Մանրամասն որոնում (արխիվ)
18.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » ...Որ Ար­ցա­խը կա­յա­նա ու օ­րի­նակ դառ­նա աշ­խար­հին

...Որ Ար­ցա­խը կա­յա­նա ու օ­րի­նակ դառ­նա աշ­խար­հին

...Որ Ար­ցա­խը կա­յա­նա ու օ­րի­նակ դառ­նա աշ­խար­հին
27.09.2019 | 00:54
ՏԵ­ՂԵ­ԿԱՆՔ՝ ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ՀԵ­ԼԻՈ­ՖԻ­ԿԱ­ՑԻԱ­ՅԻ ԾՐԱԳ­ՐԻ ՎԵ­ՐԱ­ԲԵ­ՐՅԱԼ
1993 թվա­կա­նից սկ­սած, Հա­յաս­տա­նի մի խումբ գիտ­նա­կան­նե­րի ու ին­ժե­ներ­նե­րի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ, մշակ­վել է արևա­յին տեխ­նի­կա­յի ու տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի ստեղծ­ման ու զար­գաց­ման մի հա­մա­լիր ծրա­գիր, ո­րը մեր հան­րու­թյա­նը հայտ­նի է որ­պես «Եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գիր»: Այն են­թադ­րում է ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ու գյու­ղատն­տե­սու­թյան մեջ, նաև մաս­նա­վոր հատ­վա­ծում ան­ցում կա­տա­րել դե­պի արևա­յին տեխ­նի­կա­յի ու տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի լայ­նա­ծա­վալ կի­րա­ռու­մը՝ արևա­յին տեխ­նի­կա­յի զար­գա­ցու­մը տա­նե­լով չծեծ­ված ճա­նա­պարհ­նե­րով՝ էա­կա­նո­րեն տար­բեր­վե­լով արևա­յին է­ներ­գե­տի­կա­յի բնա­գա­վա­ռում աշ­խար­հում ի­րա­կա­նաց­վող բազ­մա­թիվ գոր­ծող ծրագ­րե­րից՝ հիմ­նա­կան շեշ­տը դնե­լով արևա­յին տեխ­նի­կա­յի ու տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի կի­րառ­ման ո­լորտ­նե­րի ըն­դար­ձակ­ման վրա: Արևա­յին բիզ­նե­սի մեջ է­ներ­գե­տիկ ո­լոր­տը ու­նե­նա­լու է սիմ­վո­լիկ նշա­նա­կու­թյուն, չնա­յած նրան, որ հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը լայն հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ է ըն­ձեռում նաև այդ ո­լոր­տի խն­դիր­նե­րի լուծ­մա­նը: Ծրագ­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը թույլ կտա շր­ջա­դար­ձա­յին փո­փո­խու­թյուն կա­տա­րել Ար­ցա­խի տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման ռազ­մա­վա­րու­թյան մեջ՝ գի­տա­տար, ոչ նյու­թա­տար և ոչ է­ներ­գա­տա­րի փո­խա­րեն ա­ռա­ջար­կե­լով զար­գաց­նել գի­տա­տար, ոչ նյու­թա­տար ու խիստ է­ներ­գա­տար ճյու­ղե­րը՝ թի­րա­խում պա­հե­լով արևա­յին գե­րէ­ժան ջեր­մա­յին է­ներ­գիա­յի վրա հիմն­ված կա­նաչ տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի ո­լոր­տի զար­գա­ցու­մը: Հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ կլի­նի օգ­տա­գոր­ծել սփյուռ­քի տեխ­նի­կա­կան ու տեխ­նո­լո­գիա­կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը, Ար­ցա­խում կազ­մա­կեր­պել հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ու հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան մե­քե­նա­շի­նու­թյան նոր ո­լորտ­նե­րը:
Իր տն­տե­սա­կան, սո­ցիա­լա­կան ու քա­ղա­քա­կան կարևո­րու­թյամբ այն չի զի­ջե­լու ԳՈԷԼ­ՌՈ լե­նի­նյան ծրագ­րին: Գի­տա­կան խումբն ա­վար­տին է հասց­րել անհ­րա­ժեշտ տե­սա­կան, ին­ժե­նե­րա­կան, գի­տա­հե­տա­զո­տա­կան ու փոր­ձա­րա­րա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը, մնա­ցել է լու­ծել ներ­դր­ման հետ կապ­ված հար­ցե­րը: Ա­ռաջ­նա­հերթ խն­դիր­նե­րի թվում են, 20 կվտ ջեր­մա­յին հզո­րու­թյան հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րի կի­րառ­մամբ, ա­ռա­ջին հե­լիո­ֆի­կաց­ված գյու­ղի, Ար­ցա­խի զբո­սաշր­ջա­յին կենտ­րոն­նե­րում արևա­յին փորձ­նա­կան սր­ճա­րան­նե­րի, գյու­ղե­րում կո­լեկ­տիվ օգ­տա­գործ­ման արևա­յին վե­րամ­շա­կող գոր­ծա­րա­նի կազ­մա­կեր­պու­մը, ինչ­պես նաև Ար­ցա­խի օ­դա­յին ու ցա­մա­քա­յին սահ­ման­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան հա­մար նա­խա­տես­ված տեխ­նի­կա­յի ստեղ­ծու­մը:
Ան­ցած 30 տա­րի­նե­րին Հա­յաս­տա­նում մշակ­վել են բազ­մա­թիվ նա­խագ­ծեր, ո­րոնց կո­մեր­ցիա­լի­զա­ցիան թույլ կտա տն­տե­սա­կան զգա­լի հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի հաս­նել: Այդ­պի­սի նա­խագ­ծե­րից է «Եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը», ո­րը մշակ­վել է իմ նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ և հասց­վել ներ­դր­ման փու­լին, մնում է ի­րա­գոր­ծել հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը, և ա­մեն ինչ կս­տաց­վի: Հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի ի­րա­կա­նա­ցումն Ար­ցա­խին թույլ կտա հս­կա­յա­կան քա­ղա­քա­կան ու ճա­նաչ­ման դի­վի­դենդ­ներ ստա­նալ՝ դառ­նա­լով ա­ռա­ջին եր­կի­րը, ո­րը գտել է է­ներ­գե­տիկ ու է­կո­լո­գիա­կան դժ­վա­րին խն­դիր­նե­րի լուծ­ման ճա­նա­պա­րը՝ օ­րի­նակ ծա­ռա­յե­լով հա­մայն աշ­խար­հին: «Հա­մայն աշ­խարհ» բա­ռա­կա­պակ­ցու­թյունն այս­տեղ պա­տա­հա­բար չի աս­ված, դա այն հա­մայն աշ­խարհն է, որն այ­սօր կանգ­նած է երկ­րի գլո­բալ տա­քաց­ման պատ­ճա­ռով զար­գա­ցող է­կո­լո­գիա­կան ա­ղե­տի ա­ռաջ, վեր­ջին տա­րի­նե­րը դաս­վում են երկ­րի պատ­մու­թյան ա­մե­նա­շո­գե­րի թվին, մի­ջազ­գա­յին փոր­ձա­գետ­նե­րը կար­ծում են, որ ներ­կա­յիս սե­րուն­դը վեր­ջինն է, ո­րը դեռ կա­րող է դրա­կա­նո­րեն ազ­դել կլի­մա­յի փո­փո­խու­թյան վրա, կան­խել Եր­կիր մո­լո­րա­կի գլո­բալ տա­քաց­ման պրո­ցե­սը ու մարդ­կու­թյու­նը փր­կել սպաս­վող է­կո­լո­գիա­կան ա­ղե­տից, ե­թե դա չս­տաց­վի ա­նել հի­մա, ա­պա հա­ջորդ սե­րունդ­նե­րի հա­մար ար­դեն ուշ կլի­նի: Աշ­խար­հի բո­լոր եր­կր­նե­րում լր­ջո­րեն մտա­ծում են այդ խն­դիր­նե­րի լուծ­ման մա­սին, ա­մեն տա­րի հս­կա­յա­ծա­վալ գու­մար­ներ են ծախս­վում է­ներ­գիա­յի այ­լընտ­րան­քա­յին աղ­բյուր­նե­րի ստեղծ­ման վրա, աշ­խար­հում տա­րե­կան 900 մի­լիարդ դո­լա­րի չա­փով ներդ­րում­ներ են կա­տար­վում այդ ուղ­ղու­թյամբ, բայց բաղ­ձա­լի ար­դյունք­նե­րը դեռևս չեն տաց­վում, չկան, ո­րով­հետև, ըստ ԱՄՆ-ի նա­խա­գահ Թրամ­փի, գու­մար­նե­րը հիմ­նա­կա­նում յու­րաց­նում ու մս­խում են մի­ջազ­գա­յին բյուրոկ­րա­տա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րը: Այս ա­մե­նի ֆո­նին ա­ռանձ­նա­հա­տուկ նշա­նա­կու­թյուն է ստա­նում աշ­խար­հի հե­լիո­ֆի­կա­ցիան Ար­ցա­խից սկ­սե­լը: Պետք է ըն­դգ­ծել հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի հույժ կարևո­րու­թյու­նը հա­յե­րիս հա­մար՝ ե­րեք ա­ռում­նե­րով.
