«Այս­տեղ բո­լոր սահ­ման­նե­րը վե­րա­ցած են՝ մայ­րա­պետ, բուժ­քույր, բժիշկ, տնօ­րեն»

Թթի հյութ, պաշ­տետ՝ թթի կամ խա­ղո­ղի հյու­թով ու ա­ղա­ցած ըն­կույ­զով, գրե­թե նույն բա­ղադ­րու­թյամբ սու­ջուխ, այս­պես կոչ­ված՝ Արևե­լյան քաղց­րա­վե­նիք։ Ա­ռանց հա­վե­լում­նե­րի այս ա­նու­շե­ղե­նը պատ­րաստ­վում է արևա­յին տեխ­նո­լո­գիա­յով, և արևի ճա­ռա­գայթ­նե­րի ազ­դե­ցու­թյու­նից սնն­դա­նյու­թե­րի մեջ ա­ռա­ջա­նում են վի­տա­մին­ներ, հատ­կա­պես D վի­տա­մին, որն ընդ­հան­րա­պես օգ­տա­կար է, կո­րո­նա­վի­րու­սի դեպ­քում ՝ ա­ռանձ­նա­պես։ Գա­ղա­փա­րը «Հա­յաս­տա­նի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրագ­րի» հե­ղի­նակ, տեխ­նի­կա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր ՎԱՀԱՆ ՀԱ­ՄԱ­ԶԱՍ­ՊՅԱ­ՆԻՆՆ է։ Նա նշում է, որ սու­ջու­խը 5000 տար­վա պատ­մու­թյուն ու­նի մեր երկ­րում։ Երկ­րոր­դա­յին ազ­դե­ցու­թյուն­ներ չու­նի և է­ներ­գիա­յի աղ­բյուր է։ Ժո­ղովր­դա­կան բժշ­կու­թյան մեջ օգ­տա­գործ­վել է որ­պես վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան մի­ջոց։ Կարևոր ար­տադ­րանք կա­րող է լի­նել հի­վան­դա­նոց­նե­րի, բա­նա­կի հա­մար, առ­հա­սա­րակ, կա­րող է ընդգրկվել ա­ռողջ ապ­րե­լա­կեր­պի ջա­տա­գով­նե­րի սնն­դա­կար­գում։

Արևե­լյան քաղց­րա­վե­նի­քի վե­րոն­շյալ տե­սա­կա­նին գիտ­նա­կա­նը տրա­մադ­րել է Սպի­տա­կի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նին՝ բու­ժանձ­նա­կազ­մի և հի­վանդ­նե­րի շր­ջա­նում «փոր­ձար­կում» ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար։ Նշում է՝ ե­թե ար­դյուն­քը գո­հա­ցու­ցիչ լի­նի, կա­րող են ա­ռա­ջար­կել ամ­բողջ աշ­խար­հին։
Արևա­յին քաղց­րա­վե­նի­քի փոր­ձարկ­ման ար­դյունք­նե­րի, աշ­խար­հում տի­րող հա­մա­վա­րա­կա­յին ի­րա­վի­ճա­կի մա­սին զրու­ցել ենք Սպի­տա­կի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նի տնօ­րեն ՎԱՐ­ԴՈՒ­ՀԻ ՍԻ­ՍԱ­ԿՅԱ­ՆԻ հետ։ Նշենք, որ Սպի­տա­կի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նը հու­նի­սի 9-ից, կա­ռա­վա­րու­թյան ո­րոշ­մամբ, վե­րապ­րո­ֆի­լա­վոր­վել է՝ միա­նա­լով Covid-19-ի բու­ժում ի­րա­կա­նաց­նող թի­մին։ Սա­կայն շուրջ 40 հա­զար բնակ­չի սպա­սար­կող բազ­մապ­րո­ֆի­լա­յին այս կենտ­րո­նում շա­րու­նա­կում են գոր­ծել «Հա­մա­բու­ժա­րա­նը», «Շտապ օգ­նու­թյան» և «Ան­հե­տաձ­գե­լի օգ­նու­թյան» ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը։
Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նի ա­ռա­ջար­կը մեր զրու­ցա­կի­ցը հա­մա­րում է հե­տաքր­քիր, ոգևո­րիչ նաև փոր­ձա­րա­րա­կան։ «Պա­րոն Հա­մա­զաս­պյա­նը մար­դա­սեր, հայ­րե­նան­վեր անձ­նա­վո­րու­թյուն է, ա­մեն ինչ ա­նում է, որ իր գի­տա­կան ձեռք­բե­րում­նե­րը ներդ­նի ի նպաստ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան։ Ի­մա­նա­լով, որ Սպի­տա­կի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նը վե­րապ­րո­ֆի­լա­վոր­վել է, ցան­կու­թյուն հայտ­նեց իր պատ­րաս­տած բնամ­թեր­քը տրա­մադ­րե­լու կո­րո­նա­վի­րու­սով հի­վանդ­նե­րին։ Վս­տա­հեց­րեց ու հիմ­նա­վո­րեց, որ դրանք մե­ծա­պես նպաս­տում են օր­գա­նիզ­մի դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թյան բարձ­րաց­մա­նը»։ Տնօ­րենն իր հեր­թին փաս­տում է՝ այն հի­վանդ­նե­րը, որ ըն­դու­նում են նշ­ված բնամ­թեր­քը, ա­վե­լի ա­րագ են ա­պա­քին­վում։ Բու­ժանձ­նա­կազ­մի պա­րա­գա­յում նույն­պես ար­դյունքն ակն­հայտ է. հու­նի­սի 9-ից աշ­խա­տում են վտան­գա­վոր գո­տում և մինչ օրս ոչ ոք չի վա­րակ­վել։ Մեր զրու­ցա­կի­ցը հույս ու­նի, որ ոչ ա­վան­դա­կան այս պրակ­տի­կան շա­րու­նա­կա­կան կլի­նի, տա­րա­ծում կգտ­նի բժշ­կա­կան այլ կենտ­րոն­նե­րում նույն­պես։

Այլ կերպ ա­սած՝ քի­մա­կան դե­ղո­րայ­քի հետ ցան­կա­լի է ոչ ա­վան­դա­կան բուժ­ման մե­թոդ­նե­րի կի­րա­ռու­մը, տվյալ դեպ­քում՝ ա­ռողջ սնուն­դը։ Տնօ­րե­նի խոս­քով՝ Covid-19-ով վա­րակ­ված հի­վանդ­նե­րը ծա­վա­լուն քի­միա­թե­րապևտիկ բու­ժում, հզոր հա­կա­բիո­տիկ­ներ են ստա­նում, և փոր­ձը ցույց է տա­լիս՝ բու­ժու­մը՝ սնն­դա­յին հա­վե­լում­նե­րի հետ, ա­վե­լի ար­դյու­նա­վետ է, քան ա­ռանց դրա։
Ա­ռողջ ապ­րե­լա­կերպ պետք է վա­րել միշտ, բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում, ոչ թե միայն վտան­գի նա­խա­շե­մին կամ ար­դեն խնդ­րի ա­ռաջ կանգ­նե­լուց հե­տո։ Մեր զրու­ցա­կի­ցը փաս­տում է՝ այն մար­դիկ, ով­քեր ստա­ցել են և շա­րու­նա­կում են ստա­նալ ա­ռողջ սնունդ, չու­նեն քրո­նիկ հի­վան­դու­թյուն­ներ, շատ ա­վե­լի ա­րագ են ա­պա­քին­վում։

Սա­կայն բժշ­կա­կան կենտ­րո­նի ղե­կա­վա­րը ան­թույ­լատ­րե­լի է հա­մա­րում ինք­նա­բու­ժու­մը, ե­թե կան ո­րո­շա­կի ախ­տան­շան­ներ, հի­վան­դը ջեր­մում է և այլն, «որ­պես­զի բու­ժու­մը ճիշտ ըն­թա­նա, պետք է հետևել բժշ­կի ցու­ցում­նե­րին։ Վեր­ջինս կո­րո­շի՝ պե՞տք են հետա­զո­տու­թյուն­ներ. կա­րող է լի­նել լա­բո­րա­տոր, ռենտ­գեն կամ բիո­քի­մա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն։ Ի վեր­ջո, Covid-19-ից բա­ցի այլ հի­վան­դու­թյուն­ներ էլ գո­յու­թյուն ու­նեն։ Մար­դիկ սևեռ­ված են միայն այդ հի­վան­դու­թյան վրա, շատ այլ հի­վան­դու­թյուն­ներ աչ­քա­թող են ա­նում, բժշ­կի չեն դի­մում, ինչն էլ իր հեր­թին հե­տա­գա բար­դու­թյուն­նե­րի պատ­ճառ է դառ­նում»։
Անդ­րա­դառ­նա­լով մեր՝ «Այս ան­հա­ս­կա­նա­լի վի­րու­սի դեմ պայ­քա­րի ի՞նչ ձևեր են կի­րառ­վում, հետևու՞մ եք մի­ջազ­գա­յին փոր­ձին, փո­փոխ­վու՞մ են ցու­ցում­նե­րը, պայ­քա­րի ձևը, դե­ղո­րայ­քը» հար­ցե­րին, Վար­դու­հի Սի­սա­կյանն ա­սաց, որ ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյու­նը, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը, Ազ­գա­յին ինս­տի­տու­տը «Զում» ծրագ­րով պար­բե­րա­բար առ­ցանց սե­մի­նար­ներ են անց­կաց­նում, տե­ղե­կու­թյուն են հայտ­նում ոչ միայն մի­ջազ­գա­յին, այլև հա­յաս­տա­նյան փոր­ձի մա­սին, որն ինք­նին բա­վա­կա­նին մեծ է։ Ար­ձա­նագր­վել են մեծ թվով վե­րա­նա­յում­ներ, փո­փո­խու­թյուն­ներ, օ­րի­նակ, դե­ղո­րայք կա, որ ար­դեն չի կի­րառ­վում, դե­ղո­րայք կա, որ պար­տա­դիր է կի­րա­ռու­մը և այլն։
Փոր­ձե­ցինք պար­զել նաև՝ ի՞նչ տրա­մադ­րու­թյուն­ներ են տի­րում վե­րապ­րո­ֆի­լա­վոր­ված հի­վան­դանոց­նե­րում։

«Սա մի ու­րիշ աշ­խարհ է թե՛ բժշ­կի հա­մար, թե՛ հի­վանդ­նե­րի։ Հի­վանդ­նե­րը շատ տար­բեր են, նրանց հո­գե­բա­նու­թյու­նը փոխ­վում է, բժիշկ­նե­րի­նը՝ նույն­պես։ Հայ­րե­նան­վեր, աստ­վա­ծա­հա­ճո այն­պի­սի՜ ծա­ռա­յու­թյուն է ի­րա­կա­նաց­վում։ Հի­վան­դը կա­րեկ­ցանք ա­ղեր­սող աչ­քե­րով նա­յում է քեզ ու հարց­նում՝ բժշ­կու­հի ջան, սա­վանս կուղ­ղե՞ս, քթիս անց­քը չո­րա­ցել է շն­չա­ռու­թյան սար­քից, ձեթ կք­սե՞ս... Այս­տեղ բո­լոր սահ­ման­նե­րը վե­րա­ցած են՝ մայ­րա­պետ, բուժ­քույր, բժիշկ, տնօ­րեն։ Ար­վում է ա­մեն ինչ, որ հի­վանդն ի­րեն լավ զգա։ ՈՒ երբ դու տուն ես գնում, գլուխդ բար­ձին ես դնում, օրդ ամ­փո­փում, բա­վա­րար­ված ես զգում քեզ, որ կա­րո­ղա­ցել ես թե­կուզ մի տա­րեց մար­դու ժպիտ պարգևել»,- ա­սաց մեր զրու­ցա­կի­ցը, նշեց նաև՝ թեև ին­քը մաս­նա­գի­տու­թյամբ սր­տա­բան է, ան­հե­տաձ­գե­լի դեպ­քե­րի շատ է հան­դի­պել, բայց այս հի­վան­դու­թյու­նը հի­վանդ­նե­րի նե­րաշ­խարհն է փո­խում, բժիշկ­նե­րի նե­րաշ­խարհն է փո­խում։ Օ­րի­նակ է բե­րում։ Մայ­րա­պե­տը դուրս է գա­լիս հի­վան­դի սե­նյա­կից ու ա­սում՝ «Բժշ­կու­հի ջան, Բու­զան­դը հաց կե­րավ, հան­գիստ ե­ղիր»։ Բու­զան­դը խնամ­քի կենտ­րո­նից է տե­ղա­փոխ­վել, կե­րակր­ման խն­դիր ու­նի, հա­տուկ խնամք է տար­վում։ Տնօ­րենն ա­սում է՝ ես վե­րագ­տել եմ ինքս ինձ, նոր աշ­խարհ եմ բա­ցա­հայ­տել թե իմ ներ­սում, թե բու­ժաշ­խա­տող­նե­րի։ Շնոր­հա­կալ է կա­ռա­վա­րու­թյա­նը, նա­խա­րա­րու­թյա­նը, որ ի­րենց ներգ­րա­վել են հա­մա­վա­րա­կի դեմ պայ­քա­րի թի­մում։ Հու­սով է, որ պատ­վով են դուրս գա­լու վտա­ն­գա­վոր այս ի­րա­վի­ճա­կից։ Մտա­վա­խու­թյուն էլ ու­նի. ու­զում է, որ մար­դիկ սթափ­վեն, հաս­կա­նան՝ բու­ժանձ­նա­կազ­մը անս­պառ չէ, նրանք էլ ա­ռող­ջու­թյուն, զգաց­մունք­ներ ու­նեն։ Ըն­դգ­ծում է՝ զգաց­մուքներն ա­մե­նա­կարևորն են Covid-19-ի դեմ պայ­քա­րում։ «Մար­դիկ պետք է հաս­կա­նան, որ սա ծանր հի­վան­դու­թյուն է։ Պատ­կե­րաց­րեք, որ ծնո­ղին չեն ու­զում տուն տա­նել, խնդ­րում են 14 օր հի­վան­դա­նո­ցում պա­հել... վախ­ենում են վա­րակ­վե­լուց։ Իսկ հի­վանդն ու­զում է, որ ի­րեն ձեռք տաս, շո­յես, բա­րի խոս­քեր ա­սես, միայն դե­ղո­րայ­քը չէ։ Քիչ ա­ռաջ դուրս ե­կա հի­վան­դի մո­տից, ա­սաց՝ ես չգի­տեմ, Դուք ինչ դեղ եք ինձ տա­լիս, բայց Ձեր հա­յաց­քով, ձեր ժպի­տով ինձ բու­ժում եք»։

Վար­դու­հի Սի­սա­կյա­նը Սպի­տա­կի բժշ­կա­կան կենտ­րո­նի տնօ­րե­նի պաշ­տո­նը ստանձ­նել է 2019-ի նո­յեմ­բե­րից։ Մաս­նա­գի­տու­թյամբ սր­տա­բան է։ Հույս ու­նի՝ սեպ­տեմ­բե­րից ոչ միայն վար­չա­կան աշ­խա­տան­քով (որ­պես տնօ­րեն), այլև իբրև բժիշկ աշ­խա­տել Covid-19-ի դեմ բու­ժում ի­րա­կա­նաց­նող թի­մում։ Նկա­տում է ՝ պաշ­տոնն իր հա­մար մաս­նա­գի­տու­թյուն չէ։ Այս ըն­թաց­քում հաս­կա­ցել է՝ հի­վանդ­ներն ու­նեն իր կա­րի­քը։
Վե­րա­դառ­նա­լով Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նի ա­ռա­ջար­կած բուժ­ման քաղցր, ա­պա­հով ու դյու­րին ե­ղա­նա­կին, ո­րը հա­ջո­ղու­թյամբ փոր­ձարկ­վել է Սպի­տա­կի հի­վան­դա­նո­ցում, պետք է հույս հայտ­նենք, որ արևա­յին երկ­րում արևա­յին նո­րա­րա­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման մա­սին գրե­լու այլ ա­ռիթ­ներ էլ կու­նե­նանք։
Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նը ու­շագ­րավ գա­ղա­փար­նե­րի հե­ղի­նակ է։ Նա­խա­տե­սում է ՝ Հա­յաս­տա­նում և Ար­ցա­խում ստեղ­ծել արևա­յին է­ներ­գիա­յով չո­րաց­ված մր­գե­րի գոր­ծա­րան­ներ, որ­տեղ ոչ միայն արևե­լյան քաղց­րա­վե­նիք կար­տադր­վի, այլև չո­րա­ցած մր­գեր, մր­գա­յին ու բան­ջա­րե­ղե­նա­յին պա­հա­ծո։ Գիտ­նա­կա­նը վս­տա­հեց­նում է՝ հայ­կա­կան հիմ­քով և նոր տեխ­նո­լո­գիա­յով պատ­րաս­տած բարձ­րո­րակ ար­տադ­րան­քով կա­րող են դուրս գալ մի­ջազ­գա­յին շու­կա։ Տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման հա­մար այս ուղ­ղու­թյուն­նե­րը կարևոր են։

Վա­հան Հա­մա­զաս­պյա­նը հա­ճախ է ա­ռաջ քա­շում նաև Հա­յաս­տա­նի՝ արևա­յին է­ներ­գիա­յի ար­տադ­րու­թյան աշ­խար­հի կենտ­րո­նը դառ­նա­լու գա­ղա­փա­րը։ Ըստ նրա՝ Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քով անց­նում է այն­քան արև, ո­րը բա­վա­կան կլի­նի աշ­խար­հի է­ներ­գե­տիկ պա­հան­ջար­կը բա­վա­րա­րե­լու։ Ար­դյուն­քում՝ է­ներ­գե­տիկ ան­կա­խու­թյուն ձեռք կբե­րենք, տն­տե­սու­թյան ո­լոր­տում ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր բնա­գա­վառ կզար­գաց­նենք, կու­նե­նանք մա­քուր բնու­թյուն և այլն։
Ա­ռայժմ այս գա­ղա­փար­նե­րը ստ­վեր­վում են՝ չար­ժա­նա­նա­լով պե­տու­թյան ու­շադ­րու­թյա­նը։

Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