Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Մեր ազ­գա­յին ար­ժեք­ներն ա­նա­ղարտ վի­ճա­կում չեն տար­բեր­վում հա­մա­մարդ­կա­յին ար­ժեք­նե­րից»

«Մեր ազ­գա­յին ար­ժեք­ներն ա­նա­ղարտ վի­ճա­կում չեն տար­բեր­վում հա­մա­մարդ­կա­յին  ար­ժեք­նե­րից»
15.09.2020 | 01:39
Հայ գրող­նե­րը երևի թե եր­բեք այդ­քան բուռն քն­նար­կում­նե­րի կի­զա­կե­տում չէին հայ­տն­վել, ինչ­պես մեկ ա­միս ա­ռաջ, երբ հրա­պա­րակ­վե­ցին կր­թա­կան փո­փոխ­ված չա­փո­րո­շիչ­նե­րը։ Ա­ռիթ ե­ղավ վե­րարժևո­րե­լու Նա­րե­կա­ցուն, Քու­չա­կին ու Խո­րե­նա­ցուն, ա­վե­լին՝ ձեռ­քը անդ­րա­դառ­նալ ժա­մա­նա­կա­կից գրող­նե­րի ա­մե­նա­քար­կոծ­վող գոր­ծե­րին։ Հի­մա բո­լո­րը շունչ­նե­րը պա­հած սպա­սում են նո­րու­թյուն­նե­րի։ Ո­մանք էլ բո­ղո­քի ակ­ցիա­ներ են կազ­մա­կեր­պում, վս­տահ, որ չա­րա­բաս­տիկ փո­փո­խու­թուն­ներն ար­դեն իսկ նե­րառ­ված ու հաս­տատ­ված են։
Թե­մա­յի շուրջ զրու­ցել են գրող, աստ­վա­ծա­բան ԴԱ­ՎԻԹ ՍԱՄ­ՎԵ­ԼՅԱ­ՆԻ հետ։
-Որ­պես կա­նոն, որևէ ար­մա­տա­կան փո­փո­խու­թյուն միան­շա­նակ ու հեշ­տու­թյամբ չի ըն­դուն­վում։ Դժ­գո­հու­թյան ա­լի­քը կան­խա­տե­սել էր նաև ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րը։ Ըստ Ձեզ՝ ո՞րն է դժ­գո­հու­թյան հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը գրա­կա­նու­թյան չա­փո­րո­շիչ­նե­րի պա­րա­գա­յում՝ ա­պազ­գա­յին տար­րե՞ր էին նկատ­վում, թե՞ մաս­նա­գի­տո­րեն հիմ­նա­վոր­ված չէին։
-Կար­ծում եմ` նյու­թի մա­տուց­ման ձևի փո­փո­խու­թյուն, այս­պես թե այն­պես, պետք էր. այն ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում, որ ես ան­ցել եմ այդ գրա­կա­նու­թյու­նը, մա­տուց­ման ձևերն ու­րիշ էին, դրանք չեն կա­րող մնալ նույ­նը. սե­րունդ, ըն­կա­լո­ղա­կա­նու­թյուն, պա­հանջ­մունք­ներ և տեխ­նո­լո­գիա­ներ են փոխ­վել։ Այն­պես չէ, որ նախ­կի­նում շեշտ­վել է, թե գրա­կա­նու­թյու­նը պետք է լի­նի բա­ցա­ռա­պես ազ­գա­յին, մա­նա­վանդ որ, մեր ազ­գա­յին ար­ժեք­ներն ա­նա­ղարտ վի­ճա­կում չեն տար­բեր­վում հա­մա­մարդ­կա­յին ար­ժեք­նե­րից, այն է՝ մար­դա­սի­րու­թյու­նից. մնա­ցա­ծը ժա­մա­նա­կա­վոր և ան­ցո­ղիկ է: Նախ` քո­նը պետք է լավ ու ճիշտ մա­տու­ցես, քո­նը պետք է լավ ի­մա­նաս: Հիա­նա­լի է, որ ժա­մա­նա­կա­կից գրող­նե­րը ներգ­րավ­վե­ցին