Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նից դուրս կյանք կա, ա­ռօ­ր­յա կա»

«Քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նից դուրս կյանք կա, ա­ռօ­ր­յա կա»
03.12.2019 | 03:10

ԴԱ­ՎԻԹ ՍԱՄ­ՎԵ­ԼՅԱ­ՆԻ հետ զրու­ցել ենք նրա՝ վեր­ջերս հրա­տա­րակ­ված «հա­կա­ՔԱ­ՂԱ­Քա­կան» ժո­ղո­վա­ծուի ա­ռի­թով: «Այս քա­ղա­քում սր­բե­րը, ստերն ու սր­տե­րը խառն­վել են ի­րար, այս­տեղ ապ­րե­լու հա­մար պի­տի կամ խենթ լի­նես, կամ սրի­կա»,- գրում է ար­ձա­կա­գի­րը:

-Մենք ա­վե­լի հա­ճախ գրո­ղին, նրա գրա­կա­նու­թյու­նը սի­րե­լու մա­սին ենք խո­սում, իսկ գրողն ու իր ստեղ­ծած գրա­կա­նու­թյու­նը սի­րու՞մ են ըն­թեր­ցո­ղին:
-Պետք է սի­րի, ոչ թե հա­ճո­յա­նա, այլ սի­րի: Ընդ­հան­րա­պես ե­թե գրող-ըն­թեր­ցող կա­պը խզ­վում է, ստաց­վում է, որ գրողն ինքն իր հա­մար է միայն գրում: Մինչ­դեռ գրո­ղի մտ­քե­րը, գա­ղա­փար­նե­րը, մո­տե­ցում­նե­րը ինչ­քան էլ որ ի­րենն են, պետք է նաև ըն­թեր­ցո­ղին հաս­նեն: Եր­բեմն, գիր­քը նոր լույս տե­սած, հարց­նում են՝ հա­ջոր­դը ե՞րբ է լի­նե­լու: Սա նշա­նա­կում է՝ սի­րել են քո ստեղ­ծած ի­րա­կա­նու­թյու­նը: «Չար» ըն­թեր­ցող­ներ էլ կան, բնա­կա­նա­բար, ինքս էլ ինչ-որ հե­ղի­նա­կի հա­մար գու­ցե լավ ըն­թեր­ցող չեմ, բայց հե­ղի­նա­կը, մեկ է, պետք է սի­րի իր ըն­թեր­ցո­ղին:
-«Եր­ջան­կու­թյու­նը գր­վում է աչ­քե­րում, աչ­քեր, ո­րոնք թաքն­վում են փո­ղոց­նե­րում քայ­լե­լիս ու փայ­լում շենք-շի­նու­թյուն­նե­րից ներս»: Եր­ջա­նիկ­նե­րի՞ քա­ղաք է Երևա­նը: Եվ ին­չու՞ թաքց­նել եր­ջան­կու­թյու­նը:
-Երևա­նը պա­րա­դոքս­նե­րի քա­ղաք է: Ընդ­հան­րա­պես, դժ­վար է եր­ջան­կու­թյու­նը թաքց­նել, բայց երբ շուրջ­բո­լորդ նա­խանձ ու ա­տե­լու­թյուն է, ստիպ­ված փակ­վում ես ինքդ քո մեջ: Վա­կուու­մա­յին տա­րա­ծու­թյուն է ա­ռա­ջա­նում, զգում ես, որ քո եր­ջան­կու­թյան հետ կամ այն մար­դու, ում հետ եր­ջա­նիկ ես, մե­նակ ես և օ­տար մյուս­նե­րի հա­մար: Երևա­նում շատ են սի­րում մե­կը մյու­սով ապ­րել, ա­մե­նա­պարզ հար­ցը կա՝ ո՞նց ես: Հար­ցը տա­լիս են և թա­քուն ու­րա­խա­նում, ոչ թե քո լավ լի­նե­լով, այլ՝ վատ: Նա­խան­ձի ու ա­տե­լու­թյան այս մթ­նո­լոր­տում եր­ջան­կու­թյունդ պի­տի միայն աչ­քե­րումդ երևա:
-Գրում ես՝ ա­մեն ինչ վերջ ու­նի, ան­գամ գր­ված վեր­ջա­բա­նը: Մենք հի­մա զրու­ցում ենք, և այս բա­ռե­րից ոչ մե­կը չի կոր­չում: Մի օր մի տեղ չի՞ շա­րու­նակ­վե­լու մեր լի­նե­լը կամ հենց այս զրույ­ցը:
-Ա­մեն ինչ իր ժա­մա­նակն ու­նի: Պետք է չշ­տա­պես: Ե­թե չլի­նի վերջ, չի լի­նի սկիզբ: «հա­կա­ՔԱ­ՂԱ­Քա­կա­նը» սկս­վում է «Ի սկզ­բա­նե էր Վեր­ջը» պատմ­ված­քով, և նշել եմ, թե ին­չու. մար­դիկ այ­սօր սի­րում են ա­րագ կար­դալ, քիչ կար­դալ, ես էլ զգու­շաց­րել եմ, որ ե­թե վեր­ջա­բանն ես ու­զում ի­մա­նալ, ա­մեն ին­չի վեր­ջում մահ է լի­նում: «Ռո­դե­նի ձմեռն» էլ եմ մահ­վան թե­մա­յով սկ­սել, ո­րով­հետև մա­հը մեր ըն­կալ­մամբ վերջ է, բայց նաև սկիզբ է ինչ-որ բա­նի: Հա­կա­ռակ դեպ­քում ա­նի­մաստ կլի­ներ այս ա­մե­նը:
-«Հի­մա ոչ պապս կա, ոչ էլ ձմ­ռան պա­պի­կը, բայց մի պահ է գա­լիս, ու ես նո­րից կծկ­վում եմ. չգի­տեմ, երևի ցր­տից է»: Դա­վիթ, սա ման­կու­թյա­նը կա­րո­տե­լու-վե­րապ­րե­լու ձև՞ է:
-Այս պատմ­ված­քում պա­պը, նախ, այդ հե­րո­սի պապն է, երկ­րորդ՝ ներ­կա­յաց­նում է մի ողջ է­պո­խա: Ինձ հա­մար պա­պերն ու տա­տե­րը միշտ խոր­հր­դան­շում են ժա­մա­նա­կաշր­ջան, որ վե­րա­նում է: Շատ դեպ­քե­րում այն դեռ ապ­րում է մեր մեջ, բայց, ցա­վոք, ինչ­քան սե­րուն­դը նո­րա­նում է, այն­քան հներն ա­նու­շադ­րու­թյան են մատն­վում:
-«Եր­կու տա­րի անց՝ գար­նան վեր­ջին ամ­սին, այն էլ ժա­մա­նա­կից շուտ, ես էլ վե­րա­դար­ձա, իսկ պապս վա­ճա­ռել էր իր շքան­շան­նե­րը»: Կար­ծում եմ՝ սրա­նով ա­մեն ինչ աս­վում է, բայց ման­կու­թյա­նը կա­րո­տե­լու, վե­րապ­րե­լու հար­ցը կար­ծես շր­ջան­ցե­ցիր:
-Ման­կու­թյա­նը կա­րո­տե­լու ա­ռու­մով ա­սեմ, որ ցան­կու­թյուն չեմ ու­նե­ցել նո­րից 13 տա­րե­կան լի­նե­լու: Ե­թե այդ­պես նա­յենք, ու­րեմն, այս գր­ված­քը ման­կու­թյան գե­ղար­վես­տա­կան փաս­տագ­րում է, այ­նինչ այս­տեղ ման­կու­թյան դր­վագ­նե­րը շատ անձ­նա­կան չեն:
-«ՈՒ թվում է՝ օ­րե­րը միշտ եր­կար են լի­նե­լու, կյանքդ չի վեր­ջա­նա­լու, ա­վե­լին, դեռ նոր է սկս­վել»: Մա­հը հա­կաբ­նա­կա՞ն է, ան­պատ­կե­րաց­նե­լի՞: Երևի մե­նակ մա­հա­ցո­ղը գի­տի՝ ինչ է դա:
-Մա­հը ա­մե­նաբ­նա­կան երևույթն է, բայց վեր­ջը չէ: Ֆի­զի­կա­կան մարմ­նի ոչն­չա­ցումն է: Ես պատ­կե­րաց­նում եմ մա­հը, բայց չեմ հար­մար­վում մեռ­նե­լու գա­ղա­փա­րին, մտա­ծում եմ, որ դեռ ա­նե­լիք ու­նեմ կյան­քում: Դրա հա­մար մենք չենք ո­րո­շում` երբ է կյան­քը լի­նում, երբ է մա­հը լի­նում: Ինչ­պես «Աստ­վա­ծաշն­չի» «Ժո­ղո­վող» գր­քում է աս­վում՝ կա ապ­րե­լու ժա­մա­նակ և մեռ­նե­լու ժա­մա­նակ:
-Բա­ժա­նումն ու մա­հը ինչ-որ ա­ռու­մով հո­մա­նիշ­նե՞ր են:
-Բա­ժա­նու­մից ինչ-որ մի պահ մեռ­նում ես, նա­յած ին­չից կամ ու­մից ես բա­ժան­վում: Բայց բա­ժա­նում կա, որ փր­կու­թյուն է: Բա­ժա­նու­մը զա­տում է, չէ՞:
-«Պա­տե­րազ­մը չսկս­վեց, բայց դրա հոտն ար­դեն եր­կու տաս­նա­մյակ է, ինչ տա­րած­ված է քսա­նի­նը հա­զար ութ հա­րյուր քա­ռա­կու­սի կի­լո­մետր շա­ռավ­ղով ու վա­խի մեջ էր պա­հում ժո­ղովր­դին»: «Ի սկզ­բա­նե էր Վեր­ջը» պատմ­ված­քից է այս քաղ­ված­քը: Վի­ճա­հա­րույց հար­ցի անդ­րա­դառ­նանք. հե­տաքր­քիր է Ձեր կար­ծի­քը շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ դր­ված «Ա­րա­գաց­ված զին­վո­րա­կան ծա­ռա­յու­թյան մա­սին» օ­րի­նագ­ծի առն­չու­թյամբ, ին­չը նա­խա­տե­սում է 1 ա­միս տևո­ղու­թյամբ զին­վո­րա­կան ծա­ռա­յու­թյուն և 10 մլն դրամ վճար:
-Ընդ­հան­րա­պես, շատ լավ կլի­ներ, որ աշ­խար­հում բա­նակ­ներ չլի­նեին: Իմ կար­ծի­քով՝ ի­րա­կան ծա­ռա­յու­թյունն այն է, երբ մար­դիկ սահ­ման են պա­հում: Երևա­նի զո­րա­մա­սում, պա­հես­տա­յին գն­դե­րում ա­վե­լի շուտ նա­խա­պատ­րաստ­վում են ծա­ռա­յու­թյան: Եր­կու տա­րին գլո­րե­լը հե­տաքր­քիր չէ զին­վո­րի հա­մար, այ, երբ սահ­ման է պա­հում (կամ պա­տե­րազ­մի դաշ­տում է) զգում է իր կո­չու­մը: Գանք բուն հար­ցին. ո՞վ է ո­րո­շում ծա­ռա­յու­թյան գի­նը: Կամ ին­չու՞ պետք է մեկ ա­միս ծա­ռա­յեն, մեկ ամ­սում ոչ մի օ­գուտ չեն տա: Զին­վո­րա­կան ծա­ռա­յու­թյու­նից ժա­մա­նա­կին էլ շա­տե­րը փո­ղով ա­զատ­վել են: Բնա­կա­նա­բար, ա­զատ­վում են նրանք, ով­քեր փող ու­նեն: Ի վեր­ջո, թող բա­նակն այն­պի­սին դառ­նա՝ սկ­սած ներ­քին կյան­քից, զին­վո­րա­կան-զին­վոր հա­րա­բե­րու­թյու­նից (մանր-մունր հար­ցեր էլ կան, որ հի­մա չեմ բարձ­րա­ձայ­նի), որ մարդն ան­գամ խա­ղաղ պայ­ման­նե­րում չփոր­ձի խու­սա­փել ծա­ռա­յու­թյու­նից:
-«Եր­կու ան­հայ­տու­թյուն, եր­կու խե­լա­հեղ ըն­թացք՝ մե­կը մտ­քի, մյու­սը՝ հի­շո­ղու­թյուն­նե­րի, իսկ վերջ­նա­կե­տը, ցա­վոք, ռել­սերն են ո­րո­շում»: Այս տո­ղե­րը կար­դա­լիս մտա­ծե­ցի, որ հի­շո­ղու­թյուն­ներն ապ­րում են մեզ հետ, ապ­րած ա­մեն պա­հի հետ: Խն­դի­րը չա­փա­բա­ժի՞նն է՝ շատ են դրանք, թե քիչ:
-Շատ չպի­տի տե­ղիք տաս հի­շո­ղու­թյուն­նե­րին. հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը չեն մեռ­նում, հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը սպա­նում են:
-Բայց նաև ակ­նար­կում ես, որ ժպի­տով ենք նա­յում ան­ցած օ­րե­րին:
-Մենք, հետ նա­յե­լով, միշտ ու­զում ենք լավ պա­հե­րը հի­շել, դա ուժ է տա­լիս ապ­րե­լու: Եվ հե­տո, հա­ճախ դժ­վա­րու­թյուն­նե­րին, ո­րոշ ժա­մա­նակ անց, ծի­ծա­ղով ենք նա­յում կամ հա­մա­կերպ­վում կո­րուստ­նե­րին:
-«ՈՒ սի­րում ես քա­ղա­քը, շն­չում, խեղդ­վում, ա­մեն ե­րե­կո մա­հա­նում ու ա­մեն ա­ռա­վոտ հա­րու­թյուն առ­նում հա­նուն նրա, նրա պատ­ճա­ռով»: Սա՞ է սե­րը:
-Դա այն է, որ ուժ է տա­լիս: Ե­թե ուժ չտա, կու­զես ա­մեն ե­րե­կո քնե­լուց հե­տո չարթ­նա­նալ, բայց երբ գի­տես պատ­ճառն ապ­րե­լու, ու­զում ես ա­ռա­վո­տը շուտ գա:
-«Ար­դա­րու­թյան և հայ­րե­նի­քի հան­դեպ սե­րը եր­բեմն ա­վե­լի ու­ժեղ է Պլա­տո­նի հայ­տա­րա­րած սի­րուց՝ Է­րո­սի նե­տը հա­նում են սր­տից, վրան դրոշ փա­թա­թում ու սկ­սում ծա­ծա­նել»: «Թռիչք դե­պի ա­նոր­շու­թյուն» պատմ­ված­քը ա­վե­լի շատ քա­ղա­քա­կան է, քան հա­կա­քա­ղա­քա­կան: Ին­չու՞ ես ա­սում, որ հա­կա­քա­ղա­քա­կան է գիրքդ:
-Հա­կա… է, իմ հե­րոս­նե­րը հա­կա­քա­ղա­քա­կան են, ե­թե ինչ-որ քա­ղա­քա­կան դր­վագ­ներ կան գր­քում, դա այն է, ինչն ան­խու­սա­փե­լի է մեր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ, ին­չին հան­դի­պում ես: Բայց այս­տեղ խն­դի­րը վե­րա­բեր­մունքն է. դու կա­րող ես դրա­նով ապ­րել կամ թքած ու­նե­նալ: ՈՒ քա­նի որ այ­սօր բո­լորն ապ­րում են քա­ղա­քա­կա­նու­թյամբ, ա­մե­նա­ցածր չի­նով­նի­կից սկ­սած մինչև