Եղավ այն, ինչն անխուսափելի էր: Նիկոլ Փաշինյանին և իր կիրթին քիչ-քիչ մոտեցնում են այն սեղանին, որի շուրջ իրենք նստել չեն ուզում, որի շուրջ բանակցություններն արդեն իսկ «բովանդակային» եզրույթներին էին հասել, բայց նրանցից ամեն մեկը յուրօվսանն կարծում է, թե կկարողանա շրջանցել, դուրս թռչել այդ «Բերմուդից»: Գոնե այս պահի դիտարկումները «նման» լավատեսության հիմքեր չեն տալիս, և դատելով իրական խաղի ներայսբերգյան ողջ ամպլիտուդից, եթե անգամ տավուշյան լոկալ պատերազմը չվերածվի լայնածավալի, «չմտնի» Արցախ, լայնածավալը սարերի հետևում չէ, եթե կողմերը չանսան «միջազգային» հանրության «կոչերին», բանակցային գործընթացի «բովանդակային» քննարկումները կյանքի չկոչեն:
Անչափ տրիվիալ երկու պատճառով. հեղափոխության վրա այդքան փող իզուր չէր ծախսվել: «Միջազգայինները» ավելի լուրջ խնդիրներ ունեն լուծելու` Իսրայելից՝ Սիրիա-Իրան, Ռուսաստանից՝ Լիբիա-Թուրքիա ու այդպես շարունակ, որի մի օղակն էլ արցախյան խնդիրն է, և որևէ մեկն այլևս ժամանակ չունի զբաղվելու` ով նախահարձակ եղավ Տավուշում և ինչու։ Ռուլետկան պտտվում է. ում ճակատի՞ն, պարզ կդառնա ոչ շատ ուշ: Ընդ որում, խաղի իրական կողմերն են` Ռուսաստան-ԱՄՆ-Թուրքիա։ Յուրաքանչյուրը վերմակը ձգում է դեպ իրեն: Եվ որքան էլ Փաշինյանն ու նրա կիրթը փորձեն կիսաքայլերով իրավիճակը փրկելու փորձեր անել, ապարդյու՛ն: Ի դեպ, այս պահին հանուն դրա հիմնական խաղացողը կիրթն է (երևի դրա համար էր Նիկոլը նրան կիրթ անվանում), որը մեկ ցույցեր է կազմակերպում ինքն իր դեմ` վասն պատերազմ, մեկ հանում է Մամեդյարովին, որպեսզի «միջազգայինները» հասկանան` իր գլուխը խառն է` «не до» բանակցություններ։ Այնուհանդերձ, այդ «անհեթեթ» քայլերը միջազգային ասպարեզում չեն շարժելու որևէ մեկի գութը. զի ժամն է արդեն իրիկնահացի: Առաջ անցնելով էլ մեկընդմիշտ ֆիքսենք. որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը փսորեց հայոց տունը, բոլոր կառույցներն ու ինստիտուտները, բարոյալքեց ու այլասերեց դրանք, Աստծո ողորմածությամբ, այդ ամենից զերծ մնաց հայոց ամենակայացած կառույցը՝ բանակը, որն այս օրերին իր գործը արեց այնպես, ինչպես արժան է ցանկացած` երկու անգամ արդեն իսկ այդ նույն մարտը շահած բանակին:
«Չմանրանանք» նկատելու, թե ինչպես ագրեսիայի օրը, երբ ՈՒԱԶ-ը «պատահական» մտավ մեր տարածք, Նիկոլ Փաշինյանը չկար, ու բացակա է ցայս պահը: Ժպտու՞մ եք... Բանակում չծառայած, լայվի ձողը կյանքի ուղի արած, վարչապետության (ոչ բարով) ողջ ընթացքում` կերած, երգած, պարած, քնած, խմած, լայվոտված անձն անցնող օրերին գեթ մեկ անգամ` այս օրհասական, ճակատագրական պահին «հայտնություն» չունեցավ: Լինենք անկեղծ ու ասենք` շատ լավ է, որ չունեցավ, թե չէ` կրկին սկսելու էր փսորման գործընթաց, նրա հնչեցրած հերթական ապամտքերը ծառայելու էին բոլորովին այլ նպատակների: Եվ ապա` օրինաչափ է, որ նա ասելիք չունի. այն ինչ կատարվում է այսօր շփման գոտում, ոչ մի կապ չունի նրա ֆիզիկական մենթալ, հոգևոր նկարագրի հետ. ինքը ՕՏԱՐ է այդ ամենին, և պետք չէ` իր «թավշյա» շունչը դիպցնի այդ ամենին:
Դառնալով բուն գործընթացներին՝ պետք է արձանագրել. սողացող այս վիճակը դեռ երկար կշարունակվի, նախ այն պատճառով, որ ազիկները և նրանց «թարս աճած» կիրթը, որը «տռզացնում» է իր ռազմական կարողությունները, փաստացի առ ոչինչ է, որովհեև անչափ թանկարժեք ԱԹՍ-ի կորուստը մի քանի վայրկյանում արդեն իսկ խոսուն ապացույցն է ոչ միայն այն հանգամանքի, որ կրակում են ոչ թե զենքերը, այլ առաջին հերթին մարդիկ-զինվորները՝ իրենց հող հայրենիի համար կանգնածները: Նաև` անչափ ստրատեգիական դիրք, գեներալ ու գնդապետ կորցնելն արդեն իսկ ցուցիչ է այդպես էլ կռվելու անզոր բանակի: ՈՒ այս ամենում ամենախոսունը, թերևս, Ալիևի` իր գեներալին հրաժեշտ չտալու փաստն էր: Եզրակացությունները թողնում ենք ձեզ: Մեկ «no»-ով. սիմվոլիկ, անչափ նշանային է, որ երկու երկրների վերելակա-կիրթա-կառուցողական` օպերատիվ կապի մեջ գտնվող «գերագույն գլխավոր հրամանատարները» համատեղ բացակա են. չկան իրենց երկրների համար կարևոր գործընթացներում, ինչն ուղղակի արձանագրումն է` նրանք անելիք չունեն, նրանք ոչ մեկն են…. ու դա ամենևին էլ պատահական չէ: Եվ եթե նրանցից մեկի բախտը բերել է, որ` «Քաջերին, միայն քաջերին է սիրում պատերազմների աստվածը», ու որն «ուներ» փորձության մեծ քուրաներով անցած բանակ, որին օգնություն է հասնում տիեզերքից` իրենց հողի համար նահատակված զավակաց խոսող արյունը, մյուսին` կիրթին, բախտը քվանտային այս օրերին բացարձակ չի ժպտում:
ՈՒ հավատում ենք` երբեք չի ժպտալու:
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