ծրագ­րում, բայց չա­փո­րո­շիչ­նե­րի ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կում ըն­դա­մե­նը եր­կու-ե­րեք գրող էր նե­րառ­ված, հե­տո դար­ձան քսան-քսան­հինգ։ Ինչ­քան էլ փոր­ձում են վս­տա­հեց­նել, թե ա­ռա­ջին-երկ­րորդ տար­բե­րակ չի ե­ղել, ի­րա­կա­նում ե­ղել է։ Չգի­տեմ` ա­նու­շադ­րու­թյա՞ն ար­դյուն­քում, թե՞… Չեմ ու­զում մտա­ծել՝ նպա­տա­կա­յին, բայց բո­լորն էլ գի­տեին, որ ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կում չի ե­ղել հայ գրա­կա­նու­թյան ոս­կե­դա­րը և միջ­նա­դա­րը, երկ­րորդ տար­բե­րա­կում վե­րա­կան­գն­վել էր։ Իսկ երբ նա­յում ես գրա­կա­նու­թյան չա­փո­րո­շիչ­նե­րի ա­ռար­կա­յա­ցան­կի մեջ ընդգրկված ժա­մա­նա­կա­կից գոր­ծե­րին, տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում, որ դրանց գե­րակ­շիռ մասն ըն­տր­վել է ճա­նաչ­ված, դրանց մա­սին բազ­միցս խոս­ված լի­նե­լուց ել­նե­լով, շատ դեպ­քե­րում դրանց ա­սե­լի­քը և փո­խան­ցե­լի­քը քն­նու­թյան չի առն­վել։ Թե՛ ժա­մա­նա­կա­կից, թե՛ հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կա­նու­թյան՝ երկ­րորդ տար­բե­րա­կում ընդգրկման մեջ մի տե­սակ հա­խուռն ու շտա­պո­ղա­կան դրսևո­րում է նկատ­վում: Շատ գրող­ներ գի­տեմ, որ ա­նակն­կա­լի են ե­կել, երբ տե­սել են ի­րենց այս կամ այն գոր­ծը նե­րառ­ված: Տե­սեք, հար­ցը լավ կամ վատ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը չէ, այլ այն, թե տվյալ գոր­ծը և դրա ա­սե­լի­քը որ­քա­նով է տվյալ տա­րի­քի մար­դուն հա­մա­պա­տաս­խան, անհ­րա­ժեշտ, և ինչ ար­դյունք կլի­նի, թե այդ տա­րի­քում ըն­թերց­վի:
-Հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կու­թյան մա­սով ի՞նչ կա­սեք։
-Ե­թե պատ­ճա­ռա­բան­վում էր, թե Րաֆ­ֆու «Սամ­վե­լը» կամ «Վար­դա­նան­քը», «Ո­դի­սա­կա­նը» ծանր գոր­ծեր են, ինչ­պե՞ս են Մար­կե­սի «Հա­րյուր տար­վա մե­նու­թյու­նը» նե­րա­ռում թե­կուզ և ոչ պար­տա­դիր ըն­թեր­ցա­նու­թյան ցան­կում։ Վեր­ջերս սո­ցիա­լա­կան հար­թակ­նե­րում հար­ցում էր ար­վում, թե ո՞ր գիր­քը երկ­րորդ ան­գամ չէիք կար­դա, 80 տո­կո­սը նշել էին «Հա­րյուր տար­վա մե­նու­թյու­նը»։ Ե­թե ե­րեք գործ ես նե­րա­ռում հա­կաու­տո­պիս­տա­կան գրա­կա­նու­թյու­նից, ին­չու՞ էք­զիս­տեն­ցիա­լիզմ չես նե­րա­ռում, օ­րի­նակ, էք­զյու­պե­րին է դուրս մնում։ Կամ մի հե­ղի­նա­կից մի քա­նի գործ եք նե­րա­ռում, Ռե­մար­կից՝ ո­չինչ, այն դեպ­քում, երբ նա ա­մե­նա­սի­րե­լի և ըն­թերց­ված հե­ղի­նակ­նե­րից է (բարձր դա­սա­րան­նե­րից սկ­սած), իսկ երբ մի գործ ա­վե­լի սի­րե­լի է, և՛ քն­նար­կելն է հեշտ, և՛ հաս­կա­նա­լը, թե՛ ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար, թե՛ ա­շա­կերտ­նե­րի։ Շատ գր­քեր ու հե­ղի­նակ­ներ, վս­տահ եմ, ու­սու­ցիչ­նե­րի մեծ մա­սին է ան­գամ ան­ծա­նոթ։ Թող վե­րա­պատ­րաս­տեն, բայց մար­սե­լու խն­դիր կա։ Ա­սես շեր­տա­զերծ­ված լի­նի գրա­կա­նու­թյու­նը։ Հույս ու­նեմ, որ սա վերջ­նա­կան տար­բե­րա­կը չէ։
-Ինչ­պե՞ս կբա­ցատ­րեք շեր­տա­զա­տում ա­սա­ծը։
-Ո­րո­շա­կի շեր­տեր ար­տա­հայ­տող ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ ուղ­ղա­կի նե­րառ­ված չեն։ Հե­ղի­նակ­ներ կան, ո­րոնց լա­վա­գույն գոր­ծե­րը, օ­րի­նակ, կրո­նա­կան են­թա­տեքստ կամ կրո­նա­կան սյու­ժե ու­նեն, բայց դրանք նե­րառ­ված չեն։
-Երբ ա­սում են՝ է­լի­տա­րաց­նում ենք կր­թու­թյու­նը, պետք է հաս­կա­նալ, որ ազ­գա­յի­նը հա­կա­սու՞մ է է­լի­տա­րաց­մա­նը։
-Ե­րե­սուն տա­րի մեր «է­լի­տան» օ­լի­գարխ­ներն են կազ­մել, կաս­կա­ծե­լի համ­բավ ու­նե­ցող մար­դիկ, նրանց են ձգ­տել, ան­գամ ե­րա­զել նման­վել մա­նա­վանդ պա­տա­նի­նե­րից ու ե­րի­տա­սարդ­նե­րից շա­տե­րը։ Է­լի­տա­րաց­ման ա­ռա­ջին գրա­վա­կա­նը ազն­վա­կա­նա­ցումն է, բայց ես չեմ կար­ծում, թե մեր մնա­յուն ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը գեղջ­կա­կան են կամ էլ քաղ­քե­նիու­թյուն են սեր­մա­նում։ Է­լի­տար կր­թու­թյու­նը, ըստ իս, նախ է­լի­տար մաս­նա­գետ­ներ պետք է մա­տու­ցեն, և հա­սա­րա­կու­թյան մեջ է­լի­տար պետք է հա­մար­վի ընդ­հան­րա­պես կիրթ մար­դը: Այ հենց վատ խառ­նուր­դի ար­դյուն­քում է ի հայտ գա­լիս այն, ին­չը խոր­շե­լի է: Այս­տեղ կարևոր է, թե ինչ նպա­տակ է դր­վել, ու­զում են՝ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­ցի՞ դառ­նա մար­դը, շատ լավ, բայց, ի վեր­ջո, աշ­խար­հում յու­րա­քան­չյուր մարդ ներ­կա­յա­նում է իր ազ­գու­թյամբ և իր ու­նե­ցա­ծով, ոչ թե վերց­նում է դր­սի­նը ու մո­ռա­նում կամ փնո­վում ի­րե­նը, մա­նա­վանդ որ, պա­կաս ներ­կա­յա­նա­լի չենք։
