Մանրամասն որոնում (արխիվ)
18.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Մա­հա­փորձ ընդ­դեմ նա­խա­գա­հի

Մա­հա­փորձ ընդ­դեմ նա­խա­գա­հի

Մա­հա­փորձ ընդ­դեմ նա­խա­գա­հի
18.02.2020 | 12:21
Հուն­վա­րի 26-ն էր, չո­րեք­շաբ­թի, ժա­մը 11-ը: Փա­րի­զում ձյուն չկար, բայց տհաճ, ծա­կող ցուրտ էր:
Ա­վե­նյու Մար­սո­յում Ա­լեք­սանդր Տեր-Զա­քա­րյա­նը բարձ­րաց­րեց հնա­մաշ վե­րար­կուի օ­ձի­քը, կե­պին ուղ­ղեց և քայ­լերն ա­րա­գաց­րեց:
Հաս­նե­լով երկ­հարկ ա­ռանձ­նա­տա­նը, նա հրեց ծանր դուռն ու ներս մտավ:
Բա­րա­պա­նի քն­նա­խույզ ու հար­ցա­կան հա­յաց­քին ի պա­տաս­խան՝ ա­սաց.
-Ժա­մադ­րու­թյուն ու­նեմ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պատ­վի­րա­կու­թյան ղե­կա­վա­րի հետ:
Եվ քայ­լեց աս­տի­ճան­ներն ի վեր:
Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նը գրա­սե­ղա­նի բազ­կա­թո­ռից ոտ­քի կանգ­նեց, մո­տե­ցավ պա­տու­հա­նին, նա­յեց մերկ փո­ղո­ցին, անց­նող-դար­ձող մարդ­կանց, ավ­տո­մե­քե­նա­նե­րին ու մտազ­բաղ ա­սաց.
-Ոչ, Կոմս, հի­մա ա­ռաջ­նա­հերթ խն­դի­րը մեր ըն­կեր­նե­րին բան­տից ա­զա­տելն է: Բոլշևիկ­ներն իս­կա­կան ՛՛կ­արմիր տե­ռոր՛՛ են ի­րա­կա­նաց­նում: Երևա­նի փո­ղոց­նե­րում վխ­տում են լր­տես­նե­րը, քա­ղա­քա­կան հա­կա­ռա­կորդ­նե­րին կամ նախ­կին իշ­խա­նու­թյան հա­մա­կիր­նե­րին գի­շեր թե ցե­րեկ ձեր­բա­կա­լում են, ան­մարդ­կա­յին կտ­տանք­նե­րի են­թար­կում, ա­ռանց որևէ դատ-դա­տաս­տա­նի գն­դա­կա­հա­րում ու կա­խում:
- Հա­մա­ձայն եմ, Ա­վո,-գլա­նա­կի ծու­խը ներս քա­շե­լով ա­սաց Կոմ­սը՝ Վա­հան Փա­փա­զյա­նը,-բայց այս­տեղ կարևո­րա­գույն խն­դիր է նաև Պո­ղոս Նու­բա­րի ու նրա պատ­վի­րա­կու­թյան հետ հա­մա­ձայ­նու­թյան գա­լը:
Ներս մտավ քար­տու­ղար Ար­տա­վազդ Հա­նը­մյա­նը և ա­սաց.
-Պա­րոն Ա­հա­րո­նյան, ձեզ ու­զում է տես­նել մի ե­րի­տա­սարդ…
Բայց խոս­քը դեռ չէր հասց­րել ա­վար­տել, երբ նրան հետևեց Ա­լեք­սանդ­րը:
Ա­հա­րո­նյանն իս­կույն ճա­նա­չեց ե­րի­տա­սար­դին, մո­տե­ցավ գրա­սե­ղա­նին և ակն­հայտ դժ­կա­մու­թյամբ հարց­րեց.
-Կր­կին դու՞: Ի՞նչ ես ու­զում:
-Դուք գի­տեք ինչ եմ ու­զում, ինձ դրամ է պետք,-հա­մար­ձա­կո­րեն ա­սաց Ա­լեք­սանդ­րը:
-Բայց վեր­ջերս եմ տվել, ա­մեն օր չեմ կա­րող տալ:
Ա­լեք­սանդ­րը ձեռ­քը մտց­րեց վե­րար­կուի գր­պա­նը, հա­նեց նա­գա­նը, մո­տե­նա­լով՝ զեն­քը դրեց գրա­սե­ղա­նին և ա­սաց.
-Ինձ փող է պետք, ու­րիշ ո­չինչ, ես ու­զում եմ ու­սումս շա­րու­նա­կել: Ե­թե ոչ՝, ա­պա կամ ձեզ կս­պա­նեմ, կամ ինք­նաս­պան կլի­նեմ:
Կոմ­սը գլա­նա­կը հան­գց­րեց ու դան­դա­ղո­րեն ոտ­քի կանգ­նեց: Հա­նը­մյա­նը քայ­լեց դե­պի հե­ռա­խո­սը, նպա­տակ ու­նե­նա­լով ոս­տի­կա­նու­թյուն զան­գա­հա­րել:
Ա­հա­րո­նյանն ա­ռանց եր­կյու­ղի պա­տաս­խա­նեց.
-Քեզ ար­դեն ա­սել եմ՝ գնա Հա­յաս­տան, ծնող­նե­րիդ մոտ ու սպա­սիր ա­վե­լի նպաս­տա­վոր ժա­մա­նակ­նե­րի:
Այդ խոս­քի վրա ե­րի­տա­սար­դը ձեռ­քը տա­րավ դե­պի նա­գա­նը: Մնա­ցյա­լը տե­ղի ու­նե­ցավ վայր­կյան­նե­րի ըն­թաց­քում: Երբ Տեր-Զա­քա­րյանն ատր­ճա­նա­կը բարձ­րաց­րեց, Ա­հա­րո­նյա­նը կայ­ծա­կի ա­րա­գու­թյամբ մեկ քայլ ա­ռաջ ե­կավ ու խփեց նրա թևին: Լս­վեց խլա­ցու­ցիչ կրա­կոց: Գն­դա­կը մեխ­վեց պա­տին:
Կոմսն ու Հա­նը­մյա­նը նետ­վե­ցին դեպ ե­րի­տա­սար­դը: Սկս­վեց քաշք­շուկ, զենքն ըն­կավ հա­տա­կին: Եվ մինչ օգ­նու­թյան հա­սած­նե­րը կպար­զեին՝ գն­դա­կը դի­պե՞լ է Ա­հա­րո­նյա­նին, թե ոչ, օգտ­վե­լով խառ­նաշ­փո­թից՝ Ա­լեք­սանդ­րը դուրս թռավ աշ­խա­տա­սե­նյա­կից:
Վազ­քով ի­ջավ աս­տի­ճան­նե­րից, բայց բա­րա­պա­նը, որ լսել էր կրա­կո­ցի ձայ­նը, փոր­ձեց փա­կել նրա ճա­նա­պար­հը: Տեր-Զա­քա­րյա­նը հրեց նրան, դուրս նետ­վեց ու վա­զեց փո­ղո­ցով:
Բա­րա­պանն սկ­սեց հե­տապն­դել, բղա­վե­լով. «Բռ­նե՜ք հան­ցա­գոր­ծին»:
Շայ­րո փո­ղո­ցում հեր­թա­պա­հող ոս­տի­կա­նը, նկա­տե­լով վա­զող­նե­րին, ըն­դա­ռաջ ե­կավ, գետ­նին տա­պա­լեց ե­րի­տա­սար­դին ու տա­րավ Բա­կե դը Լոն­շա­նի ոս­տի­կա­նա­տուն:
Քն­նող դա­տա­վո­րի հար­ցե­րին ե­րի­տա­սար­դը հայտ­նեց ա­նուն-ազ­գա­նու­նը, պա­տաս­խա­նեց, որ 22 տա­րե­կան է, ծն­վել է Երևա­նում, ծա­ռա­յել է հա­յոց բա­նա­կում որ­պես կա­մա­վոր, Փա­րիզ է ե­կել մեկ ա­միս ա­ռաջ՝ 1920 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 8-ին, նպա­տակ ու­նե­նա­լով ի­րա­վա­բա­նա­կան ու­սում­նա­ռու­թյու­նը շա­րու­նա­կել: Ամ­սից ա­վե­լի բնակ­վել է «Մի­նիլ­մոն­տան» հյու­րա­նո­ցում: Աշ­խա­տել է կոշ­կա­կա­րի ա­շա­կերտ: Ա­պա բա­ռա­ցիո­րեն ա­սաց հետևյա­լը. «Ըն­տա­նիքս կոր­ծան­վել է: Թշ­վա­ռու­թյունն է պատ­ճա­ռը, որ ինձ դր­դեց սպա­նե­լու այդ մար­դուն: Յոթ տա­րի ի վեր հայ ժո­ղո­վուր­դը տա­ռա­պում է թշ­վա­ռու­թյան, սո­վի ու հա­մա­ճա­րակ­նե­րի ճի­րան­նե­րում: Փա­րիզ ե­կա այն հու­սով, որ ար­ժա­նա­պա­տիվ կյան­քով կապ­րեմ, բայց ապ­րուստս վաս­տա­կել եմ կոշ­կա­կա­րի մոտ աշ­խա­տե­լով՝ հա­զիվ­հազ կա­րո­ղա­նա­լով սնն­դի փող հայ­թայ­թել: Այս ա­մե­նի մե­ղա­վո­րը Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյունն է: ՈՒս­տի ո­րո­շե­ցի հայ­րե­նա­կից­նե­րիս վրե­ժը լու­ծել Հա­յաս­տա­նի խոր­հր­դա­րա­նի նա­խա­գա­հից և Հան­րա­պե­տու­թյան պատ­վի­րա­կու­թյան ղե­կա­վա­րից, ո­րը եր­կի­րը թո­ղել է սո­վա­մա­հու­թյան մեջ»:
Տեր-Զա­քա­րյա­նին բան­տար­կե­ցին:
ՈՒթ ա­միս անց, սեպ­տեմ­բե­րի 28-ին, կր­կին չո­րեք­շաբ­թի, Սե­նի շր­ջա­նա­յին քրեա­կան ա­տյա­նում կա­յա­ցավ Ալ. Տեր-Զա­քա­րյա­նի դա­տա­վա­րու­թյու­նը:
Սրա­հը լեփ-լե­ցուն էր հա­յե­րով և այ­լազ­գի­նե­րով: Այս­տեղ էին նախ­կին վար­չա­պետ Ալ. Խա­տի­սյա­նը, գե­նե­րալ Ն. Ղոր­ղա­նյա­նը, ՀՀ պատ­վի­րա­կու­թյան ան­դամ­ներ բժիշկ Նևրու­զը, պրո­ֆե­սոր Ա. Խա­չատ­րյա­նը, բժիշկ Ն. Մա­տի­նյա­նը, Ա. Բար­սե­ղյա­նը, Ս. Հա­կո­բյա­նը, ինչ­պես նաև Շիր­վան­զա­դեն և, ի­հար­կե, գլ­խա­վոր գոր­ծող ան­ձինք՝ Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նը, Վա­հան Փա­փա­զյա­նը, Ար­տա­վազդ Հա­նը­մյա­նը:
Երկ­րորդ հար­կի օ­թյա­կում տեղ էին զբա­ղեց­րել հայ լրագ­րող­նե­րը և ֆրան­սիա­կան «Լը Թա­նի» և «Լը Մա­տե­նի» թղ­թա­կից­նե­րը:
Ժա­մը 12-ին տու­ժող կող­մի հա­մար հատ­կաց­ված սե­ղա­նի մոտ նս­տե­ցին Ա­հա­րո­նյանն ու նրա փաս­տա­բան Լեկ­լեր­կը, քիչ այն կողմ՝ մե­ղադ­րող դա­տա­խազ Գոդֆ­րուան, հան­դի­պա­կաց մա­սում՝ ամ­բաս­տա­նյա­լի դա­տա­պաշտ­պան, ե­րի­տա­սարդ փաս­տա­բան Մար­սել Է­րոն և նրա օգ­նա­կան Գոլ­թիեն: Ա­պա ի­րենց տե­ղե­րը գրա­վե­ցին 12 երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­նե­րը, իսկ վեր­ջում ներս մտավ և բարձ­րա­դիր ա­թո­ռին բազ­մեց նիս­տը նա­խա­գա­հող դա­տա­վոր Ֆլո­րին:
Ժա­մը 12։20-ին եր­կու ոս­տի­կան­ներ ներս բե­րե­ցին ամ­բաս­տա­նյա­լին: Ալ. Տեր-Զա­քա­րյա­նը կրում էր մի կոս­տյում, ո­րի չափ­սը ակն­հայ­տո­րեն մեծ էր, ինչն ա­վե­լի էր ըն­դգ­ծում նրա նիա­հա­րա­կազմ, փոք­րա­մար­մին լի­նե­լը: Մա­զե­րը կարճ խու­զած էին, իսկ դեմ­քին փայ­լփ­լում էին ձի­թապտ­ղի նման սև աչ­քե­րը:
Նիս­տի քար­տու­ղա­րը հա­մա­ռոտ ներ­կա­յաց­րեց գոր­ծի էու­թյու­նը և ա­վար­տեց ձևա­կա­նու­թյուն­նե­րը:
Ա­պա, դա­տա­րա­նի նա­խա­գա­հի հար­ցե­րին ի պա­տաս­խան, ամ­բաս­տա­նյա­լը հայտ­նեց, որ 22 տա­րե­կան երևան­ցի է, 1916-ին ե­ղել է Պե­տեր­բուր­գի հա­մալ­սա­րա­նի ի­րա­վա­բա­նա­կան ֆա­կուլ­տե­տի ու­սա­նող: 1917-ին մեկ­նել է Հա­յաս­տան և որ­պես կա­մա­վոր ծա­ռա­յել հայ­կա­կան բա­նա­կում: 1918-ի զի­նա­դա­դա­րից հե­տո Բեռ­լի­նով ան­ցել է Փա­րիզ՝ ու­սու­մը շա­րու­նա­կե­լու նպա­տա­կով: Նախ, աշ­խա­տել է կոշ­կա­կա­րի մոտ, ա­պա եր­կար ժա­մա­նակ ե­ղել է գոր­ծա­զուրկ: Օգ­նու­թյուն է խնդ­րել Ա­հա­րո­նյա­նից, բայց մեր­ժում է ստա­ցել: Ըստ նրա, Ա­հա­րո­նյա­նը ցան­կա­ցել է ի­րեն ու­ղար­կել Հա­յաս­տան, տվել 120 ֆրանկ, որ­պես­զի մեկ­նի Մար­սել, այն­տե­ղից՝ Հա­յաս­տան ու զին­վո­րագր­վի «կար­միր» բա­նա­կին, ինչն իր հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի է ե­ղել: Ա­հա այս ա­նե­լա­նե­լի դրու­թյու­նից մղ­ված, ո­րո­շել է սպա­նել որևէ մե­կի՝ կամ Ա­հա­րո­նյա­նին, կամ ինք­նաս­պա­նու­թյուն գոր­ծել:
Ա­պա դա­տա­վո­րը ցան­կա­ցավ լսել Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան խոր­հր­դա­րա­նի նախ­կին նա­խա­գահ, Փա­րի­զի խա­ղա­ղու­թյան վե­հա­ժո­ղո­վում ՀՀ պատ­վի­րա­կու­թյան ղե­կա­վար, տու­ժող Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նին:
-Դա­տա­րա­նի հար­գար­ժան նա­խա­գահ, հար­գե­լի երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­ներ, տիկ­նայք և պա­րո­նայք, կարճ կխո­սեմ: Ես, ի­րոք, ճա­նա­չում եմ ամ­բաս­տա­նյա­լին: Դեռևս ան­ցյալ տար­վա օ­գոս­տո­սից նա մի քա­նի ան­գամ դի­մել է ինձ ու դրա­մա­կան օգ­նու­թյուն խնդ­րել: Եր­բեք չեմ մեր­ժել, բայց խոր­հուրդ եմ տվել վե­րա­դառ­նալ ծնող­նե­րի մոտ՝ Հա­յաս­տան, և ու­սու­մը շա­րու­նա­կե­լու հա­մար սպա­սել ա­վե­լի նպաս­տա­վոր պայ­ման­նե­րի: Ինչ վե­րա­բե­րում է այս տար­վա հուն­վա­րի 26-ին կա­տար­վա­ծին, ա­պա կա­րող եմ ա­սել, որ դա լուրջ բան չէր: Ամ­բաս­տա­նյա­լը կր­կին դրամ խնդ­րեց, ին­չը մեր­ժե­ցի, ու նո­րից հոր­դո­րե­ցի վե­րա­դառ­նալ հայ­րե­նիք: Նա ի­րոք զին­ված էր, ի­րոք սպառ­նաց ինձ, ատր­ճա­նակն ուղ­ղեց իմ կող­մը: Ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թյու­նից դրդ­ված խփե­ցի թևքին, և կրա­կոցն ինձ վնաս չպատ­ճա­ռեց: Կար­ծում եմ, որ ամ­բաս­տա­նյա­լի գոր­ծո­ղու­թյան դր­դա­պատ­ճա­ռը հու­սա­հատ և ծայ­րաս­տի­ճան հու­զա­խառն հո­գե­վի­ճակն էր, ուս­տի դա­տա­րա­նից խնդ­րում եմ նրա նկատ­մամբ նե­րո­ղամ­տու­թյուն դրսևո­րել:
Դահ­լի­ճում լս­վե­ցին գո­հու­նա­կու­թյան բա­ցա­կան­չու­թյուն­ներ և հա­տու­կենտ ծա­փա­հա­րու­թյուն­ներ, ին­չը դա­տա­վորն ընդ­հա­տեց ձեռ­քի փայ­տե մուր­ճի հար­վա­ծով:
Ա­պա դա­տա­կո­չեց վկա­նե­րին:
Վա­հան Փա­փա­զյանն ա­սաց, թե իր տպա­վո­րու­թյունն այն էր, որ Տեր-Զա­քա­րյանն ի­րա­կա­նում մտադ­րու­թյուն չու­ներ սպա­նե­լու Ա­հա­րո­նյա­նին, դրա ի­րա­գործ­ման հա­մար կա­յին ա­վե­լի մատ­չե­լի հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ, և ամ­բողջ ե­ղա­ծը բլեֆ էր, ֆարս:
Գրե­թե նույն բա­նը հաս­տա­տեց և Ար­տա­վազդ Հա­նը­մյա­նը:
Տու­ժող կող­մի դիր­քո­րո­շումն ակն­հայտ էր՝ չէին ցան­կա­նում ի­րենց ազ­գակ­ցի ճա­կա­տա­գի­րը, հե­տա­գա կյան­քը խա­թա­րել, մի ե­րի­տա­սար­դի, որն ա­պա­գա­յում կա­րող էր օգ­տա­կար լի­նել ազ­գին ու հայ­րե­նի­քին:
ՈՒնկնդրվեց նաև կոշ­կա­կա­րը, ո­րի մոտ աշ­խա­տել էր ամ­բաս­տա­նյա­լը: Նա հայ­տա­րա­րեց, որ Տեր-Զա­քա­րյա­նը բա­րե­խիղճ ու բա­րե­վարք ե­րի­տա­սարդ է:
Ի­րադ­րու­թյու­նը գլ­խի­վայր շրջ­վեց, մթ­նո­լոր­տը շի­կա­ցավ, երբ դա­տա­վոր Ֆլո­րին ցան­կա­ցավ լսել ամ­բաս­տա­նյա­լի բա­ցատ­րու­թյու­նը:
Տեր-Զա­քա­րյա­նը ոտ­քի կանգ­նեց և հայ­տա­րա­րեց.
