«Մենք չու­նենք այն թն­դա­նոթ­նե­րը, և՛ բա­ռիս լայն, և՛ ուղ­ղա­կի ի­մաս­տով, որ մեր թի­կունքն ա­պա­հով զգանք»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը ար­վես­տա­բան ՄԱՐՏԻՆ ՄԻ­ՔԱ­ՅԵ­ԼՅԱՆՆ է:

-Պա­րոն Մի­քա­յե­լյան, Ձեզ հա­ճախ եմ տես­նում Գա­ֆէս­ճեան ար­վես­տի կենտ­րո­նի մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի ժա­մա­նակ: Կաս­կա­դը մեր քա­ղա­քի ա­մե­նախ­նամ­ված, ա­մե­նա­գե­ղե­ցիկ հատ­ված­նե­րից մեկն է, սա­կայն միան­շա­նակ չէ մեր մտա­վո­րա­կան­նե­րի վե­րա­բեր­մուն­քը դրա նկատ­մամբ: Ո՞րն է Ձեր՝ ար­վես­տա­բա­նի կար­ծի­քը:
-Կար­ծում եմ՝ այս կենտ­րո­նի ստեղ­ծու­մը կարևոր էր Հա­յաս­տա­նի, Երևա­նի ընդ­հա­նուր մշա­կու­թա­յին մթ­նո­լոր­տի հա­մար: Սկզ­բում, ի­հար­կե, ա­ռանձ­նա­պես ոգևոր­ված չէի: Բո­տե­րո­յի քան­դակ­նե­րը չէի հա­վա­նում: Նա մերկ կնոջ մի մե­ծա­ծա­վալ քան­դակ ու­ներ, ո­րը տե­ղադ­րել էր Փա­րի­զի Ե­լի­սե­յան դաշ­տե­րում՝ դրա հա­մար վճա­րե­լով մի քա­նի մի­լիոն եվ­րո միայն նրա հա­մար, որ իր քան­դա­կը մար­դիկ տես­նեն: Բայց պի­տի ա­սեմ, որ էդ քան­դակ­նե­րը դան­դա­ղո­րեն մեր­վե­ցին մեր քա­ղա­քի հետ, և Կաս­կա­դը դար­ձավ Երևան քա­ղա­քի սի­րե­լի մա­սե­րից մե­կը: Այ­դու­հան­դերձ, էն կա­պույտ հս­կա նյու­թը (չգի­տեմ էլ՝ ինչ նյութ է), որ դր­ված է կա­նաչ­նե­րի մեջ, ես չեմ կա­րո­ղա­նում ըն­դու­նել: Քա­նի որ ինձ հա­մա­րում եմ կար­գին հայ, տաք գույ­նե­րի կողմ­նա­կից, վատ եմ զգում էդ կա­պույտ-կա­նաչ, կա­նաչ-դե­ղին հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րից: Ե­թե գույ­նե­րի էդ­պի­սի հա­մադ­րու­թյուն եք տես­նում նկա­րում, ի­մա­ցեք, որ դրա հե­ղի­նա­կը հայ չէ: Ես ֆա­շիստ չեմ, ցե­ղակ­րոն չեմ, բայց չեմ ըն­դու­նում, որ Կաս­կա­դում կա­նա­չի մեջ դրել են էդ զար­հու­րե­լի կա­պույտ նյու­թը: Մեր հրաշք բա­զալ­տը, մեր հո­ղը, մեր Թա­մա­նյա­նի ար­ձա­նը շատ կարևոր բա­ներ են: Ո­րոշ պսևդո-պոստ­մո­դեռ­նիստ­նե­րի հա­մար ա­սած­ներս կա­րող են ո­րակ­վել որ­պես հե­տամ­նա­ցու­թյուն, բայց դա հե­տամ­նա­ցու­թյուն չէ, դա մենք ենք, մեր ու­նե­ցածն է: Մենք պետք է գնա­հա­տենք դրանք: Մեր Ար­տա­շես Հով­սե­փյա­նը՝ Սի­սիա­նում ծն­ված, շատ լավ զգում էր Հա­յաս­տա­նը, Հա­յաս­տա­նի քա­րը՝ բա­զալ­տը, տու­ֆը: Սրանք չի կա­րե­լի ան­տե­սել: Այն­պես որ, ես շատ ոգևոր­ված չէի սկզ­բում Կաս­կա­դի և Գա­ֆէս­ճեան կենտ­րո­նի գո­յու­թյամբ, բայց երբ հե­տա­գա­յում ծա­նո­թա­ցա թան­գա­րա­նի էքս­պո­զի­ցիա­յին, գոր­ծու­նեու­թյա­նը, տե­սա, թե ինչ տղա­ներ են այն­տեղ աշ­խա­տում (նկա­տի ու­նեմ Վա­հագն Մա­րա­բյա­նին. և Ար­մեն Ե­սա­յա­նին), հաս­կա­ցա, որ շատ ար­ժե­քա­վոր թան­գա­րան ու­նենք՝ ար­ժե­քա­վոր մարդ­կան­ցով: Ա­վե­լին ա­սեմ. երբ տե­սա, թե ինչ­պես են նրանք ցու­ցա­հան­դես բա­ցում, ապ­շե­ցի: Այն­պի­սի ցու­ցա­հան­դես­ներ են բա­ցում, որ­պի­սիք ես եր­բեք, ոչ մի տեղ չեմ տե­սել: Նրանք աշ­խա­տում են ար­տա­սահ­մա­նյան ար­վես­տա­գետ­նե­րի նման: Երբ Մոսկ­վա­յում բաց­վեց հայտ­նի պոպ-ար­տիստ Ռո­բերտ Ռաու­շեն­բեր­գի ցու­ցա­հան­դե­սը մա­նե­ժում, նա­խա­պես ամ­բողջ մա­նե­ժը սպի­տակ ներ­կե­ցին, հե­տո նոր ներ­կա­յաց­րին գոր­ծե­րը: Սա ինձ հա­մար ան­նա­խա­դեպ բան էր: Բայց հե­տո՝ Ջիոտ­տո­յի ցու­ցա­հան­դե­սի ժա­մա­նակ, տե­սա, որ նույնն ա­նում են Գա­ֆէս­ճեա­նում. ցու­ցադ­րու­թյա­նը ներ­դաշ­նակ ներ­կում են սրա­հի պա­տե­րը, ա­մեն ցու­ցա­հան­դե­սի ժա­մա­նակ կա­տա­լոգ են տպագ­րում: Սա հիաց­մուն­քի է ար­ժա­նի: Վս­տահ կա­րող եմ ա­սել, որ, ի դեմս Գա­ֆէս­ճեան ար­վես­տի կենտ­րո­նի, շատ կարևոր մշա­կու­թա­յին մի հաս­տա­տու­թյուն կա Երևա­նում:
-Ե՛վ Գա­ֆէս­ճեան ար­վես­տի կենտ­րո­նի, և՛ Ձեր ղե­կա­վա­րած Ջիոտ­տո­յի թան­գա­րան-ար­վես­տա­նո­ցի, և՛ շատ այլ թան­գա­րան­նե­րի օ­րի­նա­կով կա­րող ենք փաս­տել, որ մեծ աշ­խա­տանք է տար­վում ե­րե­խա­նե­րին թան­գա­րան­նե­րի հետ կա­պե­լու ուղ­ղու­թյամբ: Սա կա­րո՞ղ է շո­շա­փե­լի ար­դյունք տալ՝ մեծ հաշ­վով, ընդ­գծ­ված դեր ու­նե­նալ ա­պա­գա քա­ղա­քա­ցու, մար­դու ձևա­վոր­ման գոր­ծում:
-Կար­ծում եմ՝ դա մի քիչ կա­րող է օգ­նել: Ի­հար­կե, շատ լավ է, որ ե­րե­խա­նե­րը գա­լիս են թան­գա­րան: Օ­րի­նակ՝ կա Գաս­պա­րյան ստու­դիա, ո­րը ղե­կա­վա­րում է Հով­հան­նես Գաս­պա­րյա­նը: Նա և ե­րե­խա­ներն ի­րար հաս­կա­նում են ա­ռանց խոս­քի: Ե­րե­խա­նե­րը շատ հե­տաքր­քիր են, չկա մե­կը, որ ան­հե­տաքր­քիր