ա) հե­լիո­ֆի­կա­ցիան նշա­նա­կում է հա­մաշ­խար­հա­յին նշա­նա­կու­թյան խնդ­րի լու­ծում,
բ) հե­լիո­ֆի­կա­ցիան ի­րա­տե­սա­կան ու հու­սա­լի ճա­նա­պարհ է Ար­ցա­խի տն­տե­սու­թյան զար­գաց­մա­նը տեմպ հա­ղոր­դե­լու հու­մար,
գ) հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը հնա­րա­վոր կլի­նի մի շարք գի­տա­կան ու տեխ­նի­կա­կան խն­դիր­նե­րի լու­ծու­մից հե­տո, ո­րը Ար­ցա­խին թույլ կտա դառ­նալ նոր ու զար­գա­ցող բնա­գա­վա­ռի մի­ջազ­գա­յին լի­դե­րը՝ իր պատ­վա­վոր տե­ղը զբա­ղեց­նե­լով աշ­խա­տան­քի մի­ջազ­գա­յին բա­ժան­ման մեջ:
Չի կա­րե­լի ա­սել, թե արևա­յին տեխ­նի­կա­յի աս­պա­րե­զում Հա­յաս­տա­նում և Ար­ցա­խում գոր­ծեր չեն ար­վել, ար­վում են, բայց դրանք կրում են սիմ­վո­լիկ բնույթ: Օ­րի­նակ, վեր­ջին տա­րի­նե­րին Հա­յաս­տա­նում կազ­մա­կերպ­վել են մի քա­նի ըն­կե­րու­թյուն­ներ, ո­րոնք զբաղ­ված են արևա­յին ֆո­տո­պա­նել­նե­րի ար­տադ­րու­թյամբ, ո­րոնք, նաև ար­տա­հան­վում են այլ եր­կր­ներ: Ի­րա­կա­նում դրանք չի­նա­կան ար­տադ­րան­քի հա­վաք­ման ար­տադ­րա­մա­սեր են, ո­րոնք այդ երկ­րին օգ­նում են ի­րաց­նե­լու միկ­րոէ­լեկտ­րո­նա­յին սե­փա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան թա­փոն­նե­րը և ու­րիշ ո­չինչ: Տվյալ­ներ ու­նենք, որ Եվ­րո­պա­յում ու Ռու­սաս­տա­նում դա­դա­րեց­վում են ներդ­րում­նե­րը՝ արևա­յին ֆո­տո­պա­նել­նե­րի բնա­գա­վա­ռում, ին­չը մենք կան­խա­տե­սել էինք, ո­րով­հետև դա չէ խնդ­րի լուծ­ման ճա­նա­պար­հը՝ տն­տե­սա­պես ոչ շա­հա­վետ լի­նե­լու պատ­ճա­ռով: Հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի թե­ման ա­վե­լի արդիական է դարձ­րել 16-ա­մյա շվեդ դպ­րո­ցա­կան Գրե­տա Թուն­բեր­գի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ սկս­ված է­կո­լո­գիա­կան շար­ժու­մը, ո­րը ան­հա­վա­նա­կան լսա­րան ու ա­ջա­կից­ներ ստա­ցավ աշ­խար­հի բո­լոր եր­կր­նե­րում: Այն, ին­չի մա­սին ե­րա­զում է Գրե­տա Թուն­բեր­գը, հնա­րա­վոր է ի­րա­կա­նու­թյուն դարձ­նել հայ­կա­կան տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի մի­ջո­ցով, ին­չը ու­նի հայ­կա­կան ծագ­ման մեկ ա­նուն՝ եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա: Ցա­վոք, հայ­կա­կան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը չհաս­կա­ցան հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի քա­ղա­քա­կան, տն­տե­սա­կան ու բնա­պահ­պա­նա­կան նշա­նա­կու­թյու­նը, այն, որ հե­լիո­ֆի­կաց­ված երկ­րում չէին ծա­գի Ա­մուլ­սա­րի, Երևա­նի աղ­բա­հա­նու­թյան (աղ­բի վե­րամ­շակ­ման), Սևա­նի ջրե­րի աղ­տոտ­ման և, ի­հար­կե ու ա­ռա­ջին հեր­թին, Իջևա­նի ան­տա­ռա­հատ­ման խն­դիր­նե­րը: Ինչևի­ցե, հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րից խու­սա­փե­լը Հա­յաս­տա­նի բո­լոր իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ցավոտ բաց­թո­ղու­մն է: Այն կի­րա­կա­նաց­նենք Ար­ցախ աշ­խար­հում։ Աստ­ված մեզ օգ­նա­կան:
ՀԵ­ԼԻՈ­ՖԻ­ԿԱ­ՑԻԱ­ՅԻ ԾՐԱԳ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵ­ՐԸ
Հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն, Ար­ցա­խի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա, արևա­յին գյու­ղատն­տե­սու­թյուն, արևա­յին է­ներ­գե­տի­կա, Ար­ցա­խի է­ներ­գե­տիկ անվ­տան­գու­թյուն և Ար­ցա­խի է­ներ­գե­տիկ կեն­սու­նա­կու­թյուն: Սրանք տար­բեր հաս­կա­ցու­թյուն­ներ են, ո­րոնք մեզ մոտ մշ­տա­պես ու ան­հիմն ձևով մեկ­տեղ­վում են մեկ ընդ­հա­նուր` «այ­լընտ­րան­քա­յին է­ներ­գե­տի­կա» հաս­կա­ցու­թյան մեջ, ո­րի հա­մա­կար­գո­ղի դե­րում մշ­տա­պես հան­դես են գա­լիս եր­կր­նե­րի է­ներ­գե­տիկ կա­ռույց­նե­րը: Սա ան­նե­րե­լի սխալ է, ին­չի պատ­ճա­ռով մշ­տա­պես կա­սեց­վում են հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի կարևո­րա­գույն ո­լոր­տի ճիշտ զար­գա­ցու­մը Ար­ցա­խում ու Հա­յաս­տա­նում` մեր եր­կր­նե­րին զր­կե­լով խոր տն­տե­սա­կան ճգ­նա­ժա­մը հաղ­թա­հա­րե­լու ռեալ հնա­րա­վո­րու­թյու­նից:
ՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԶԱՐ­ԳԱՑ­ՄԱՆ ՄԵՐ ՌԱԶ­ՄԱ­ՎԱ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ
Տնտե­սա­կան ճգ­նա­ժա­մը կա­րող է հաղ­թա­հար­վել միաս­նա­կան ծրագր­ված քայ­լե­րով և քրտ­նա­ջան աշ­խա­տան­քով: Նախ պետք է հաս­կա­նանք ներ­կա է­տա­պում հա­մաշ­խար­հա­յին տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման հիմ­նա­կան ուղ­ղու­թյուն­նե­րը, ար­դյու­նա­բե­րու­թյան, գյու­ղատն­տե­սու­թյան, տու­րիզ­մի ու այլ ո­լորտ­նե­րում ա­ճի տեմ­պե­րի թու­լաց­ման օ­բյեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րը, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նանք գտ­նել դրանց հաղ­թա­հար­ման ձևերն և մի­ջոց­նե­րը: Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի տն­տե­սու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման խո­չըն­դոտ­նե­րը նույնն են. երկ­րա­շարժ, պա­տե­րազմ, շր­ջա­փա­կում, հա­մաշ­խար­հա­յին տն­տե­սա­կան ճգ­նա­ժամ և այլն: Ի՞նչ ա­նել: Միաս­նա­կան ու­ժե­րով պետք է փոր­ձենք լու­ծել տն­տե­սու­թյան վե­րա­կան­գն­ման, ժա­մա­նա­կա­կից ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն և գյու­ղատն­տե­սու­թյուն ստեղ­ծե­լու խն­դիր­նե­րը: Մեր գի­տա­կան հա­սա­րա­կու­թյան խն­դիրն է գտ­նել տն­տե­սա­կան երկ­նիշ հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի հաս­նե­լու հնա­րա­վոր, հա­սա­նե­լի և սեղմ ժամ­կետ­նե­րում ի­րա­գոր­ծե­լի ճա­նա­պարհ­նե­րը: Հարց է ա­ռա­ջա­նում. ինչ­պի­սի՞ ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն է պետք ստեղ­ծել, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նանք դուրս գալ մի­ջազ­գա­յին շու­կա` վս­տա­հա­բար ա­պա­հո­վե­լով մեր մր­ցակ­ցա­յին ա­ռա­վե­լու­թյու­նը: Ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ո՞ր նոր ճյուղն է պետք զար­գաց­նել, ո­րը մեզ ա­րագ հա­ջո­ղու­թյուն կբե­րի: Այս­տեղ պետք է հաշ­վի առ­նել մեր իրական հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը: Մեր ի­րա­վի­ճա­կում իր վճ­ռա­կան խոս­քը կա­րող է ա­սել միայն գի­տու­թյու­նը, ո­րը թույլ կտա ժա­մա­նա­կից ա­ռաջ ընկ­նել՝ հաշ­վի առ­նե­լով, որ բաց շու­կա­յա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի պայ­ման­նե­րում հա­ջո­ղու­թյան հաս­նե­լու հա­մար ժա­մա­նա­կին հա­մըն­թաց քայ­լե­լը այ­սօր հարց չի լու­ծում: Պետք է մի քա­նի քայլ ա­ռաջ մտա­ծել, պետք է մի քա­նի քայլ ա­ռաջ ընկ­նել, մի­ջազ­գա­յին շու­կա­նե­րում պետք է նոր ար­տադ­րա­տե­սակ­նե­րով և նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով հան­դես գալ, այ­լա­պես տն­տե­սա­կան հաղ­թա­նակ­նե­րը կմ­նան որ­պես բաղ­ձա­լի ե­րա­զանք: Շու­կա­նե­րում եղանակ ստեղծում է նա, ով տի­րա­պե­տում է տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի: ՈՒ­րիշ­նե­րի մշա­կած տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի հի­ման վրա սե­փա­կան մր­ցու­նակ ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն կազ­մա­կեր­պել չես կա­րող: Ո՞ր ուղ­ղու­թյուն­ներն են, որ մենք պետք է զար­գաց­նենք Ար­ցա­խում, որ­պես­զի ար­տա­սահ­մա­նյան ներդ­րում­ներ կա­տար­վեն ու զար­գաց­վեն: Աշ­խա­տել աշ­խար­հում ար­դեն ձևա­վոր­ված ար­դյու­նա­բե­րա­կան ո­լորտ­նե­րի ուղ­ղու­թյամբ ա­նի­մաստ է, դրանք հե­ռան­կար­ներ խոս­տա­նալ չեն կա­րող, ո­րով­հետև մեր երկ­րի ար­դյու­նա­բե­րու­թյունն ու ընդ­հա­նուր տն­տե­սու­թյու­նը մշ­տա­պես պա­հե­լու են հե­տին պլա­նում, դա նույ­նիսկ կոր­ծան­ման տա­նող ճա­նա­պարհ է: Ե­թե Ռու­սաս­տանն ու մյուս գեր­տե­րու­թյուն­նե­րը ստիպ­ված են զար­գաց­նել գի­տու­թյունն ու տեխ­նի­կան՝ ի­րենց բո­լոր հնա­րա­վոր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով (դա գեր­տե­րու­թյուն­նե­րի ճա­կա­տա­գիրն է), ա­պա Ար­ցա­խի խն­դիր­ներն ա­վե­լի պարզ են ու հա­մեստ: Գի­տու­թյու­նը, տեխ­նի­կան և ար­դյու­նա­բե­րու­թյու­նը կա­րե­լի է զար­գաց­նել սահ­մա­նա­փակ ուղ­ղու­թյուն­նե­րով: Եր­կր­նե­րի և աշ­խար­հա­մա­սե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը բա­վա­րա­րում է Ար­ցա­խի ար­դյու­նա­բե­րու­թյանն ու տն­տե­սու­թյա­նը ա­ռա­ջադր­վող պա­հանջ­նե­րին: Կա­րե­լի է ա­սել, որ հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը հիա­նա­լի է­տյու­դա­յին տար­բե­րակ է Ար­ցա­խի հա­մար, ո­րը են­թադ­րում է արևա­յին է­ներ­գիա­յի լիար­ժեք օգ­տա­գոր­ծու­մը նախ Ար­ցա­խում, ա­պա Հա­յաս­տա­նում և ողջ աշ­խար­հում: Հե­լիո­ֆի­կա­ցիան լու­ծում է Ար­ցա­խի տն­տե­սու­թյան առջև ծա­ռա­ցած հիմ­նա­կան խն­դիր­նե­րը, այդ թվում՝ երկ­րի է­ներ­գե­տիկ կեն­սու­նա­կու­թյան, է­ներ­գե­տիկ անվ­տան­գու­թյան և է­ներ­գե­տիկ ան­կա­խու­թյան ա­պա­հո­վու­մը, բա­վա­րար աշ­խա­տա­տե­ղե­րի ստեղ­ծու­մը, փա­կում է ար­տա­գաղ­թի ճամ­փան, զարկ տալիս երկ­րի տն­տե­սա­կան և ռազ­մա­կան հզո­րաց­մանը: Միայն տա­րա­կու­սել կա­րե­լի է, թե ին­չու են է­ներ­գե­տիկ նվազ ռե­սուրս­ներ ու­նե­ցող Հա­յաս­տա­նը և Ար­ցա­խը հա­պա­ղում արևի է­ներ­գիա­յի օգ­տա­գործ­ման հար­ցում, ա­ռա­վել ևս, որ այ­սօր մնա­ցել է լու­ծել միայն ստեղծ­ված գի­տա­կան ար­դյունք­նե­րի կո­մեր­ցիա­լի­զա­ցիա­յի խն­դիր­նե­րը:
ՀԵ­ԼԻՈ­ՏԵԽ­ՆԻ­ԿԱ­ԿԱՆ ԱՐ­ԴՅՈՒ­ՆԱ­ԲԵ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ
Սա ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր ո­լորտ Է, ո­րի նպա­տակն է կազ­մա­կեր­պել արևա­յին սար­քե­րի կամ հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րի մշակ­ման, փոր­ձարկ­ման, սե­րիա­կան ար­տադ­րու­թյուն­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման և ներ­դր­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րը: Հա­մաշ­խար­հա­յին բիզ­նես հան­րու­թյա­նը հայտ­նի են այդ նոր և դեռևս վերջ­նա­կա­նա­պես չձևա­վոր­ված ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ո­լոր­տի հա­մաշ­խար­հա­յին շու­կա­յի ծա­վալ­նե­րը: 2020 թվա­կա­նին այն կկազ­մի 40 տրի­լիոն դո­լար (Ան­գե­լա Մեր­կել, Մեծ ու­թյա­կի գա­գաթ­նա­ժո­ղով, Տո­կիո, 2008 թ.): Ի՞նչ է 40 տրի­լիոն դո­լա­րը հա­յե­րիս հա­մար: Հի­շենք, որ Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին պե­տա­կան պարտ­քը 7 մի­լիարդ դո­լար է: 40 տրի­լիոն դո­լա­րը գե­րա­զան­ցում է մեր երկ­րի ար­տա­քին պե­տա­կան պարտ­քը 5500 ան­գամ: Մեր գիտ­նա­կան­նե­րին հա­ջող­վել է մինչև վեր­ջին նր­բու­թյուն­նե­րը մշա­կել ար­դյու­նա­բե­րու­թյան այդ նոր ո­լոր­տի բո­լոր բա­ղադ­րիչ­նե­րը, քայլ առ քայլ նշե­լով զար­գաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը: Որ­քա՞ն նոր աշ­խա­տա­տե­ղեր կս­տեղ­ծի հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյու­նը Ար­ցա­խի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հա­մար, ե­թե