-Ա­հա­րո­նյա­նը բոլշևիկ է…
Այս խոս­քի վրա դահ­լի­ճում ան­մի­ջա­պես խլր­տում ա­ռա­ջա­ցավ: Մի քա­նի հո­գի ոտ­քի կանգ­նե­ցին ու հա­յե­րեն բղա­վե­ցին. «Ա­մո՛թ քեզ… Ա­մո՜թ»՛:
Դա­տա­վո­րը փայ­տե մուր­ճը զար­կեց սե­ղա­նին.
-Լռու­թյու՜ն… Պահ­պա­նեք լռու­թյուն…
Ա­պա, երբ դահ­լի­ճը հան­դարտ­վեց, ա­սաց ամ­բաս­տա­նյա­լին.
-Կա­րող եք շա­րու­նա­կել:
-Պա­րոն Ա­հա­րո­նյա­նը գրող է, հայ գրա­կա­նու­թյան լա­վա­գույն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից մե­կը, բայց գրո­ղը, գր­չի մար­դը առ­հա­սա­րակ, մտա­վո­րա­կա­նը եր­կիր չպետք է ղե­կա­վա­րի: Եր­կիր կա­ռա­վա­րե­լու հա­մար միան­գա­մայն այլ ո­րակ­ներ են անհ­րա­ժեշտ: Հա­յաս­տա­նի բո­լոր դժ­բախ­տու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռը Ա­հա­րո­նյանն է: Նախ, նա ուղ­ղա­կի մաս­նակ­ցու­թյուն ու­նե­ցավ կա­մա­վո­րա­կան բա­նա­կի կազ­մա­վոր­մա­նը, ին­չի հետևան­քով սպառ­վե­ցին հա­յոց կեն­սա­կան ու­ժե­րը, և մենք հայ­տն­վե­ցինք ա­նօգ­նա­կան ու թշ­նա­մի­նե­րով շր­ջա­պատ­ված վի­ճա­կում: Նա Բա­թու­մում դաշ­նա­գիր կն­քեց թուր­քե­րի ու գեր­մա­նա­ցի­նե­րի հետ: Ա­պա պա­տե­րազմ հայ­տա­րա­րեց հարևան եր­կր­նե­րին ու հրահ­րեց ներ­քին քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ: Այս ա­մե­նի ար­դյուն­քում Հա­յաս­տանն այ­սօր հայ­տն­վել է ա­նե­լա­նե­լի ծանր վի­ճա­կում, հա­զա­րա­վոր մար­դիկ մեռ­նում են սո­վից ու տա­րա­փո­խիկ հի­վան­դու­թյուն­նե­րից: Մտադր­վե­լով սպա­նել նրան կամ ինք­նաս­պա­նու­թյուն գոր­ծել, ես ոչ թե անձ­նա­կան շահ էի հե­տապն­դում, այլ ցան­կա­նում էի իմ ժո­ղովր­դի վրե­ժը լու­ծել նրա­նից:
Դահ­լի­ճում կր­կին դժ­գո­հու­թյան ա­լիք բարձ­րա­ցավ: Բո­լո­րի հա­մար պարզ դար­ձավ պաշտ­պա­նա­կան կող­մի որ­դեգ­րած գի­ծը՝ քրեա­կան հան­ցան­քը փո­խադ­րել քա­ղա­քա­կան դաշտ:
Խոսք խնդ­րեց Ա­հա­րո­նյա­նը.
