Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թ­յու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է»

«Ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թ­յու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է»
28.02.2020 | 11:51

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, թարգ­մա­նիչ ԳՈ­ՀԱՐ ԳԱԼՍ­ՏՅԱՆՆ է:

-Գո­հար, Ձեր նո­րա­տիպ գիր­քը բա­վա­կան խո­սուն վեր­նա­գիր ու­նի՝ «Գո­հար­ներ»: Ինչ­պե՞ս կանգ ա­ռաք այս վեր­նագ­րի ընտ­րու­թյան վրա և ի՞նչ սկզ­բուն­քով կազ­մե­ցիք բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն:
-Վեր­նագ­րի կն­քա­հայ­րը, ինչ­պես որ տպագ­րու­թյան հո­գա­ծուն, գր­քիս հրա­տա­րա­կիչ Վան Ա­րյանն է։ Նրա գա­ղա­փարն էր այս­պի­սի մի գիրք տպել՝ Գո­հա­րի գո­հար­նե­րը, հենց այս­պես էլ նա գրում է գր­քի ա­նո­տա­ցիա­յում։ Իսկ այս­տեղ մի քա­նի են­թա­պատ­ճառ գու­ցե միա­ժա­մա­նակ աշ­խա­տեց՝ ա­նունս, բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս մա­սին գրող ըն­կեր­նե­րիս տված հենց «գո­հար» բնու­թագ­րու­մը, ո­րը տրա­մադ­րող ու պատ­կե­րա­վոր է հն­չում, մա­նա­վանդ որ բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մա­սին գանձ, ակն, մար­գա­րիտ կամ գո­հար բնու­թագ­րիչ­նե­րը բնավ էլ խորթ չեն մեր քնա­րեր­գու­թյա­նը դեռ վաղ միջ­նա­դա­րից։ «Նա­վա­մա­տույց»-ից հե­տո, 2017-ից մինչ հի­մա ան­տիպ կամ միայն մա­մու­լում տպագր­ված նոր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս ստ­վար ժո­ղո­վա­ծուն հրա­տա­րա­կե­լու գա­ղա­փա­րը դեռ աչ­քիս ա­ռաջ, ձեռ­նա­մուխ լի­նե­լը բո­լո­րո­վին ու­րիշ մի գր­քի հրա­տա­րա­կու­թյան գու­ցե և ան­հա­վա­նա­կան թվար։ «Գո­հար­ներ»-ն իմ բո­լոր հրա­տա­րակ­ված ժո­ղո­վա­ծու­նե­րից ընտ­րո­վի բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի մի հա­վա­քա­ծու է, իսկ այս­պի­սի մի գիրք տպագ­րե­լը, ե­թե մտ­քովս էլ ան­ցած լի­ներ, դժ­վար թե այս­պես ա­րագ ի­րա­կա­նու­թյուն դառ­նար, ե­թե չլի­նեին Վան Ա­րյա­նի բա­րի կամքն ու հրա­տա­րակ­չի պրո­ֆե­սիո­նա­լիզ­մը։ Խոս­տո­վա­նեմ, որ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րիս ընտ­րու­թյունն ինձ հա­մար էլ հեշտ գործ չէր, բայց դա ա­րել եմ՝ հրա­տա­րակ­չա­կան կոնկ­րետ ծա­վա­լի մեջ հնա­րա­վո­րինս պահ­պա­նե­լով իմ պոե­զիա­յի բազ­մա­ձայ­նու­թյու­նը։
-Գիր­քը բա­ցող հա­կիրճ խոս­քում բա­վա­կան ընդ­գր­կուն ի­մաստ է դր­ված: Ի մաս­նա­վո­րի. «Իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյունն ինձ կտ­րում է գետ­նից, չեմ ա­սում՝ հո­ղից, ու դրա շնոր­հիվ է, որ ես ոտ­քե­րիս տակ հա­ճա­խա­բար ցնց­վող երկ­րի ա­վե­րում­նե­րին կուլ չեմ գնա­ցել»: Բա­նաս­տեղ­ծու­թյու՞նն է Ձեզ պա­հող-պահ­պա­նո­ղը, թե՞ ցնց­վող եր­կի­րը:
-Մեջ­բե­րու­մը ո՛չ միայն իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյա­նը, այլև ընդ­հան­րա­պես իմ բա­նաս­տեղ­ծա­կան ըն­կա­լում­նե­րին անդ­րա­դար­ձող խոս­քից է, և ես իս­կա­պես բա­նաս­տեղ­ծե­լով ինձ մեկ ան­գամ չէ, որ դուրս եմ բե­րել պար­տադր­վող գետ­նա­մած ի­րա­կա­նու­թյան ո­րո­գայ­թից կամ, բա­ռիս բուն ի­մաս­տով, ա­վե­րիչ ցն­ցում­նե­րից, ո­րոնք կա­րող էին և ինձ քանդ­վող քա­րե­րի տակ թող­նել։ Բա­նաս­տեղ­ծու­թյամբ վե­հա­ցող հո­գին ինք­նա­մաքր­վող և ինք­նա­պա­քին­վող զար­մա­նա­լի հատ­կու­թյուն ու­նի։ Հարց­նում եք՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­՞նը, թե՞ եր­կի­րը, կա­սեմ՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թյո՛ւ­նը և եր­կի՛­րը, ան­կախ ցն­ցում­նե­րից կամ՝ ցն­ցում­նե­րով հան­դերձ։ Բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը պա­հող-պահ­պա­նող նշա­նա­գիր է, եր­բեմն՝ չար­խա­փան, իսկ այն, որ դա հատ­կա­պես իմ (մեր) լեզ­վի մի փաստն է, չի կա­րող իմ (մեր) ցնց­վող երկ­րի, իմ (մեր) հո­ղի՝ առն­վազն լեզ­վա­կան մշա­կույ­թով միջ­նորդ­ված պահ­պա­նու­թյու­նը չու­նե­նալ՝ ուղ­ղա­կի թե ա­նուղ­ղա­կի։ Իմ այդ խոս­քում ես հա­տուկ շեշ­տում եմ հո­ղի և գետ­նի՝ գետ­նա­մա­ծու­թյան, ինչ­պես որ պար­զի ու հա­սա­րա­կաց­վո­ղի, ձգո­ղի ու կլա­նո­ղի տար­բե­րու­թյու­նը, կարևո­րում եմ ա­մեն բա­նի հա­կակ­շի­ռը, ո­րը, ի դեպ, բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մեջ կշ­ռույթ է ստեղ­ծում։
-Երևա­նի կենտ­րո­նում հա­րա­զատ տունն ու տա­նի­քը կորց­նե­լու թե­ման միայն բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում չէ, որ ար­ծարծ­վում է: Նաև գր­քի ա­ռա­ջա­բա­նում դրան անդ­րա­դառ­նում է Վան Ա­րյա­նը: Մտա­ծե՞լ էիք երբևէ, որ այս­պի­սի կեն­ցա­ղա­յին ցա­վից կա­րող են հյուս­վել քնա­րեր­գա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ:
-Ե­րախ­տա­գի­տու­թյամբ պի­տի ա­սեմ, որ Վան Ա­րյանն իր մուտ­քի խոս­քում ա­մե­նայն պատ­շա­ճու­թյամբ անդ­րա­դար­ձել է դրան։ Ա­յո, մեր երևա­նյան բակն ու հան­րա­յին գե­րա­կա շահ ան­վան տակ ան­հա­տույց քանդ­ված տու­նը՝ Բու­զան­դի 11 հաս­ցեում, 2005-ից ի վեր շատ ան­գամ է ներ­կա՝ թե՛ իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում ու գե­ղար­վես­տա­կան ար­ձա­կում, թե՛ իսկ՝ հրա­պա­րա­կագ­րու­թյան մեջ և ան­գամ հան­րագ­րե­րում, և որ­քան էլ որ վե­րա­ցարկ­ված կեր­պա­վոր­վի դա բա­նաս­տեղ­ծու­թյան մեջ, գե­ղար­վես­տա­կան հնարք­նե­րի ու պատ­կեր­նե­րի այ­լա­բա­նու­թյան մի­ջո­ցով, ցա­վոք, պի­տի ա­սեմ, որ տնազ­րկ­ված լի­նելն իմ պա­րա­գա­յում շուրջ 15 տա­րի կար­գա­վի­ճակ է, տե­ղա­կան ու եվ­րա­դա­տա­րան­նե­րում ար­դա­րու­թյան պա­հան­ջի