ա­մե­նա­բարձր պաշ­տո­նյա­յի ա­սա­ծը անց­կաց­նում են ի­րենց մի­ջով, դարձ­նում խո­սակ­ցու­թյան նյութ: Ե­թե այդ մար­դիկ զգան, որ հա­սա­րա­կու­թյու­նը մեր­ժում է ի­րենց, բա­նի տեղ չի դնում, կփոր­ձեն հա­ճո­յա­նալ, իսկ դրա հա­մար լավ գոր­ծեր պետք է ա­նեն: Բայց երբ տես­նում են ի­րենց թրենդ են դարձ­րել, շատ ա­վե­լի են կարևո­րում ի­րենց, քան կան ի­րա­կա­նում: «Թռիչք դե­պի ա­նո­րո­շու­թյուն»-ում հե­րո­սը հայ­տն­վում է քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճա­կում, կա­րող է դրա մաս կազ­մել, կա­րող է դեմ գնալ: Նա լռում է, չի ընտ­րում այդ ու­ղին, ո­րով­հետև իր նպա­տակն ու­րիշ է, այդ քա­ղա­քում ապ­րե­լով հան­դերձ, ու­րիշ կյանք է ապ­րում: Քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նից դուրս կյանք կա, ա­ռօ­րյա կա, պետք է ապ­րել այդ ա­ռօ­րյան:
-«Լռիր մի պահ… սերն է մա­հա­նում»: Մեր քա­ղա­քում սե­րը մա­հա­նու՞մ է:
-Բո­լոր քա­ղաք­նե­րում ծն­վում են սե­րեր ու մեռ­նում են սե­րեր լռու­թյան մեջ: Փո­ղո­ցում չե՞ք տե­սել` աղ­ջի­կը քայ­լում է աչ­քե­րը լց­ված, մտա­ծում ես՝ մի սեր էլ է մա­հա­ցել:
-Ար­տա­գաղ­թի թե­ման անց­նում է գր­քի մի­ջով, թեև բուն թե­ման ար­տա­գաղ­թը չէ:
-Ես միշտ շո­շա­փում եմ այդ գա­ղա­փա­րը, դա միայն ֆի­զի­կա­կան ար­տա­գաղթ չէ, միայն երկ­րից հե­ռա­նալ չէ, այլ սր­տից, տե­սա­դաշ­տից, ա­ռօ­րյա­յից, ոչ թե ար­տա­գաղթ է, այլ գաղթ՝ հե­ռա­ցում: Կյան­քում միշտ կամ մենք ենք հե­ռա­նում, կամ մեզ­նից են հե­ռա­նում:
-«Աչ­քերդ փա­կիր ու մինչև տա­սը հաշ­վիր, հինգ վայր­կյա­նից ար­դեն ես էլ հե­ռու կլի­նեմ». գիրքն այս տո­ղե­րով է ա­վարտ­վում ու կար­ծես շա­րու­նա­կու­թյուն է են­թադ­րում: Նոր գոր­ծի սպա­սե՞նք:
-Ա­վե­լի ծա­վա­լուն գործ եմ ու­զում գրել: Իմ պատմ­վածք­նե­րը մի սե­նյա­կում չեն կա­տար­վում կամ մի օր­վա մա­սին չեն պատ­մում, տար­բեր գա­ղա­փար­ներ են գա­լիս միա­նում, ի­րա­վի­ճակ­նե­րը տար­բեր են, ե­թե ու­զե­նամ բա­ցել, դրան­ցից ա­մեն մե­կը կա­րող է 70-80 էջ լի­նել, բայց միշտ փոր­ձում եմ կարճ կա­պել: Գու­ցե դա գա­լիս է ման­կու­թյու­նից, երբ եր­կար նկա­րագ­րու­թյուն­ներ էի կար­դում, հոգ­նում էի, և այ­սօր ար­դեն ինքս փոր­ձում եմ ա­սե­լիքս հնա­րա­վո­րինս կարճ ձևա­կեր­պել:
-«Ա­վե­լի լավ է մո­լոր­վես այս քա­ղա­քում, քան հե­ռա­նաս. հե­ռա­նա­լուց ինքդ քեզ ես կորց­նում». միտքն ա­վե­լի բազ­մա­շերտ է, բայց իմ աչ­քի ա­ռաջ ե­կան կան­գառ­նե­րում եր­թու­ղա­յին­նե­րին սպա­սող մար­դիկ, նրանց մր­ցա­վազ­քը՝ մի ո­տա­չափ տեղ գտ­նե­լու, խցկ­վե­լու, դր­սում չմ­նա­լու:
-Ին­չու՞ միայն կան­գառ­նե­րում, նա­յիր փո­ղոց­նե­րում քայ­լող մարդ­կանց, երևի 1 մի­լիո­նից 500 հա­զա­րը մո­լոր­ված է, ոչ թե չգի­տեն գտն­վե­լու վայ­րը, այլ չգի­տեն՝ ինչ են ու­զում կյան­քից, ժա­մա­նա­կի և տա­րա­ծու­թյան զգա­ցո­ղու­թյու­նը կորց­նում են: Բայց կապ չու­նի, այդ­քա­նով հան­դերձ էլ պի­տի չհե­ռա­նաս քա­ղա­քից, ո­րով­հետև դր­սում դու լրիվ օ­տար ես:
-Քա­ղա­քը կար­դում է Դա­վիթ Սամ­վե­լյա­նի «հա­կա­ՔԱ­ՂԱ­Քա­կան» ժո­ղո­վա­ծուն: Ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ մեր քա­ղա­քում հայ­տն­վում են գր­քեր, որ, թվում է՝ բո­լո­րը կար­դում են: Ո՞րն է գաղտ­նի­քը:
-Հա­տուկ մե­թոդ­ներ չեմ կի­րա­ռել ըն­թեր­ցո­ղին գրա­վե­լու հա­մար, երևի հո­գե­հա­րա­զատ է մարդ­կանց ա­սե­լի­քը, ձևը: Ես ու­րա­խա­նում եմ, երբ ա­սում են՝ մինչ Ձեր գիր­քը կար­դա­լը, ժա­մա­նա­կա­կից գրող­նե­րին չէի էլ փոր­ձում կար­դալ, Ձեզ կար­դա­ցի, հաս­կա­ցա, որ ա­մեն ինչ վեր­ջա­ցած չէ, է՞լ ում խոր­հուրդ կտաք կար­դալ: Բայց մե­ծամ­տու­թյուն չթ­վա. կան մար­դիկ, որ ժա­մա­նա­կա­կից հե­ղի­նակ­նե­րի տաս­նյակ գր­քեր են կար­դում, նոր իմ գիրքն են կար­դում, կամ չեն կար­դում ընդ­հան­րա­պես, կամ կար­դում՝ չեն հա­վա­նում: Բայց կան ըն­թեր­ցող­ներ, ո­րոնց գրա­վում է գու­ցե իմ գր­քե­րի զգաց­մուն­քա­յին շեր­տը: Ա­ռա­ջին գր­քիս ա­ռի­թով էլ եմ ա­սել, հի­մա էլ կա­րող եմ նույ­նը կրկ­նել. իմ նպա­տակ­նե­րից մեկն այն է, որ ըն­թեր­ցո­ղը գիր­քը կար­դա­լիս ա­ռե­րես­վի ինքն իր հետ. ե­թե ըն­թեր­ցո­ղը ինքն ի­րեն չտե­սավ, չտխ­րեց, որ գիր­քը վեր­ջա­ցավ, ու­րեմն օ­տար է մնում գիրքն ի­րեն:
Զրու­ցեց Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 5058

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