-Հար­գե­լի պա­րոն դա­տա­վոր, հար­գե­լի երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­ներ, ե­թե Տեր-Զա­քա­րյանն ար­դեն չգտն­վեր մե­ղադ­րյա­լի ա­թո­ռին, ա­պա ընդ­դեմ նրա ես քա­ղա­քա­ցիա­կան հայց կներ­կա­յաց­նեի զր­պար­տան­քի, կեղ­ծի­քի և իմ բա­րի համ­բա­վը ա­նար­գե­լու հա­մար: Բայց հի­մա խն­դի­րը նա չէ: Եվ նա չէ, որ այս­տեղ պի­տի գնա­հա­տա­կան տա Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան կա­ռա­վա­րու­թյա­նը, խոր­հր­դա­րա­նին և ան­ձամբ իմ գոր­ծու­նեու­թյա­նը:
Մենք՝ հա­յերս, վեց դար զրկ­ված ենք ե­ղել պե­տա­կա­նու­թյու­նից, ինք­նիշ­խա­նու­թյու­նից, և ա­հա 1918 թ. մա­յի­սին հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­ցանք ստեղ­ծե­լու ան­կախ պե­տու­թյուն: Պե­տու­թյուն մի ժո­ղովր­դի, ո­րը 1915-ից մինչ օրս Թուր­քիա­յում են­թարկ­վում է ան­մարդ­կա­յին կո­տո­րած­նե­րի, ու­նեզ­րկ­ման, իսկ նրա պատ­մա­կան հայ­րե­նի­քը բռ­նա­զավթ­ված է: Հա­րյուր հա­զա­րա­վոր տա­րա­գիր փախս­տա­կան­ներ ար­տա­գաղ­թել են, սփռ­վել աշ­խար­հով մեկ: Նրանց մի զգա­լի մասն էլ հան­գր­վա­նեց Արևե­լյան Հա­յաս­տա­նում: Ա­յո, ծայր ա­ռան սո­վը, բծա­վոր տի­ֆը, հա­զա­րա­վոր մար­դիկ մա­հա­ցան: Բայց մենք, մեր կա­ռա­վա­րու­թյու­նը ստիպ­ված էինք օր­հա­սա­կան կռիվ­ներ մղել թուր­քե­րի դեմ, հա­նուն ջար­դու­կո­տոր մի ժո­ղովր­դի փր­կու­թյան: Ա­պա Ռու­սաս­տա­նում գլուխ բարձ­րաց­րեց բոլշևիզ­մը, և նրա բա­նա­կը թա­փան­ցեց Հա­յաս­տան ու տա­պա­լեց մեր իշ­խա­նու­թյու­նը: Մեր ըն­կեր­նե­րից շա­տե­րը հայ­տն­վե­ցին բոլշևի­կյան զն­դան­նե­րում, ի­րենց կյան­քը դրե­ցին հայ­րե­նի­քի զո­հա­սե­ղա­նին, և միայն այս տար­վա փետր­վա­րին նրանց հա­ջող­վեց փր­կել: Կա­րող եք չկաս­կա­ծել՝ ե­թե ես էլ գտն­վեի Երևա­նում, ա­պա կբան­տարկ­վեի:
Եվ այս­քա­նից հե­տո ինձ մե­ղադ­րել, թե բոլշևիկ եմ, ոչ միայն մեր­ժե­լի է, այլև առն­վազն վի­րա­վո­րա­կան ու ան­հե­թեթ:
Խոսք ա­ռավ դա­տա­խազ Գոդֆ­րուան:
-Բո­լոր քա­ղա­քա­կիրթ եր­կր­նե­րում ա­նըն­դու­նե­լի և դա­տա­պար­տե­լի են քա­ղա­քա­կան շար­ժա­ռիթ­նե­րով ո­ճիր­նե­րը, դրանք ա­պար­դյուն են և չեն հան­գեց­նի ցան­կա­լի հետևանք­նե­րի: Սա­կայն Տեր-Զա­քա­րյա­նի պա­րա­գա­յում չկա ան­գամ քա­ղա­քա­կան աս­տառ, այլ պարզ դրա­մա­շոր­թու­թյուն է: Ե­թե Թա­լեա­թի սպա­նու­թյու­նը, ա­յո՛, քա­ղա­քա­կան դր­դա­պատ­ճառ­ներ ու­ներ, ո­րով­հետև նա հայ ժո­ղովր­դի դա­հիճ­նե­րից մեկն էր, ա­պա Ա­հա­րո­նյա­նի դեմ կա­տար­ված մա­հա­փոր­ձը ար­դա­րա­ցում չու­նի և զուտ քրեա­կան հան­ցա­գոր­ծու­թյուն է: Պա­րոն Ա­հա­րո­նյա­նը Փա­րի­զի խա­ղա­ղու­թյան վե­հա­ժո­ղո­վում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան պատ­վի­րա­կու­թյան ղե­կա­վարն է, ո­րին ճա­նա­չում և ըն­դու­նում է ֆրան­սիա­կան կա­ռա­վա­րու­թյու­նը:
Սա­կայն չեմ կա­րող չանդ­րա­դառ­նալ ևս մի փաս­տի: Մեզ հա­մար նույն­քան ա­նըն­դու­նե­լի և դա­տա­պար­տե­լի է այն երևույ­թը, որ օ­տա­րազ­գի­նե­րը՝ ի­րենց քա­ղա­քա­կան կամ այլևայլ կր­քե­րին հա­գուրդ տա­լու հա­մար, աս­պա­րեզ են դարձ­րել ֆրան­սիա­կան հո­ղը, օգտ­վե­լով Ֆրան­սիա­յի հյու­րըն­կա­լու­թյու­նից:
Ա­վար­տե­լով խոսքս, պա­հան­ջում եմ՝ հաշ­վի առ­նե­լով այն հան­գա­ման­քը, որ Տեր-Զա­քա­րյա­նի ոճ­րա­գործ ա­րար­քը չի հան­գեց­րել ծանր հետևանք­նե­րի և ըստ էու­թյան պարզ դրա­մա­շոր­թու­թյան բնույթ ու­նի, նրան դա­տա­պար­տել ե­րեք տար­վա ա­զա­տազ­րկ­ման:
Հեր­թը հա­սավ դա­տա­պաշտ­պան Է­րո­յին, ո­րի ճա­ռը նման­վեց մեկ դե­րա­սա­նի թատ­րո­նի: Նախ, օգտ­վե­լով Դաշ­նակ­ցու­թյան հիմ­նա­դիր­նե­րից մե­կի՝ բժիշկ Հով­հան­նես Լո­ռիս-Մե­լի­քյա­նի բնու­թագ­րում­նե­րից, Ա­հա­րո­նյա­նին ներ­կա­յաց­րեց որ­պես փա­ռա­սեր, ըստ հար­մա­րու­թյան սո­ցիա­լիս­տա­կան և հա­կա­սո­ցիա­լիս­տա­կան ճա­ռեր խո­սող, ա­ռաջ­նոր­դու­թյան ձգ­տող, ար­տա­սահ­մա­նում հան­գր­վա­նած և Հա­յաս­տա­նում հե­ղա­փո­խու­թյուն վա­րող մարդ: Մինչ Ա­հա­րո­նյանն ու Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­նու­թյուն նվա­ճած նրա ըն­կեր­ներն ի­րենց հա­մար ա­պա­հո­վե­ցին տա­քուկ պաշ­տոն­ներ և բարձր աշ­խա­տա­վար­ձեր, հայ ժո­ղո­վուր­դը, այդ թվում և իր պաշտ­պա­նյա­լի ըն­տա­նի­քը, որ ժա­մա­նա­կին բա­րե­կե­ցիկ կյանք էր վա­րում, մատն­վեց թշ­վա­ռու­թյան, իսկ Տեր-Զա­քա­րյա­նը՝ մու­րաց­կա­նու­թյան: Ինչ վե­րա­բե­րում է մա­հա­փոր­ձին, ա­պա Է­րոն դա ան­վա­նեց տրա­գի­կո­մե­դիա, ո­րից բա­ցար­ձա­կա­պես չի տու­ժել Ա­հա­րո­նյա­նը, ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ հայ ժո­ղովր­դի քսա­կի հաշ­վին նա Փա­րի­զում վա­յե­լում է կյան­քը:
Դա­տա­պաշտ­պա­նը խոսքն ա­վար­տեց, պա­հան­ջե­լով իր պաշտ­պա­նյա­լին ան­պարտ ճա­նա­չել և ան­հա­պաղ ա­զատ ար­ձա­կել:
Խոսք խնդ­րեց Ա­հա­րո­նյա­նի փաս­տա­բան Լեկ­լեր­կը: Ըստ նրա, հայ ժո­ղո­վուր­դը և Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թյու­նը միաս­նա­կան օր­գա­նիզմ են: Դա այն կու­սակ­ցու­թյունն է, որ մշ­տա­պես կանգ­նած է ե­ղել ժո­ղովր­դի կող­քին և կյան­քի գնով պաշտ­պա­նել նրա շա­հե­րը: Ար­տա­քին թշ­նա­մի­նե­րի հար­ձա­կում­նե­րին դի­մագ­րա­վե­լով, այդ կու­սակ­ցու­թյունն է դա­րեր անց վե­րա­կանգ­նել հա­յոց պե­տա­կա­նու­թյու­նը:
Հա­մա­ձայ­նե­լով դա­տա­խազ Գոդֆ­րուա­յին պա­հան­ջած պատ­ժա­չա­փի հետ, նա դա­տա­րա­նից խնդ­րեց պա­տի­ժը կրե­լուց հե­տո Տեր-Զա­քա­րյա­նին ար­տաք­սել Ֆրան­սիա­յից:
Կող­մե­րի ունկ­նդ­րու­թյուն­ներն ա­վար­տած հա­մա­րե­լով, դա­տա­րա­նի նա­խա­գա­հը երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­նե­րին հանձ­նա­րա­րեց ո­րո­շում կա­յաց­նել ու հայ­տա­րա­րեց մեկ­ժա­մյա ընդ­մի­ջում:
Երբ դա­տա­րա­նը, կող­մե­րը և հա­սա­րա­կու­թյու­նը կր­կին գրա­վե­ցին ի­րենց տե­ղե­րը, դա­տա­վոր Ֆլո­րին հարց­րեց երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­նե­րի ա­վա­գին.