հո­գե­մաշ գոր­ծըն­թաց, տնից տուն տե­ղա­փո­խու­թյուն­ներ, տան­տե­րե­րի քմա­հա­ճույք, վար­ձա­կա­լու­թյան ու հար­կադր­ված վար­կե­րի ան­տա­նե­լի բեռ, որ գրո­ղի ու մշա­կույ­թի մար­դու ըն­տա­նի­քի հա­մար, մեղմ ա­սած, հեշտ փոր­ձու­թյուն չէր կա­րող լի­նել։ Այ­սու­հան­դերձ, ա­յո՛, պի­տի հաս­տա­տեմ, որ նաև կեն­ցա­ղա­յին ցա­վից կա­րող են հյուս­վել քնա­րա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ, և դա պա­տա­հել է շատ գրող­նե­րի հետ, բայց ոչ ոք չի կա­րող ա­սել, թե այդ խնդ­րով ի՛նչ վատ­նում­ներ է ու­նե­նում բա­նաս­տեղ­ծը և ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ու­րիշ ի՛նչ հու­նի մեջ կմտ­ներ, ե­թե կոշտ նյու­թի փոր­ձու­թյունն այդ­քան հա­մա­ռո­րեն չհե­տապն­դեր նրան։
-Ձեր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում մշ­տա­ներ­կա է բնու­թյու­նը՝ իր բո­լոր հմայք­նե­րով, ան­գամ՝ տա­րե­րա­յին դրսևո­րում­նե­րով: Ի՞նչ փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մեջ են այ­սօր մար­դը և բնու­թյու­նը, չի՞ կտր­ված կապն այս եր­կու­սի միջև:
-Բնու­թյու­նը այն մե­ծա­գույն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյունն է, որ տիե­զե­րա­կան Ա­րա­րի­չը ստեղ­ծել է Եր­կիր մո­լո­րա­կի ամ­բող­ջա­կա­նու­թյամբ, ընդ ո­րում՝ բո­լոր տա­րերք­նե­րով հան­դերձ, և մարդն էլ ա­ռան­ձին չէ այդ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նից։ ՈՒ­րիշ հարց է, որ մարդն ի՛նքն է ի­րեն դուրս դնում բնու­թյու­նից և դառ­նում երկ­րի ու բնու­թյան մո­լի սպա­ռող, ե­թե չա­սեմ՝ ոչն­չաց­նող թշ­նա­մի։ Մար­դու և բնու­թյան փոխ­հա­րա­բե­րու­թյունն այ­սօր այն­քա­նով ա­վե­լի բարդ է, որ­քա­նով որ մե­ծա­ցել և մե­ծա­նում են մար­դու հա­վակ­նու­թյուն­նե­րը. պա­հանջ­մունք­ներ ա­սե­լը միա­միտ կլի­ներ։ Ի դեպ, նաև մար­դու և մար­դու, մար­դու և մարդ­կու­թյան հան­դեպ։ Շնոր­հա­կալ եմ, որ հար­ցով ուղ­ղոր­դե­ցիք ինձ այս թե­մա­յից խո­սե­լու. սա ա­ռանց­քա­յին այն խն­դիր­նե­րից մեկն է, ո­րին պոե­զիա­յի ըն­թեր­ցում-քն­նար­կում­նե­րով մշ­տա­պես անդ­րա­դար­ձել եմ 2019 թ. «Քո ար­վես­տը դպ­րո­ցում» ծրագ­րով հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ և պի­տի խոս­տո­վա­նեմ, որ իմ բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի՝ խաբ­ված ձեռ­նա­սուն եղ­նի­կի, գն­դա­կա­հար­ված թա­փա­ռա­կան շան, խո­սող ձիու, կամ աշ­խար­հի գե­ղեց­կու­թյունն աչ­քե­րի մեջ անդ­րա­դարձ­նող վի­թի կեր­պար­նե­րը պա­տա­նի­նե­րի հա­յացք­նե­րի մեջ տրո­փող հետք էին թող­նում, գլ­խատ­ված ծա­ռի ու ոչն­չաց­վող ան­տառ­նե­րի սա­ղար­թը ո­գիա­նում էր, և ես այ­սօր գիրքս կազ­մե­լիս հաշ­վի եմ ա­ռել նաև այդ փոր­ձա­ռու­թյամբ ա­ռաջ­նա­յին նկա­տած գոր­ծերս։
-Գրում եք.
