Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Ոսկե ե­րա­կը Հայ­կազ­յան ցե­ղի

Ոսկե ե­րա­կը Հայ­կազ­յան ցե­ղի
08.05.2020 | 00:39
1918 թվա­կա­նին իմ Հա­րու­թյուն նա­խա­պա­պը տուն-տեղ թո­ղած՝ իր յոթ որ­դի­նե­րով Ղար­սից գա­լիս, հաս­նում է Սար­դա­րա­պատ՝ իր մաս­նակ­ցու­թյու­նը բե­րե­լու ա­մե­նայն հա­յոց երկ­րորդ Ա­վա­րայ­րին։
Մի քա­նի տաս­նա­մյակ անց նրա թոռ ու իմ հայր Սեր­գե­յը զին­վո­րագր­վում է Հայ­րե­նա­կան երկ­րորդ պա­տե­րազ­մին՝ հեր­թա­կան մի զու­լում, որ­տեղ իր մեծ հայ­րե­նի­քի հետ ու­ղիղ ա­ռու­մով իր փոքր հայ­րե­նի­քի՝ Հա­յաս­տան աշ­խար­հի գո­յու­թյան հարցն էր կշեռ­քին դր­ված։
Մի քա­նի տաս­նա­մյակ անց իմ միջ­նեկ քրոջ Վիկ­տոր Յու­զի­խո­վիչ թոռ­նիկն է դառ­նում մաս­նա­կիցն Ար­ցա­խյան քա­ռօ­րյա­յի` դիր­քեր բար­ձա­նա­լուց բա­ռա­ցիո­րեն կես ժամ ա­ռաջ թող­նե­լով դի­մե­լաձևի մեջ ան­հաս­կա­նա­լիո­րեն ընդ­հան­րաց­ված, պինդ մնա­լու ճա­կա­տագ­րո­րեն ա­նա­սե­լի դա­ժան պատ­գամ-գրա­ռում. «Հի­շեք մեզ այն­պի­սին, ինչ­պի­սին ե­ղել ենք կյան­քում, ե­թե ինչ-որ բան պա­տա­հի՝ չլա­ցեք»։
Իմ մեծ տան այս ե­րեք սերն­դի մեջ ա­վագ­նե­րից ող­ջի կար­գա­վի­ճա­կով կան­գուն մնա­ցած կամ միայն ես ու, Ե­ռա­տո­նի վե­րա­բե­րյալ խմ­բագ­րու­թյու­նից խոսք ա­սե­լու ա­ռա­ջարկ ստա­ցած, մո­լոր նս­տել եմ հա­մա­կարգ­չի ա­ռաջ՝ չի­մա­նա­լով էլ ինչ գրել մեր հաղ­թա­կան Մա­յի­սի մա­սին, որ հայ­րե­նի­քի գիրկ վե­րա­դար­ձած Շու­շի լի­նե­լուց ա­ռաջ Սար­դա­րա­պատ էր, Սար­դա­րա­պա­տից շատ ա­վե­լի ա­ռաջ՝ Ա­վա­րայր։
Գլու­խը՝ քա­րը, Շու­շի-Սար­դա­րա­պատ-Ա­վա­րայր այս թն­ջու­կից էլ մի կերպ կա­րե­լի է դուրս գալ, սա­կայն ի­րա­վի­ճա­կի ողջ նր­բու­թյունն ու հա­կա­սա­կա­նու­թյունն այն է, որ մա­յի­սյան Ե­ռա­տո­նի պատ­մու­թյանն անդ­րա­դառ­­նա­լու հա­մար իմ գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյու­նը Ա­վա­րայրն է՛լ սկիզբ չի կա­րող ճա­նա­չել, քան­զի ճա­կա­տագ­րի թե հան­գա­մանք­նե­րի ան­հե­թե­թո­րեն դա­ժան բե­րու­մով 451-ն էլ... շա­րու­նա­կու­թյուն էր ու թե նա­խաս­կիզբ, ա­պա միայն հա­վա­տի հա­մար պայ­քա­րի ա­ռու­մով։