մեզ հա­ջող­վի զբա­ղեց­նել արևա­յին տեխ­նի­կա­յի հա­մաշ­խար­հա­յին շու­կա­յի ըն­դա­մե­նը մեկ տո­կո­սը (0,4 տրի­լիոն դո­լա­րի շու­կան): Խն­դի­րը կա­րե­լի է ձևա­կեր­պել այս­պես. Ար­ցա­խում ստեղ­ծել հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մի նոր ո­լորտ, ո­րի ար­տադ­րան­քի չն­չին մա­սը կի­րաց­վի ներ­քին շու­կա­յում (0,2 մի­լիարդ դո­լա­րի չա­փով) և կար­տա­հան­վի՝ 400 մի­լիարդ դո­լա­րի չա­փով: Աշ­խա­տա­տե­ղե­րի հար­ցը լուծ­վում է հետևյալ հաշ­վար­կով. ըն­դու­նենք, որ տա­րե­կան մեկ մի­լիոն դո­լա­րի ար­տադ­րա­կան ծա­վալ­նե­րի դեպ­քում հայ­կա­կան ըն­կե­րու­թյուն­նե­րում կա­րող է բաց­վել 20 աշ­խա­տա­տեղ, մեկ մի­լիար­դի դեպ­քում՝ 20 հա­զար, 400 մի­լիար­դի դեպ­քում՝ 8 մի­լիոն աշ­խա­տա­տեղ: Ե­թե ար­տա­քին շու­կա­յի պա­հան­ջար­կը բա­վա­րար­վի 10 տար­վա ըն­թաց­քում, ա­պա Ար­ցա­խում ի­րա­տե­սա­կան կլի­նի 800 հա­զար աշ­խա­տա­տե­ղի բա­ցու­մը:
2005 թվա­կա­նից սկ­սած` մեր ար­դյու­նա­բե­րու­թյու­նը տեխ­նի­կա­պես և տեխ­նո­լո­գիա­պես ար­դեն պատ­րաստ էր սկ­սե­լու DVH տի­պի ան­հա­տա­կան կոմ­բի­նաց­ված հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րի զանգ­վա­ծա­յին ար­տադ­րու­թյու­նը՝ ա­ռա­ջին հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան բա­զա­յին գոր­ծա­րա­նը գոր­ծար­կե­լով Սպի­տա­կում: Այս խն­դի­րը ար­դեն դուրս է ե­կել մեր օ­րա­կար­գից, ո­րով­հետև 2017 թվա­կա­նին քանդ­վեց ա­ղե­տի ու Հա­յաս­տա­նի ա­մե­նա­կարևոր մե­խա­նի­կա­կան գոր­ծա­րա­նը, որ­տեղ մենք կա­րող էինք, ա­ռանց ժա­մա­նակ կորց­նե­լու, սկ­սել արևա­յին հա­մա­կար­գե­րի հոս­քագ­ծա­յին ար­տադ­րու­թյու­նը: Նշեմ, որ արևա­յին տեխ­նի­կա­յի զար­գաց­ման 5 հայտ­նի ուղ­ղու­թյուն­նե­րից՝ ա) արևա­յին ջեր­մա­յին է­լեկտ­րա­կա­յան­ներ, բ) արևա­յին կի­սա­հա­ղորդ­չա­յին է­լեկտ­րա­կա­յան­ներ, գ) արևա­յին «Ստիռ­լինգ» դա­սի է­լեկտ­րա­կա­յան­ներ, դ) արևա­յին կեն­ցա­ղա­յին ջրա­տա­քա­ցու­ցիչ­ներ, ե) հա­յե­լա­յին կոն­ցենտ­րա­տոր­նե­րի բա­զա­յի վրա հիմ­ն­ված հե­լիո­հա­մա­կար­գեր, մեր մաս­նա­գետ­ներն ընտ­րել են զար­գաց­ման 1-ին և 5-րդ ուղ­ղու­թյուն­նե­րը. արևա­յին է­լեկտ­րա­կա­յան­նե­րի ստեղ­ծում՝ ա­կա­դե­մի­կոս Պա­րիս Հե­րու­նու «Արև» ծրագ­րի շր­ջա­նակ­նե­րում, զ) ան­հա­տա­կան կոմ­բի­նաց­ված հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րի ստեղ­ծում՝ տ.գ.դ. Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նի «Եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա» ծրագ­րի շր­ջա­նակ­նե­րում: Ա­վե­լին, մեր գի­տա­կան խմ­բե­րը, ո­րոնք հիմ­նա­կա­նում հա­մալր­ված են խոր­հր­դա­յին ռազ­մար­դյու­նա­բե­րա­կան հա­մա­լի­րի մաս­նա­գետ­նե­րով, ստեղ­ծել են բո­լոր անհ­րա­ժեշտ նա­խադ­րյալ­նե­րը, որ­պես­զի DVH տի­պի օ­րի­գի­նալ ան­հա­տա­կան կոմ­բի­նաց­ված հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րի զանգ­վա­ծա­յին ար­տադ­րու­թյու­նը սկս­վի հենց Ար­ցա­խից:
DVH տի­պի հե­լիո­հա­մա­կար­գե­րը աշ­խար­հում հայտ­նի արևա­յին տեխ­նի­կա­յից շա­հե­կա­նո­րեն տար­բեր­վում են ի­րենց սպա­ռո­ղա­կան հատ­կա­նիշ­նե­րով՝ ցածր գնե­րով, հու­սա­լիու­թյամբ, ֆունկ­ցիա­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյամբ, սպա­սարկ­ման պար­զու­թյամբ, ջեր­մա­յին հզո­րու­թյուն­նե­րի 1-ից մինչև 2 հա­զար կվտ-ի հաս­նող դիա­պա­զո­նով, նոր (պատ­վիր­ված) սար­քե­րի նա­խագծ­ման, ֆի­զի­կա­կան մո­դե­լա­վոր­ման և պատ­րաստ­ման նվազա­գույն ժամ­կետ­նե­րով: Նման ցու­ցա­նիշ­նե­րի հնա­րա­վոր չէր հաս­նել՝ օգ­տա­գոր­ծե­լով միայն գո­յու­թյուն ու­նե­ցող ու­նի­վեր­սալ հաս­տոց­նե­րը, գոր­ծիք­նե­րը և տեխ­նո­լո­գիա­նե­րը: Էա­կան ա­ռա­ջըն­թա­ցի հա­մար մեր մաս­նա­գետ­նե­րը մշա­կել են նոր տեխ­նո­լո­գիա­ներ, դրանց կի­րառ­ման հա­մար ստեղ­ծել հա­տուկ հաս­տոց­ներ` հիմք դնե­լով հե­լիո­տեխ­նի­կա­կան մե­քե­նա­շի­նու­թյան նոր ո­լոր­տի ա­ռա­ջաց­մա­նը, մշա­կել են հա­տուկ է­լեկտ­րո­նա­յին սեն­սոր­ներ, է­լեկտ­րո­նա­յին հս­կող-ղե­կա­վա­րող սար­քեր (արևա­յին է­լեկտ­րո­նի­կա), գոր­ծիք­ներ, չա­փիչ սար­քեր և սար­քա­վո­րում­ներ (մետ­րո­լո­գիա), բան­վո­րա­կան, ին­ժե­նե­րա­կան և գի­տա­կան կադ­րե­րի պատ­րաստ­ման, հե­լիո­տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի տա­րած­ման ու զար­գաց­ման և հե­լիո­սար­քա­վո­րում­նե­րի փոր­ձարկ­ման հա­տուկ տա­րած­քա­յին կենտ­րոն­ներ (հե­լիո­պո­լի­գոն­ներ) և, որ­պես այս ա­մե­նի տրա­մա­բա­նա­կան շա­րու­նա­կու­թյուն, նա­խագ­ծել են նաև արևա­յին սար­քե­րի ար­տադ­րու­թյան հա­մար նա­խա­տես­ված տի­պա­յին (բա­զա­յին) գոր­ծա­րան: Արևա­յին սար­քե­րի տի­պա­յին գոր­ծա­րան­նե­րը, ո­րոնց թո­ղու­նա­կու­թյու­նը հաշ­վարկ­ված է մինչև 1000 կոմպ­լեկտ x 5 կվտ հզո­րու­թյամբ հե­լիո­հա­մա­կար­գեր, կա­րող են կա­ռուց­վել նաև այլ եր­կր­նե­րում:
Վա­հան ՀԱ­ՄԱ­ԶԱՍՊ­ՅԱՆ
Տեխ­նի­կա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր, եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի հե­ղի­նակ
Դիտվել է՝ 13517

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Մերձավոր Արևելքում էսկալացիայի խորացումը կարող է էապես փոխել տարածաշրջանային (ներառյալ Հարավային Կովկասը) տրանսպորտային-լոգիստիկ համակարգը...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.