«Մի կյանք էր, ջան­քե՜ր ու ճի­գե՛ր ան­ցած,
Մա­կույ­կըդ լք­ված… և ջուր՝ քո չորս դին…
Եվ ե­րա՜զ՝ աչ­քըդ գա­լի­քին հա­ռած,
Եվ շող ե­րա­զի – ներ­կա­յից ան­դին…»:
Ե­րա­զե­լու հա­մար ներ­կան սպա­ռե՞լ է ի­րեն, որ հա­յացքն ուղ­ղել եք դրա­նից ան­դին:
-Այդ բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը, ի դեպ, գրել եմ 2004-ին, կոնկ­րետ շար­ժա­ռի­թով, և 2008-ին հրա­տա­րակ­ված ժո­ղո­վա­ծուիս հա­մա­տեքս­տում այն բո­լո­րո­վին ու­րիշ ըն­թեր­ցում ու­նի։ Այդ հի­մա է, որ ես զգում եմ նրա՝ նաև կան­խազ­գա­ցող այ­լա­սա­ցու­թյու­նը։ Մենք քիչ ա­ռաջ նյու­թի կոշտ պար­տադ­րան­քի մա­սին խո­սե­ցինք, իսկ բա­նաս­տեղ­ծը նաև ե­րա­զողն է, ե­րա­զը փր­կագ­նո­ղը։ Ի՜նչ է միայն իմ ներ­կան, ե­թե նո­րի, գա­լի­քի ե­րազ չու­նեմ… Մի նուրբ բան ա­սեմ, որ այս գի­քը կա­ռու­ցե­լիս ա­վե­լի սուր զգա­ցի. տար­բեր օ­րե­րում և տար­բեր հո­գե­վի­ճակ­նե­րից ծն­ված բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներս ո­րո­շա­կի տրա­մադ­րու­թյուն և նա­խատ­րա­մադ­րու­թյուն են դառ­նում գր­քում, երբ է­ջե­րի նա­խորդ կամ հա­ջորդ, գու­ցե ա­վե­լի շեշ­տե­լու ար­ժա­նի, ա­սե­լի­քի հա­մա­տեքս­տում այս կամ այլ կերպ են դա­սա­վոր­վում, իսկ այս երևույթն ինք­նին հաս­տա­տում է, որ բա­նաս­տեղ­ծի ներ­կա­յի մեջ մի քա­նի ժա­մա­նակ կա. ներ­կան չի սպա­ռել ի­րեն, քա­նի դեռ սն­վում է ժա­մա­նա­կից, որ­տեղ ան­պայ­ման հա­վեր­ժու­թյու­նը կա, ո­րը նաև ներ­կա­յից ան­դինն է։
-Եր­կի­րը մեր կո­չում եք մա­տա­ղա­կեր ու պատ­րաստ եք դառ­նալ մա­տա­ղա­ցու.
«Թե նոր մի զոհ փնտ­րեն, ու ող­ջը կրկն­վի՝
Ես կամ ու կա՛մ,-գիտ­ցե՛ք,- ես կա՛մ ու կամ…»
Չա­րեն­ցից սե­րող այս մտա­ծու­մը ճա­կա­տա­գի՞ր է հա­յի, մաս­նա­վո­րա­պես՝ հայ պոետ­նե­րի հա­մար:
-Հե՛նց Չա­րեն­ցից սե­րող, ա­յո, «թող ո՛չ մի զոհ չպա­հանջ­վի ինձ­նից բա­ցի»-ի շա­րու­նա­կու­թյունն է, որ­քա­նով որ շա­րու­նակ­վող ան­վեր­ջու­թյուն է որևէ գրա­կա­նու­թյուն։ Այդ­պես էլ ա­սում եմ՝ ինձ բա­ժին հա­սած փոր­ձու­թյան մեջ նոր մե­կին չտես­նե­լու պա­հան­ջով, իսկ մեջ­բեր­ված տո­ղից ա­ռաջ՝ սա է. «Եվ սա Եր­կիրն է իմ ու հո­ղը իմ,//Ո­րի հա­մար՝ էլ ի՜նչ ե­րազ,- կյա՛ն­քըս կտամ»։ Ինչ խոսք, սա ա­կա­մա ճա­կա­տա­գիր է դառ­նում, մար­դու և պոե­տի ճա­կա­տա­գիր, գու­ցե և՝ ազ­գա­յին ճա­կա­տա­գիր, թեև՝ հա­նուն երկ­րի ինք­նա­զո­հու­թյան պատ­րաստ լի­նե­լը և մա­տա­ղա­ցու լի­նե­լը բո­լո­րո­վին էլ նույն բա­նը չեն, և ես հի­մա հաս­կա­նում եմ, որ Ձեր հար­ցը վեր­նագ­րից է լծորդ­ված, որն ի­րա­կա­նում խայծ ու­նի իր մեջ. «Մա­տա­ղա­կեր Եր­կիրս», ի՛մ եր­կի­րը, որն ինքն է մա­տա­ղա­ցու դարձ­րել գու­ցե նաև ինձ, այ­նինչ ես ա­վե­լին կա­րող եմ տալ… Ի դեպ, «Գո­հար­ներ»-ում այս բա­նաս­տեղ­ծու­թյունն ընդգրկված է 2013-ին լույս տե­սած «Տա­նի­քի դար­պաս­ներ» ժո­ղո­վա­ծուից, իսկ հա­ջորդ է­ջին ա­վե­լի վաղ հրա­տա­րակ­ված «Ծա­մածռ­ված ան­կա­խու­թյուն»-ն է՝ մեր երկ­րի ապ­րած բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի հա­կա­սա­կան ան­ցում­նե­րով։
-Ինչ­պես մեր բա­նաս­տեղծ­նե­րից շա­տե­րը, Դուք էլ Ձեր հա­յաց­քը պա­հում եք Ա­րա­րա­տին: Այ­սօր, երբ ան­վերջ, տար­բեր լսա­րան­նե­րում, տար­բեր հա­յե­ցա­կե­տե­րից բարձ­րա­ձայն­վում է մեր ազ­գի ճա­կա­տագ­րի հետ խա­ղա­ցած չար կա­տա­կի 100-ա­մյա­կը լրա­նա­լու, սր­բա­զան մեր լե­ռը մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի ու­ժով հետ բե­րե­լու հնա­րա­վո­րու­թյան մա­սին, ի՞նչ զգա­ցո­ղու­թյուն­ներ եք ու­նե­նում:
-Զգա­ցո­ղու­թյուն­ներս միշտ նույնն են. պա­հան­ջա­տեր է պետք լի­նել՝ ան­կախ ա­մեն ին­չից…
-Ո՞րն է մեր ապ­րած ժա­մա­նա­կի գե­րա­կա ո­րա­կը, ի՞նչ բնո­րո­շում ու­նի այ­սօր­վա ի­րա­կա­նու­թյու­նը:
-Բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում՝ կա­սեի, որ ստեղ­ծա­գործ, ա­րար­չա­գործ մարդն է գե­րա­կա ո­րակ, մա՛րդն ինք­նին՝ ար­ժեք կրո­ղը և նրա ստեղ­ծած ար­ժե­քը, այդ­պես պի­տի լի­նի։ Բայց ար­դյո՞ք այդ ո­րա­կը ա­ռաջ­նա­յին է հա­մար­վում, սա ար­դեն հար­ցե­րի հարցն է։ Մարդ­կու­թյան մի մասն այ­սօր բռն­ված է նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի մո­լուց­քով, մյուս մա­սը խեղդ­վում է դրանց ար­դեն ա­ռա­ջար­կա­ծի պար­տադ­րան­քից, և մեր ի­րա­կա­նու­թյանն ա­վե­լի ու ա­վե­լի բնո­րոշ է դառ­նում կյան­քի այս­րո­պեա­կա­նը, որն ա­րա­գո­րեն դարձ­նում ենք վիր­տուալ աշ­խար­հի ա­նոր­սա­լին։
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 7143

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