«Ադր­բե­ջա­նը հա­տուկ ու­շադ­րու­թյուն է դարձ­նում ջրա­յին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը»

Մեր զրու­ցա­կի­ցը ա­մե­րի­կաբ­նակ լրագ­րող, բնա­պահ­պան ԳԱ­ԼՈՒՍՏ ՆԱ­ՆՅԱՆՆ է: Զրույ­ցի թե­ման Հա­յաս­տա­նի դեմ սան­ձա­զերծ­ված պա­տե­րազմն է, Սփյուռ­քի ար­ձա­գան­քը, ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի հետևանք­նե­րը: Գա­լուստ Նա­նյա­նը մի կարևոր նկա­տա­ռում է ա­նում. երբ պա­տե­րազմն ա­վարտ­վի, տա­րա­ծաշր­ջա­նում առ­կախ է մնա­լու ա­հա­բե­կիչ­նե­րի խն­դի­րը. «Ես չգի­տեմ որն է նրանց նպա­տա­կը՝ ապ­րե՞լ, մա­հա­նա՞լ, սպա­նե՞լ, ոչն­չաց­նե՞լ, բայց երբ նրանք հայ­տն­վում են որևէ երկ­րում կամ տա­րա­ծաշր­ջա­նում, հե­տա­գա­յում նոր խն­դիր­ներ են ա­ռաջ բե­րում: Տա­րա­ծաշր­ջա­նի մեծ ու փոքր պե­տու­թյուն­նե­րը պետք է հաս­կա­նան սա»։

-Աշ­խար­հի տար­բեր քա­ղաք­նե­րում հա­յե­րը բո­ղո­քի ցույ­ցեր են անց­կաց­նում՝ պա­հան­ջե­լով դա­դա­րեց­նել ադր­բե­ջա­նա­թուր­քա­կան ագ­րե­սիան Ար­ցա­խի ու Հա­յաս­տա­նի դեմ։ Ի՞նչ պա­հանջ­ներ է ա­ռաջ քա­շում Ա­մե­րի­կա­յի հայ հա­մայն­քը:
-Բո­լո­րի պա­հան­ջը մեկն է, տրա­մադ­րու­թյու­նը՝ նույ­նը: Սկզ­բում պա­հան­ջում էին՝ ճշ­մար­տու­թյու­նը հրա­պա­րա­կել, ներ­կա­յաց­նել ներ­քին հան­րու­թյանն ու այ­լազ­գի­նե­րին, հե­տո իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին կոչ էին ա­նում դա­տա­պար­տել ու պատ­ժա­մի­ջոց­ներ կի­րա­ռել ագ­րե­սոր եր­կր­նե­րի նկատ­մամբ, այ­սինքն՝ Թուր­քիա­յի և Ադր­բե­ջա­նի: Ար­դեն այլ զար­գա­ցում­ներ էլ կան. պա­հան­ջում են Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը ճա­նա­չել որ­պես ան­կախ պե­տու­թյուն` մշ­տա­պես վան­կար­կե­լով՝ Artsakh is Armenia:
-Մի­ջազ­գա­յին մա­մու­լի լռու­թյու­նը ին­չո՞վ եք բա­ցատ­րում:
-Լի­նե­լով մա­մու­լի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ, կա­սեմ, որ աշ­խար­հում չկա ան­կախ լրատ­վա­մի­ջոց: Ի­րեն ան­կախ հա­մա­րող ցան­կա­ցած լրատ­վա­մի­ջոց, ե­թե ոչ տե­սա­նե­լի, ա­պա ան­տե­սա­նե­լի խո­ղո­վակ­նե­րով է սն­վում: Դրանց թվում են նաև հա­մաշ­խար­հա­յին լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը՝ CNN, BBC, NBC և այդ­պես շա­րու­նակ: Այս­տեղ կա­րե­լի է հի­շել հայտ­նի դարձ­ված­քը. «Ով վճա­րում է, նա էլ պատ­վի­րում է ե­րաժշ­տու­թյու­նը»: ԱՄՆ-ի գրե­թե բո­լոր նա­հանգ­նե­րում, և այն նա­հանգ­նե­րում, որ­տեղ հա­յե­րը մեծ տո­կոս են կազ­մում՝ Մա­սա­չու­սեթս, Կա­լի­ֆոռ­նիա, և այլն, բուռն ու ինք­նա­բուխ ցույ­ցեր են, և հենց այդ բո­ղո­քի ակ­ցիա­նե­րով կա­րո­ղա­ցանք ստի­պել, որ ա­մե­րի­կյան լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը անդ­րա­դառ­նան հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան պա­տե­րազ­մին: Իմ դի­տարկ­մամբ՝ պատ­ճառ­նե­րից մեկն էլ ա­ռա­ջի­կա­յում