Սա­կայն Ա­վա­րայ­րը հո միայն հա­վա­տի՞ հա­մար պա­տե­րազմ չէր։
ՈՒ­րեմն ի՛մ ու քո՛, մեր բո­լո­րի՛ հա­վա­քա­կան Ե­ռա­տո­նի պատ­մու­թյունն ա­նե­լու հա­մար ի՛մ, քո՛, մեր բո­լո­րի՛ հա­վա­քա­կան հի­շու­թյան թևե­րով պի­տի գնալ, հաս­նել ան­վա­նա­դիր Հայկ Նա­հա­պե­տի վաղն­ջա­կան ժա­մա­նակ­ներ, գնալ Նա­խաս­կիզբ, ո­րը տվեց հայ էթ­նո­սի ար­ժա­նա­վա­յել ապ­րե­լու հս­տակ, հա­վա­քա­կան բա­նաձևու­մը, ո­րի խտաց­ված ար­տա­հայ­տու­թյու­նը ձեր թույ­լտ­վու­թյամբ ես բե­րեմ, տե­ղա­վո­րեմ ինձ նա­խոր­դած եր­կու և հա­ջոր­դած մեկ սերն­դի պատ­մու­թյան հա­մեստ ծի­րում։
Տա­րի­ներ ա­ռաջ դեպ­քե­րի բե­րու­մով հայրս հայ­տն­վում է մի քր­դի օ­ջա­խում ու նրա ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի հետ հա­վա­սա­րա­պես դառ­նում թե՛ նրա, թե՛ իր մեծ ըն­տա­նի­քի պատ­մու­թյան ի­րեն ան­հայտ է­ջի ա­կա­մա ուն­կն­դի­րը։
Ըն­տա­նե­կան սր­բու­թյան հետ առ­նչ­վող խնդ­րի բե­րու­մով այս քուր­դը, որ այն ժա­մա­նակ լի­նում է 16-17 տա­րե­կան պար­մա­նի, ա­րյու­նով սր­բում է ի­րենց գեր­դաս­տա­նին հասց­ված ան­պատ­վու­թյունն ու ա­կա­մա դառ­նում սա­րե­րին, լեռ­նե­րին ի­րեն տված փախս­տա­կան, քա­նի որ թուր­քե­րի ա­հից ոչ մե­կը չի հա­մար­ձակ­վում պատս­պա­րել, պաշտ­պա­նու­թյան տակ առ­նել նրան։
Ան­գամ՝ ցե­ղա­կից­նե՛­րը։
Հա­վա­տա­կից­նե՛­րը։
Սա­րե­րում ա­միս­նե­րի նրա թա­փառ կյանքն իր տոհ­մա­կից­նե­րի խոր­հր­դով հան­գու­ցա­լու­ծում է գտ­նում միայն իմ Հա­րու­թյուն նա­խա­պա­պի օ­ջա­խում, ով այն ժա­մա­նակ­նե­րի հա­մար աշ­խարհ տե­սած մարդ էր եր­կու ան­գամ Աստ­ծո քա­ղաք ու­նե­ցած ուխ­տագ­նա­ցու­թյամբ ու շնորհ­ված հա­ջի պատ­վա­նու­նով։