-Դուք՝ երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­ներդ, պետք է ո­րո­շում կա­յաց­նեիք եր­կու հար­ցի վե­րա­բե­րյալ: Հարց ա­ռա­ջին՝ ամ­բաս­տա­նյալ Տեր-Զա­քա­րյա­նը գոր­ծել է կան­խամ­տած­վա՞ծ:
-Ա­յո՛,-պա­տաս­խա­նեց ա­վա­գը:
-Հարց երկ­րորդ՝ իր մտադ­րու­թյունն ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար ամ­բաս­տա­նյա­լը բռ­նու­թյուն գոր­ծե՞լ է:
-Ո՛չ,-պա­տաս­խա­նեց ա­վա­գը:
Դա­տա­վոր Ֆլո­րին շա­րու­նա­կեց.
-Լսե­լով մե­ղադ­րող և պաշտ­պա­նա­կան կող­մե­րին, ինչ­պես նաև նկա­տի ու­նե­նա­լով երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­նե­րի կա­յաց­րած ո­րո­շում­նե­րը, վճ­ռում եմ՝ Ա­լեք­սանդր Տեր-Զա­քա­րյա­նին մե­ղա­վոր ճա­նա­չել և դա­տա­պար­տել մեկ տար­վա ա­զա­տազ­րկ­ման ու մեկ ֆրանկ տու­գան­քի: Հաշ­վի առ­նե­լով այն հան­գա­ման­քը, որ Տեր-Զա­քա­րյանն ութ ա­միս ար­դեն գտն­վել է ա­զա­տազ­րկ­ման մեջ, հանձ­նա­րա­րում եմ հա­մա­պա­տաս­խան պատ­կան մարմ­նին, բո­լոր անհ­րա­ժեշտ ձևա­կեր­պում­նե­րից հե­տո, նրան ա­զատ ար­ձա­կել՝ նե­րե­լով պատ­ժի հե­տա­գա կրու­մից:
Ինչ վե­րա­բե­րում է Տեր-Զա­քա­րյա­նին երկ­րից ար­տաք­սե­լուն, ա­պա դա ոչ թե դա­տա­րա­նի, այլ ֆրան­սիա­կան կա­ռա­վա­րու­թյան ի­րա­վա­սու­թյունն է:
Դա­տա­կան նիս­տը հայ­տա­րա­րում եմ փակ­ված:
Այս դա­տա­կան վճի­ռը ա­մե­նից ա­վե­լի գո­հաց­րեց Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նին: Ֆրան­սիա­կան ար­դա­րա­դա­տու­թյու­նը չէ, որ պի­տի լու­ծեր եր­կու հա­յե­րի միջև ծա­գած թն­ջու­կը: Ին­քը վա­ղուց էր նե­րել ան­միտ ե­րի­տա­սար­դին:
Թե ինչ­պես ըն­թա­ցավ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան խոր­հր­դա­րա­նի նա­խա­գահ, Փա­րի­զի Խա­ղա­ղու­թյան վե­հա­ժո­ղո­վում ՀՀ պատ­վի­րա­կու­թյան ղե­կա­վար, ա­կա­նա­վոր գրող Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նի հե­տա­գա կեն­սու­ղին, բո­լո­րը գի­տեն:
Իսկ թե ինչ ճա­կա­տա­գիր ու­նե­ցավ Ա­լեք­սանդր Տեր-Զա­քա­րյա­նը, ան­հայտ է…
Խա­չա­տուր ԴԱ­ԴԱ­ՅԱՆ

Լուսանկարներ

. .
  • Ավե­ն­յու Մար­սո
Դիտվել է՝ 4115

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Մերձավոր Արևելքում էսկալացիայի խորացումը կարող է էապես փոխել տարածաշրջանային (ներառյալ Հարավային Կովկասը) տրանսպորտային-լոգիստիկ համակարգը...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.