«Անմա՞հ է այն գործը, որի համար ես մեռա…»
12.05.2020 | 00:20
Երրորդը Լևոն Ալեքսանդրի Մանթաշյանցն էր, որն իր մեծագույն բարերար հորից հետո ստանձնեց նրա ազգանպաստ բարեգործական առաքելությունը, բայց հիմա տեղը չէ դրանց մանրամասն անդրադառնալու:
Այո, Լ. Մանթաշյանցն էլ էր ախոռ պահում, և նրա ձիերից մեկը 1924 թ. Փարիզում արժանացավ Գրան-պրի մրցանակի ու 500 հազար ֆրանկ պարգևի:
Շուշեցի եղբայրներ Պողոս, Արշակ, Աբրահամ Ղուկասյանների մասին ես հնարավորինս մանրամասնորեն անդրադարձել եմ իմ «Հայերը և Բաքուն» գրքում ու հիմա չեմ ուզում կրկնել: Այո, Աբր. Ղուկասյանը հիմնել էր հրատարակչատուն, լույս էր ընծայում հակաբոլշևիկյան «ԹՏջՐՏՋՊպվՌպ» թերթը, հանդիսանում էր Փարիզում ռուսական վտարանդիների առաջնորդներից մեկը, բայց չէր մոռանում իր ազգի հոգսը, պատահական չէ, որ նրա անունը փորագրված է Սբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու բարերարների որմնախորշում: Եվ նա սեփական ծախքով տպագրեց ոչ թե Կոմիտասի «քանի մը երգ», այլ երկու ժողովածու, որոնց նյութն ստացել էր Աստ. Հարենցից:
Ինչու՞ եմ այս ամենին հպանցիկ անդրադառնում: Վերոհիշյալ, ինչպես նաև չհիշատակված բազմաթիվ մարդկանցից յուրաքանչյուրն անձամբ կարող էր մեն-մենակ հոգալ Կոմիտասի պահման ծախքերը: Բայց, նախ, հարուստ մարդուց բարեսեր անձ դառնալու համար հարկ է անցնել մի երկնաձիգ ուղի, իսկ դա անել ոչ բոլորն են ի վիճակի: Երկրորդ, հարուստի ու ստեղծագործ մարդու հարաբերությունները բոլոր ժամանակներում եղել են բարդ ու անհասկանալի: Կոմիտասի պարագայում, ըստ իս, Խնամատար հանձնաժողովն ընթացել էր հանգանակությունների ճանապարհով:
Ի վերջո, խոսելով հայ կրեսոսների մասին, Սիրունին ինչու՞ է աչքաթող արել ռումինաբնակ հայերին, նրանց մեջ քի՞չ էին մեծահարուստները: Թվարկե՞մ…
Որտեղի՞ց և ինչու՞ է հայերիս մեջ գլուխ բարձրացրել երախտամոռությունը, ամբոխահաճո «քննադատությունը», ինքնախարազանումը, այլոց ազգանվեր գործը արհամարհելու մոլուցքը…
Նույն տեղում Սիրունին գրում է. «Ո՛չ, ան (Կոմիտասը – Խ. Դ.) թշնամիներ չուներ, ոչ ալ հակառակորդներ: Իր թշնամին հայկական միջավայրն էր: Ան լիապես կզգար ատ»:
Խե՜ղճ հայկական միջավայր… Փոխանակ մեղադրելու բուն ոճրագործին, Կոմիտասի հիվանդության իսկական պատասխանատուին՝ թուրք ցեղասպանին, հայկական միջավայր… Եվ սա ասում է այդ միջավայրի մարդը, որը, կրկնեմ, ոչ միայն գեթ մեկ անգամ չայցելեց հիվանդ վարդապետին, այլև ինձ հայտնի չէ գոնե մեկ փաստ, որ անձամբ ինքը որևէ ֆինանսական կամ նյութական աջակցություն ցուցաբերած լիներ Խնամատար մարմնին:
Կոմիտասագիտության մեջ նա հիմք դրեց սիրունիականություն «աղանդին», որն այսօր, ցավոք, ունի հետևորդներ: Ի տարբերություն Սիրունու, որն անուրանալի ներդրում ունի հայագիտության, հայ-ռումինական կապերի ամրապնդման գործում, մերօրյա «աղանդավորները» հոդվածներ և նույնիսկ գիտական ատենախոսություն են գրում, անգամ ֆիլմ նկարահանում՝ առաջ տանելով Սիրունու թեզը՝ «Կոմիտասը խենդ չէ»:
Հասկանալի է, դա ամենաուղիղ ու դյուրին ճանապարհն է՝ հանճարի մասին «բացահայտում» անել, էժանագին «սենսացիա» մեջտեղ բերել՝ սեփական ՛՛ես՛՛-ի հավակնություններին հագուրդ տալու համար: Բայց դա որքան հեշտ, նույնքան էլ ոչ մի տեղ չտանող ուղի է:
Ի վերջո, փակելու համար այս՝ հոգեբուժարաններում գտնվելու թեման, խոսքը տանք լավագույնս իրազեկ մարդուն՝ Ա. Չոպանյանին, որը 1923 թ. գրեց. «Ինչպէս յայտնի է, մօտ երեք տարի առաջ է որ մեր թանկագին հայրենակիցը Պոլսէն բերուեցաւ Փարիզ՝ ֆրանսական առաջնակարգ բուժարանի մը մէջ դարմանուելու համար, ու դրուեցաւ Վիլ տ՛Ավրէի դարմանատունը, մասնաւոր սենեակի մէջ, օդաւէտ զմայլելի վայր մը, գեղեցիկ պարտէզներով և պուրակներով պաշարուած, ու անմիջական հսկողութեան տակ Սէնի նահանգին դարմանատուներու բժշկապետ հեղինակաւոր մասնագէտ տոքթոր Լվոֆի, որ լաւագոյն աշակերտներէն մին է հռչակաւոր Մանեանի: Օրիորդ Մ. Բաբայեան, մեր յանձնախմբին ամենէն գործօն և անձնուէր անդամը, անձնական ծանօթութիւն ունենալով տոքթ. և տիկին Լվոֆի հետ, անոնց առաջին օրէն բացատրած էր Վարդապետին ով ըլլալը և ինչ պարագաներու մէջ հիւանդանալը, և տոքթորը առանձին հոգածութեամբ զբաղած է մեր դժբախտ հայրենակցին դարմանումով, որ կատարուեցաւ ուրեմն լաւագոյն պայմաններուն մէջ: Շնորհիւ այդ դարմանման, Վարդապետին ընդհանուր առողջական վիճակը զգալի բարելաւում մը կրեց, բայց մտաւոր խանգարումը մնաց անփոփոխ, առանց ոևէ նուազման, բայց և առանց սաստկանալու և բարդանալու: Տարի մը առաջ, Վիլ տ՛Ավրէի դարմանատան ամսավճարը մինչև 900 ֆրանքի բարձրացած ըլլալով, յանձնախումբը ստիպուեցաւ որոշել Վարդապետին փոխադրութիւնը նուազ սուղ դարմանատուն մը, բայց ուր՝ շնորհիւ տոքթ. Լվոֆի, այնքան լաւ դարամանում մը պիտի ստանար. ինքն իսկ տոքթ. Լվոֆն էր որ առաջարկեց փոխադրել զայն Վիլժիւիֆի դարմանատունը, Փարիզի շատ մօտիկ, որ նոյնպէս կը գտնուի այդ բժշկապետին ղեկավարութեան տակ. շնորհիւ տոքթորին, մասնաւոր խուց մը յատկացուցուած է իրեն, ծառազարդ լուսաւէտ լայն բակի մը վրայ բացուող:
Փարիզ հասած ատեն, ֆիզիքապէս ու բարոյապէս շատ տկարացած վիճակի մէջ էր, նիհար էր, թոյլ, տժգոյն, ախորժակ չունէր, լուացուիլ, ինքզինքնին որևէ խնամք տանիլ չէր ուզեր. ֆրանսական դարմանումը իր ֆիզիքականը մեծապէս բարելաւեց, այժմ վրայ եկած է, ուժովցած, ախորժակով կ՛ուտէ, կանոնաւորապէս կը լուացուի, բաղնիք և նոյն իսկ տուշ կ՛առնէ պարբերաբար, հանգիստ կը քնանայ, բայց դժբախտաբար մտաւոր վիճակը միշտ կը մնայ նոյնը: Վիլ, տ՛Ավրէ գտնուած միջոցին, իր սենեակը դրած էին դաշնակ, իրեն տուած էին թուղթ, գրիչ, որպէս զի եթէ ուզէ՝ զբաղի, աշխատի. ատեն մը սկսած էր քիչ մը մատները դպցնել դաշնակին, մերթ երգ մը մռլտալ ու բաներ մը գրել տետրակներու մէջ, բայց ատիկա կարճատև եղած է, քիչ յետոյ՝ նորէն քաշուած է ամէն բանէ զզուած ու սևեռեալ գաղափարի մը յառած մարդու անշարժ ու ինքնամփոփ հոգեբանութեանը մէջ: Այդ գրութիւններուն մէկ նմուշը տեսանք. տոքթ. Լվոֆի օգնականներէն մին յաջողած էր ձեռք ձգել տետրակ մը՝ գրութիւններով, ամբողջ լեցուն և որ մեզի յանձնուեցաւ. այդ գրութիւնները անկապակից, անյարիր բաներ են, որ մտաւոր խանգարման խորութիւն կը հաստատեն. յիշողութիւնը հոն կը տեսնուի սուր պահպանուած, բայց տրամաբանութիւնը, դատողութիւնը՝ իրենց հաւասարակշռութիւնը կորսնցուցած:
Վարդապետը խաղաղ է, լռիկ՝ գրեթէ միշտ հեզահամբոյր և հլու՝ զինքը դարմանողներուն հետ, բայց չախորժիր այցելութիւններ ընդունիլ. երբ իրեն անծանօթ կամ քիչ ծանօթ անձեր են այցելողները, մերթ համբերատար, քաղաքավար ընդունելութիւն մը կ՛ընէ, նոյն իսկ /թէպէտ ոչ յաճախ/սիրալիր, պայմանով որ այցելութիւնը երկար չտևէ, բայց երբ իր հին ծանոթներն են, իր ամենէն սիրած մտերիմները, որ կուգան զինք տեսնել, ինքզինքը գէշ կ՛զգայ, կը գրգռուի, ու քանի մը խօսք փոխանակելէ յետոյ, ոմանց՝ նոյն իսկ առաջին րոպէէն, կը պահանջէ որ ելլեն երթան: Բժիշկներու հանդէպ մասնաւոր խորշանք և բարկութիւն ցոյց կուտայ».
ՍԳԵՐԳ
Կոմիտաս վարդապետն իր երկրային գոյությունը դադարեցրեց 1935 թ. հոկտեմբերի 20-ին, ժ. 5-ին, Վիլ-Ժյուիֆ ապաքինարանում:(Կոմիտասի մահվան վկայականը՝ ստույգ և անվիճելի փաստաթուղթը, ստացված Վիլ-Ժյուիֆի հոգեբուժարանից, գտնվում է Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտում):
Նկարիչ Հակոբ Աճեմյանը հանեց մահվան դիմակը:
Խնամատար հանձնաժողովն անհապաղ գործի անցավ: Փարիզի եկեղեցու հոգաբարձության հետ տրամադրեց 4000 ֆրանկ, և Կոմիտասի մարմինը զմռսեցին: /Ո՜վ թվերի մոգական խորհրդապաշտություն և ճակատագրի հեգնանք. Կոմիտասը 4000 երգ էր ժողովել-մշակել, հետևաբար ամեն երգի համար հետմահու վճարվեց 1 ֆրանկ/: Ապա պատվիրեց մի դագաղ՝ գլխամասում ապակեպատ բացվածքով, որպեսզի մարդիկ կարողանային վերջին հրաժեշտի ժամանակ տեսնել նրա դեմքը:
Խուռներամ բազմության ներկայությամբ աճյունը փոխադրեցին Սբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի, և հինգ օր շարունակ հայերի հոսքը չդադարեց:
Կոմիտասի մահվան բոթը պայթեցրեց հայոց աշխարհը: Ֆրանսիայի, Պարսկաստանի, Հունաստանի, Եգիպտոսի, ԱՄՆ-ի, Երուսաղեմի հայ մամուլը ցավի ու գնահատանքի հուզիչ հոդվածներ տպագրեց, և դա առաջին արձագանքն էր:
Մինչ փարիզաբնակ հայությունը հարգանքի տուրք էր մատուցում հանճարին, Խնամատար հանձնաժողովը (ըստ իս՝ Ա. Չոպանյանի ձեռամբ) երկու դիմում հղեց Խորհրդային Հայաստան՝ կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Աղասի Խանջյանին և Ամենայն հայոց կաթողիկոս Խորեն Ա Մուրադբեկյանին, խնդրելով Կոմիտասի աճյունը հողին հանձնել Երևանում: Դա վերին աստիճանի իմաստուն նախաձեռնություն էր, մնում էր սպասել դրական որոշում կայացնելուն:
Ապա հնարավոր բոլոր միջոցներով խնդրեցին ծաղկեպսակի փոխարեն գումարը փոխանցել հանձնաժողովի գանձապահ Ա. Հարենցին՝ Կոմիտասի անտիպ երկերը հրատարակելու համար: Բայց լսողն ո՞վ էր, ընկուզենու փայտից պատրաստված դագաղը կորավ ծաղկեպսակների մեջ:
Հոկտեմբերի 27-ին, կիրակի, Խնամատար հանձնաժողովի, եկեղեցու հոգաբարձության անդամների, Կոմիտասի մտերիմների լայն շրջանակի մասնակցությամբ եկեղեցում կատարվեց հոգեհանգստյան կարգ: Պատարագիչն էր Տրապիզոնի նախկին առաջնորդ Գարեգին եպիսկոպոս Խաչատուրյանը (Փարիզի հոգևոր առաջնորդ Վռամշապուհ արքեպիսկոպոս Քիպարյանը քաղաքից բացակայում էր): Ա. Շահմուրադյանը երգեց «Տէր ողորմեա» և «Ամէն. Եւ ընդ հոգւոյդ քում»: Պատարագիչը դամբանական խոսեց, ապա ընթերցվեցին Ամենայն հայոց կաթողիկոսի, Գարեգին և Հուսիկ եպիսկոպոսների ցավակցական հեռագրերը:
Դագաղը դուրս բերեցին եկեղեցու առջև, ուր հավաքվել էր շուրջ 5000 հոգի, իսկ ոստիկանությունը փակել էր Ժան Գուժոն փողոցը:
Հավաքվածների առջև, նախ, դամբանական խոսքով հանդես եկավ Ա. Չոպանյանը, որը մասնավորապես ասաց. «Ոչ մէկ հայ արուեստագէտ ունեցած է – Ադամեանէն ի վեր – այն համատարած ժողովրդականութիւնը, զոր ունեցաւ Կոմիտաս վարդապետ թէ՛ պատերազմէն առաջ Փարիզ կամ Պոլիս, Թիֆլիս կամ Գահիրէ կամ Իզմիր, և թէ՛ մանաւանդ պատերազմէն յետոյ՝ Խորհրդային Հայաստանի մէջ, ուր ամէնքը՝ առանց բացառութեան, ամենայն յարգանքով կ՛արտասանեն հայ երաժշտութեան վարպետին անունը:
Մեծ հայուն նուիրական աճիւնն է միայն, որ ամփոփուած կը մնայ այս դագաղին մէջ: Իր հոգին ու միտքը, սակայն, աւելի քան երբէք կենդանի, իր արտադրած հոյակապ երկերուն մէջ են, իր կատարած գործին անմոռաց յիշատակին մէջ են ու համաշխարհային երաժշտութեան մէջ, ինչպէս հայ ցեղի ու հայ մշակոյթի պատմութեան մէջ պիտի մնան յաւիտեան անմահ»:
Ապա հայտարարեց, որ Կոմիտասի հողարկեք չի կատարվելու, նրա աճյունը տեղափոխվելու է Հայաստան:
Ելույթ ունեցավ ևս 11 հոգի՝ Ֆրանսիայի երաժշտագիտական ընկերության նախագահ Ամեդե Գաստուեն, գերմանացի նշանավոր երաժշտագետ ու բանահավաք Կուրտ Զաքսը, Մխիթարյան միաբանության անունից Սահակ վարդապետ Տեր-Մովսեսյանը, եկեղեցու հոգաբարձության անդամ Հակոբ Գալայճյանը, Փարիզի երաժիշտների ու երգչախմբերի կողմից Արա Պարթևյանը, Կոմիտասի սան Հայկ Սեմերճյանը, Վասպուրականի հայրենակցական միության անունից Տիգրան Չիթունին, «Յառաջ» թերթի խմբագիր Շավարշ Միսաքյանը, «Ապագայ» թերթի խմբագիր Հրաչ Երվանդը, ՀՕԿ-ի կողմից վարիչ-քարտուղար Հայկ Գալճյանը, Կուտինայի հայրենակցական միության կողմից Կարո ՈՒշագլյանը:
Այս դամբանականները խորհրդանշական ներքնիմաստ ունեին: Կոմիտասը մահվանից երկու ամիս առաջ մտքի պայծառություն էր ունեցել և ասել. «Մենք շատ պակասութիւններ ունենք, խելօք ազգ ենք, պէտք է համերաշխութեամբ աշխատենք»:
Նա իր մահով համերաշխություն բերեց. նայեք ելույթ ունեցածների ցանկին ու կհամոզվեք՝ հոգևորական և աշխարհական, դաշնակցական, ռամկավար ու բոլշևիկ, հայ և օտարազգի: Եվ հենց այս փաստը ակամայից ինձ մեկ անգամ ևս հանգեցնում է հին մտքիս՝ հայերս, ցավոք, համախմբվում ենք մահվան, ցավի, ընդհանուր վշտի ժամանակ:
Հուղարկավորության արարողությունից հետո Կոմիտասի աճյունը փոխադրեցին եկեղեցու նկուղ, ուր մնաց… ավելի քան կես տարի: Բայց ես դրա մեջ էլ եմ խորհրդանշական բան տեսնում: Կոմիտասի մեծ բարերար Ալ. Մանթաշյանցը ևս մեկ ու վերջին անգամ, երկուսի համար էլ՝ հետմահու, «բարեգործություն» կատարեց՝ վարդապետին պատսպարելով իր կառուցած եկեղեցում…
Հուղարկավորությանը ներկա Ս. Վրացյանը գրում է. «1935 թուի աշնան մի անձրևոտ օր էր: Փարիզի եկեղեցում ասեղի տեղ չկար: Ժան Գուժոն փողոցը բերնէ բերան բռնուած էր ամէն սեռի, հասակի և դասակարգի հայերի բազմութեամբ: Կոմիտասի յուղարկաւորութիւնն էր:
Վերջապէս նրա տանջուած մարմինը հանգստացել էր: Հոգևոր մեղեդիներ էին երգում նրա վրայ: Ա՛հ, եթէ նա յանկարծ կարողանար վեր կենալ դագաղից, լսել ինչ են երգում: Այդպէ՞ս կ՛երգեր ինքը: Ով լսել էր նրա «Ի վերին Երուսաղէմ»ը, չէր կարող սարսուռ չզգալ Փարիզի հայոց եկեղեցում, Կոմիտասի դագաղի մօտ…»:
Մեկ այլ ականատես` Բոստոնի «Հայրենիք» օրաթերթի թղթակիցը, գրեց. «Ամբողջ շաբթուան մը արևոտ օրերէն ետք, անյուսօրէն ամպամած և թախծոտ կիրակի մը, հոկտեմբեր 27-ը, Վարդապետին յուղարկաւորութեան օրը:
Պատկերը իր խորտակուած կեանքին:
Արուեստի լուսաշող տարիներէն ետքը, երբ Մեծ Կախարդը հայ հոգիին վրայ արև փռեց իր երգերով, խաւարի շրջանը որուն մէջ սուզուած մնաց իր աղուոր իմացականութիւնը և շիջաւ, առանց յոյսի մէկ հատիկ ճառագայթ արձակելու:
Յուղարկաւորութիւ՜նը…
Յամառօրէն գրիչիս տակ կուգայ ուրիշ բացատրութիւն մը, թերևս աւելի պատշաճ այս օրուան՝ «Մեծ Վարդապետին սգահանդէսը»:
Մահաբեմը, ծածկուած Վարդապետին պարզ, գրեթէ աղքատիկ շուրջառով, քահանայական համեստ սաղաւարտը վրան:
Հաւատացէք շատ լաւ էր այսպէս, վերջին միակ յարմար զարդարանքը այս մարդուն, որ անգին գանձեր գտաւ և ժառանգ ձգեց մեզի, մինչդեռ ինքը ամբողջ կեանքը ապրեցաւ տէրվիշի գունաթափ վերարկույովը գոհացած:
Միայն մէկ պսակ, իր մաքուր նկարագրին պէս ձիւնասպիտակ ծաղիկներով, մէջտեղը քնար մը:
Խաչը պիտի վայլէ՞ր Կոմիտասին ծաղկեպսակին որ մինչև հայութեան հեթանոս ակունքէն ձայներ բերաւ և վերապրեցուց իր աննման քնարին վրայ:
Դագաղը շրջապատած էին իր հին գործակիցները, աշակերտները, երգիչները, հայ մամուլի ներկայացուցիչներ, մտաւորականներ, բանուոր մարդիկ ու կիներ՝ բոլոր արուարձաններէն:
Կոմիտաս մեր մէջն է, փոքր եկեղեցին լեցնող բազմութեան հետ, ներկայ իր սգահանդէսին, վերջին անգամ զինքը մտիկ ընողներու սրտին հետ հաղորդութեան մէջ:
Իր ձայնագրած պատարագն է որ կ՛երգեն:
Իրն է Սօսեաց անտառներէն բերած հեթանոս երգը, որ կ՛անցնի խորհրդաւոր հովին պէս:
Իրը՝ պատարագին եթերային մեղեդիները որոնց մէջ իր մատները հիւսած են ոսկեթելեր հայ գութաներգներէն, հորովելներէն, արորի սրբազան ճռինչէն, հայ շինական արևի շողերէն:
Կոմիտասը վերջին անգամ իր դպիրներուն մէջ:
Անոր ներշնչող ներկայութենէն հեռու, Փարիզի դպրաց դասը պիտի կրնա՞յ իր պատարագը երգել այսօրուան պէս սրտագին»:
Իսկ ներկա գտնվող Պոլսի «Արեւելք» օրաթերթի թղթակիցը, մանրամասն ներկայացնելով արարողությունը, իր լրատվությունը վերջացրեց այսպիսի տողերով. «Կոմիտաս վրդ.ի մարմինը պիտի մնայ եկեղեցիին գետնայարկը, մինչև Խ. Հայաստան փոխադրութիւնը, որուն համար հարկ եղած արտօնութիւնը կը կարծուի որ շատ չուշանար»:
Ավա՜ղ, ուշացավ, ավելի քան 6 ամիս: Ես չգիտեմ այդ ընթացքում ինչեր տեղի ունեցան, ինչու այդքան ուշացավ Հայաստան տեղափոխելու որոշումը. միգուցե Մոսկվայի համաձայնությունը չկար, իսկ գուցե ֆրանսիական օրենքների արգելանքն էր պատճառը կամ Խորհրդային Միության ու Ֆրանսիայի կառավարությունների միջև ձգձգված բանակցությունները:
Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
-
Ասում են… Ադրբեջանը խնդիր է դրել Արցախն ազատել հայ բնակչությունից, ստեղծել պայմաններ, որ հայերն այնտեղից գնան, ով կմնա՝ տեղահանել կամ կազմակերպել կոտորած Շատ հստակ է ծրագիրը:
-
Ասում են Ավելի քան 30000 երեխաներ և նրանց ընտանիքները Լեռնային Ղարաբաղում արդեն 8 ամիս է՝ գտնվում են շրջափակման և ավերակների մեջ։
-
Ասում են․․․ Թուրքական ցեղերը հայտնվել են 10-րդ դարում, 11-րդ դարում հասել են պատմական Հայաստանի տարածք: Այս հողի վրա հայերն ապրել են մթա 15-րդ դարից:
Տարածաշրջանային
