սոցիալական հարթակները:
-Իսկ եթե, այնումենայնիվ, լիներ միջավայր, ստեղծագործելու, արտահայտվելու հնարավորություն, արվեստաբանի գնահատականը ի՞նչ կտար արվեստագետին ու հենց արվեստի աշխարհին:
-Նայած թե ով և ինչ է գրում: Լուրջ պրոֆեսիոնալ վերլուծությունը ապահովում է հետադարձ կապ: Բայց, ինչպես ասացի, այդ կապն այսօր խզված է: Այդ հարցը, իհարկե, լուծելի է, եթե ունենանք ֆինանսավորված հարթակ: Մշակույթի նախարարությունը, նկարիչների միությունը պետք է մտածեն այդ ուղղությամբ:
-Գուցե գա ժամանակը, երբ մեզ մո՞տ էլ կձևավորվի արվեստի քաղաքակիրթ ու հարուստ շուկա:
-Չի գա: Ես հոռետես եմ այդ առումով: Դա տեղի է ունենում իմ աչքի առաջ: Մեր ամեն սերունդը նկարում է նախորդից վատ: Ցավով եմ ասում, բայց այսօր Հայաստանում ակադեմիական նկարչությունը մահանում է, իսկ ակադեմիական նկարչությունը նկարել իմանալու վարպետություն է: Այսօր արդեն եկել-դասավանդում է մի սերունդ, որն ինքը այդ գիտելիքը չունի: Ես կարող եմ ասել՝ ինչ է տեղի ունենալու ապագայում: Մենք վերադառնալու ենք ինքնուս, սիրողական մակարդակին, այնպես, ինչպես մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը մենք ունեինք մատների վրա հաշված նկարիչներ, որոնք գնացին ապրեցին, սովորեցին Ռուսաստանում, Եվրոպայում՝ Թադևոսյանը, Սուրենյանցը, այլք: Մեզ մոտ լավագույն դեպքում կլինեն Հովնաթանյանի մակարդակի նկարիչներ, որովհետև ակադեմիական նկարչությունը պահանջում է ավանդույթ, դպրոց և ջանքեր:
-Բայց չէ՞ որ դուք, Ձեր սերնդակիցները դասավանդում եք, կրթում նոր սերնդին:
-Քանի դեռ մեր սերունդը կա, ինչ-որ բան ինչ-որ չափով պահվում է: Բայց սերնդափոխությունը շատ արագ է տեղի ունենում:
-Եթե լինի պետական մոտեցու՞մ...
-Ինչ-որ բան կարելի է փոխել: Գիտեք, ցանկացած պետություն պետք է գաղափարախոսություն ունենա: Խորհրդային Միությունը, օրինակ, լավ էր, թե վատ, խնդիր էր դնում փառաբանելու խորհրդային կարգերը, ի դեպ, փառաբանելու ռեալիստական արվեստով, որ ավելի տեսանելի լիներ: Մեր պետությունն այսօր չունի որևէ գաղափար, խնդիր, պահանջ, որոնք կարող է դնել արվեստագետի առաջ, պարտադրել, հովանավորել, ֆինանսավորել:
-Այդ դեպքում կասեն՝ արվեստագետը պետք է ազատ լինի:
-Ով ուզում է, թող ազատ լինի, բայց պետութունը չի կարող ապրել առանց գաղափարախոսության: Այ, այդ նույն «Burning man»-ին ոչ թե մենք պետք է մտածենք, թե ինչպես գնալ-մասնակցել, այլ պետությունը պետք է ուղարկի, որ հայ արվեստագետները դառնան այդ շուկայի հայտնի ու սպասված մասնակիցը:
-Արվեստասերների մասին չխոսեցինք:
-Արվեստասեր չկա, արվեստասերներն արվեստագետներն են: Ես շատ վաղուց որևէ ցուցահանդեսում, բացի արվեստագետներից, որևէ այլ այցելու չեմ տեսել: Հնարավոր է՝ երաժիշտները կամ դերասանները գան ցուցահանդես, բայց, կոպիտ ասած, տաքսու վարորդը չի գալիս ցուցահանդես:
-Փորձենք ավելի լավատեսական նոտայով ավարտել մեր զրույցը: Ձեր ուսանողների մեջ կա՞ն տաղանդավոր, հեռանկար ունեցող երիտասարդներ:
-Կան: Տասից մեկն ունի հնարավորություն լավ մասնագետ դառնալու, և ես տխրությամբ եմ նայում այդ մեկին, որովհետև շատ վատ եմ պատկերացնում՝ եթե մնա Հայաստանում, ինչպես է իր կյանքը դասավորվելու: Դրսում կա հնարավորություն դառնալու հաջողակ արվեստաբան, արթ-դիլեր: Իրականում արվեստի շուկան շատ հարուստ շուկա է, մենք տեսնում ենք՝ մեկ նկարը հարյուր միլիոնով վաճառվում է: Հարցը պետք է այսպես դրվի՝ ի՞նչ անել, որ այդ ֆինանսներից գոնե մի փոքրիկ առվակ պտտվի մեր կողմը: Դրա համար կա մի եղանակ՝ մենք պետք է մեր արվեստով հետաքրքիր լինենք արվեստի միջազգային շուկայում:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