Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

«Երկ­րի ա­պա­գան իր ներ­քին ռե­սուրս­նե­րի հաշ­վին կա­ռու­ցե­լու ու­նա­կու­թ­յունն է ցան­կա­ցած պե­տու­թ­յուն դարձ­նում ու­ժեղ, ու Հա­յաս­տա­նը բա­ցա­ռու­թ­յուն չէ»

«Երկ­րի ա­պա­գան իր ներ­քին ռե­սուրս­նե­րի հաշ­վին կա­ռու­ցե­լու ու­նա­կու­թ­յունն է ցան­կա­ցած պե­տու­թ­յուն դարձ­նում ու­ժեղ, ու Հա­յաս­տա­նը բա­ցա­ռու­թ­յուն չէ»
26.05.2020 | 00:55
ՄԵՆՔ Է­ԿՈ­ՆՈ­ՄԻ­ԿԱ­ՅԻ ԵՎ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ՆԱ­ԽԱ­ՐԱ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆՈՒՄ ԵՆՔ
(Ա­սո­րես­տա­նը կոր­ծան­վեց ո­ռոգ­ման ջրի, ե­րաշ­տի պատ­ճա­ռով. Ի՞նչ է սպա­սում մեզ)
Հար­գե­լի ըն­թեր­ցող, նա­խորդ հրա­պա­րա­կում­նե­րը երևի հա­մո­զե­ցին, որ մեր ա­ռա­ջար­կած տեխ­նո­լո­գիա­յով և մե­քե­նա­յով հնա­րա­վոր է ներ­քին ռե­սուրս­նե­րը, ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյան կար­գով ջրա­յի­նը, ար­դյու­նա­վետ օգ­տա­գոր­ծե­լով ստեղ­ծել ա­նաս­նա­կե­րի կա­յուն բա­զա, ին­չը ո­լոր­տի զար­գաց­ման հիմ­նա­քարն է:
Հա­ջորդ քայ­լը ա­նաս­նա­պա­հու­թյան մե­քե­նա­յա­ցու­մը և ավ­տո­մա­տա­ցումն է, ո­րը ոչ միայն կս­տեղ­ծի նոր շա­հույթ, այլև աշ­խա­տան­քը կդարձ­նի հրա­պու­րիչ, ու մեր ջա­հել­նե­րը աչք­նե­րը հե­ռու կպա­հեն ռու­սաս­տան­նե­րից, եվ­րո­պա­նե­րից, ա­մե­րի­կա­նե­րից. կմ­նան տա­տի, պա­պի, հա­րա­զատ­նե­րի հետ, կշե­նաց­նեն նախ­նի­նե­րի բնօր­րա­նը:
ԻՆՉ­ՊԵ՞Ս ԴԱ Ա­ՆԵԼ… Ա­սեմ, որ ու­նենք այդ տի­պի աշ­խա­տանք­նե­րի դրա­կան փոր­ձը. մեր ինս­տի­տու­տում ստեղծ­ված ֆեր­մա-ավ­տո­մա­տը ա­ռա­ջինն էր ԽՍՀՄ-ում, այն ար­ժա­նա­ցավ կենտ­րո­նա­կան կա­ռա­վա­րու­թյան ու­շադ­րու­թյա­նը, դրա մա­սին «Պրավ­դա»-ի ա­ռա­ջին է­ջում ըն­դար­ձակ հոդ­ված տպ­վեց, կա­ռուց­վե­ցին 2 այդ­պի­սի ա­նաս­նա­շեն­քեր` մե­քե­նա­յաց­ման և ավ­տո­մա­տաց­ման 90 տո­կոս չա­փա­բաժ­նով, շի­նա­րա­րա­կան ար­ժե­քի 30 տո­կոս կր­ճա­տու­մով, ո­րոնք, ցա­վոք, վայ­րե­նա­բար թա­լան­վե­ցին հայտ­նի 90-ա­կան­նե­րին: Այ­սօր էլ կա­րե­լի է վե­րա­կանգ­նել այդ ա­մե­նը, դրանք մեր «շա­րիկ­նե­րի» հի­շո­ղու­թյուն­նե­րում են. միայն թե ոչ մի կերպ չի ստաց­վում հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը «վերևնե­րի» հետ, նրանք ի­րոք վերևնե­րում են, ամ­պե­րին նս­տած, կյան­քից կտր­ված, կա­ռա­վար­ման ճի­պո­տը ձեռք­նե­րին աջ ու ձախ փո­շիաց­նում են բյու­ջեն, թյու­րի­մա­ցու­թյան մեջ գցում գյու­ղա­ցուն ու, անձ­նա­կան թե­րար­ժե­քի բար­դույ­թը փոր­ձում են փոխ­հա­տու­ցել նոր, գյու­ղա­ցու ա­կան­ջին ան­սո­վոր, բայց մո­դա­յիկ բա­ռե­րով` «խե­լա­ցի» գո­մեր, է­կո­գո­մեր, երբ ի­րա­կա­նում ոչ մե­կը կա ոչ էլ մյու­սը: Լա՛վ, հո կրա­կը չըն­կա՞նք, հաս­կա­ցանք`«քայ­լել եք»... Ես էլ 50 տա­րուց ա­վե­լի քայ­լել եմ ար­տադ­րա­գի­տա­կան ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րով, մոտ 20 տա­րի ղե­կա­վա­րել «Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մե­քե­նա­յաց­ման ԳՀԻ»-ն, ու­նենք պատ­րաս­տի աշ­խա­տանք­ներ, ո­րոնք կա­րող են ար­մա­տա­պես բա­րե­լա­վել ո­լոր­տը, բայց Ձեր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, է­կո­նո­մի­կա­յի հար­գե­լի պա­րոն նա­խա­րար, հարկ չեն հա­մա­րում նույ­նիսկ լսել, հաս­կա­նալ:
Ես դառ­նա­ցած եմ այս վե­րա­բեր­մուն­քից։ «Ի­րա­տես»-ի վեր­ջին հա­մար­նե­րից մե­կում, մեր հարգ­ված, բազ­մա­փորձ, օ­րի­նա­կե­լի քա­ղա­քա­ցի, տեխ­նի­կա­կան գի­տու­թյուն­նե­րը դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նը ստիպ­ված է գրա­ռել , որ «ի­րենց բա­նի տեղ» չեն դնում: Մի քա­նի օր ա­ռաջ, հե­ռուս­տա­տե­սա­յին հա­ղորդ­ման ժա­մա­նակ, հան­րա­պե­տու­թյու­նում հայտ­նի «Ագ­րա­րա­գյու­ղա­ցիա­կան միու­թյան» նա­խա­գահ Հրաչ Բեր­բե­րյա­նը ցա­վով էր խո­սում, որ ի­րեն մաս­նա­կից չեն դարձ­նում քն­նար­կում­նե­րին, ու բազ­մա­փորձ մաս­նա­գե­տը ստիպ­ված էր «ա­մոթ» բա­ռով ո­րա­կել հա­մա­կար­գի սի­րած ԽԵ­ԼԱ­ՑԻՆ ՈՒ Է­ԿՈՆ: Ա­ռա­վել ար­մա­տա­կան, պա­հան­ջա­տեր էին ֆեր­մե­րի հար­ցադ­րում­նե­րը: ՈՒ տա­րա­կու­սում ես. մի՞­թե հնա­րա­վոր չէ ո­լոր­տի ա­ռանց­քա­յին հար­ցե­րը քն­նար­կե­լիս բո­լո­րին հրա­վի­րել մի տեղ, լսել մարդ­կանց, հատ­կա­պես գյու­ղա­ցուն, ա­նաս­նա­պա­հին, շա­հա­ռուից դի­մում ստա­նա­լիս նրան հրա­վի­րել զրույ­ցի: Ին­չու՞ չեք ա­նում։ Ին­չի՞ց եք վա­խե­նում… Պարզ­վում է, ի­րենք վա­խե­նում են ի­րեն­ցից. կա­նո­նա­կար­գի հա­մա­ձայն պաշ­տո­նյան պետք է խու­սա­փի շա­հա­ռուի հետ անձ­նա­կան շփում­նե­րից, ո­րով­հետև գեր­խե­լոք ղե­կա­վար­նե­րից մե­կը դրա­նում կոո­ռուպ­ցիա­յի հզոր վտանգ է տես­նում: Մնա­ցա­ծը պարզ է… Չի­նով­նի­կին ձեռն­տու չէ պա­տաս­խա­նի «ա­յո»-ն կամ «ոչ»-ը: Ձեռն­տուն ցրո­ղա­կան պա­տաս­խանն է և անհ­րա­ժեշտ կեց­ված­քը. հան­գիստ նս­տիր տեղդ, հլու հնա­զանդ, ան­թարթ աչ­քե­րով նա­յիր շե­ֆիդ, հա­ճա­խա­կի կրկ­նիր` դուք ճիշտ եք, շեֆ, ու աշ­խա­տա­վար­ձի բարձ­րա­ցու­մը, հա­վե­լավ­ճարն էլ հե­տը, ա­պա­հով­ված են: Այս ա­մե­նը ի­րոք այս­պես է, ան­հաս­կա­նա­լի է վար­չա­պե­տի տր­տուն­ջը` չի­նով­նի­կը նա­խա­ձեռ­նող չէ:
ՈՒ այս­պես էլ վերևնե­րի հետ ոչ մի հարց չի լուծ­վում. մնում է են­թադ­րել, որ պատ­ճա­ռը նաև «սևե­րի» ցու­ցա­կում մեր հայ­տն­վելն է: Սա ա­նար­դար, ա­նըն­դու­նե­լի մո­տե­ցում է. մաս­նա­վո­րա­պես «Ի­րա­տես»-ի հե­ղի­նա­կիս նկատ­մամբ, ո­րը հե­ղա­փո­խու­թյան հենց սկզ­բից լո­յալ էր կա­ռա­վա­րու­թյա­նը, փոր­ձում էր իր հոր­դոր­նե­րով, ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րով օգ­նել հատ­կա­պես տն­տե­սա­կան հար­ցե­րում, և մեր մեղ­քը չէ, որ բա­զում ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րից ոչ մե­կը նույ­նիսկ «չն­կատ­վեց» հե­ղա­փո­խա­կան­նե­րի կող­մից:
Ինչևէ, փոր­ձենք շարժ­վել ա­ռաջ… Հիմ­նա­վո­րենք և նա­խագ­ծենք մե­քե­նա­յաց­ված նոր գո­մը:
Ինչ­պես ար­դեն աս­վեց, ո­լոր­տը փո­շիաց­ված է. կրկն­եմ` ա­նաս­նա­պա­հու­թյամբ զբաղ­վող 200 000 գյու­ղա­ցիա­կան տն­տե­սու­թյուն­նե­րից 170 000-ը, ամ­բող­ջի 85 տո­կո­սը, ու­նեն մի­ջին հաշ­վով 3 գլուխ տա­վար, ու ինչ­պես տե­սանք, մի կերպ ի­րենց գլուխն են պա­հում` շա­հույթ չկա: Մինչ­դեռ ո­լոր­տի ներ­քին ռե­սուրս­նե­րում թաքն­ված է էա­կան հարս­տու­թյուն, ո­րը կի­րաց­վի, ե­թե ա­նաս­նա­պա­հու­թյու­նը «մե­քե­նա­յաց­վի»: Բայց մե­քե­նա­յա­ցումն էլ ու­նի իր պա­հանջ­նե­րը. 3 գլուխ տա­վա­րի դեպ­քում մե­քե­նա չեն գնում. ար­տադ­րան­քի` կաթ, միս, կաթ­նամ­սամ­թերք, ինք­նար­ժե­քը կբարձ­րա­նա: ՈՒ­րեմն, ե­թե մաս­նա­վո­րը ցան­կա­նում է շարժ­վել ա­ռաջ, ա­վե­լաց­նել շա­հույ­թը ար­տադ­րու­թյան մե­քե­նա­յաց­մամբ, ա­նաս­նագլ­խա­քա­նա­կը պետք է խո­շո­րաց­նի, կենտ­րո­նաց­նի: Ինչ չա­փո՞վ… Տա­րօ­րի­նակ կա­րող է թվալ, բայց այս հար­ցադր­ման ճիշտ պա­տաս­խա­նով է նաև պայ­մա­նա­վոր­ված հա­սա­րա­կա­կան կյան­քի ներ­քին լար­վա­ծու­թյան թու­լա­ցու­մը, հա­մայն­քում ջերմ, փո­խա­դարձ հար­գան­քի, մի­մյանց մա­սին մտա­ծե­լու, որ­պես մի ըն­տա­նիք ապ­րե­լու մթ­նո­լոր­տի ստեղ­ծու­մը: Պետք է ընտ­րել խո­շո­րաց­ման այն չա­փը, ո­րը թույլ կտա ստեղ­ծել բա­րե­կե­ցիկ ապ­րող, մի­ջին շա­հու­թա­բե­րու­թյուն ու­նե­ցող մի­ջին խավ, ո­րը, գտն­վե­լով հա­րուստ­նե­րի և աղ­քատ­նե­րի մի­ջա­կայ­քում, ներ­քին ցն­ցում­նե­րի զս­պա­նա­կի դեր կա­րող է կա­տա­րել: Մաս­նա­վո­րա­պես, հար­կա­յին և այլ օ­րենք­նե­րով կա­րե­լի է ձևա­վո­րել կաթ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­մա­նե­րի խո­շո­րաց­ման այն չա­փը, ո­րը թույլ կտա գյու­ղա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թյու­նում շա­հու­թա­բե­րու­թյան չա­փա­բաժ­նով մի­ջին խա­վը հասց­նել 80-90 տո­կո­սի, հա­րուստ­նե­րի­նը և աղ­քատ­նե­րի­նը` 10-20-ա­կան տո­կո­սի: Մեր դի­տար­կում­նե­րով այս հա­րա­բե­րակ­ցու­թյու­նը հա­մա­հունչ է մարդ­կանց «բան» ստեղ­ծե­լու ու­նա­կու­թյուն­նե­րին, և, հետևա­բար, կա­րող է ներ­քին լար­վա­ծու­թյու­նից զերծ, ան­ցն­ցում հա­սա­րա­կու­թյուն ստեղ­ծե­լու ի­րա­տե­սա­կան նա­խադ­րյալ լի­նել: Շատ կցան­կա­նա­յի, որ այդ­պես լի­ներ, չէ՞ որ մենք նաև պա­տե­րազ­մող եր­կիր ենք:
Հաս­կա­նա­լի է, որ հա­սա­րա­կու­թյու­նը դի­նա­միկ կա­ռույց է և պետք է թույ­լատ­րի խա­վե­րի շար­ժը աղ­քա­տու­թյու­նից մի­ջին խավ, ա­պա հա­րուստ և հա­կա­ռա­կը: Բայց, հաս­կա­նա­լի է նաև, որ այս ա­մե­նի հիմ­քում, ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյան կար­գով, տն­տե­սա­գի­տու­թյան օ­րենք­ներն են, ո­րոնք եր­բեք չի կա­րե­լի խառ­նել քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հետ, այ­լա­պես տն­տե­սու­թյան, ո­լոր­տի փլու­զու­մը ան­խու­սա­փե­լի է:
Այ­սօր հա­ճախ է խոս­վում 90-ա­կան­նե­րի երկ­րի թա­լա­նի մա­սին, ակ­նար­կե­լով նաև պե­տու­թյան ղե­կա­վա­րի «կյան­քից» կտր­ված մաս­նա­գի­տա­կան ու­նա­կու­թյուն­նե­րը: Բայց չէ՞ որ նրա կող­քին էին գյու­ղին «մո­տիկ» կանգ­նած, այդ թվում գի­տա­կան կո­չում­նե­րով կա­ռա­վա­րու­թյան ան­դամ­նե­րը, ո­րոնց քաջ հայտ­նի էին տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման օ­բյեկ­տիվ օ­րի­նա­չա­փո­թյուն­նե­րը: Ին­չու՞ էին նրանք լռում և ին­չու՞ թույլ տվե­ցին որ մե­քե­նա­յաց­ման բարձր մա­կար­դակ և տա­վա­րի բարձր կենտ­րո­նաց­վա­ծու­թյուն (100-200 գլուխ) ու­նե­ցող, 1000-ի հաս­նող կո­լեկ­տիվ սե­փա­կա­նու­թյուն կաթ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­մա­նե­րը փո­շիաց­վեն, լու­ծար­վեն:
Սա ո­լոր­տի անկ­ման սկիզբն էր, որն ա­ռայ­սօր չենք կա­րո­ղա­նում կա­սեց­նել, թե­պետ մի­լիոն­ներ ծախ­սե­ցինք կոո­պե­րա­տիվ­նե­րի վրա, բայց դրանք չեն կա­յա­նում, է­լի մի­լիոն­ներ ա­րոտ­նե­րը բա­րե­լա­վե­լու վրա, բայց դրանք վե­րած­վել են ա­նա­պատ­նե­րի, է­լի մի­լիոն­ներ տա­վա­րա­բու­ծու­թյան զար­գաց­ման 2007-ի տաս­նա­մյա ծրագ­րի վրա, ու ա­նաս­նա­պա­հը հայ­տն­վեց դա­տա­րա­նում, ո­րով­հետև ի­րեն գե­ղե­ցիկ բա­ռե­րով խա­բե­ցին, ու նա չկա­րո­ղա­ցավ փա­կել վար­կե­րը և այլն, և այլն:
Կա­րող եք ա­սել, որ այս ա­մե­նը ան­ցյա­լում էր, իսկ հի­մա՞…
Հի­մա էլ հայ­տն­վել են նոր, գե­ղե­ցիկ բա­ռեր` խե­լա­ցի գո­մեր, է­կո­գո­մեր… Քիչ էր մնում տո­նա­կան հա­գու­կա­պով մտ­նեի գոմ, ող­ջա­գուր­վեի «ԽԵ­ԼԱ­ՑԻ» տա­վա­րի հետ, շնոր­հա­կա­լու­թյուն հայտ­նեի խե­լոք մտ­քե­րի, ան­զու­գա­կան է­կո­մի­ջա­վայ­րի հա­մար, ԲԱՅՑ շնոր­հա­կալ եմ վար­չա­պետից, հե­ռուս­տա­ցույ­ցով, ի լուր հան­րու­թյան, ես ևս տե­ղե­կա­ցա, որ գոմ մտ­նել չի կա­րե­լի. նա­խագ­ծող­նե­րի ինչ-որ սխա­լի պատ­ճա­ռով կո­վե­րը լող են տա­լիս թրի­քի ու մե­զի խառ­նուր­դի մեջ: Սահ­մա­նա­մերձ շր­ջա­նի ծա­նոթ­նե­րիցս մեկն էլ խոր­հուրդ չտ­վեց ի­րեն հյուր գնալ, ո­րով­հետև` «էս ա­նաստ­ված գիծ քա­շող­նե­րը ոնց որ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի օր­թաղ­նե­րը լի­նեն, գո­մի բարձ­րու­թյու­նը հասց­րել են 7,5 մետ­րի, ա­ռաջ­վա 2,5 մետ­րի փո­խա­րեն. ու հի­մա գո­մը ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի ու­ղիղ նշա­նա­ռու­թյան տակ է: Էդ էլ քիչ էր, գո­մի ծած­կը պլյոն­կա­յից ա, մի հատ ու­ժեղ կար­կուտ ու…գո­մը չկա: Եր­կու օր ա­ռաջ, շա­րու­նա­կում է նա, փո­շե­խառն փո­թո­րիկ էր, ու ամ­բողջ պլյոն­կան ծածկ­վել ա էդ փո­շով, մաք­րե­լու հնար չկա. ո՞նց եմ բարձ­րա­նա­լու 7,5 մետր, ո՞նց եմ կանգ­նե­լու պլյոն­կա­յի վրա, ստիպ­ված գո­մում օ­րը ցե­րե­կով հո­սանք եմ վա­ռում»…
Ինձ հա­մար դժ­վար էր լսել զրու­ցակ­ցիս, ա­սել, որ ամ­ռան շո­գե­րին ի­րեն ա­վե­լի մեծ փոր­ձու­թյուն­ներ են սպա­սում, որ գո­մի տա­նի­քը ամ­բող­ջու­թյամբ փլուզ­վե­լու է, ո­րով­հետև արևի ճա­ռա­գայթ­նե­րը անց­նե­լով փո­շու մաս­նիկ-ոսպ­նյա­կի մի­ջով, ֆի­զի­կա­յի հայտ­նի օ­րենք­նե­րի հա­մա­ձայն, սո­վո­րա­կան մա­ղի կվե­րա­ծեն տա­նի­քը` դրա­նից բխող բո­լոր հետևանք­նե­րով: Մինչ­դեռ ծա­նո­թիս պարտ­քը ար­դեն 10 մլն վար­կա­յին դրամ է: ՈՒ ար­դեն հի­մա պարզ է, որ նա այս երկ­րի պո­տեն­ցիալ ար­տա­գաղ­թող­նե­րից է: Երևի այս ա­մե­նը նկա­տի ու­ներ «Ագ­րա­րա­գյու­ղա­ցիա­կան միու­թյան» նա­խա­գահ Հրաչ Բեր­բե­րյա­նը, երբ հե­ռուս­տաե­թե­րից ի լուր հան­րու­թյան, խե­լա­ցին ու է­կոն բնո­րո­շեց «բա ա­մոթ չի՞», ար­տա­հայ­տու­թյամբ:
Ինչ­պես տես­նում եք, այ­սօր, ինչ­պես նախ­կի­նում. ա­ռանց խոր ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի, քն­նար­կում­նե­րի ըն­դու­նում են ո­րո­շում­ներ, ծրագ­րեր, հատ­կաց­նում մի­լիո­նա­վոր դո­լար­ներ, ո­րոնց ճա­կա­տա­գի­րը նա­խորդ­նե­րի հա­յե­լա­պատ­կերն է լի­նե­լու: ՈՒ այդ ծրագ­րե­րից մե­կը «խե­լա­ցի» է­կո­գո­մերն են` 32,8 մլն դո­լար ընդ­հա­նուր ար­ժո­ղու­թյամբ:
Ինչևէ, շարժ­վենք ա­ռաջ, փոր­ձենք գտ­նել հա­կա­քայ­լը` նոր գո­մի նա­խա­գի­ծը, ո­րի հիմ­քում մի պարզ հարց է. քա­նի՞ գլուխ խո­շոր եղ­ջե­րա­վոր ա­նա­սուն պետք է ու­նե­նա մաս­նա­վո­րը, որ­պես­զի բա­րե­կե­ցու­թյան իր մա­կար­դա­կով դառ­նա հա­մայն­քի, վե­րը նշ­ված 80-90 տո­կո­սը կազ­մող, մի­ջին խա­վի ան­դամ (այս թի­վը անհ­րա­ժեշտ է նաև գո­մը նա­խագ­ծե­լու, շա­հույ­թը հաշ­վե­լու հա­մար): Հար­ցի պա­տաս­խա­նը միան­շա­նակ չէ. ցան­կա­նու՞մ ենք որ հա­մայն­քի (երկ­րի) բնաար­տադ­րա­կան­ ռե­սուրս­նե­րը քիչ թե շատ հա­վա­սա­րա­չափ բաշխ­վեն հա­մայն­քի ան­դամ­նե­րի միջև, որ ստեղծ­վի մի­ջին շա­հույ­թի մա­կար­դա­կով մո­տա­վո­րա­պես հա­վա­սար խավ. ու այս դեպ­քում պի­տի մի­ջամ­տի հա­մայն­քը, ո­րով­հետև նա է սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի ան­մի­ջա­կան ա­կա­նա­տե­սը, դա­տա­վո­րը, որ վե­րա­նա խիստ աղ­քատ­նե­րի և մե­ծա­հա­րուստ­նե­րի հա­կա­մար­տու­թյու­նը, որ երկ­րի ներ­քին կյան­քը լի­նի հա­մե­մա­տա­բար ան­ցն­ցում, թե՞ հար­ցի լու­ծու­մը զուտ շու­կա­յա­կան է. ով որ­քա՞ն և ինչ­պե՞ս կա­րող է (ինչ­պես ջունգ­լի­նե­րում): Կար­ծում եմ` ընտ­րենք ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կը:
Այս հար­ցադ­րում­նե­րը ա­ռա­ջին հա­յաց­քից կա­րող են թվալ ա­նի­մաստ` երկ­րի ռե­սուրս­նե­րը, նրա բնաար­տադ­րա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը վա­ղուց մաս­նա­վո­րեց­վել են: Բայց ամ­բողջ խն­դիրն այն է, որ այդ մաս­նա­վո­րեց­ված­նե­րը չեն «աշ­խա­տում» կամ ա­նար­դյու­նա­վետ են աշ­խա­տում, ու նրանց տե­րե­րի մի զգա­լի մասն էլ այս­տեղ չէ. իսկ երկ­րին զար­գաց­ման ար­դյունք է պետք: Ստաց­վում է, որ երկ­րի կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի, ռե­սուրս­նե­րի վե­րա­բախշ­ման, տն­տե­սու­թյան մր­ցու­նա­կու­թյան բարձ­րաց­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն կա:
Կա­րող են ա­սել, որ այդ խն­դիր­նե­րը լուծ­վում են, օ­րի­նակ, կոո­պե­րա­տիվ­նե­րի մի­ջո­ցով խրա­խուս­վում է տն­տե­սու­թյուն­նե­րի` այդ թվում ա­նաս­նա­պա­հա­կան, խո­շո­րա­ցու­մը, որ լուծ­վում են «լք­ված» հո­ղա­տա­րածք­նե­րը վար­ձա­կա­լու­թյամբ մշա­կե­լու խն­դիր­նե­րը, որ միա­վոր­վում, խո­շո­րաց­վում են գրե­թե դա­տարկ բնա­կա­վայ­րե­րը և այլն, և այլն:
Բայց ե­կեք լի­նենք ի­րա­տես. տաս­նյակ տա­րի­նե­րով, այդ թվում այ­սօր էլ, քա­րո­զել ու քա­րո­զում ենք կոո­պե­րա­տիվ աշ­խա­տան­քը, հատ­կաց­նում զգա­լի գու­մար­ներ. բայց քա­նի՞ կա­յա­ցած կոո­պե­րա­տիվ ու­նենք: Մի քա­նի տա­րի ա­ռա­ջ ԱԺ-ն կոո­պե­րա­ցիա­յի մա­սին օ­րենք ըն­դու­նեց. նիս­տից մեկ օր ա­ռաջ «Շան­թը» մի խումբ գյու­ղա­ցի­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյամբ կազ­մա­կեր­պեց խնդ­րի քն­նար­կում` ա­վե­լի քան 20 մաս­նա­կից­նե­րից ոչ մե­կը կողմ չխո­սեց, բայց դա չխան­գա­րեց, որ հա­ջորդ օ­րը օ­րեն­քը միա­ձայն ըն­դուն­վի: Ո՞վ շա­հեց, ո՞վ տու­ժեց… Դա­տեք ինք­ներդ: Մինչ­դեռ ակն­հայտ է, որ հա­յը իր էու­թյամբ այն­քան էլ հակ­ված չէ կո­լեկ­տիվ աշ­խա­տան­քի, կո­լեկ­տիվ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան, և ե­թե հա­մա­ձայ­նել է կոո­պե­րա­տի­վի ան­դամ դառ­նա­լու, ա­պա միայն է­ժան գնով գյուղ­մե­քե­նա­յի կամ կո­ռուպ­ցիոն մի այլ դրսևոր­ման հա­մար: Եվ երևի ժա­մա­նակն է, որ մենք վե­րաի­մաս­տա­վո­րենք այս ա­մե­նը, ո­րո­շումն ըն­դու­նե­լուց ա­ռաջ էլ մի լավ խոր­հր­դակ­ցենք նրանց հետ, ում հա­մար օ­րենք ենք ըն­դու­նում:
Հի­մա դառ­նանք հո­ղե­րի վար­ձա­կալ­ման օ­րեն­քի նա­խագ­ծին. այն ո՞ր խե­լոք գյու­ղա­ցին է, որ վար­ձա­կա­լած հո­ղը բեր­քա­տու հող դարձ­նե­լու հա­մար էա­կան ծախ­սեր կկա­տա­րի, գի­տակ­ցե­լով որ դա ի­րե­նը չէ, վա­ղը վե­րա­դարձ­նե­լու է: Ա­վե­լի հա­վա­նա­կան է, որ նա մինչև վերջ կքա­մի այդ հո­ղից օգ­տա­կա­րը ու հե­տո այն կվե­րա­դարձ­նի, կամ կլ­քի, կհե­ռա­նա. ու ինչ կմ­նա էդ հո­ղի՞ց… Այս հար­ցե­րի փնտր­տուք­նե­րով, հաս­կա­նա­լով նաև, որ ա­նաս­նագլ­խա­քա­նա­կի խո­շո­րա­ցու­մը պա­հան­ջում է նաև հո­ղակ­տոր­նե­րի միա­վո­րում, ե­ղա Ազ­գա­յին ժո­ղո­վում… Բայց այդ մա­սին հա­ջոր­դիվ:
Տն­տե­սա­գի­տու­թյան ա­ռու­մով վի­ճա­հա­րույց է նաև կի­սալք­ված գյու­ղե­րի խո­շո­րա­ցու­մը` կտն­տե­սեն հա­մայն­քի կա­ռա­վա­րու­մը սպա­սար­կող մի քա­նի հո­գու աշ­խա­տա­վար­ձը: Մինչ­դեռ մո­ռաց­վում է, որ այդ քայ­լով կա­ռա­վա­րող հա­մա­կար­գը ա­վե­լի է հե­ռա­նում ար­տադ­րու­թյան մի­ջոց­նե­րից, ներ­քին ռե­սուրս­նե­րից` հող, ջուր, տա­վար և այլն, ին­չը զգա­լիո­րեն ազ­դե­լու է ար­տադ­րան­քի մր­ցու­նա­կու­թյան վրա: Ա­ռերևույթ մի քա­նի կո­պեկ տն­տե­սե­լով, մենք փաս­տո­րեն կորց­նում ենք այդ հա­մայն­քի զար­գաց­ման հե­ռան­կա­րը:
Շա­րու­նա­կենք գո­մի օպ­տի­մալ չա­փի մա­սին մեր դի­տար­կում­նե­րը. այդ չա­փը պետք է տե­ղա­վոր­վի ա­նաս­նա­պա­հի մի­ջին խավ հաս­կա­ցու­թյան մեջ, տվյալ պայ­ման­նե­րում, տվյալ ժա­մա­նա­կի հա­մար ե­րաշ­խա­վոր­ված, ըն­դու­նե­լի շա­հույ­թի չա­փա­բաժ­նով: Վեր­ջինս հաշ­վարկ­վում է ոչ միայն կա­թի, մսի, կաթ­նամ­սամ­թեր­քի, այլև նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի, մե­քե­նա­նե­րի կի­րառ­մամբ ի հայտ ե­կած նոր ար­տադ­րա­տե­սակ­նե­րի ի­րա­ցու­մից: Այդ ար­տադ­րա­տե­սակ­ներն են. գրա­նու­լաց­ված օր­գա­նա­կան, օր­գա­նա­հան­քա­յին պինդ և հե­ղուկ վա­րա­կա­զերծ­ված պա­րա­տա­նյու­թեր, անձրևոր­դե­րի ա­ճեց­ման կեր, սպի­տա­կու­ցա­յին խտա­նյութ` այդ անձրևոր­դե­րից, բիո­հու­մուս, գրա­նու­լաց­ված վա­ռե­լա­նյութ` այր­վող աղ­բից, դաշ­տա­վա­րու­թյան և ան­տա­ռի թա­փուկ­նե­րից, հիդ­րո­պո­նիկ ա­ճեց­ված գա­րու կա­նաչ ա­նաս­նա­կեր, կա­թի­լա­յին ո­ռոգ­ման օր­գա­նա­կան պա­րար­տա­նյութ, վի­տա­մի­նաց­ված խո­տա­լյուր և այլն:
Այս ա­մենն ի­րաց­նե­լու հա­մար հա­մայն­քի որևէ կա­յա­ցած ֆեր­մե­րի, հա­մայն­քի ա­վա­գա­նու, է­կո­նո­մի­կա­յի նա­խա­րա­րու­թյու­նում ձևա­վոր­ված գի­տա­տեխ­նի­կա­կան խմ­բի հա­մա­ձայ­նու­թյամբ, մշակ­վում է գո­մի (ֆեր­մա­յի) նա­խա­գի­ծը, ո­րը հաս­տա­տում է նա­խա­րա­րու­թյու­նը և այն հա­մա­ֆի­նան­սա­վո­րում: Այս ֆեր­ման լի­նե­լու է ար­տադ­րա­ցու­ցադ­րա­կան և ա­պա­հո­վե­լու է հաշ­վարկ­ված շա­հույ­թը` սե­փա­կա­նա­տի­րոջ ի­րա­վա­սու­թյան տակ գտն­վող ներ­քին ռե­սուրս­նե­րի ի­րաց­մամբ: Հա­մայն­քի մյուս` մի­ջի­նը «3 գլուխ տա­վար ու­նե­ցող» ա­նաս­նա­պահ­նե­րը, ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես, կհա­մա­գոր­ծակ­ցեն նոր ստեղծ­ված ֆեր­մա­յի հետ, ինչ­պես ի­րենց ներ­քին ռե­սուրս­նե­րը վե­րը նշ­ված ապ­րանք­նե­րի վե­րա­ծե­լու, դրա­նով հա­վե­լյալ շա­հույթ ստա­նա­լու, այն­պես էլ նոր տեխ­նո­լո­գիա­ներն ու մե­քե­նա­սար­քա­վո­րում­նե­րը ու­սում­նա­սի­րե­լու, բա­վա­րար ե­կա­մու­տի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում, ի­րենց նոր ֆեր­ման մտո­վին «նա­խագ­ծե­լու»:
Այս «նոր» ար­տադ­րա­տե­սակ­նե­րի մա­սին մենք դեռ ա­ռան­ձին կխո­սենք, այժմ փոր­ձենք բա­ցա­հայ­տել նոր գո­մի էու­թյու­նը, նրա ներ­քին կա­ռուց­ված­քը, ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րը:
Այս­տեղ տա­վա­րը պահ­վում է ան­կա­պի և կա­պո­վիի հա­մադր­մամբ, ին­չը հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս կի­սով չափ կր­ճա­տել ցամ­քա­րի ծախ­սը: Ան­կա­պը հան­գս­տի գո­տում է` խոր ցամ­քա­րի վրա, կա­պո­վին` ավ­տո­մատ, կե­րակր­վե­լիս և կթ­վե­լիս: Կեն­դա­նին ցան­կա­ցած պա­հի կա­րող է դուրս գալ ա­նաս­նա­բակ, նա­խընտ­րե­լի կլի­նի հա­ջոր­դող ա­րո­տը: Ա­նաս­նա­կե­րը լց­վում է եր­կայ­նա­կան պա­տե­րից մե­կին հար­մա­րեց­ված կե­րա­մա­նի մեջ` դր­սից: Այդ պա­հից կո­վե­րը մո­տե­նում են կե­րա­մա­նին, ավ­տո­մատ կապ­վում, կե­րակր­վե­լիս կթ­վում` դույ­լա­յին տի­պի կթի ա­պա­րատ­նե­րում: Կա­թը կթ­վո­րը տե­ղա­փո­խում է գո­մին կից կաթ­նա­տուն, որ­տեղ այն վե­րամ­շակ­վում է կամ ի­րաց­վում: Տված կա­թին հա­մա­պա­տաս­խան տա­վա­րը ավ­տո­մատ սար­քե­րից ստա­նում է հա­մակց­ված կե­րի չա­փա­բա­ժի­նը: Ջրախ­մոց­նե­րը տե­ղադր­ված են կե­րա­ման­նե­րին կից, գոլ ջրի խմոց­նե­րը ա­նաս­նա­բա­կում են:
Նշ­ված գոր­ծըն­թաց­նե­րից յու­րա­քան­չյուրն ու­նի իր հիմ­նա­վո­րու­մը. ան­կապ պահ­ված­քը ա­պա­հո­վում է կեն­դա­նու շար­ժու­նա­կու­թյու­նը, նպաս­տում ա­ռող­ջու­թյա­նը: Խո­ր ցամ­քա­րը ա­պա­հո­վում է տաք պառ­կե­լա­տե­ղը. այս­տեղ գո­մաղ­բը խառն­վում է ցամ­քա­րի հետ, վե­րած­վում օր­գա­նա­կան պա­րար­տա­նյու­թի, ա­պա դաշտ տե­ղա­փոխ­վում տա­րին 2 ան­գամ: Դր­սից կե­րը տա­լը թույլ է տա­լիս մեղ­մել սթ­րե­սա­յին աղ­մու­կը մա­տու­ցող տեխ­նի­կա­յի աշ­խա­տան­քից, բա­ցա­ռել տրակ­տո­րի աշ­խա­տան­քից ա­ռա­ջա­ցած այր­ման թու­նա­վոր գա­զե­րի մուտ­քը ա­նաս­նա­շենք, և որ պա­կաս կարևոր չէ` 30 տո­կո­սի չա­փով կր­ճատ­վում է շի­նա­րա­րա­կան ծախ­սը: Կե­րակ­րե­լիս և կթե­լիս (կա­պո­վի պահ­վածք) ստաց­վում է գո­մաղ­բի օր­վա ել­քի մո­տա­վո­րա­պես կե­սը, ո­րից ան­մի­ջա­պես, հա­րա­հոս գոր­ծըն­թա­ցով պատ­րաստ­վում են վե­րը նշ­ված ար­տադ­րա­տե­սակ­նե­րը:
Այս­պի­սով տեխ­նի­կա­կան ա­ռու­մով առ­կա են բո­լոր հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը, որ կա­թի ու մսի ար­տադ­րու­թյու­նը դառ­նա մր­ցու­նակ, շա­հու­թա­բեր։
Վի­ճար­կե­լի կա­րող է լի­նել պահ­վող ա­նաս­նագլ­խա­քա­նա­կի օպ­տի­մալ չա­փը` պայ­մա­նա­վոր­ված հա­մայն­քում կե­րի բա­զա­յի առ­կա­յու­թյան չա­փի հետ:
Մեր ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րը ցույց են տա­լիս, որ այ­սօր­վա դրու­թյամբ, հա­մայ­նք­նե­րի մեծ մա­սի հա­մար գլ­խա­քա­նա­կի սահ­մա­նա­փակ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն չկա. գյուղ­նա­խա­րա­րու­թյան պաշ­տո­նա­կան տվյալ­նե­րով ա­րոտ­ներն օգ­տա­գործ­վում են 60 տո­կո­սի չա­փով, նրանց բեր­քատ­վու­թյու­նը նոր­մա­տի­վից ցածր է 2-3 ան­գամ, ին­չը նշա­նա­կում է, որ մինչև 5 ան­գամ կա­րե­լի է ա­վե­լաց­նել գլ­խա­քա­նա­կը: Բա­րե­բախ­տա­բար, լուծ­վել է նաև մսի (կա­թի­նը լուծ­վում է տե­ղում) ար­տա­հան­ման շու­կա­յի հար­ցը` հա­րա­վա­յին ուղ­ղու­թյամբ ճա­նա­պարհ­նե­րը բաց են: Մնում է վե­րա­կանգ­նել ա­րո­տա­յին տն­տե­սու­թյու­նը, կա­յու­նա­ցել կե­րա­յին բա­զան, ու Ծո­ցի եր­կր­նե­րի նավ­թա­յին հարս­տու­թյան մի մա­սը կտե­ղա­փոխ­վի Հա­յաս­տան։ Իսկ դա ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար է­կո­նո­մի­կա­յի և գյու­ղատն­տե­սու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը պետք է բա­ցի աչ­քե­րը և հաս­կա­նա, որ ա­րո­տի բա­րե­լավ­ման մեր ա­ռա­ջար­կած տեխ­նո­լո­գիա­յի և մե­քե­նա­յի ներդ­րու­մը նպա­տա­կա­յին ա­ռա­ջին քայ­լերն են, և ին­քը պետք է զբաղ­վի դրա­նով։
Այս­պի­սով, ա­նաս­նագլ­խա­քա­նա­կի սահ­մա­նա­փակ­ման խն­դիր մեր հա­մայ­նք­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նում, այ­սօր և մո­տա­կա հե­ռան­կա­րում, չկա:
Սա­կայն դեռևս խն­դիր է 3 գլուխ տա­վար ու­նե­ցող տն­տե­սու­թյուն­նե­րում կա­թի ու մսի շու­կա­յա­կան մր­ցու­նա­կու­թյու­նը, շա­հու­թա­բե­րու­թյու­նը բարձ­րաց­նե­լը:
Հի­շենք, որ այդ տն­տե­սու­թյուն­նե­րը ե­ղա­ծի 85 տո­կոսն են կազ­մում, ընդ­գր­կում են նվա­զա­գույ­նը 680 000 շունչ, աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րար Զա­րու­հի Բա­թո­յա­նի հա­վաստ­մամբ, ու­նեն «ըն­տա­նի­քի օր­վա կա­րիք­նե­րին չբա­վա­րա­րող շատ ցածր ե­կա­մուտ»: Ի՞նչ­պես պետք է լուծ­վի այդ խն­դի­րը: Այդ մա­սին` հա­ջոր­դիվ:
(շա­րու­նա­կե­լի)
Ստյո­պա ԽՈ­ՅԵ­ՑՅԱՆ
Դիտվել է՝ 34588

Մեկնաբանություններ