«Առաջինը՝ Հայաստան» նախաձեռնող խմբի մեդիախորհրդատու, մեդիափորձագետ ՀԱՅԿ ԴԵՐԶՅԱՆԻ հետ զրույցում ենք մեր օրերում իրականացվող մեդիամանիպուլյացիաների‚ սոցցանցային իրականության և այլ թեմաների մասին։
-ՀՀ իշխանությունների զենքն այսօր սոցիալական ցանցերն են։ Այն տպավորությունն է‚ թե նրանք իրենց գործունեությունը ծավալում են սոցցանցերում։ Որքանո՞վ է նորմալ‚ երբ երկրի ղեկավարը օրը մի քանի անգամ ուղիղ եթերներ է ունենում ֆեյսբուքում‚ մի քանի րոպե պարբերականությամբ հրապարակումներ է կատարում։ Ի՞նչն է նրան այդքան ձգում դեպի սոցիալական ցանցեր։
-Պետական կառավարման մեջ շատ կարևոր է պահպանել պետություն-հասարակություն կապը տարատեսակ տեղեկատվական կրիչներով: Դա հնարավորություն է տալիս ավելացնելու վստահությունը հասարակության շրջանում և օպերատիվ տեղեկություն ստանալու հանրությանը հուզող խնդիրների, առաջարկների և դժգոհությունների վերաբերյալ: Այս դեպքում մենք գործ ունեք սոցցանցային իշխանության հետ: Գործող իշխանությունը՝ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ իր մեդիա ռեսուրսները առավել շատ օգտագործում է սեփական PR-ի և ընդդիմախոսներին վարկաբեկելու նպատակով: Օնլայն տիրույթում իրականացվում է ատելության քարոզ և վարկաբեկում: Իշխանությանը թվում է, որ առավել շատ դեղին մամուլին բնորոշ քաղաքականությունը կարող է երկարատև լինել, սակայն դրան զուգահեռ երկրում ստեղծված անառողջ, սոցիալական և տնտեսական առումով բարդ իրավիճակը ինչ-որ պահից հնարավոր չի լինելու կառավարել: Ինչ վերաբերում է վարչապետի գործողություններին, ապա վերջինս չի կարողացել ընդդիմադիր Փաշինյանից տրանսֆորմացվել վարչապետ Փաշինյանի: Միայն պաշտոնը բավարար չէ: ՀՀ վարչապետը կորոնավիրուսի դեմ պայքարում անգամ որդեգրել է անիմաստ ֆլեշմոբի քաղաքականությունը, որտեղ ոտնահարվում են քաղաքացիների և մի շարք ընկերությունների անուններ, անցանկալի և տհաճ իրավիճակում են հայտնվում ՀՀ շարքային քաղաքացիներ, այնինչ պետք էր պարզապես իրականացնել ճիշտ քաղաքականություն և չհասցնել պետությունը նման խայտառակ վիճակի:
-ՈՒսումնասիրե՞լ եք՝ կա՞ն արդյոք այլ երկրների ղեկավարներ‚ որ ֆեյսբուքային կառավարմամբ են զբաղվում։
-Այդպիսի օրինակ չեմ կարող բերել, որովհետև մենք ունենք ամենաֆեյսբուքացված իշխանությունը: Մի բան է մեդիա կրիչների միջոցով տեղեկացնել քաղաքացիներին կատարված աշխատանքի մասին, մեկ այլ բան՝ ողջ օրը ՀՀ շարքային քաղաքացուն տալ քաղաքական կոնտենտ, որը չի բարեփոխելու իր սոցիալական իրավիճակը:
-Այն տպավորությունն է‚ թե իշխանությունը միտումնավոր տարբեր թեմաներ է գեներացնում‚ հրապարակ նետում‚ որպեսզի կարևոր թեմաները ստվերում մնան։
-Իհարկե այդպես է: Տեղեկատվական հոսքերն ամեն օր փոխվում են: Անգամ ամենաթրենդային թեմաները որոշ բացառություններով քննարկվում են 1-2 օր: Տարատեսակ թեմաների միջոցով հնարավոր է շեղել հասարակությանը, ինչը և արվում է, սակայն ինչ-որ պահի, երբ քաղաքացին հասկանում է, որ լավ չի ապրում և իրեն խաբել են, ապա վերադարձնում է այդ դաշտ նույն թեմաները և պատասխան պահանջում: Ամեն դեպքում ամենաթրենդային թեմաները որոշակի նստվածք թողնում են հասարակության ենթագիտակցության մեջ, ինչը հետագայում արտահայտվում է այդ թեման առաջ քաշելով կամ որևէ այլ քննարկման առարկա դարձած տեղեկության մեջ որևէ կերպ այն օգտագործելու համար:
-Այսօր ընդհանրապես սոցցանցերի ազդեցությունը հանրության‚ հանրային կարծիքի ձևավորման վրա ինչպիսի՞ն է։
-Շատ մեծ է: Այստեղ տեղին է առանձնացնել դասական և սոցիալական մեդիան: ԱՄՆ-ում 2016 թվականին տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունները դրա դասական օրինակն են: ԱՄՆ գործող նախագահ Դոնալդ Թրամփը տեղեկատվական կրիչների մեջ առավել մեծ ուշադրություն էր դարձնում սոցիալական մեդիային, իսկ Հիլարի Քլինթոնը՝ դասականին: Արդյունքը‚ կարծում եմ‚ բոլորս պետք է որ հիշենք: Դրանից առաջ իհարկե սոցիալական մեդիան իր մեծ դերը խաղաց Արաբական գարնան, ՈՒկրաինայում տեղի ունեցած հեղափոխության, ինչպես նաև մի շարք այլ գործընթացներում: Առհասարակ հետինդուստրիալ հասարակության ձևավորման շրջանում իրավիճակը զգալիորեն փոխվեց: Եթե մինչ այդ ողջ տեղեկատվության և կառավարման էպիկենտրոնում նախագահն էր, շահը, թագավորը, կամ մեկ այլ անձ, ապա այս պարագայում մենք ունենք անհատի ինքնադրսևորման, մտքերի, գաղափարների, ֆինանսական և մարդկային ռեսուրսների գեներացման հնարավորություն, որը ես կորակեի ինչպես օրինակ դանակը, որի միջոցով կարող են կտրել համեղ սթեյք, սակայն միևնույն ժամանակ վնասել որևէ այլ անձի:
-Եթե համեմատենք վիրտուալ տարածքն ու իրական կյանքը‚ ի՞նչ տարբերություններ կան այդ աշխարհներում։
-Վիրտուալ և իրական տարածքներն ինչ-որ չափով միախառնվել են իրար: Այստեղ կարևոր էր թույլ չտալ բաժանարար գծի անցումը, ինչը‚ սակայն‚ տեղի չունեցավ: Այս համատեքստում պետք է նշել, որ Հայաստանում 2020 թվականի հունվար ամսվա դրությամբ գրանցված է մոտ 1500000 օգտատեր: Չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանն ամենաֆեյսբուքացված հասարակություններից մեկն է, այնուամենայնիվ‚ բոլորս հասկանում ենք, որ այս թիվը խաբուսիկ է: Դրանց որոշ մասը ֆեյքերն են, որոնց միջոցով փորձ է արվում ստեղծել հանրային կարծիք, ինչը դժվարացնում է հստակ գնահատական տալ հասարակության մեջ տիրող տրամադրություններին:
-Այն բողոքի տրամադրությունները իշխանությունների դեմ‚ որ վերջին ամիսներին տեսնում ենք ֆեյսբուքում‚ իրական կյանքում արտացոլում կստանա՞ն։
-Պահը հասունանում է միանշանակ: Իշխանությունը դա շատ լավ հասկանում է և այդ նպատակով երկարացրել է արտակարգ դրությունը: Հիմա դուք օբյեկտիվորեն կարող եք հարցնել, թե արդյոք արտակարգ դրության երկարաձգումը պայմանավորված չէ՞ կորոնավիրուսով: Ես հստակորեն կարող եմ ասել՝ ոչ: Պատճառը հետևյալն է: Մայիսի 14-ին կայացված որոշմամբ սահմանված արտակարգ դրության ռեժիմի միջոցառումները հնարավոր էր իրականացնել առանց արտակարգ դրություն հայտարարելու՝ նախ Սահմանադրությամբ նախատեսվող հանրության առողջության պաշտպանության նկատառումներով առանձին հիմնական իրավունքների սահմանափակման շրջանակներում, ապա՝ «Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանության մասին» 1998 թ. և «ՀՀ բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման մասին» 1992 թ. օրենքներով նախատեսված գործիքակազմի շրջանակներում կամ դրանցում, ըստ անհրաժեշտության, որոշակի փոփոխություններ կատարելու միջոցով։ Այս ամենը ապացուցում է, որ փողոցի միջոցով եկած իշխանությունը վախենում է նույն փողոցից, որտեղ կարող են դուրս գալ վիրուսի դեմ պայքարը տապալած իշխանությունից հիասթափված ՀՀ քաղաքացիներ:
Զրուցեց Լիլիթ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆԸