Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։

Նորություններ » «Բացառված չէ, որ Ալիևի դիմաց նստած Փաշինյանը մտածել է ոչ թե հակամարտության, այլ ՍԴ-ի, նախկիններին պատերին ծեփելու մասին»

«Բացառված չէ, որ Ալիևի դիմաց նստած Փաշինյանը մտածել է ոչ թե հակամարտության, այլ ՍԴ-ի, նախկիններին պատերին ծեփելու մասին»

18.02.2020 | 11:57

Փաշինյան-Ալիև հայտնի դեբատից հետո քաղաքական դաշտը, ինչպես միշտ, բաժանվել է երկու խմբի՝ Փաշինյանին գովերգողների ու քննադատողների։ Առաջիններն ասում են, թե տեսաք՝ ինչպես Ալիևին «տեղը» դրեց, երկրորդներն էլ, թե անիրազեկ ու անպատրաստ էր Հայաստանի վարչապետը։ Ի վերջո, հայկական կողմն այդ բանավեճից շահեկանորե՞ն, թե՞ խոցելի դուրս եկավ։ Այս ու այլ հարցերի շուրջ զրուցեցինք քաղաքագետ ՀՐԱՆՏ ՄԵԼԻՔ-ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆԻ հետ։

-Մենք ոչ թե շահեկան, այլև որոշ հարցերում խնդրահարույց իրավիճակում հայտնվեցինք,- նշեց մեր զրուցակիցը։-Նախ մի քանի նկատառում. Նիկոլ Փաշինյանը հակամարտության վերաբերյալ պատմական փաստերին բացարձակ չի տիրապետում։ Երբ Ալիևը խոսում էր Կովկասի բյուրոյի որոշումներից, Փաշինյանը չնշեց դրանից առաջ կնքված այլ պայմանագրերի մասին, իսկ Խոջալուի դեպքերի փաստարկները բավական թույլ էին, այսինքն հակամարտության պատմության մանրամասներին, հիմնարար կոդերին Հայաստանի վարչապետը տեղյակ չէ։ Այս իսկ պատճառով Ալիևը կարողացավ այդ հարցերը շահարկել և հասավ այն բանին, որ հայկական կողմը ներկայացավ հակամարտության ընթացքում իբրև ցեղասպանություն իրականացրած ժողովուրդ։ Սա անթույլատրելի ու մտահոգիչ էր։ Հաջորդ հանգամանքը. Փաշինյանը ոչ մի կերպ չէր արձագանքում Ալիևի՝ բանակցային գործընթացը ադրբեջանամետ լույսի ներքո ներկայացնելու փորձերին, չէր ընդդիմանում, օրինակ, փուլային լուծման առաջարկին, ադրբեջանցիների վերադարձին, տարածքների հանձնմանը և այլն։ Ակնհայտորեն երևում էր, որ պաշտոնական Երևանը չունի հակամարտությունը լուծելու հստակ քաղաքականություն։ Լրագրողների անգամ պարզ հարցին, թե ինչ ակնկալիքներ ունեք միջազգային հանրությունից հակամարտության լուծման առնչությամբ, պաշտոնական Երևանը հստակ պատասխան չուներ։ Բոլոր հարցերին ընդամենը 1 կամ 2 թույլ փաստարկով էր փորձում պատասխանել, ինչն իր հակառակորդին թույլ էր տալիս բավական խոցելի իրավիճակում դնել իրեն։ Իհարկե, հիմա համացանցում տեսնում եմ, թե հասարակության մի հատված ինչպես է ոգևորված այս քննարկումներում Փաշինյանի արտահայտած մտքերից, բայց այդ ամենում օբյեկտիվության ոչ մի հատիկ չկա։ Տիգրան Մեծին հիշատակելով, հազիվ թե որևէ հարցի լուծում տրվի։ Հարցերն այդպես լղոզելու, շրջանցելու, միկրոհեղափոխությունների սցենար առաջարկելու՝ ելնելով իր հեղափոխական իմիջից, պատասխանը մենք տեղում տեսանք, դա դահլիճի ծիծաղն էր և արհամարհական վերաբերմունքը, որը ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև այլ երկրների ներկայացուցիչներն ու փորձագետներն էին ցույց տալիս։

