Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Կարծում եմ՝ եթե կան լավ գրականություն, լավ ընթերցող, մեկը մյուսին կգտնեն»

«Կարծում եմ՝ եթե կան լավ գրականություն, լավ ընթերցող, մեկը մյուսին կգտնեն»
17.05.2019 | 03:18

«Իրատեսի» հյուրը արձակագիր ՄՀԵՐ ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆՆ է: Զրույցի առանցքում գրականությունն է, նաև՝ ազգային խնդիրներ, հասարակական ճիշտ և սխալ ընկալումներ, հասարակական-քաղաքական վայրիվերումներ՝ 90-ականներից մինչև մեր օրերը:

-«Մինչև մեռնելն ապրել է պետք». այսպես է վերնագրված Ձեր առաջին վիպակը: Հիմնականում վերնագիրը վերջում է ծնվում, այս դեպքում թվում է, թե հակառակն է՝ վերնագրից է բխում ողջ պատմությունը:
-Երբ վիպակը սկսեցի գրել, վերնագրի մասին գաղափար չունեի: Ընթացքում, երբ իրադարձությունները սկսեցին զարգանալ, վերնագրի մի քանի տարբերակներ ծնվեցին, որոնցից մեկը «Կոլիբրին» էր՝ մեր դասարանի ազգային խմբակի անունը: Վիպակը գրեթե մեծ մասամբ պատրաստ էր, երբ որոշեցի վերջնական տարբերակը՝ «Մինչև մեռնելն ապրել է պետք»: Վերցված է քրդական ասացվածքից: Բավական հետաքրքիր ու հնչեղ է նաև վիպակի պարագայում:
-Ինչպե՞ս ծնվեց գրող Մհեր Իսրայելյանը:
-Հայրս՝ Վրեժ Իսրայելյանը, բավական հայտնի արձակագիր է: ՈՒսանող ժամանակ գրելու որոշ փորձեր արել եմ, բայց լուրջ գրելու մտադրություն երբևիցե չեմ ունեցել, մանավանդ որ արդեն տանը գրող կար: Հայրիկիս մահից հետո առաջին միտքը, որ ծագեց, նրա գրքի վերջաբանը գրելն էր: Եվ հասկացա, որ դա շարունակություն է ունենալու: Կարելի է ասել՝ հենց այդ պահին ծնվեց գրող Մհեր Իսրայելյանը:
-Այսինքն՝ Ձեր կյանքում որոշակի սահմանագիծ կա՝ Վրեժ Իսրայելյանից առաջ և հետո:
-Եթե նայենք գրականություն մուտք գործելու տեսակետից, գրել սկսեցի նրա մահից հետո, ու կյանքս երկփեղկվեց. մի կողմից պետական ծառայությունն էր, մյուս կողմից՝ մաքուր գրականությունը, որը ոչ մի անմիջական աղերս չուներ իմ հիմնական աշխատանքի հետ: Այո, կարելի է ասել, որոշ իմաստով սահմանագիծ կա. հայրիկիս մահը ցնցող ազդեցություն ունեցավ՝ ինձ տանելով այլ հարթություն: Երևի նաև ենթագիտակցաբար նրա գործը շարունակելու ցանկություն արթնացավ:
-Վիպակում նկարագրվող ազգային խմբակը, որի անդամ էիք նաև դուք, իրական հի՞մք ունի:
-Դպրոցական տարիները համընկան պատմական կարևոր ժամանակաշրջանի հետ. Խոհրդային կայսրությունը մեր աչքի առաջ փլուզվում էր ու սկսվում էր 88-ի անկախության շարժումը: Մենք պատանի էինք ու, մեր ընկալմամբ, ինքներս էլ մասնակցում էինք շարժմանը: Դասերից փախչում էինք, որ ցույցերին մասնակցենք կամ գործողությունների պլան էինք մշակում՝ ռազմագիտության կաբինետի փամփուշտները հափշտակելու և սահման ուղարկելու: Իհարկե, դրանք ուսումնական փամփուշտներ էին ու մարտական նշանակություն չունեին: Արդեն հետադարձ հայացքով՝ այդ ամենը ծիծաղելի կարող է թվալ, բայց, կարծում եմ, շատ ափսոս կլիներ այդ ժամանակաշրջանի մանկական ընկալումները թղթին չհանձնելը: Իհարկե, իրադարձությունների հաջորդականությունը պահպանված չէ, կան դեպքեր, որ 90-ականներին են կատարվել, բայց միահյուսվել են այդ պատմությանը:
-Նոր սերունդը կարծես անմասն է այդ պատմություններից, կամ գուցե ստվերում է մնացել այն, ինչ ձեռք ենք բերել այդ տարիներին: Չէ՞ որ, ինչպես նշեցիք, պատմական կարևոր ժամանակաշրջան էինք ապրում:
-Ժողովուրդն այդ տարիները սկսեց ընկալել որպես ցրտի ու մթի տարիներ: Այդ ընկալումները փոխանցվեցին նաև նոր սերնդին: Չեմ ուզում ասել, թե նրանք ոչ մի լավ արժեք չեն ժառանգել նախորդ սերնդից, բայց չիմացության, որոշակի սխալ քարոզչության հետևանքով 90-ականներն ընկալվեցին որպես վատ տարիներ, ինչին ես համաձայն չեմ: Եթե պատմության համատեքստում նայենք, իրականում դրանք հաղթանակի տարիներ էին: Իհարկե, որոշակի դժվարություններ կային, սակայն ժողովրդի հոգևոր վերելքը, հաղթանակած պատերազմի զգացումը ոչ մի բանով չես կարող փոխարինել: Ես փորձում եմ 90-ականներից բխող այդ լույսը փոխանցել թղթին: Վերջերս էլ պատմվածքներիցս մեկում փոխզիջումային եզրույթ օգտագործեցի՝ հաղթանակի ցուրտ ու մութ տարիներ:
-«25 հազար մարդու մահը կարծես թե ուժ էր տվել նրանց». Դուք երկրաշարժի մասին եք գրում: Նման իրավիճակներում (վերջերս էլ «թավշյա հեղափոխությունը» եղավ) մենք համախմբվում ենք, միասնական դառնում, հետո գալիս է տևական մի շրջան, որ հիասթափության մթնոլորտ է լինում, լճացում, երկպառակություն: Սա օրինաչա՞փ է:
-Ինձ թվում է` օրինաչափ երևույթ է, որովհետև եթե ժողովուրդները դադարում են ինչ-որ գործընթացների մեջ ներքաշվելուց՝ թե ներքաղաքական, թե արտաքին քաղաքական, լճացում է սկսվում: Պատմության ընթացքում ժամանակ առ ժամանակ զարթոնք կամ վերածնունդ ժողովուրդների մեջ լինում է: Եթե մեր պատմությունը նայենք, վաղ միջնադարը վերցնենք, մեր գրերի գյուտը և հայ գրականության ստեղծումը, քրիստոնեության ընդունումը զարթոնքի դրվագներ են, պատմական արժեք են ստեղծել և ուղղորդել են մեր ժողովրդի հետագա զարգացման ընթացքը: Վերջին դարաշրջաններում նույնպես զարթոնքներ եղել են, իհարկե, նաև վատ պատմական զարգացումների հետևանքով. 15 թվականից հետո զարթոնք եղավ, մեր պայքարի ջիղը չկոտրվեց, ու կարողացանք ստեղծել փոքր ու անկախ երկիր, թեկուզ և երկու տարի գոյատևեց: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո էլ ազգային զարթոնքի արդյունքում ստեղծեցինք մեր անկախ երկիրը, ու բոլորիս պարտքն է աջակցել, որ երկիրը զարգանա, հայ ժողովուրդը չմտածի այլ երկրներում բնակություն հաստատելու մասին:
-Գրում եք, որ «երկիրը համ մերն է, համ մերը չէ»: Այդ զգացողությունը միշտ եղել է, հիմա էլ կա, ու, կարծում եմ, կապ չունի` լքու՞մ ես երկիրը, թե՞ շարունակում ես ապրել քո երկրում:
-Ցավոք, տիրոջ զգացողությունը հայ ժողովրդի մեջ թույլ է զարգացած: Այսօրվա եվրոպական քաղաքակրթությունը և՛ լավ, և՛ վատ կողմեր ունի, բայց ես չգիտեմ մի բելգիացու, ով մտածում է՝ գնալ Ամերիկայում ապրել, որովհետև Ամերիկան ավելի լավ երկիր է: Դարեր շարունակ հայերը թողել են իրենց երկիրը, չգիտեմ՝ դա գենետի՞կ հատկանիշ է, թե՞ պատմական իրադարձութուններով է պայմանավորված, բայց ցավալի է, որ մինչև այսօր էլ շարունակվում է: Դրանից չես փախչի, մանավանդ գլոբալիզացիայի դարաշրջանում, ինֆորմացոն տեխնոլոգիաների զարգացածության, տեղաշարժի ազատության պայմաններում մարդիկ միշտ տեղաշարժվում են ու տեղաշարժվելու են: Մեզ մոտ, ցավոք, մի քիչ ավելի շատ է:
Սակայն իմ վիպակում «Երկիրը համ մերն է, համ մերը չէ» ձևակերպումն այլ ենթատեքստ ունի. մենք երեխա էինք, ու չէինք կարողանում հասկանալ՝ խորհրդային երկիրը մե՞րն է, թե՞ մերը չէ, Հայաստանը մե՞րն էր, թե՞ մերը չէր, որովհետև ազատ ու անկախ չէր, իր երազանքները, նպատակները չէր կարող առաջ մղել, շրջապատված էր Խորհրդային Միության փշալարով:
-Ես ընդհանրացրել եմ նաև Ձեր այս միտքը. «Եթե կա ճաղավանդակ, ապա մարդկանց երևակայությունը սկսում է որոնել այն ճեղքելու ճանապարհները»: Այսինքն՝ միշտ բոլոր իրավիճակներում ելք կա: Բայց մի փակուղին ճեղքում ես, հայտնվում ես մյուսում: Ողջ կյանքում ճաղավանդակից դուրս գալու ճանապարհնե՞ր ենք փնտրում:
-Այո, մարդը ծննդյան օրից պայքարում է ազատության համար, և եթե ինչ-որ ձևով այն սահմանափակվում է, մարդկային միտքը ձգտում է գտնել ազատության հասնելու ճանապարհները: Հայրս իր հարցազրուցներից մեկում ասում էր՝ կատարյալ ազատության մենք երբեք չենք հասնում, որովհետև կատարյալ ազատություն չկա, բայց շատ կարևոր է, որ մարդն իր ամբողջ կյանքն ապրի՝ գնալով դեպի ազատություն: Ես համակարծիք եմ նրան
-Շա՞տ են տարբեր դիվանագետ ու գրող Մհեր Իսրայելյանը:
-Չէ, ամեն դեպքում նույն մարդն է, մարդկային հարաբերությունները դրանից չեն փոխվում: Պարզապես պետական ծառայության մեջ կան որոշակի կաղապարներ, պարտավորություններ, որ չես կարող անցնել կամ խախտել, այդ առումով որոշակի կաշկանդվածություն կա, իսկ գրողը որևիցե կաղապար չունի: Արտաքի՛ն կաղապար: Իսկ այ ներքին, չասեմ` կաղապարը, գրաքննությունը շատ կարևոր է: Կան բաներ, որ պետք չէ անցնել, եթե անցար, գրականությունը վերածվում է պարզունակ կենցաղի:
-Բոլորս գրող ենք, լրագրող, քաղաքական վերլուծաբան: Ինչ-որ բան սխա՞լ է:
-Սխալ է, դա նրանից է, որ ազգային կայացած պետության կերտումը դեռ չենք հասցրել իր ավարտին: Երբ կգա մի շրջան, երբ, մեծ հաշվով, մեր ազգային երազանքները իրականացած կլինեն, խնդիրները՝ լուծված, այդ ժամանակ ֆուտբոլիստը ֆուտբոլ կխաղա, հյուսնը իր արհեստով կզբաղվի, ամեն մեկը` իր գործով, քաղաքականությունն էլ կդառնա շատ անհետաքրքիր, սահմանափակ մարդկանց շրջանակի նյութ: Հուսանք, որ կգա այդ օրը:
-Ի՞նչն է Ձեզ մտահոգում հետհեղափոխական Հայաստանում:
-Ես ոգևորությամբ եմ ընդունում նոր զարգացումները: Հիմնական մտահոգությունս երկրի զարգացման մակերեսային ընկալումներն են: Ավելի խորքային ընկալում՝ և մշակութային, և քաղաքական գործընթացների առումով, ցավոք, դեռ չեմ տեսնում, սակայն կա ազնիվ մղում՝ լավ երկիր ունենալու: Հուսով եմ՝ ժամանակի ընթացքում իմաստությունն էլ ի հայտ կգա:
-Վրեժ Իսրայելյանի գործերում կարո՞ղ ենք գտնել ուղերձներ հենց այսօրվա համար:
-Այո, ուղերձներ շատ կան, նշեմ դրանցից մեկը. «Բռնությունը ոգու դեմ անզոր է, քանի դեռ ոգին կա, միշտ էլ փրփրաշատ ալիքների միջից մի գանգրահեր տղա կբարձրացնի գլուխն ու ցույց կտա հուսո ճանապարհը»: Իհարկե, ուրիշ ենթատեքստ ունեն այս խոսքերը, Ցեղասպանությանը, գաղթի ճանապարհին են վերաբերում, բայց այնքան դիպուկ են, որ ցանկացած հասարակարգում, ցանկացած ժամանակաշրջանում կիրառելի են: Բռնությունը ոգու դեմ անզոր է, քանի դեռ մարդն ապրում է:
-Վերանայե՞լ եք Վրեժ Իսրայելյանի գործերը, անտիպներ կա՞ն:
-Անտիպ գործ, որպես այդպիսին, չկա: ՈՒթ պատմվածք կար, որ «Իրատես» թերթում էր տպագրվել, գրքում չկար, ընդգրկեցինք ընտրանու մեջ: Վերջերս էլ «Անտարես» հրատարակչությունը լույս ընծայեց «Ես, մուսան, 7 անդունդը» պատմվածքների ընտրանին` «Պարտադիր ընթերցանություն» մատենաշարով:
-Ընթերցողի մասին ի՞նչ կասեք:
-Դժվար է պատկերացում կազմել այսօրվա ընթերցողի մասին, բայց քանի որ հիմնականում էլեկտրոնային տարբերակով են կարդում, որոշակի արձագանքներ կան թեկուզ մեկնաբանությունների տեսքով: Վերջերս Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանում էի հյուրընկալվել, հաճելիորեն զարմացա՝ տեսնելով ընթերցողների, որոնք այնքան խորքային ընկալում ունեին, մասնավորապես 25 տարեկան մի աղջիկ պատմվածքներիցս մեկի վերաբերյալ այնպիսի վերլուծական մտքեր արտահայտեց, որ երբ միտքն ավարտեց, ասացի՝ ավելի լավ ես չէի ասի: ՈՒրախալի էր:
-Գրաշուկան, գրող-հրատարակիչ հարաբերությունները գոհացնու՞մ են:
-Կարևորում եմ գրող-հրատարակիչ կապը, բայց շատ բան այդ առումով չեմ կարող ասել: Ինքս «Անտարեսի» հետ եմ համագործակցում: Կարծում եմ՝ եթե կան լավ գրականություն, լավ ընթերցող, մեկը մյուսին կգտնեն:
-Ձեր վիպակին հաջորդել է «Մի շան բախտ հին հայկական ճանապարհի վրա» պատմվածքների ժողովածուն (2017 թ.): Նոր գրքի սպասե՞նք:
-Ամռանը կամ աշնանը նպատակ ունեմ լույս ընծայելու նոր ժողովածու, որտեղ ընդգրկված են «Ես եմ աշխարհի թագավորը» վերնագրով վիպակս և պատմվածքներ:
-Ինչի՞ մասին է վիպակը:
-Վերադարձի մասին է՝ դեպի արմատները, սակայն նոր հայացքով:


Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

. .
Դիտվել է՝ 3150

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