սպաս­վող նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թյուն­ներն են, հաս­կա­նում են, որ պետք չէ սրել ի­րադ­րու­թյու­նը, և որ հայ հա­մայն­քը ա­մե­նա­կազ­մա­կերպ­ված հա­մայ­նք­նե­րից է: Ի դեպ, ա­ռա­վել ակ­տիվ են ան­ցյալ դա­րի 90-ա­կան­նե­րից ԱՄՆ-ում հաս­տատ­ված մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը: Կան այս­տեղ հա­յեր՝ եր­րորդ, չոր­րորդ, հին­գե­րորդ սերն­դի, որ միայն հայ­կա­կան ազ­գա­նուն ու­նեն և գի­տեն միայն ի­րենց հայ լի­նե­լու մա­սին. ո՛չ լե­զու, ո՛չ ինք­նու­թյան գի­տակ­ցում: Նույ­նիսկ նրանց ֆեյս­բու­քյան լրա­հո­սից է երևում, որ ի­րենց հա­մար մեկ է՝ ինչ է կա­տար­վում Հա­յաս­տա­նում: Ի­հար­կե, չմո­ռա­նամ նշել, որ անգ­նա­հա­տե­լի է Հայ դա­տի գրա­սե­նյա­կի աշ­խա­տան­քը, սա­կայն Ար­ցա­խի հար­ցում պետք է ա­ռա­վե­լա­գույն ջանք ներ­դր­վի, որ­պես­զի գեր­տե­րու­թյուն հա­մար­վող ԱՄՆ-ը ա­վե­լի դրա­կան մո­տե­ցում ու­նե­նա խնդ­րին՝ զու­գա­հե­ռե­լով այն շա­հե­րը, ո­րոնք առ­կա են մեծ քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ:
-Իսկ բազ­մազգ հան­րու­թյան վե­րա­բեր­մունքն ինչ­պի­սի՞ն է:
-Իմ շր­ջա­պա­տում, ով­քեր գի­տեն, որ հայ եմ, ան­հան­գս­տու­թյուն են հայտ­նում՝ սկ­սած այն պա­հից, երբ լրատ­վա­մի­ջոց­ներն անդ­րա­դար­ձան խնդ­րին: Ո­րոշ մարդ­կանց ֆիլ­մեր, հոդ­ված­ներ եմ ու­ղար­կում հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­կա­մար­տու­թյան նա­խա­պատ­մու­թյան Ցե­ղաս­պա­նու­թյան մա­սին և այլն: Ե­ղել են մար­դիկ, որ փոր­ձել են ինչ-որ բա­նով ա­ջակ­ցել և գու­մար են փո­խան­ցել «Հա­յաս­տան» հիմ­նադ­րա­մին: Բայց ա­վե­լի շատ չե­զոք են: Գի­տեք՝ ա­մե­րի­կյան հա­սա­րա­կու­թյու­նը ինչ­պի­սին է. մեկ ան­գամ կա­րող են հե­տաքր­քր­վել ու էլ չանդ­րա­դառ­նալ նույն խնդ­րին, ո­րով­հետև ի­րենց խն­դիր­ներն ու հե­տաք­րք­րու­թյուն­ներն ու­նեն: Երբ ինչ-որ երկ­րում պա­տե­րազմ կամ բնա­կան ա­ղետ է լի­նում, մենք՝ հա­յերս, ցավ ենք ապ­րում, հետևում ենք ի­րա­դար­ձու­թյա­նը, քն­նար­կում, վեր­լու­ծում, նույ­նը չի կա­րե­լի ա­սել ա­մե­րի­կյան հա­սա­րա­կու­թյան մասն:
-Ի՞նչ կա­սեք իբրև բնա­պահ­պան. պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րից տու­ժու՞մ են շր­ջա­կա մի­ջա­վայրն ու բնու­թյու­նը:
-Այս հար­ցով 2014-ից եմ հե­տաքր­քր­վել: Ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100-րդ տա­րե­լի­ցի նա­խօ­րեին միտք ծա­գեց, թե ցե­ղաս­պա­նու­թյան տա­րի­նե­րին, ա­ռա­ջին հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի հետևան­քով ինչ չա­փով է տու­ժել հայ­կա­կան բնաշ­խար­հը: Փոր­ձե­ցի հե­տաքր­քր­վել Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան թան­գա­րան-ինս­տի­տու­տի ո­րոշ մաս­նա­գետ­նե­րից, ու պարզ­վեց, որ այդ խնդ­րին առ­նչ­վող ոչ մի տե­ղե­կու­թյուն չկա: Ըն­դա­մե­նը կա­յին տե­ղե­կու­թյուն­ներ Արևմտյան Հա­յաս­տա­նի հայ­կա­կան բնա­կա­վայ­րե­րի հո­ղա­տա­րածք­նե­րի, մանր ու խո­շոր եղ­ջե­րա­վոր ա­նա­սուն­նե­րի թվի մա­սին:
2016-ին քա­ռօ­րյա պա­տե­րազ­մից հե­տո փոր­ձե­ցի պար­զել՝ ինչ կո­րուստ ենք ու­նե­ցել բնա­պահ­պա­նա­կան ա­ռու­մով, ան­գամ ա­վե­լի լայն սպեկտր էի վերց­րել, փոր­ձում էի հաս­կա­նալ նաև 1991-1994 թթ Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քում կրած բնա­պահ­պա­նա­կան վնաս­նե­րի չա­փը: Ա­պար­դյուն: Բայց ե­թե հա­կա­մար­տող եր­կր­նե­րի բնա­պահ­պա­նա­կան կամ ռազ­մա­կան գե­րա­տես­չու­թյու­ներն ու­նեն այդ տվյալ­նե­րը և չեն հրա­պա­րա­կում, այդ­պես էլ պետք է լի­նի: Ես դա ճիշտ եմ հա­մա­րում. պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ, ճիշտ է, վնաս է կրում շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րը (հո­ղա­յին շերտ, ջրա­յին պա­շար­ներ, ան­տա­ռա­յին շերտ, մթ­նո­լո­րոտ), նաև քա­ղաք­ներ, գյու­ղեր, են­թա­կա­ռուց­վածք­ներ են կոր­ծան­վում, բայց ա­ռաջ­նա­յին է մարդ­կա­յին կյան­քի պաշտ­պա­նու­թյան խն­դի­րը: Մարդ­կա­յին կյան­քը բնու­թյան բարձ­րա­գույն ար­ժեքն է:
-Ար­ցախն իր բնա­կան պա­շար­նե­րով, դիր­քով, բնաշ­խար­հով հա­կա­ռա­կոր­դի հա­մար գրա­վի՞չ է:
-Վեր­ջերս մի հոդ­ված էի գրել, որ լույս տե­սավ ԱՄՆ-ում տպագր­վող «Հայ­րե­նիք» շա­բա­թա­թեր­թում: Զրու­ցա­կիցս Ար­ցա­խի նա­խա­գա­հի ար­տա­քին հար­ցե­րով խոր­հր­դա­կան Դա­վիթ Բա­բա­յանն էր: Հղում ա­նե­լով պա­րոն Բա­բա­յա­նի խոս­քին՝ կա­րող եմ նշել, որ Ադր­բե­ջա­նը հա­տուկ ու­շադ­րու­թյուն է դարձ­նում ջրա­յին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը, դա նրանց հա­մար ա­ռաջ­նա­յին խն­դիր է, և այս հա­մա­տեքս­տում միշտ աչք է ու­նե­ցել Քար­վա­ճա­ռի ու Քա­շա­թա­ղի շր­ջան­նե­րի վրա: Քար­վա­ճա­ռի շր­ջա­նը ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի, այլև Ար­ցա­խի ջրա­յին դո­նորն է, հենց այս­տե­ղից են սկիզբ առ­նում Ո­րո­տա­նը և Ար­փան, Թար­թառն ու Խա­չե­նը: Այս­տե­ղից է սկիզբ առ­նում Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ջրա­յին պա­շար­նե­րի գրե­թե 85 տո­կո­սը: Ադր­բե­ջա­նա­կան կողմն այդ հա­վակ­նու­թյու­նը ու­նե­ցել է դե­ռեւս 1919 թվա­կա­նից, նո­րաս­տեղծ ար­հես­տա­կան երկ­րի` Ադր­բե­ջա­նի Ժո­ղովր­դա­կան Հան­րա­պե­տու­թյան այն ժա­մա­նակ­վա ղե­կա­վար­նե­րից մե­կը՝ Մահ­մեդ Է­միլ Ռա­սուլ Զա­դեն, հայ­տա­րա­րել էր հետևյա­լը. «Մենք այդ տա­րած­քը պետք է վերց­նենք, ո­րով­հետև այդ տա­րածք­նե­րում են գտն­վում ջրա­յին ռե­սուրս­նե­րի, ա­վե­լին` Ար­փա և Ո­րո­տան գե­տե­րի ա­կունք­նե­րը»: Այս ա­ռու­մով մենք պետք է շատ խե­լա­ցի լի­նենք ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեծ խա­ղում:

Զրու­ցեց Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