Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Այս խառ­նաշ­փո­թը հի­շեց­նում է գլ­խա­վոր փորձ` աշ­խար­հա­կար­գը փո­խե­լու ներ­կա­յա­ցու­մից ա­ռաջ»

«Այս խառ­նաշ­փո­թը հի­շեց­նում է գլ­խա­վոր փորձ` աշ­խար­հա­կար­գը փո­խե­լու ներ­կա­յա­ցու­մից  ա­ռաջ»
22.05.2020 | 01:20
Մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ H1N1 վա­րակն էր ահ ու սար­սափ տա­րա­ծում ժո­ղովր­դի մեջ, այ­սօր` Covid 19-ը։ Վեր­ջերս ՀՀ պե­րի­նա­տո­լո­գիա­յի, ման­կա­բար­ձու­թյան և գի­նե­կո­լո­գիա­յի ինս­տի­տու­տի գի­տու­թյան գծով փոխտ­նօ­րեն, բժշ­կա­գի­տու­թյան դոկ­տոր Ար­մեն Բլ­բու­լյա­նը իր հար­ցազ­րույց­նե­րից մե­կում անդ­րա­դառ­նա­լով այս խնդ­րին, նշել էր, որ տա­րի­ներ ա­ռաջ հետևու­թյուն­ներ չար­վե­ցին։ Ի՞նչ պետք է ար­վեր և ի՞նչ պետք է ար­վի այ­սօր։ Այս և այլ հար­ցե­րի շուրջ զրու­ցե­ցինք ԱՐ­ՄԵՆ ԲԼ­ԲՈՒ­ԼՅԱ­ՆԻ հետ։
-Քվան­տա­յին ֆի­զի­կա­յի ստեղծ­ման օ­րից պարզ դար­ձավ, որ աշ­խար­հը ղե­կա­վար­վում է միկ­րո­մաս­նիկ­նե­րի գլո­բալ «փի­լի­սո­փա­յու­թյամբ», նրանց «ղե­կա­վա­րող» և «ուղ­ղոր­դող» ֆի­զի­կա­կան դաշ­տի հաս­կա­ցո­ղու­թյամբ:
Վի­րու­սը պատ­կա­նում է այն կեն­սա­բա­նա­կան դա­սին, որն իր պար­զա­գույն կա­ռուց­ված­քի շնոր­հիվ պահ­պա­նել է միայն վե­րար­տադ­րո­ղա­կան ֆունկ­ցիան և դրա հաշ­վին շատ ա­րագ վե­րար­տադր­վում և շատ ա­րագ ի­րա­գոր­ծում է բո­լոր մու­տա­ցիա­նե­րը` ա­ռա­ջաց­նե­լով նոր տա­րա­տե­սակ­ներ: Եվ այդ ա­մե­նը կա­տար­վում է կեն­դա­նի օր­գա­նիզ­մում, նրա հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի հաշ­վին: Այս­տեղ ի­րենք ի­րենց գե­րա­զան­ցել են, այս­պես կոչ­ված, ռետ­րո­վի­րուս­նե­րը, ո­րոնք ԴՆԹ-ի փո­խա­րեն, որ­պես գե­նե­տի­կա­կան մատ­րիքս, պա­րու­նա­կում են մի­ջան­կյալ ՌՆԹ: Ի մի­ջի այ­լոց, երբ հա­մե­մա­տում ենք այս եր­կու տա­րա­տե­սակ­նե­րը, վեր­ջին­ներս աչ­քի են ընկ­նում ա­ռա­վե­լա­գույն ագ­րե­սի­վու­թյամբ: Որ­պես օ­րի­նակ` ՁԻԱՀ-ը: Նման հա­կադ­րու­թյուն միկ­րո և մակ­րոստ­րուկ­տու­րա­նե­րի տի­րույ­թում մշ­տա­պես ե­ղել է և պի­տի շա­րու­նակ­վի: Հարց է ծա­գում` ինչ ա­նել:
Մենք ու­նենք միայն մեկ լու­ծում` պա­տաս­խա­նել մի­լիո­նա­վոր տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում ձևա­վոր­ված «է­կո-ստա­տուս քվո­յին», այ­լընտ­րանք մենք չու­նենք, ե­թե չենք ու­զում կի­սել դի­նո­զավ­րե­րի ճա­կա­տա­գի­րը: Զու­գա­հե­ռա­բար պետք է վե­րա­նա­յել վե­րար­տադ­րո­ղա­կան փի­լի­սո­փա­յու­թյու­նը` ա­ռաջ­նու­թյու­նը տա­լով «ա­ռողջ սե­րունդ» կար­գա­խո­սին:
Մշա­կու­թա­յին հա­մա­կար­գը պետք է փոխ­վի և դառ­նա է­կո-կուլ­տու­րա­յի բա­ղադ­րիչ մա­սը: Մարդ­կա­յին ար­ժեք­նե­րը պետք է լի­նեն հա­մա­հունչ, իսկ գի­տա­կան միտ­քը պետք է դառ­նա բնու­թյան և տիե­զեր­քի հան­ճա­րեղ ներ­դաշ­նա­կու­թյան ի­մաս­տա­բա­նու­թյու­նը հաս­կա­նա­լու և նրան հետևե­լու գոր­ծե­լա­կերպ, ոչ ա­վե­լին: Ե­թե կա­րո­ղա­նանք այս ա­մե­նը ա­պա­հո­վել, կա­պա­հո­վենք նաև մեր ներ­դաշ­նակ ա­պա­գան:
-Վա­րակ­նե­րի դեմ պայ­քա­րում Դուք կարևո­րում եք օր­գա­նիզ­մի բնա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը. այդ ուղ­ղու­թյամբ ու­նե՞ք կոնկ­րետ ա­ռա­ջարկ­ներ։
-Ինչ վե­րա­բե­րում է բժշ­կա­գի­տու­թյան ա­նե­լիք­նե­րին, ա­պա նո­րից հե­ծա­նիվ պետք չէ հնա­րել, պետք է կա­րո­ղա­նալ հաս­կա­նալ յու­րա­քան­չյուր կեն­դա­նի օր­գա­նիզ­մի «նպա­տա­կը» այս աշ­խար­հում` դա ա­դապ­տա­ցիան է այս ֆան­տաս­տիկ և ան­կա­յուն բազ­մա­զա­նու­թյան մեջ:
Մեր օր­գա­նիզ­մի գրե­թե բո­լոր հա­մա­կար­գե­րը այս տե­սան­կյու­նից կա­րե­լի է դի­տար­կել որ­պես է­լի­մի­նա­ցիոն` ինք­նու­թյու­նը ա­պա­հո­վող, այ­լա­ծին և չա­րա­ծին տար­րե­րից մաք­րող հզո­րա­գույն մե­խա­նիզմ: Այս տե­սան­կյու­նից է­լի­մի­նա­ցիոն են բո­լոր մո­լե­կու­լյար, բջ­ջա­յին, հա­մա­կար­գա­յին, նույ­նիսկ հյուս­ված­քա­յին ֆունկ­ցիո­նալ մե­խա­նիզմ­նե­րը: Կա­րող եմ բե­րել մեկ օ­րի­նակ. կյան­քի ըն­թաց­քում հա­կա­գե­նե­րի պա­շա­րու­մը յու­րա­քան­չյուր օր­գա­նիզ­մի ան­խու­սա­փե­լի «ձեռք­բե­րումն» է, հետևա­բար օր­գա­նիզ­մի ա­դապ­տա­ցիոն հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի սահ­մա­նա­փա­կումն է: Կան բազ­մա­թիվ մե­թոդ­ներ այս հա­կա­գե­նե­րից ա­զատ­վե­լու, խոս­քը, այս­պես կոչ­ված, է­լի­մի­նա­ցիոն մե­խա­նիզմ­նե­րի մա­սին է: Դրան զու­գըն­թաց` ու­նենք նաև պլազ­մա­ֆե­րե­զի հնա­րա­վո­րու­թյուն, որ­պես բժշ­կա­գի­տու­թյան ձեռք­բե­րում, դար­ձյալ է­լի­մի­նա­ցիոն մե­խա­նիզմ: Այս ա­մե­նը պետք է ա­պա­հով­վի որ­պես կան­խար­գե­լում, ոչ թե հետևանք­նե­րի լուծ­ման մե­խա­նիզմ: Նման գոր­ծե­լա­կեր­պի և կյան­քի ո­րա­կի ա­պա­հով­ման դեպ­քում մենք կա­րող ենք ա­վե­լի հան­գիստ պայ­ման­նե­րում «հան­դի­պել» նոր վի­րուս­նե­րին: Հա­ջորդ բա­ղադ­րիչ մա­սը պան­դե­միա­նե­րի ժա­մա­նակ հա­մա­ճա­րա­կա­բա­նու­թյան սկզ­բունք­ներն են: Հա­մա­ճա­րա­կա­բա­նու­թյու­նը, որ­պես գի­տու­թյուն, իր զար­գա­ցու­մը սկ­սել է դեռ Ա­վի­ցեն­նա­յի ժա­մա­նակ­նե­րից, և այ­սօր մենք ու­նենք զար­գա­ցած սկզ­բուն­քա­յին հա­մա­ճա­րա­կա­բա­նա­կան գի­տու­թյուն: Մենք` հա­յերս, պետք է հպար­տա­նանք` 20-րդ դա­րի խո­շո­րա­գույն հա­մա­ճա­րա­կա­բան­նե­րից էր ա­կա­դե­մի­կոս Հով­հան­նես Բա­րո­յա­նը. նրան է պատ­կա­նում հան­ճա­րեղ այն դրույ­թը, որ պետք չէ ոչն­չաց­նել այս կամ այն ին­ֆեկ­ցիան, պետք է սո­վո­րել այն ղե­կա­վա­րել: Սա ի­րոք հան­ճա­րեղ դրույթ է, ո­րը հաս­կա­նալն ար­դեն են­թադ­րում է խոր և լայն գի­տե­լիք` ամ­փոփ­ված փի­լի­սո­փա­յա­կան կոն­ցեպ­տուա­լիզ­մով, քան­զի կա վախ, որ առ­կա վա­րակ­նե­րի փո­խա­րեն կա­րող են գալ նո­րե­րը և ա­վե­լի վտան­գա­վոր­նե­րը:
-Ինչ­պե՞ս խու­սա­փել այս վա­րա­կից։
-Ինչ­պես խու­սա­փել վի­րու­սի հետ հան­դի­պե­լու՞ց: Դժ­բախ­տա­բար, դա հնա­րա­վոր չէ: Ա­մեն մի նոր վի­րուս սկզբ­նա­կան շր­ջա­նում ու­նի ար­տա­հայտ­ված վի­րու­լեն­տու­թյուն` հի­վան­դա­ցու­թյուն, ո­րը ժամա­նա­կի ըն­թաց­քում «բթա­նում» է և հե­տա­գա­յում դառ­նում մեր ու­ղե­կի­ցը: Այն­պես որ, ա­ռողջ ապ­րե­լա­կեր­պը, ա­ռողջ է­կո­լո­գիա­յի և մշա­կույ­թի պայ­ման­նե­րում ար­դեն ե­րաշ­խիք է վի­րուս­նե­րի ա­րագ մու­տա­ցիա­նե­րի կան­խար­գել­ման:
-Որ­քա­նո՞վ է այս վա­րա­կը վտան­գա­վոր պտ­ղի հե­տա­գա զար­գաց­ման հա­մար, կա՞ վտանգ, որ ե­րե­խան կծն­վի ա­րատ­նե­րով։
-Հղիու­թյան ըն­թաց­քի, մոր և պտ­ղի կող­մից նե­գա­տիվ ազ­դե­ցու­թյան վե­րա­բե­րյալ ա­ռայժմ չու­նենք ստույգ գի­տա­կան մո­տե­ցում: Ե­թե ճիշտ են տվյալ­նե­րը կո­րո­նա­վի­րու­սի թի­րա­խա­յին նա­խա­սի­րու­թյուն­նե­րի առն­չու­թյամբ (ազ­դում են է­րիթ­րո­ցիտ­նե­րի և T- լիմ­ֆո­ցիտ­նե­րի վրա), ա­պա կա­րող են ի հայտ գալ նոր հան­գա­մանք­ներ: Պտ­ղի վրա վի­րու­սի ազ­դե­ցու­թյու­նը հղիու­թյան ուշ շր­ջա­նում, ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, կլի­նի մի­նի­մալ, ին­չը չի կա­րե­լի ա­սել հղիու­թյան վաղ շր­ջա­նի մա­սին: Սա մի դրույթ է, ո­րը վե­րա­բե­րում է բո­լոր վի­րու­սա­յին ին­ֆեկ­ցիա­նե­րին:
-Մաս­նա­գետ­նե­րի կող­մից հն­չում են տա­րաբ­նույթ տե­սա­կետ­ներ, ան­գամ աս­վում է, որ այս վա­րա­կը բա­ցա­սա­բար է ազ­դում ա­րյան կազ­մի, գլ­խու­ղե­ղի վրա։ Կի­սու՞մ եք նման կար­ծիք­նե­րը։
-Դժ­բախ­տա­բար, հն­չեց­ված շատ դրույթ­ներ կրում են ոչ մաս­նա­գի­տա­կան, գո­վազ­դա­յին, «քա­ղա­քա­կա­նաց­ված», ոչ գի­տա­կան բնույթ: Հետևա­բար, խոր­հուրդ կտա­յի ձեռն­պահ մնալ կտ­րուկ և կա­տաստ­րո­ֆիկ եզ­րա­կա­ցու­թյուն­նե­րից: Ընդ­հան­րա­պես խոր­հուրդ կտա­յի ապ­րել բա­րու, ոչ չա­րի հո­գե­բա­նու­թյամբ: Ա­վե­լի շատ հա­վա­տա­ցեք ինք­ներդ ձեզ, ձեր ա­դապ­տա­ցիոն հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րին: Սկզ­բուն­քա­յին ա­ռու­մով կա­րող եմ թույլ տալ մի հա­մե­մա­տու­թյուն տու­բեր­կու­լյո­զի հետ, ո­րը կա­րող է ախ­տա­հա­րել պրակ­տի­կո­րեն բո­լոր օր­գան-հա­մա­կար­գե­րը` սկ­սած գլ­խու­ղե­ղից, թո­քե­րից, մինչև ոսկ­րա­յին և ա­րյան հա­մա­կար­գեր: Սա­կայն վաղ պատ­վաս­տու­մը և սո­ցիա­լա­կան է­պի­դե­միո­լո­գիան հնա­րա­վո­րու­թյուն տվե­ցին ղե­կա­վա­րե­լու այդ սար­սա­փազ­դու ին­ֆեկ­ցիան: Ա­հա թե ինչ նկա­տի ու­ներ ժա­մա­նա­կի մե­ծե­րից մե­կը` Մոսկ­վա­յի Գա­մա­լեա­յի ինս­տի­տու­տի տնօ­րեն, ա­կա­դե­մի­կոս Բա­րո­յա­նը սա ա­սե­լով:
Իսկ կո­րո­նա­վի­րու­սի շուրջ ստեղծ­ված խառ­նաշ­փո­թը հի­շեց­նում է «գլ­խա­վոր փորձ»՝ ա­վե­լի մեծ` աշ­խար­հա­կար­գը փո­խե­լու «ներ­կա­յա­ցու­մից ա­ռաջ»:
Ե­թե կա­րո­ղա­նանք ա­պա­հո­վել մեր ինք­նու­թյու­նը, կա­պա­հո­վենք վե­րա­դաս կար­գա­վի­ճա­կը, չկա­րո­ղա­նանք, կհայ­տն­վենք ստո­րա­դաս` պրի­մի­տիվ եզ­րույ­թում: Լի­նե՞լ, թե՞ չլի­նել` այս է խն­դի­րը:
Զրու­ցեց Ժաս­մեն ՎԻ­ԼՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 23071

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am