Իմ նա­խա­պապ Հա­րու­թյու­նը լսում է հան­գա­մանք­նե­րի բե­րու­մով տնից-տե­ղից դա­տար­կուն ե­ղած ե­րի­տա­սար­դին, պատ­մա­ծը մտ­քում ծանր ու թեթև ա­նում ու­նե­ցած տե­ղե­կու­թյան հետ ու հա­վաս­տիա­նա­լով, որ ե­ղա­ծում լոկ ըն­տա­նի­քի պատ­վի ու ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան խն­դիր է ու ոչ թե այլ հն­չո­ղու­թյան եր­րոր­դա­կան հարց, հրա­վի­րում է օ­ջախ։
Քիչ անց մե­րոնց դուռն է հաս­նում քր­դին հե­տապ­նդող թուր­քե­րի զի­նյալ խում­բը։ Բա­խում են դար­պաս­նե­րը, սա­կայն կա­տա­ղու­թյան տեն­դի մեջ հա­ջիի նկատ­մամբ հնա­րա­վո­րինս հար­գա­նոք ու չա­փա­վոր։ Իմ Հա­րու­թյուն նա­խա­պա­պը լուռ հա­յացք է նե­տում սե­ղա­նը բո­լո­րած իր յոթ կաղ­նի­նե­րին, որ նշա­նա­կում է տե­ղե­րում մնա­լու հրա­հանգ, ու դուրս գա­լիս։
Հա­ջիին տա­լով նրան հա­սա­նե­լիք օ­րի­նա­կան մե­ծա­րու­մը՝ թուրք զի­նյալ­նե­րը պա­հան­ջում են հանձ­նել մե­րոնց օ­ջա­խում ա­պաս­տան գտած ի­րենց մե­ռե­լը՝ բե­րե­լով ա­րյունն ա­րյու­նով մաք­րե­լու, պատ­վի ու հե­ղի­նա­կու­թյան ծան­րակ­շիռ փաս­տարկ­ներ։
Իմ նա­խա­պա­պը, ում որ­դի­ներն ա­ռա­ջին ան­գամ ան­սա­լով հոր խոս­քը՝ ե­լել-լեռ­նա­ցել էին նրա թի­կուն­քին, տես­նե­լով, որ կա­տա­ղու­թյու­նից կու­րա­ցած­նե­րի հա­մար պա­հանջ­ված հա­մոզ­չու­թյան չեն օ­ջա­խի հա­մար հյու­րի սուրբ լի­նե­լու մա­սին իր ա­ռար­կում­նե­րը, խոս­քը եզ­րա­փա­կում է այս­պես.
-Վկա է Աստ­ված, որ ես ա­սա­ցի ու ա­րե­ցի հնա­րա­վո­րը։ Շա­րու­նա­կու­թյան մեջ ա­զատ եք ձեր ա­նե­լի­քում։ Սա­կայն պայ­մա­նը մեկն է՝ տունս մտ­նե­լու հա­մար պի­տի անհ­րա­ժեշ­տա­բար անց­նեք ութ դիա­կի վրա­յով։
Որ­քան էլ ե­կած­ներն ա­րյունն աչք ա­ռած, ցա­սու­մից կու­րա­ցած ու կա­տա­ղած, հաս­կա­նում են, որ հա­ջին ա­նան­ցա­նե­լի սահ­մա­նա­գիծ է դրել, ուս­տի թող­նում, հե­ռա­նում են ի­րենց վրե­ժը լու­ծե­լու հա­մար ա­վե­լի բա­րե­հա­ջող պա­հի ակն­կա­լի­քով։
Քուրդ ե­րի­տա­սար­դը մեկ շա­բաթ մնում է մեր ա­պա­հով ըն­տա­նե­կան հար­կի տակ, ո­րից հե­տո Հա­րու­թյուն նա­խա­պապս հրա­շա­լի հաս­կա­նա­լով, որ թուր­քերն այ­նուա­մե­նայ­նիվ հան­գիստ չեն առ­նի, քա­նի դեռ ի­րենց վրե­ժը չեն լու­ծել, հանձ­նա­րա­րում է ճա­նա­պար­հա­հաց, ապ­րուս­տի մի­ջոց, ձի տալ քր­դին՝ որ­դի­նե­րից չոր­սին հրա­հան­գե­լով նաև ի­րենց ձիե­րը թի­մա­րել ու, որ­պես կեն­դա­նի վա­հան, ու­ղեկ­ցել նրան։
-Քո Հա­րու­թյուն պապն ինձ ա­սաց. «Որ­դի, տղա­ներս քեզ ա­պա­հով կհասց­նեն ռսի սահ­ման։ Ադ­քանն է քո կյան­քի անվ­տան­գու­թյու­նը ե­րաշ­խա­վո­րած պա­հե­լու իմ մանգ­զի­լը, մնա­ցա­ծը դու ու քո բա­ժին Աստ­վա­ծը, -դեպ­քե­րի զար­մա­նա­լի զու­գա­դի­պու­մով մոտ 70 տա­րի հե­տո իր մեծ ըն­տա­նի­քի ի­րեն ան­հայտ այս դր­վա­գին հա­ղոր­դա­կից դար­ձած հայրս այս­պես ա­վար­տեց այդ պատ­մու­թյու­նը, որն ու­շագ­րավ այլ ման­րա­մաս­ներ էլ ու­նի, սա­կայն դրանց մա­սին մեկ այլ ա­ռի­թով։
Իմ նա­խա­պապ Հա­րու­թյու­նի ու Սար­դա­րա­պա­տի հե­րո­սա­մար­տին իր յոթ որ­դի­նե­րի ու­նե­ցած մաս­նակ­ցու­թյան մա­սին ար­դեն ա­սել եմ, ցա­վա­լիո­րեն ա­վե­լաց­նե­լու ու­րիշ ո­չինչ չու­նեմ բա­ցի նրա ու յոթ որ­դի­նե­րից վե­ցի նա­հա­տակ­վե­լը հի­շա­տա­կե­լուց։
1942-ից Հայ­րե­նա­կան մեծ պա­տե­րազ­մին զին­վո­րագր­ված իմ տաս­նու­թա­մյա Սեր­գեյ հայրն այդ պա­տե­րազ­մից մեզ ա­ռար­կա­յա­կան ո՛չ մի հի­շո­ղու­թյուն չթո­ղեց՝ բա­ցի կի­սով չափ թրատ­ված կրծ­քից, ո­րի մա­սին իմ Տաթև դս­տեր հար­ցին կա­տա­կով պա­տաս­խա­նել էր, թե Հիտ­լերն է կե­րել, ստա­ցած մի քա­նի բուռ մե­դա­լից, ո­րոնք մեզ հա­մար ման­կու­թյան տա­րի­նե­րի գու­նեղ խա­ղա­լիք­ներ էին լոկ, ու պա­տե­րազ­մի մա­սին կի­նոն­կար­նե­րը դի­տե­լիս ար­ցունք­նե­րը գո­ղու­նի մաք­րե­լուց՝ ինչ է թե խեղ­ճա­ցած չներ­կա­յա­նա մեզ՝ իր զա­վակ­նե­րին։
Մնա­ցա­ծում նրա տված դա­սերն իր հոր հի­շա­տա­կը սր­բո­րեն պա­հելն էր, մորն՝ աստ­վա­ծաց­նե­լը, աշ­խա­տան­քին, ըն­տա­նի­քին նվիր­ված լի­նե­լը, մեկ էլ այն ծանր ապ­տա­կը, որ դա­սերս ստու­գե­լու ոչ բա­րով ա­ռի­թով ստա­ցել էի Շիր­վան­զա­դեի հե­րոս­նե­րից մե­կին ոգևոր­ված ցի­տե­լուց, թե՝ մարդս ա­նա­սուն է, ե­թե տե­սար ցե­խի մեջ...
Սա­կայն շատ ա­վե­լի կարևո­րում հայրս, որ համ­րա­խոս ե­ղավ մեզ՝ իր ան­մի­ջա­կան ըն­ձյու­ղում­նե­րի հետ, կյան­քի դա­սեր դարձ­րեց թոռ­նիկ­նե­րի պա­րա­գա­յում՝ երևի բնա­կան վախ ու­նե­նա­լով, որ պոր­տից պորտ հե­ռա­ցու­մը կա­րող է գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյան կո­րս­տի բե­րել։
Բայց ի՜նչ կորս­տի մա­սին կա­րող է խոսք լի­նել, երբ իմ մեծ ըն­տա­նի­քը հայ­րե­նի­քին Վիկ­տոր տվեց՝ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան ու Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյան «Մար­տա­կան խաչ» 1-ին աս­տի­ճա­նի շքան­շա­նա­կիր Վիկ­տոր Յու­զի­խո­վիչ, ում սո­վո­րույ­թի ու­ժով Վի­տյա, Վի­տյուշ էինք դի­մում՝ կորս­տից հե­տո միայն ա­ռար­կայ­նո­րեն հա­սու դառ­նա­լով հայ­րե­նի­քին մար­տի­րոս­վա­ծի նրա լեռ­նա­ցած մե­ծու­թյա­նը։
Ապ­րի­լյան քա­ռօ­րյա­յով իր հա­վերժ 19-ի մեջ մնա­ցած ի՛մ, ար­դեն հա­մոզ­ված եմ, նաև քո՛, մե՛ր բո­լո­րի Վի­տյան դար­ձավ երկ­րի պատ­մու­թյանն ընդ­միշտ ներ­հյուս­ված ներ­կա­յու­թյուն, մնաց որ­պես հայ­րե­նի­քին նվիր­վա­ծու­թյան կտ­րուկ մեր­ժում բռնց­քա­մար­տի Լե­հաս­տա­նի հա­վա­քա­կա­նի գլ­խա­վոր մարզ­չին, որն աշ­խար­հա­մա­սի ա­ռաջ­նու­թյան փոխ­չեմ­պիո­նի նրա հս­կա­յա­կան նե­րուժն ու հա­յին ոչ բնո­րոշ ազ­գա­նու­նը տես­նե­լով, 14-ա­մյա պա­տա­նյա­կին եր­կի­րը փո­խե­լու ա­ռա­ջարկ էր ա­րել գայ­թակ­ղիչ խոս­տում­նե­րի շա­րա­նով։ Մեր տղա­յի մեզ հա­մար ու­շա­ցու­մով ի­մա­ցած պա­տաս­խա­նի ու­ղիղ վկա­յու­թյունն էր ծա­ռա­յու­թյունն Ար­ցա­խում անց­կաց­նե­լու ինք­նա­կամ ընտ­րու­թյու­նը, որ­տեղ էլ կն­քեց իր... հա­վեր­ժու­թյու­նը։
Մա­յի­սյան Ե­ռա­տո­նի մա­սին գրե­լու ա­ռա­ջարկ է ա­րել խմ­բագ­րու­թյու­նը՝ չդ­նե­լով ծա­վա­լի, է­ջե­րի սահ­մա­նա­փակ­ման խն­դիր, ու ես, որ թվում է ա­հա­վոր շա՛տ բան պի­տի ու­նե­նա­յի հի­շե­լու ու հի­շեց­նե­լու ար­ցա­խյան գո­յա­մար­տի մա­սին թե՛ իմ լու­սա­բա­նում­նե­րից, թե՛ տե­սած-լսա­ծից և թե ապ­րա­ծից, հի­մա համ­րա­ցել ու ո­չի՛նչ չեմ կա­րո­ղա­նում հի­շել՝ բա­ցի նեղ ըն­տա­նե­կան այս պատ­մու­թյուն­նե­րից՝ փոր­ձե­լով գո­նե ինքս ինձ հա­մո­զել ու հա­վա­տաց­նել, որ դրանք ի­րա­կա­նում այն­քան էլ նեղ շր­ջա­նա­կի խն­դիր­ներ չեն, որ դրան­ցում գե­նե­տի­կա­կան կո­դով Մար­դու, Տե­սա­կի մեր հա­վա­քա­կա­նու­թյանն ի պահ տր­ված ո­րա­կա­կան հատ­կա­նիշ­նե­րի բարձ­րա­ձայ­նում­ներն են ու ո­րոնք ճա­կա­տագ­րա­կան նշա­նա­կու­թյան պա­հին խոս­քից կա­րող են գոր­ծո­ղու­թյան վե­րած­վել ու վե­րած­վել են մաս­նա­վո­րա­պես գի­տակց­ված մահ­վան դի­մած հայ­րե­նիի մեկ այլ խենթ-խե­լա­գա­րի՝ նռ­նա­կի օ­ղա­կը քա­շած Ռո­բերտ Ա­բա­ջյա­նի՝ «էս հո­ղի վրա իմ ըն­կեր­նե­րի ա­րյունն է թափ­վել» ա­հազ­դու հի­շե­ցու­մով ու «էս դիրր­քը հանձ­նո­ղի մե­րը...» մահ-գե­րեզ­մա­նից այն կողմ էլ սերն­դե­սե­րունդ հե­տապն­դող մա­հա­սար­սուռ զգու­շա­ցու­մով, որ ո­գու ան­սանձ պոռթ­կում է, սթա­փու­թյան ու բա­նա­կա­նու­թյան պատ­գամ, Տե­սա­կին, Հայ­րե­նի­քին ան­դա­վա­ճան մնա­լու պատ­վի­րան։
Մա­յի­սյան Ե­ռա­տո­նին ըն­դա­ռաջ խոսք ա­սե­լու ի­րա­վունք է ար­տո­նել խմ­բագ­րու­թյու­նը, ու իմ մեծ ըն­տա­նի­քի այս ե­րեք սերն­դի ա­րան­քում ա­վագ­նե­րից միակ ողջ մնա­ցածս մո­լոր կանգ­նել եմ վաղն­ջա­կա­նից ցարդ ըն­կած ժա­մա­նա­կի ահ­ռե­լի տի­րույ­թում ու սար­սա­փից դո­ղում, որ հայ­րե­նի­քին կյան­քը նվի­րա­բե­րած­նե­րի ահ­ռե­լի բա­նա­կը կազ­մած­նե­րի հի­շա­տակ­ման մեջ հան­կա՛րծ թե ան­փու­թո­րեն, հան­կա՛րծ թե անզ­գու­շո­րեն, հան­կա՛րծ թե դա­վադ­րա­բար հի­շո­ղու­թյան ան­կում չու­նե­նամ ու մո­ռա­ցու­թյան տամ որևէ լու­սե­ղեն, խո­նարհ­ման ար­ժա­նի որևէ ա­նուն՝ մեղ­սա­վո­րիս ընդ­միշտ մատ­նե­լով գե­հե­նի բո­ցե­րին, քան­զի, ան­կախ նրա­նից՝
-նրանք մեր մեծ պատ­մու­թյան մեծ սկիզ­բը դրած Հայկ ան­վա­նա­դի­րի ա­ռաջ­նոր­դած լայ­նա­լիճ ա­ղե­ղա­վոր­ներն էի՞ն,
-Տղ­մուտ գե­տի ա­փին սկիզբ ա­ռած ու երկ­րի խոր­քե­րը քաշ­ված ռազ­մի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րում սր­բա­դաս­ված Վար­դա­նա՞նք,
-հա­վե­լյալ զգո­նու­թյան ու զգաս­տու­թյան կոչ ա­նող Էջ­միած­նի զան­գե­րի ղո­ղանջ­նե­րի տակ սար­դա­րա­պա­տյան հե­րո­սա­մար­տը հյու­սած ան­մահ լե­գենդ­նե՞ր,
-ազ­գա­յին ո­գե­ղե­նու­թյան ար­ցա­խյան ինք­նա­կանչ-ինք­նա­բո­լո­րու­մի խենթ զին­վո­րագ­րյալ­նե՞ր,
-թե՞ Ապ­րի­լյան քա­ռօ­րյա­յի մար­տի­րոս­ված­ներ,
նրանք ա­մե­նա­մեծ ա­մե­նա­հա­յերն էին ու են, ոս­կե ե­րա­կը Հայ­կա­զյան ցե­ղի, ո­րոնց ո­գե­կոչ­մամբ ու խն­կարկ­մամբ պի­տի հա­յոց աշ­խար­հի վրա բաց­վի Աստ­ծո յու­րա­քան­չյուր օր, ե­թե մեր հա­վա­տի ու ինք­նու­թյան պա­տե­րազ­մը չենք հա­մա­րում ա­վարտ­ված։
Մար­տին ՀՈՒ­ՐԻ­ԽԱ­ՆՅԱՆ
Դիտվել է՝ 5549

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