-Հնա­րա­վո՞ր է՝ հա­մըն­դա­հուր դժ­գո­հու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում այն­պի­սի ծրա­գիր ներ­կա­յաց­նեն, որ բա­վա­րա­րի հան­րու­թյա­նը։
-Հնա­րա­վոր է, դրա հա­մար ես նշե­ցի, որ հու­սով եմ՝ ո­րո­շա­կի բա­ներ վերջ­նա­կան չեն։ Մյուս կող­մից՝ հարց է, թե ով­քեր են մաս­նակ­ցում քն­նար­կում­նե­րին։ Օ­րի­նակ, երբ թե­կուզ հպան­ցիկ նա­յում ես այլ ա­ռար­կա­նե­րի մեջ նե­րառ­ված կրո­նի և ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյան թե­մա­նե­րին, ակն­հայտ է, որ ոչ մաս­նա­գետ է կազ­մո­ղը։ Ինչ­պե՞ս կա­րե­լի է Հո­գե­գա­լուս­տը գրել Ո­գե­գա­լուստ, կամ Նա­հա­տակ հա­մար­վող զո­րա­վար­նե­րին զին­վոր­ներ կո­չել։ Տվյալ ա­ռար­կա­յի հետ կապ­ված օ­րի­նակ­նե­րը շատ են, թվար­կե­լիս թե­մա­յից կշեղ­վենք:
-«Հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն» ա­ռար­կան նախ­կի­նում էլ էր վի­ճարկ­վում։ Չե՞ք կար­ծում, որ խո­ցե­լի կող­մեր ու­ներ դա­սա­գիր­քը։
-Ես ինքս մաս­նա­գի­տու­թյան և աշ­խա­տան­քի բե­րու­մով ու­սում­նա­սի­րել եմ այդ դա­սագր­քե­րը դեռ այն ժա­մա­նակ, երբ ոչ ոք չէր խո­սում դրանք փո­խե­լու-հա­նե­լու մա­սին, երբ դրանք դեռ նոր մտել էին դպ­րոց։ Հար­ցը կտ­րել-թա­փե­լով չպետք է լուծ­վեր։ Բո­լորն էլ գի­տեին և գի­տեն, որ այդ ա­ռար­կա­նե­րը մշակ­ման կա­րիք ու­նեն։ Պետք է տար­բե­րա­կում մտց­նել. հարց է ծա­գում՝ այդ ա­ռար­կա­յի դեմ բո­ղո­քող­նե­րը կամ այն դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րից հա­նող­նե­րը դեմ են, որ ի­րենց ե­րե­խա­նե­րը կրո­նի պատ­մու­թյուն անց­նե՞ն, թե՞ դեմ են Հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն անց­նե­լուն։ Ի­րա­կա­նում վեր­ջի­նին դեմ լի­նող­նե­րի մեծ մա­սը ոչ միայն դեմ են ա­ռար­կա­յին, այլև Հայ ե­կե­ղե­ցուն ընդ­հան­րա­պես: Չես կա­րող ե­րե­խա­յին ընդ­հան­րա­պես չներ­կա­յաց­նել կրոն­նե­րը, դրանց ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը, տար­բե­րու­թյուն­նե­րը և նմա­նու­թյուն­նե­րը, չես կա­րող ա­վե­լի խոր գի­տե­լիք չտալ այն ե­կե­ղե­ցու և քրիս­տո­նեա­կան ուղ­ղու­թյան մա­սին, ո­րը քեզ­նից ա­ռաջ ու հա­մոզ­ված եմ,քեզ­նից հե­տո շա­րու­նա­կե­լու է իր լի­նե­լիու­թյու­նը և ոչ պա­կաս ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին ու­ղե­նիշ է թե­լադ­րե­լու: Ան­գամ շատ եվ­րո­պա­կան