նկա­րի: Բայց ինքս չեմ կա­րող պար­ծե­նալ ե­րե­խա­նե­րի հետ ու­նե­ցած իմ կա­պե­րով, ո­րով­հետև ինձ հա­մար ե­րե­խա­նե­րի հետ աշ­խա­տանքն այն­քան էլ հեշտ բնա­գա­վառ չէ: Չեմ սի­րում մի­ջամ­տել նրանց նկար­չու­թյա­նը. այս­քա­նով ես ե­րե­խա­նե­րի բա­րե­կամն եմ: Բայց թե հետ­ներն ինչ պի­տի խո­սեմ, ինչ­պես պի­տի տա­նեմ ու­սում­նա­կան պրո­ցե­սը, այն­քան էլ լավ չեմ պատ­կե­րաց­նում, թեև ման­կա­կան նկար­չա­կան դպ­րո­ցում ինչ-որ ժա­մա­նակ դաս եմ տվել: Ի­հար­կե, ես միշտ ող­ջու­նում եմ, երբ տես­նում եմ, որ թան­գա­րան­ներն աշ­խա­տում են ե­րե­խա­նե­րի հետ: Մեր դու­ռը միշտ ե­րե­խա­նե­րի հա­մար բաց է:

-Մար­զա­յին նկա­րիչ­նե­րը, ի տար­բե­րու­թյուն երևա­նաբ­նակ­նե­րի, բա­վա­րար ու­շադ­րու­թյան չեն ար­ժա­նա­նում, չե՞ք կար­ծում, որ սա ար­դա­րա­ցի չէ:
-Դժ­բախ­տա­բար, ես մար­զում աշ­խա­տել եմ ե­րեք ա­միս ըն­դա­մե­նը՝ այն ժա­մա­նակ Ա­զիզ­բե­կո­վի շր­ջա­նի (հի­մա՝ Վայ­քի) պաշ­տո­նա­թեր­թում, որ կոչ­վում էր «Ջեր­մուկ»: Ինքս էլ մար­զից եմ, ա­վե­լին՝ Հա­յաս­տա­նից դուրս՝ Ջա­վախ­քում եմ ծն­վել և գի­տեմ, թե ինչ­քան կարևոր է մար­զում ապ­րող մար­դու հան­դեպ ու­շադ­րու­թյու­նը: Իմ փոր­ձա­ռու­թյամբ մի զար­մա­նա­լի եզ­րա­հան­գում եմ ա­րել. որ­տեղ մեր բնու­թյու­նը փար­թամ է, որ­տեղ կյանքն ա­վե­լի բա­րե­կե­ցիկ է, այն­տեղ մար­դիկ ա­ռանձ­նա­պես գույն չեն զգում: Նկա­րիչ­նե­րը հիմ­նա­կա­նում ծն­վում են վառ­ված հո­ղի վրա: Օ­րի­նակ՝ Շի­րա­կի դաշ­տա­վայ­րը ծնում է գույ­նի վար­պետ­ներ: Այդ­տեղ մար­դու ձեռ­քերն ինք­նըս­տին­քյան աշ­խա­տում են, աչ­քը տես­նում է, մի բան ու­զում է ստեղ­ծել:
-Այ­սինքն՝ բնաշ­խար­հի աղ­քա­տու­թյու­նը փոր­ձում է լրաց­նել իր ստեղ­ծա­գոր­ծած գույ­նե­րով ու պատ­կեր­նե­րո՞վ:
-Չգի­տեմ էլ, թե ին­չու է էդ­պես: Բայց հաս­տատ ոչ մի հո­ղի վրա չի կա­րող ծն­վել Ա­շոտ Հով­հան­նի­սյան՝ Դեղձ, Մի­նաս Ա­վե­տի­սյան, Մար­տին Պետ­րո­սյան (ծն­վել է Սպի­տա­կի Ծաղ­կա­շեն գյու­ղում), Ա­լեք Կա­րա­պե­տյան (ծն­վել է Ա­պա­րա­նում. ի դեպ, Ֆեր­դի­նանդ Մա­նու­կյա­նի վկա­յու­թյամբ՝ նա իր ժա­մա­նա­կի նկա­րիչ­նե­րից ա­մե­նա­տա­ղան­դա­վորն էր): Վրույր Գալս­տյա­նը, Ալ­բերտ Պար­սա­մյա­նը ծն­վել են Երևա­նում և բո­լո­րո­վին նման չեն նա­խորդ թվարկ­ված­նե­րին: Գե­ղե­ցիկ բնու­թյան մեջ նկա­րի­չը կար­ծես խեղ­ճա­ցած է լի­նում, այդ փար­թա­մու­թյան մեջ ինքն ի­րեն դրսևո­րել չի կա­րո­ղա­նում:

-Ար­վես­տա­գե­տը գտն­վում է սո­ցիու­մի մեջ: Սա օգ­նու՞մ է, թե՞ խան­գա­րում ներ­քին ներ­դաշ­նա­կու­թյա­նը:
-Սո­ցիու­մը չա­փա­զանց կարևոր է ար­վես­տա­գե­տի հա­մար, մտա­ծող մար­դու հա­մար: Եվ ե­թե սո­ցիու­մը նրան չի օգ­նում, գո­նե չպի­տի խան­գա­րի: Նո­րից գա­լիս ենք մեզ ծա­նոթ թվա­բա­նու­թյա­նը. դրա հա­մար անհ­րա­ժեշտ է ու­նե­նալ հա­սա­րա­կու­թյան անվ­տան­գու­թյու­նը, զար­գա­ցումն ա­պա­հո­վող պե­տու­թյուն:
-ՈՒ­նե՞նք:
-Էդ պե­տու­թյու­նը մենք բո­լորս ու­զում ենք ու­նե­նալ, բայց դեռ չի ստաց­վում: Եվ ա­մե­նից կարևո­րը. մենք չու­նենք այն թն­դա­նոթ­նե­րը, և՛ բա­ռիս լայն, և՛ ուղ­ղա­կի ի­մաս­տով, որ մեր թի­կունքն ա­պա­հով զգանք: Մենք ու­նենք շատ հե­տաքր­քիր մար­դիկ, ո­րոնք կա­րող են գնալ «ա­ռաջ­նա­գիծ», որ­տեղ ի­րենց սրերն են չա­փում աշ­խար­հի մե­ծա­գույն հոգևոր դեմ­քե­րը: Օ­րի­նակ՝ մեր Կա­րեն Սվա­սյանն այդ գծի վրա է, բայց նրա հետևում չկա թի­կուն­քը պա­հող այդ թն­դա­նո­թը: Եվ ինքն ար­դեն սո­վո­րել է էդ թա­փա­ռա­կան կյան­քին ու կար­ծես ու­րիշ բա­նի կա­րիք էլ չու­նի: Բայց դա շատ տխուր է, դա լավ չէ: Այ­նինչ մեր պե­տու­թյու­նը պետք է նրա թի­կուն­քին ա­մուր կանգ­ներ: Ջի­վա­նին ա­սում է. «Եր­կիրն իր ու­սյալ զա­վա­կին է փայ­փա­յում մոր պես»: Ար­դեն հա­զար, եր­կու հա­զար և ե­րեք հա­զար տա­րի մեր եր­կի­րը չի փայ­փա­յում իր ու­սյալ զա­վակ­նե­րին: Իսկ ե­թե եր­կի­րը փայ­փա­յեր իր ու­սյալ զա­վա­կին, ոչ միայն զա­վա­կը կու­ժե­ղա­նար, այլև եր­կի­րը:
-Մենք շատ սի­րում ենք հպար­տա­նալ դր­սում կա­յա­ցած հա­յե­րով: Այս դեպ­քում նույն եր­կի­րը չէ՞: Գու­ցե այս դեպ­քում թի­կունք պա­հե­լու, պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն կրե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը չկա, այդ պատ­ճա­ռո՞վ ենք լիա­սիրտ փա­ռա­բա­նում ու ի ցույց դնում:
-Դրանք հիմ­նա­կա­նում այն­պի­սի մար­դիկ են, որ մեր հա­սա­րա­կու­թյան, մեր երկ­րի կա­րի­քը չու­նեն, հա­մա­րյա կապ էլ չու­նեն Հա­յաս­տա­նի հետ: Մար­դը պի­տի սի­րի եր­կի­րը, պի­տի պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն զգա նրա նկատ­մամբ, որ մենք ա­կանջ դնենք նրա խոս­քին, ու­զե­նանք ի­մա­նալ, թե ինչ է ա­սում: Ե­թե այդ­պես չէ, նա ինձ չի հե­տաք­րք­րում: Թե ինչ կխո­սի ավ­տո­բու­սի կամ սա­վառ­նա­կի մի­ջի ժո­ղո­վուր­դը նրա մա­սին, մենք դրա­նով չպի­տի հե­տաքր­քր­վենք:
-Ձեր ֆեյս­բու­քյան է­ջում մի այս­պի­սի գրա­ռում կա. «Դրախ­տին հաս­նում են նրանք, ո­րոնք չեն լքում յու­րա­յին­նե­րին»: Հա­յի տե­սա­կը դրախ­տին հաս­նող­նե­րի թվին կա­րե­լի՞ է դա­սել:
-Իմ հա­մակ­րած հա­յերն այդ տե­սա­կից են: Օ­րի­նակ՝ Սպար­տակ Կն­դեղ­ցյան, Ար­տո Չաք­մաք­չյան, Կա­րո Չա­լի­կյան, Կլոդ Մու­թա­ֆյան, Ա­լեք Կա­րա­պե­տյան, ու­րիշ­ներ: Նրանք չեն ու­նե­ցել հա­յու­թյու­նից ինչ-որ բան ստա­նա­լու պա­հանջ, նե­ղա­ցած չեն ե­ղել, որ ի­րենց չեն գնա­հա­տում: Նրանք հա­մեստ մար­դիկ են:

-Մենք ան­վեր­ջա­նա­լի ան­ցու­մա­յին վի­ճա­կի մեջ ենք ապ­րում: Ի՞նչ կար­ծիք ու­նեք այս ա­ռու­մով:
-Ես ոչ մի կու­սակ­ցու­թյան ան­դամ չեմ ե­ղել, նե­րա­ռյալ ԽՄԿԿ-ն: Չեմ պատ­րաստ­վում ոչ մի կու­սակ­ցու­թյան գո­վել կամ փնո­վել: Այն տպա­վո­րու­թյունն ու­նեմ, որ մենք քնած էինք լե­թար­գիա­կան քնով ե­րե­սուն տա­րի և արթ­նա­ցանք մի ինչ-որ հա­ճե­լի վի­ճա­կի մեջ: Բայց թե հի­մա ինչ պետք է ա­նենք, դրա մա­սին մտա­ծե­լու շր­ջանն է: Ես դեռևս ոչ մի բան չեմ հաս­կա­նում: Չգի­տեմ՝ ուր պի­տի գնանք, ինչ պի­տի ա­նենք: Զգում եմ, որ ինչ-որ մե­կը մեզ մի կողմ է քա­շում, մեկ ու­րի­շը խան­գա­րում է: Չեմ կա­րող ա­սել՝ ինչն ին­չոց է, ուր ենք հայ­տն­վել: Տն­տե­սա­գետ­նե­րը, քա­ղա­քա­գետ­նե­րը կա­սեն՝ այս վի­ճակն ան­ցու­մա­յին է, թե ինչ է: Չգի­տեմ՝ ինչ վի­ճակ է, բայց գի­տեմ, որ մենք բո­լորս պետք է աշ­խա­տենք: Այն մար­դիկ, ո­րոնք կան իմ տե­սա­դաշ­տում, ո­րոնք հե­տաքր­քր­ված են Հա­յաս­տա­նի զար­գա­ցու­մով, Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջըն­թա­ցով, մեծ ճիգ ու ջանք են թա­փում, բայց թե ուր կհաս­նենք, չեմ կա­րող ա­սել:

Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