-Սովորաբար նման հանդիպումներում երկրի ներկայացուցիչը պետք է պատրաստված գնա, ինչու՞ էր Փաշինյանն այդքան խոցելի ու անպատրաստ։

-Վստահ եմ, որ Փաշինյանն այդ հանդիպմանը պատրաստված էր գնացել, բայց նա կարծում էր, որ պիտի քննարկվի իր առաջ քաշած սցենարը։ Հույս ուներ, որ ուշադրության կենտրոնում պիտի լիներ իր միկրոհեղափոխությունը, ու պիտի խոսեր երեք կողմի ժողովուրդների համար ընդունելի լուծման մասին, իսկ Ալիևը պիտի մնար այդ «հնարքի» տակ, այնինչ քննարկման նախաձեռնությունն ի սկզբանե Ալիևն իր ձեռքը վերցրեց։ Առաջին խոսքը նրանն էր, ինչից կարելի է ենթադրել, որ մոդերատորի հետ նախապես աշխատանք էր տարվել։ Փաշինյանը, տեսնելով, որ իր միկրոհեղափոխությունը ոչ մեկին չի հետաքրքրում, ստիպված ինքն իրեն հարց տվեց՝ փորձելով քննարկումը բերել այն դաշտ, որտեղ ինքը պատրաստվել էր, բայց կրկին չստացվեց։ Եվ այն հնարքին, որ Ալիևը պիտի դիմեր հայ ժողովրդին, վերջինս շատ տրամաբանական արձագանքեց՝ ցույց տալով, որ ինքը ոչ թե հայերի, այլ ադրբեջանցիների առաջնորդն է ու անհանգստանում է ոչ թե հայ ժողովրդի, այլ այն մարդկանց համար, ովքեր փախստականներ են։ Փաշինյանի նախապատրաստած սցենարն այնքան պարզունակ ու վատն էր, որ սկզբից ևեթ ոչ մեկին չհետաքրքրեց, պատասխաններն էլ շատ հասարակ էին ու կանխատեսելի հակառակ կողմին։ Ընդհանուր առմամբ այդ քննարկումը կարելի է տապալված համարել։ Ինչ վերաբերում է Փաշինյանի՝ պատմական փաստերին չտիրապետելու հանգամանքին, կարծում եմ, պատմական իրողությունները չգիտի մեկ պարզ պատճառով, դրանք իրեն հետաքրքիր չեն եղել և չեն։ Նա այլ հարցեր է լուծում։ Չեմ բացառում անգամ, որ Ալիևի դիմաց նստած մտածել է ոչ թե հակամարտության, այլ ՍԴ-ի, նախկիններին պատերին ծեփելու մասին։ Նա ունի իդեա-ֆիքս և զբաղված է միայն դրանով։

-Քաղաքական դաշտում տևական ժամանակ խոսակցություն կա, թե հակամարտության շուրջ վտանգավոր պայմանավորվածություններ են քննարկվում։ Այս հանդիպումից Դուք նման տպավորություն ստացա՞ք։ Փաշինյանի՝ երեք կողմերին ընդունելի լուծման տարբերակը չեզոքացա՞վ։

-Այն, որ հակամարտության շուրջ բանակցություններ են ընթանում, դրա մասին վկայում են և Մինսկի խմբի, և Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների հայտարարությունները։ Այնտեղ խոսվում է ժամանակացույցի, քայլերի հերթականության մասին։ Ի՞նչ ժամանակացույց պիտի քննարկվի, եթե չկա որևէ որոշում կամ պայմանավորվածություն։ Ակնհայտ է, որ բանակցային գործընթաց ընթանում է։ Պարզ է նաև այն, որ Փաշինյանն ու Ալիևը պայմանավորվել են քննարկման ընթացքում չխոսել բուն պայմանավորվածությունների, իմա՝ բնակցային գործընթացի տարրերի մասին։ Դրա համար Ալիևը ընկավ պատմության խորխորատները, իսկ Փաշինյանն ավելի հեռու գնաց ու հասավ Տիգրան Մեծին։ Կարծում եմ, երկու ղեկավարներն էլ բավարարված են վերադարձել իրենց երկրներ։ Սակայն այդ քննարկումը չի կարող բավարարել խնդրով մտահոգ շրջանակներին, որովհետև մենք այդ բանակցություններին մասնակցում ենք առանց որևէ պատրաստվածության, ծրագրի, դրա համար շատ խոցելի դիրքում ենք։

-Փաշինյանը հայտարարում էր, թե Արցախը պիտի մասնակցի բանակցություններին։ Մինչդեռ Ադրբեջանը դրան հակադրում է Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի մտացածին գործոնը։ Այս քննարկան ժամանակ տեսա՞ք տրամադրվածություն բանակցություններին Արցախի մասնակցելու առումով։

-Արցախը բանակցային սեղանի շուրջ ինչ-որ պահի պետք է անպատճառ վերադառնա, բայց այս գործոնն էլ Փաշինյանի և արտգործնախարար Մնացականյանի պատճառով կորսվել է։ Մինսկի խմբի համանախագահները նախկինում միշտ հայտարարել են, որ երբ կլինի վերջնական կարգավորումը, Արցախը կլինի բանակցություններին մասնակից։ Սա մշտապես առկա է եղել Մինսկի խմբի համանախագահների հայտարարություններում։ Փաշինյանը փորձեց իբր այդ գործն արագ անել, մինչդեռ Ադրբեջանն այդ ընթացքում հնարավորություն ստացավ հավասարության նշան դնելու Արցախի ադրբեջանական համայնքի և Արցախի միջև՝ իջեցնելով վերջինիս կշիռը։ Այս ամենին զուգահեռ անհասկանալի է, որ Հայաստանի արտգործնախարարությունը սկսել է նպաստել Ադրբեջանի այդ քաղաքականությանը։ Հայաստանի ԱԳՆ-ի հայտարարությունում ասվում է, որ Արցախի ժողովրդի ընտրյալ ներկայացուցիչները պիտի մասնակցեն բանակցային գործընթացին։ Սա պարզ ու հստակ համագործակցություն է Ադրբեջանի հետ, որովհետև ընտրյալ ներկայացուցիչը չի նշանակում Արցախի իշխանություն։

-Բանակցությունից այս կողմ իրավիճակը ևս անհանգստացնող է։ Վերջին շրջանում բանակում զինվորների ոչ մարտական պայմաններում մահվան դեպքերն արդեն լուրջ սպառնալիք են դարձել։ Ի՞նչ է կատարվում զինված ուժերում, ինչու՞ են ողբերգական դեպքերն այսքան շատացել։

-Պատճառները կարող են շատ լինել, առավել ևս, որ հանգամանքների մասին մենք դեռ չգիտենք։ Հորդորում եմ այս թեման չշահարկել, նման քննարկումները ոչ միշտ են արդյունավետ, բայց հիմնական գործոնները, կարծում եմ, երկուսն են։ Առաջինը. մեր երկրի բոլոր ոլորտներում բարձիթողի վիճակ է, պետական ինստիտուտների գործունեության արդյունավետությունը թուլացել է, անպատասխանատվությունը, անկազմակերպվածությունը չափազանց մեծացել են։ Այս առումով ակնկալել, որ բանակում ամեն ինչ պետք է նորմալ լինի, սխալ է։ Երկրորդը. իշխանությունները հանրությանը տվել են, այսպես կոչված, «դուխ», երբ կես ժամով փողոց փակած մեկը կարծում է, թե նույն «դուխը» պիտի բանեցնի նաև իր անմիջական հրամանատարների դեմ։ Այս ոգով դաստիարակված սերունդն է այսօր բանակում, երբ իրենց չարդարացրած ինքնագնահատականը այնքան բարձր է, որ արհամարհում են պետական ինստիտուտներն ու կարգուկանոնը։

