Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ե­թե դե­պի Լույ­սը չես գնում, ար­դեն խա­վա­րինն ես»

«Ե­թե դե­պի Լույ­սը  չես գնում, ար­դեն խա­վա­րինն ես»
31.01.2020 | 11:41

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, հրա­պա­րա­կա­խոս ՆԱ­ՆԵՆ է:

-Նա­նե, Ձեր «Վեր­ջին ե­րա­նին» գր­քում ընդգրկված են պատմ­վածք­ներ և էս­սե­ներ, ո­րոնց նյու­թը փի­լի­սո­փա­յա­կան-վեր­լու­ծա­կան շեր­տեր է բա­ցում: Հենց հա­մա­նուն պատմ­ված­քի հե­րո­սը՝ Ար­տա­վազդ պա­պը, կյան­քի բա­զում դառ­նու­թյուն­ներ ճա­շա­կե­լուց հե­տո կյանքն ամ­փո­փում է ինքն ի­րեն ե­րա­նի տա­լով: Այ­սինքն՝ մարդն այս աշ­խար­հը լքե­լուց ա­ռաջ, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, հաշտ­վու՞մ է իր ապ­րած ի­րա­կա­նու­թյան հետ:
-Մարդ լի­նելն այն­քան էլ հեշտ չէ. հան­կարծ մի օր հայ­տն­վում ենք այս աշ­խար­հում, մի կերպ քիչ առ քիչ հար­մար­վում կյան­քի լավ ու վա­տին` միա­ժա­մա­նակ մեր ներ­սում ու­նե­նա­լով ա­մեն պահ հե­ռա­նա­լու միտ­քը: Ի­հար­կե, այն հա­ճախ վտա­րում ենք, հե­ռաց­նում գի­տակ­ցա­կա­նի ո­լոր­տից, մի խուլ, հե­ռու տե­ղում թաքց­նում, բայց շատ ա­վե­լի վատ. այդ­պես այն, որ­պես ան­հաս­կա­նա­լի, հո­գին տակ­նուվ­րա ա­նող տագ­նապ, հետզ­հե­տե ա­վե­լի է ա­հագ­նա­նում, սաստ­կա­նում, տան­ջում: Իսկ դրա­նից ա­զատ­վե­լը անհ­նա­րին է այն պատ­ճա­ռով, որ ան­հաս­կա­նա­լի է, ան­բա­ցատ­րե­լի: Այն­պես որ, ի­րա­կա­նու­թյան աչ­քե­րին պետք է պարզ նա­յել, փոր­ձել ճա­նա­չել այն, հաս­կա­նալ: Այդ­պես ար­դեն ինչ-որ բան ո­րո­շա­կիա­նում է, և ու­րեմն հեշ­տա­նում, կա­րե­լի է ան­գամ եզ­րա­հան­գում­ներ ա­նել, պա­տաս­խան­ներ, ել­քեր գտ­նել, վճիռ­ներ կա­յաց­նել, ա­վե­լի ճիշտ՝ կյան­քի ա­մե­նա­կարևոր ընտ­րու­թյունն ա­նել... Այդ մտո­րում­նե­րի ա­ռա­ջին հան­գր­վա­նը «ու­նայ­նու­թյուն ու­նայ­նու­թյանն» է, որն ար­դեն ոչ թե ան­հաս­կա­նա­լի, այլ գեթ գի­տակց­ված տագ­նա­պի կամ ան­զոր հաշ­տու­թյան պատ­ճառ կա­րող է դառ­նալ: Բայց կա նաև հա­ջորդ հան­գր­վա­նը, երբ հաս­կա­նում ես, որ ա­մեն բան այն­քան էլ այն­պես չէ, ինչ­պես կար­ծե­ցիր, երբ բաց­վում է մի այլ տե­սո­ղու­թյուն՝ քո մարմ­նա­յին սահ­ման­նե­րից, աշ­խար­հի, նյու­թի սահ­ման­նե­րից, ու­նայ­նու­թյան ցան­ցե­րից այն կողմ, երբ հայտ­նա­բե­րում ես մի նոր տա­րածք՝ ա­վե­լի քո­նը, քան այս եր­կու թվե­րի միջև որ­պես գծիկ ծվա­րած ան­հաս­կա­նա­լի, ան­հան­գիստ կյանքն է, ա­վե­լի ա­մուր, ա­վե­լի ի­րա­կան, ա­վե­լի «շո­շա­փե­լի» ու .... ան­սահ­ման, ան­չա­փե­լի, ան­ժա­մա­նակ: Ար­տա­վազդ պա­պը իր ապ­րա­ծի ողջ ըն­թաց­քում դեռ ըն­դա­մե­նը «ու­նայ­նու­թյուն ու­նայ­նու­թյան»-ին էր կա­րո­ղա­ցել հաս­նել, ինչ­պես մարդ­կանց մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը, ինչ­պես արևմտյան աշ­խար­հի մաղ­ձոտ, կյան­քի վեր­ջում խե­լա­գա­րու­թյան խա­վա­րում ի­րենց կորց­րած փի­լի­սո­փա­նե­րը, ո­րոնք կյանք ա­սա­ծը չհաս­կա­ցած, փոր­ձում են այ­լոց «լու­սա­վո­րել». Արևել­քում փի­լի­սո­փա­ներն ա­մե­նայն բան տիե­զե­րա­կան ամ­բող­ջու­թյան մեջ են քն­նում, զն­նում ու ճշ­մար­տու­թյու­նը քիչ թե շատ «դեմ­քով են ճա­նա­չում»: Չնա­յած, չա­փից դուրս մտ­քին ա­պա­վի­նե­լը եր­բեք չի օգ­նում մինչև վերջ ան­թա­քույ­ցը բա­ցե­լուն՝ Արևել­քում լի­նի, թե Արևմուտ­քում: Այն­տեղ, որ­տեղ մտ­քից ա­վե­լի, մտ­քից ա­ռաջ հո­գին չէ ա­ռաջ­նոր­դո­ղը, տեղ չես հաս­նի: Եվ ա­հա Ար­տա­վազդ պա­պի միտքն ու հո­գին ցա­վոտ վե­րու­վա­րի մեջ են: Այդ վե­րու­վա­րի ցայ­տուն սիմ­վո­լի­կան է ար­դեն հան­գած պա­պի կող­քին մնա­ցած, «կի­սով լի­քը և կի­սով դա­տարկ» բա­ժա­կը, ին­չով էլ հենց պատմ­ված­քը վեր­ջա­նում է: Այն­պես որ, նրա հո­գե­վի­ճակն այն­քան էլ ի­րա­կա­նու­թյան հետ հաշ­տու­թյուն չէ: Մեկ այլ՝ «Բար­դո» պատմ­ված­քում, ո­րը նույն­պես իր փոք­րու­թյան մեջ մի ամ­բողջ կյան­քի նկա­րա­գիր է, և որ­տեղ էլ նույն «վե­րու­վա­րը» կա, հե­րո­սը մի քայլ կամ ա­վե­լի ա­ռաջ է գնում, նա հո­գու աչ­քե­րով ա­սես տես­նում է Վեր­նա­յի­նին ու ա­մուր բռ­նում եր­կն­քի կա­պույտ փե­շը՝ միայն այդ ժա­մա­նակ, ի վեր­ջո, հան­գիստ գտ­նե­լով:
-Ի­րա­կա­նու­թյան հետ ներ­դաշ­նա­կու­թյան ճա­նա­պար­հը, ըստ Ձեր «Կյան­քի եր­կու նժար­նե­րը» պատմ­ված­քի, ա­ղոթքն է: Դյու­րի՞ն է դե­պի ա­ղոթք տա­նող ճա­նա­պար­հը, հա­սա­նե­լի՞ է ա­մեն­քին:
-Գր­քում տեղ գտած պատմ­վածք­նե­րից մի քա­նիսն ի­րա­կան հենք ու­նեն. «Կյան­քի եր­կու նժար­նե­րը» դրան­ցից մեկն է: Միայն վեր­ջում փոր­ձել եմ կնոջն այլ ճա­նա­պար­հով տա­նել, քան նա ընտ­րել էր իր կյան­քում: Պատմ­ված­քի հե­րո­սու­հին ի­րա­կա­նում այդ­պես էլ ելք չի գտ­նում իր դա­ժան վի­ճա­կից և կյանքն ա­վար­տում է հո­գե­բու­ժա­րա­նում՝ մթագ­նած մտ­քով և հո­գով: Բայց ել­քը կար, ել­քը մեկն էր և այն­քան պարզ: Պատմ­ված­քը ես այդ հու­շու­մով եմ ա­վար­տել: Չէ՞ որ կյան­քում շա­տերն են նմա­նա­տիպ հո­գե­վի­ճա­կում հայ­տն­վում, պար­տա­դիր չէ, որ դա կլի­նի­կա­կան փոր­ձա­ռու­թյուն լի­նի. հա­ճախ է մարդ՝ ներ­քին բաց­ված տե­սո­ղու­թյամբ, հան­կարծ զգում իր ըն­թաց­քի խղ­ճա­լի վի­ճա­կը և ծվատ­վում ել­քե­րի փնտր­տու­քի, ընտ­րու­թյան դժ­վա­րին տա­րու­բեր­ման մեջ: Մեզ ա­զատ կամք է տր­ված, բայց դե­պի ա­ղոթք տա­նող ճա­նա­պարհն այն­քան էլ դյու­րին չէ: Ի­հար­կե, այն հա­սա­նե­լի է բո­լո­րին, Երկ­նա­յին Դու­ռը բո­լո­րի ա­ռաջ է բաց և բո­լո­րին է կան­չում: Հարցն այս­տեղ դե­պի այն քայլ գցե­լու, լույ­սի և խա­վա­րի միջև ընտ­րու­թյուն կա­տա­րե­լու կամ չկա­տա­րե­լու մեջ է: Ո­րով­հետև ընտ­րու­թյուն չկա­տա­րելն էլ է ինչ-որ տեղ ընտ­րու­թյուն: Այս հար­ցում եր­րոր­դը չկա, մի­ջին չկա, սահ­մա­նը հա­տու է, ե­թե դե­պի Լույ­սը չես գնում, ար­դեն խա­վա­րինն ես. այս­պի­սի խոսք կա. «Չա­րի ու­ժը նրան չհա­վա­տա­լու մեջ է»: Եվ ա­հա այդ­պես՝ հե­քիա­թի տեղ դնե­լով հո­գու, հոգևո­րի մա­սին ա­մեն բան, ապ­րե­լով «Մի կյանք է, վա­յե­լենք, որ­քան կա­րող ենք» նշա­նա­բա­նով, պարզ է, թե սահ­մա­նի որ կող­մում կա­րող ես հայ­տն­վել՝ ու­զես, թե ոչ:
-«Շի­րիմ հայ­րե­նի­քում» պատմ­ված­քի միս­տիկ նյու­թը (ա­մե­րի­կյան ծան­րո­ցում գտն­վող ա­ճյու­նա­փո­շին մար­դիկ ու­տում են՝ իբրև մա­նա­նա) հան­գեց­նում է ի­րա­կան դա­ժա­նու­թյան խոր մտա­ծու­մին՝ հա­յաս­տան­ցի­նե­րը հայ­րե­նիքն ըն­կա­լում են որ­պես գե­րեզ­մա­նոց: Այս ի­րա­կա­նու­թյան ըն­թաց­քը մե­զա­նում ան­վե՞րջ է, թե՞ միայն տևա­կան:
-Ճիշտն ա­սած, պատմ­ված­քի նյու­թը բո­լո­րո­վին էլ միս­տի­կա չէ, այլ միան­գա­մայն ի­րա­կան պատ­մու­թյուն: Այն­պես որ, երկ­րից հե­ռա­ցող­նե­րը թող նման հնա­րա­վոր հե­ռան­կարն էլ «աչ­քի ա­ռաջ» ու­նե­նան: Իսկ հե­ռա­նում են՝ ըն­դա­մե­նը ինչ-որ ե­րա­նե­լի կյան­քի տե­սիլն աչ­քե­րի ա­ռաջ պա­հած, դրան ստո­րա­դա­սե­լով հայ­րե­նի հո­ղը, մարմ­նի պա­հանջ­նե­րից ա­վե­լի բարձր՝ հո­գու պա­հանջ­նե­րը՝ ա­րյան գե­նի մեջ քիչ կամ շատ, սա­կայն ան­պայ­ման ներ­կա ձգ­տու­մը սե­փա­կան հող ու հայ­րե­նի­քի: Հե­տո, ար­դեն ինչ-որ տեղ՝ ա­մե­րի­կա­նե­րում, եվ­րո­պա­նե­րում, ավ­ստ­րա­լիա­նե­րում, նի­գե­րիա­նե­րում, ով գի­տե՝ էլ որ­տեղ, ի­րենց մի քիչ իբրև թե կա­յա­ցած ապ­րուս­տով կյան­քի վեր­ջում, երբ նյու­թի ի­մաստն ու ձգո­ղա­կա­նու­թյու­նը մի փոքր պա­կա­սում են, ա­րյան ձայնն է ա­կանջ­նե­րին հաս­նում: ՈՒ գա­լիս են, հի­մա էլ վա­յե­լե­լու այն, ին­չի հա­մար ո­չինչ չեն ա­րել:
Վս­տահ եմ՝ այս հո­ղի գր­կում նրանք այն­քան հան­գիստ չեն վա­յե­լում ի­րենց նին­ջը, որ­քան այդ հո­ղին իր քր­տին­քը, ա­րյու­նը, հույ­զե­րը խառ­նած իս­կա­կան զա­վա­կը: Ո­րով­հետև Հողն էլ է կեն­դա­նի, նա էլ է լք­ման ցավ, զա­վակ­նե­րի ոտ­նա­հետ­քե­րի կա­րոտ զգում:
Ազգն իր հո­գե­բա­նու­թյունն ու­նի, ո­րի ա­մեն մի նր­բե­րանգն ինչ-որ ա­կունք ու­նի՝ ի վե­րուստ տր­ված կամ պատ­մու­թյան, փոր­ձու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում ձևա­վոր­ված: Դրանց մեջ կան մեզ խան­գա­րող­նե­րը, և եր­կի­րը հեշտ թող­նելն ու «Որ­տեղ հաց, էն­տեղ կաց»-ի հո­գե­բա­նու­թյամբ ապ­րե­լը դրան­ցից մեկն է: Միայն թե ազ­գը ևս կա­րե­լի է դաս­տիա­րա­կել, սխալ­նե­րի շտ­կում­ներ ա­նել: Մինչ­դեռ մենք ա­ռայժմ հա­կա­ռակն ենք ա­նում: Ե­թե­րով մշ­տա­պես «գո­վազդ­վում է» ար­տա­գաղ­թը՝ այս կամ այն երկ­րում կա­յա­ցած, հա­րուստ հա­յե­րի մա­սին հա­ղոր­դա­շա­րե­րով, ո­րով հրա­պուր­ված գնում են ու լրաց­նում վա­ղուց ար­դեն դր­սում ա­նելք, ստո­րա­ցու­ցիչ, նպաստ­նե­րի կամ գո­ղու­թյան հույ­սին մնա­ցած­նե­րի շար­քե­րը: Եվ հե­տո, այս­տեղ հա­տուկ հար­գան­քի և ու­շադ­րու­թյան ենք ար­ժա­նաց­նում դր­սի հա­յե­րին, հայ­րե­նի­քը լքած­նե­րին, իսկ իր չար­քաշ, կի­սա­քաղց կյան­քով ան­գամ հո­ղին հա­վա­տա­րիմ մնա­ցո­ղը, սահ­մա­նին իր դժ­վար ծա­ռա­յու­թյամբ եր­կիր պա­հո­ղը հե­տին պլա­նում է: Օ­տա­րա­մո­լու­թյու­նը ևս մեր նկա­րագ­րի ոչ ըն­դու­նե­լի հատ­կա­նիշ­նե­րից է. և այս­տեղ էլ, երևի թե, հենց դա է ար­տա­հայտ­վում: Չնա­յած, տվյալ դեպ­քում, օ­տա­րա­մո­լու­թյուն ա­սելն այն­քան էլ տե­ղին չէ, երևի թե սփյուռ­քա­մո­լու­թյուն ան­վա­նենք: Իսկ ա­մեն մի մո­լու­թյուն շե­ղում է նոր­մա­յից: Դա շատ հե­ռու է սի­րո զգա­ցո­ղու­թյու­նից, դրա մեջ մի քիչ քծ­նանք կա, մի քիչ վախ­կո­տի փոք­րու­թյուն, մի քիչ ան­հաս­կա­նա­լի հար­գանք «զոռ­բա­յու­թյան», «տաք տե­ղից ե­կա­ծի» ինք­նա­բավ կեր­պա­րի նկատ­մամբ:
-Ա­մուլ­սա­րի ճա­կա­տագ­րով Ձեր տրո­փուն մտա­հո­գու­թյա­նը ծա­նոթ ենք բո­լորս: Այդ մտա­հո­գու­թյան հան­գու­ցա­լու­ծու­մը նշ­մա­րո՞ւմ եք:
-Ա­մուր/լ/սա­րով ա­մեն հայ մարդ պետք է մտա­հոգ լի­նի:
Եր­կի­րը եր­բեք մի խմ­բի սե­փա­կա­նու­թյուն չի կա­րող լի­նել, որն իր ոս­կին ան­գամ հայ­րե­նի­քի ե­րակ­նե­րից է պատ­րաստ դուրս կոր­զե­լու, ա­ռանց հետևանք­նե­րի մա­սին մտա­ծե­լու։ Հայ­րե­նի­քը հայր է, մայր է, և ժո­ղովր­դի հետ նրա ծնող-զա­վա­կի հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն են միայն ըն­դու­նե­լի այդ հար­ցե­րում: Բայց դե, աշ­խարհն էն գլ­խից «ծուռ» է ու չի փայ­լում իր ար­դա­րու­թյամբ։ Հո­գի կորց­րած­նե­րը, սե­փա­կան քթից, «ես»-ից, շա­հե­րից այն կողմ ո­չինչ չտես­նող­ներն ա­մե­նա­ճար­պիկ­ներն են, և հա­ճախ ենք նման­նե­րի խա­բեու­թյան կամ բռ­նու­թյան ծու­ղակն ընկ­նում ազ­գով ու հայ­րե­նի­քով: Հե­տո որ­քան դժ­վար է այդ ան­հայ­րե­նիք, ա­նազգ մարդ­կան­ցից և նրանց հաս­տա­տած ստր­կու­թյու­նից ա­զատ­վե­լը:
Ընդ­հան­րա­պես հան­քա­հա­նու­թյու­նը մեր երկ­րի հա­մար մեծ խն­դիր է։ Մեր փոքր երկ­րում այդ պո­չամ­բար­նե­րը, բաց, թե փակ հան­քե­րը ա­վե­լի մեծ պա­տու­հաս են, քան ան­գամ բաց­ճա­կատ կռի­վը թշ­նա­մու դեմ. վեր­ջի­նիս ժա­մա­նակ փր­կու­թյան հույ­սը մեծ է, մեր ձեռ­քին է, իսկ հան­քա­հա­նու­թյու­նը մարմ­նի մեջ քիչ-քիչ ճան­կե­րը զո­րաց­նող քաղց­կե­ղի պես դե­պի դան­դաղ կոր­ծա­նում է տա­նում:
Մեր ժո­ղո­վուրդն ար­դեն իր ա­ռող­ջու­թյան վատ­թա­րաց­մամբ վճա­րում է պաշ­տո­նյա­նե­րի ա­գա­հու­թյան դի­մաց:
Ջեր­մու­կը մեր երկ­րի մաք­րա­մա­քուր մար­գա­րիտ­նե­րից է, ո­րը ոչ թե զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի, այլ հենց մեզ հա­մար ա­մեն գնով պահ­պա­նել է պետք:
Եվ հե­ղա­փո­խու­թյունն ու­նակ էր վեր­ջա­պես եր­կի­րը ժո­ղովր­դի­նը դարձ­նե­լու, ու­նակ էր հա­նե­լու մեզ ար­դեն տաս­նա­մյակ­ներ տևող սթ­րե­սա­յին վի­ճա­կից, գեր­հա­րուստ­նե­րի՝ այ­սու­հետև էլ ա­ճող «մե­ծու­թյու­նից», օր­վա հա­ցը ոչ ա­մեն օր սե­ղա­նին տես­նող, ան­զո­րու­թյու­նից ա­վե­լի ու ա­վե­լի կծկ­վող ու հու­սա­հատ­վող գյու­ղա­ցու կող­քին, ու­նակ էր մե­կընդ­միշտ մեզ ա­զա­տե­լու «նա­խորդ­նե­րի» ա­նա­մո­թու­թյան բո­լոր սահ­ման­ներն ան­ցած ե­թե­րա­յին «շոու­նե­րից», ու­նակ էր շատ բա­նի...
Միայն թե այն բարձր ա­լի­քը, ո­րի թա­փի տակ շատ հար­ցեր կա­րող էին հենց հե­ղա­փո­խա­կան կա­նոն­նե­րի տրա­մա­բա­նու­թյամբ լու­ծում ստա­նալ, բաց թողն­վեց: Դան­դա­ղել պետք չէր, բայց դան­դա­ղե­ցինք...
Ա­մեն դեպ­քում հու­սանք, որ և՛ Ա­մուլ­սա­րի խն­դի­րը և՛ մյուս­նե­րը, որ­քան էլ դան­դաղ, ձգձ­գում­նե­րով, բայց այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ճիշտ լու­ծում կգտ­նեն, ո­րով­հետև հա­կա­ռա­կը մեր գո­յատևու­թյան հետ ան­հա­րիրն է, հա­կա­ռա­կը պար­զա­պես ան­թույ­լատ­րե­լի է...
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 5959

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