եր­կր­նե­րում են կրո­նի պատ­մու­թյուն անց­նում։ Պար­զա­պես հիմ­նա­կա­նում ընտ­րա­կան է կամ ա­զատ, ե­թե քո կրո­նա­կան հա­մոզ­մունք­նե­րին դեմ է այդ ա­ռար­կա­յի ըն­թաց­քում դա­սա­վանդ­վող նյու­թը, կա­րող ես ուղ­ղա­կի չմաս­նակ­ցել։ Գի­տա­կից կամ, այս­պես ա­սած, է­լի­տար քա­ղա­քա­ցի դառ­նա­լու հա­մար պետք է ի­մա­նաս ա­մեն ինչ ու քո դիր­քո­րո­շու­մը ձևա­վո­րես ո­րո­շա­կի տա­րի­քում։
-«Հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նը» գո­նե նե­րառ­ված է, ա­սում են, «Նախ­նա­կան զին­վո­րա­կան պատ­րաս­տու­թյուն» ա­ռար­կան առ­հա­սա­րակ դուրս է մնա­ցել կր­թա­կան ծրագ­րե­րից։
-Մի կողմն ա­սում է՝ դուրս է մնում, մյուս կող­մը՝ նե­րառ­վում է. ես տե­ղյակ չեմ, ուղ­ղա­կի այն­քան ա­նո­րոշ ու լղոզ­ված են թե՛ հար­ցե­րը, թե՛ պա­տաս­խան­նե­րը։ Երբ դու կտ­րուկ կար­ծիք­ներ կամ հեր­քում­ներ ես հն­չեց­նում, չի նշա­նա­կում, թե ճշ­մար­տու­թյունն ես ա­սում։ Ա­ռա­ջին հա­յաց­քից, լավ է, որ փո­փո­խու­թյուն­նե­րի ծրա­գի­րը դր­վում է հան­րա­յին քն­նարկ­ման, բայց ե­թե ծրա­գի­րը (ոչ միայն կր­թա­կան) կազ­մում է պրո­ֆե­սիո­նալ­նե­րի X խումբ, պետք է այն ա­ռա­վե­լա­գույնս ան­խո­ցե­լի դարձ­նել և նոր հրամց­նել, ոչ թե սևա­գիր տար­բե­րակ ներ­կա­յաց­նել, հե­տո, հան­րու­թյան տրա­մադ­րու­թուն­նե­րը հաշ­վի առ­նե­լով, փոր­ձել փո­փո­խու­թյուն­ներ կա­տա­րել։ Պետք է նաև գի­տակ­ցել, որ հան­րու­թյու­նը միա­տե­սակ չի մտա­ծում։ Պատ­րա՞ստ ես դեմ կար­ծիք­նե­րը հաշ­վի առ­նել ու ո­րո­շա­կի փո­փո­խու­թյուն­ներ ա­նել, տես­նենք…
-Միշտ լի­նե­լու են թեր և դեմ կող­մեր, դժ­վար է, այս­պես ա­սած, բո­լո­րին գո­հաց­նել։
-Հենց այդ­տեղ էլ ա­ռա­ջին պլան է գա­լիս նպա­տա­կը։ Յու­րա­քա­նա­չյուր չա­փո­րո­շի­չի մեջ նպա­տակ­նե­րը, վերջ­նար­դյուն­քը ներ­կա­յաց­ված է, բայց վերջ­նար­դյուն­քին հաս­նե­լու ձևե­րը կա­րող են տար­բեր լի­նել։ Բա­ցի այդ, շեշտ­վել է, որ փո­փո­խու­թյուն­նե­րը կտ­րուկ են ար­վե­լու, աս­տի­ճա­նա­կան փո­փո­խու­թյան մա­սին խոսք լի­նել չի կա­րող։ Գո­հաց­նե­լու և ար­դա­րա­նա­լու խն­դիր չի ա­ռա­ջա­նում, երբ գործդ ու նպա­տակդ ազ­նիվ են լի­նում, երբ ինչ-որ բան բարձ­րաց­նե­լու հա­մար մեկ այլ բան չես ցած­րաց­նում, երբ մի կող­մի, մի խմ­բի շա­հը չես գե­րադ­րում մնա­ցա­ծի ի­րա­վունք­նե­րին կամ չես սպա­սար­կում այս կամ այլ խմ­բի շա­հե­րը:
-Եր­բեմն էլ թյուր մեկ­նա­բան­ման ար­դյուն­քում է դժ­գո­հու­թյան ա­լիք բարձ­րա­նում:
-Կոնկ­րետ գրա­կա­նու­թյան չա­փո­րո­շիչ­նե­րի մեջ ընդգրկված գոր­ծե­րի ցան­կի ա­ռու­մով թույր կար­ծիք կա, թե պար­տա­դիր ըն­թեր­ցա­նու­թյան հա­մար են այս կամ այն գր­քերն ու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը, ու­շադ­րու­թյուն չի դարձ­վում այն հան­գա­ման­քին, որ դրան­ցից շա­տե­րը հա­վե­լյալ ըն­թեր­ցա­նու­թյան նյութ են։ Ե­թե բարձր դա­սա­րա­նի ա­շա­կերտն ու­զում է «Թքած ու­նե­նա­լու նուրբ ար­վես­տը» կար­դալ դա­սե­րից դուրս, դա է կար­դա­լու։ Ի վեր­ջո, ե­թե դու ա­զատ ընտ­րու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նես, կա­րող ես և ո­չինչ չընտ­րել։ Դա էլ է ընտ­րու­թյուն։
-Կցան­կա­նա­յի՞ք, որ Ձեր գոր­ծե­րիցդ նե­րառ­վեին գրա­կա­նու­թյան ցան­կում։
-Բարձր դա­սա­րա­նում՝ գու­ցե ո­րոշ գոր­ծեր, այն էլ միայն հաշ­վի առ­նե­լով ար­ձա­գան­քե­րը, ո­րոնց առ­նչ­վել եմ դպ­րոց­նե­րում կազ­մա­կերպ­ված հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ։ Ինձ հա­մար տար­բե­րու­թյուն չկա՝ կընդգրկվեն, թե ոչ, մինչև հի­մա, որ չեն ընդգրկվել, 10-11-րդ դա­սա­րա­նի ա­շա­կերտ­նե­րը չե՞ն կար­դա­ցել, կար­դա­ցե՛լ են, դպ­րոց չե՞ն հրա­վի­րել հան­դիպ­ման, հրա­վի­րե՛լ են։ Այ­սինքն ընդգրկվել-չըդգ­րկ­վե­լը չա­փա­նիշ չէ և չպետք է լի­նի։
-ՈՒ­զում եք ա­սել` ժա­մա­նա­կա­կից գրո­ղին ժա­մա­նակն է զա­տե­լու։
-Ժա­մա­նակ­ներն էլ են փոխ­վում, գնա­հատ­ման ձևերն ու չա­փա­նիշ­ներն էլ: Ըն­թաց­քում նե­րառ­ված հե­ղի­նակ­նե­րից մի քա­նի­սը դուրս կմ­նան, ո­մանք էլ կա­վե­լաց­վեն: Մեկ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյամբ կամ մեկ գր­քով չի ո­րոշ­վում գրա­կան ու­ղին: Ի՞նչ գի­տես՝ հե­տո ինչ է լի­նե­լու, յու­րա­քան­չյուր ժա­մա­նա­կա­կից, այն էլ ե­րի­տա­սարդ, գրա­կան ճա­նա­պարհ պետք անց­նի, վս­տահ եմ՝ ո­մանց մոտ շատ բան փոխ­վե­լու է՝ թե՛ ձե­ռա­գի­րը, թե՛ ա­սե­լի­քը։ Ո­մանք ի­րենք ի­րենց են հե­ռա­նում աս­պա­րե­զից, ո­մանք էլ դեռ հայ­տն­վե­լու են վս­տա­հա­բար:
Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ
Դիտվել է՝ 7742

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