-Այս ամենում մեղավորության բաժին չունի՞ նաև պատկան մարմինը՝ գերատեսչությունը, որ հսկողությունը թույլ է իրականացնում։ Կառավարության ղեկավարի մակարդակով չկա՞ անտարբերություն, ցավակցականներ անգամ չենք լսում, էլ չենք խոսում հարցի վերաբերյալ ծանրակշիռ խոսքի մասին։

-Այո, կա անտարբերություն, ավելի ստույգ, խնդիրը քողարկելու ցանկություն, չեն ուզում, որ այդ հարցը որպես խնդիր ընկալվի։ Բայց կա մեկ այլ անհանգստություն ևս. մամուլը հեղեղվում է պաշտպանության ոլորտի անգամ բարձրաստիճան տարբեր պաշտոնյաների՝ միմյանց վրա պատվերով գրված հոդվածներով։ Այսինքն, խնդիրը լուծելու փոխարեն փորձում են բարդել միմյանց ուսերին։

-Եթե չկան երևույթի իրական ախտորոշում, համալիր վերլուծություն, լուրջ մոտեցում, ինչպե՞ս ենք կարգավորելու այս վիճակը, ինչպե՞ս են լուծվելու բանակում միջանձնային հարաբերությունները։

-Այսպես թե այնպես, իշխանությունները ստիպված են զբաղվելու այդ ամենով։ Սա բոլոր առումներով լուրջ խնդիր է՝ և հասարակական-քաղաքական, և ազգային անվտանգության տեսանկյունից։ Պարտադրված են լինելու գլուխները «ավազից» հանելու և զբաղվելու այս հարցերով՝ իրենց իսկ տված «դուխը» սահմանափակելով։ Հակառակ պարագայում որևէ լուծում դժվար է պատկերացնել։ Այս քաոսային զգացողությունները պիտի հաղթահարվեն։

-Կարծում եք, այսօրվա ներքաղաքական իրավիճակի պատճառո՞վ են նաև բանակում նման դեպքերը շատացել։

-Միանշանակ։ Բանակը հասարակության հայելին է. ինչ տրամադրություններ կան հասարակությունում, նույնն էլ բանակում է։ Նույն ատելության մթնոլորտը, անհանդուրժողականությունը։ Եթե հասարակությունը պառակտված է, անհանդուրժող, թշնամանքով լցված, կենտրոնացած է դիմացինին նվաստացնելու վրա, բանակում նման խնդիրներ չեն կարող չլինել։ Եթե չկա ներքին համերաշխություն, հնարավոր չէ որևէ խնդիր լուծել։

-Ինչպե՞ս շտկել այս իրավիճակը։

-Հեշտ չէ այդ հարցին պատասխանելը։ Ազդակները պետք է իշխանությունից գան։ Նրանք, ովքեր ատելություն քարոզելով դարձան իշխանություն, այդպես էլ չդարձան ողջ հասարակության իշխանությունը։ Քանի դեռ իշխանությունները թիրախավորում են իրենց տեսակետը չկիսող, ընդդիմախոս քաղաքացիներին, համերաշխություն ու հանդուրժողականություն չեն լինելու։ Փաշինյանն ուներ անցյալի ու ներկայի միջև գիծ քաշելու, բոլորի վարչապետը դառնալու հնարավորություն։ Նա այդ ճանապարհով չգնաց։ Շարունակում է մսխել իրեն տրված հասարակության վստահության ռեսուրսը, որն անսպառ չէ։ Բոլորին միավորելու հնարավորությունը նա արդեն կորցրել է։ Որքան կդիմանա հասարակությունն այս ամենին, դժվար է ասել, բայց մի օր պոռթկումը լինելու է։ Կգա նոր իշխանություն, որի գերխնդիրը լինելու է հասարակության համերաշխությունը։

Զրույցը՝ Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Դիտվել է՝ 10301