«Փաշինյանն ու իր թիմը պատերազմը որպես PR գործիք ու գովազդվելու միջոց էին դիտարկում»
20.11.2020 | 00:14
Ռազմական փորձագետ ԿԱՐԵՆ ՎՐԹԱՆԵՍՅԱՆԸ ոչ միայն Շուշիի հանձնման, այլև պատերազմական գործողությունների հետ կապված մի շարք հարցերում մութ կետեր է տեսնում: «Իրատեսի» հետ զրույցում ընդգծում է՝ շատ հարցեր դեռ երկար ժամանակ այդպես էլ չպարզաբանված կմնան: Արձանագրում է՝ թշնամին Շուշին գրոհելու համար նախատեսված տեխնիկան ու զինամթերքը նախանշած վայրեր բավական դժվարանցանելի ճանապարհներով էր հասցնում, և մեզ հասած տեսանյութերում էլ հստակ երևում է՝ ինչպես է հայկական հրետանին ոչնչացնում ադրբեջանական զինուժը: Փորձագետի համար հասկանալի չէ՝ ինչու՞ դեպի Շուշի տանող ճանապարհը, որ անցնում է անտառներով ու աշխարհագրական բարդ ռելիեֆ ունի, այդպես էլ չի արգելափակվել, հնարավոր չէ՞ր 100-200-հոգանոց ստորաբաժանում հավաքել և ուղարկել այդ ճանապարհը «կտրելու»: Ադրբեջանական բանակն այդ օրերին ինչպե՞ս կարողացավ սնուցել իր զորքը Շուշիում, պատերազմի առաջին 15 օրերին, փորձառու գեներալներին ինչու՞ մեկուսացրին ռազմական գործողություններից:
-Այդ գեներալները, երբ հասկացան, որ ամեն ինչ շատ ավելի վատ է, իրենք իրենց նախաձեռնությամբ ընդգրկվեցին տարբեր շրջանների պաշտպանության գործին, բայց ամեն ինչ արդեն կորսված էր,- հավելում է փորձագետը։- Այսօրվա իրավիճակը չէինք ունենա, եթե կառավարությունն ի սկզբանե աներ այն, ինչ սովորաբար արվում է պատերազմի ժամանակ, այն է՝ ներքին համախմբում: Բայց, հակառակ դրան, իշխանությունը շարունակում էր անազատության մեջ պահել ընդդիմադիր հայացքներ ունեցողներին, մարդկանց աշխատելու հնարավորություն չէին տալիս: ՀՀԿ-ական Արմեն Աշոտյանին, ում փոխանակ հանձնարարեին բանակցել միջազգային տարբեր կառույցների ու գործիչների հետ, ուղարկել էին Սյունիքի դիահերձարան ու փակել այնտեղ:
-Միտում տեսնու՞մ եք այդ քայլերի մեջ:
-Այսօր գործ ունենք անձնական իշխանությունն ամեն գնով պահելու փորձեր անող ու հասարակության մեջ պառակտումն էլ ավելի մեծացնող իշխանության հետ: Դասագրքային ճշմարտություն է՝ եթե թշնամին պատերազմ է սկսել, հարձակվել է, առաջին խնդիրը համախմբումը պետք է լինի: Պատերազմի առաջին իսկ օրն ընդդիմադիր բոլոր ուժերն ու կուսակցություններն իրենց աջակցությունն են հայտնել թե՛ բանակին, թե՛ պետությանը: Պետք էր լսել այդ ուժերի խորհուրդները, առաջարկներն ու վերջ տալ ներքին պառակտումներին: Իշխանական ֆեյքերը, որոնք ղեկավարվում են բոլորին հայտնի կենտրոնից, ցավոք, պատերազմի ամբողջ ընթացքում շարունակում էին ատելություն սերմանել հասարակության մեջ: Նույնը նաև հիմա են անում:
-Շուշին Ստեփանակերտից ուղիղ գծով 4-5 կմ հեռավորության վրա է: Հայտնի խոսք կա՝ ով տիրում է Շուշիին, տիրում է ամբողջ Արցախին: Փաստորեն, մեր դիրքերը, մեղմ ասած, նպաստավոր չեն:
-Ես ոչ թե նպաստավոր կամ ոչ նպաստավոր, այլ աղետալի կգնահատեի: Ըստ էության, վերադարձել ենք 1992-ի իրավիճակին: Շուշին վերահսկում է Ստեփանակերտը, հակառակորդը ծանր հրետանային միջոցներ ունի, որոնցով կարող է հանգիստ հրետակոծել Ստեփանակերտի ցանկացած կետ: Անգամ եթե չհրետակոծի էլ, կարող է վերահսկել դեպի Արցախի մայրաքաղաք տանող ճանապարհն ու քաղաքում կատարվող ամեն մի շարժ: Այս պահին Արցախի վիճակն ավելի վատ է, քան եղել է ԼՂԻՄ-ի ժամանակ: Այն ժամանակ գոնե Հադրութը հայկական էր:
-Կա՞ն ռազմական գործողություններ, որ կարող էին իրականացվել, բայց տեղի չեն ունեցել:
-Ես կարող եմ խոսել այնպիսի գործողությունների մասին, որոնք մեր զինուժը չպետք է իրականացներ: Գործող իշխանության վարկանիշը բարձրացնելու համար կործանարար, գովազդային բնույթի հակահարձակումներ, գրոհներ ու հակագրոհներ են եղել, որոնց պատճառով մեծաթիվ ուժեր ենք կորցրել: Հարավում, օրինակ, երբ պարզ դարձավ, որ թշնամին ճեղքում է իրականացրել, պետք էր դեպի բարենպաստ դիրքեր նահանջել, ուժերը կենտրոնացնել այնտեղ, որ հակառակորդը բարձրանալ չկարողանա: Այսինքն՝ պետք էր ամրացնել Ջաբրայիլի, Հադրութի դիրքերը, ինչը նորմալ կերպով չի իրականացվել: Թեև մեր զորքերի շարժը որպես տակտիկական նահանջ էր ներկայացվում, իրականում դա փախուստ էր: Թշնամուն սպառազինություն թողնելը, ճանապարհները չականապատելն ու հնարավոր ուղիները չպայթեցնելը, որով ադրբեջանցիները կարող էին տեխնիկա տեղափոխել, նորից նահանջի մասին է խոսում: Երբ իշխանափոխություն լինի, ապիկարներն էլ հեռացվեն կառավարման համակարգից, շատ լուրջ հանձնաժողով պետք է ձևավորվի՝ բացահայտելու բոլոր սխալները: Ապրիլյան պատերազմից հետո, հիշում ենք, ինչքան շահարկումներ եղան, ինչը, ի դեպ, նույնպես հասարակությունը պառակտելու միջոց էր: Բայց այդ հարցերի իրական պատասխանները մարդիկ, ի վերջո, պետք է ստանան: Եվ, առհասարակ, անկախությունից ի վեր եղած բոլոր հարցերի պատասխանները, որոնք մոռացվել կամ շահարկվել են, պետք է պատասխան ստանան: Այժմ 1990-ականներին խայտառակված մի շարք գործիչներ, «նոր կյանք» են ստացել ու մեծ-մեծ խոսում են:
-Ադրբեջանի ռազմական նշանակության օբյեկտներից որո՞նք կարող էին լինել հայկական զինուժի թիրախում, որ չեն եղել:
-Բաքու-Ջեյհան նավթամուղը, Սանղաչալի գազային հանգույցը, Եվլախի ռազմական ենթակառուցվածքները և այլն: Բայց թե ինչու մերոնք այդ քայլին չեն գնացել, չեմ կարող ասել: Դրա համար գուցե ծանրակշիռ հանգամանքներ ու պատճառաբանություններ կան, որոնց ես ծանոթ չեմ:
-Պատերազմի ընթացքում մեր և ադրբեջանական զինուժն ի՞նչ ռազմական տեխնիկա է կիրառել:
-Մեր դեպքում, բացի «Իսկանդերից» ու «ՍՈՒ-30» կործանիչներից, հակառակորդի դեպքում,՝ բացի «ՄԻԳ-29» ինքնաթիռներից ամեն ինչ օգտագործվել է: Իսկ թե զինանոցի քանի տոկոսն է կիրառվել, հնարավոր չէ ասել:
-«ՍՈՒ-30»-ների ձեռքբերումն իշխանությունները որպես պատմական իրողություն ներկայացրին: Դա՞ էլ էր սեփական վարկանիշը բարձրացնելու համար արվում:
-Շատերը քննադատում են «ՍՈՒ-30»-ների գնումը, բայց ես այդ մարդկանց թվում չեմ, ավելին, կարծում եմ՝ առնվազն 4 հատ էլ պետք է ձեռք բերենք: Հարցը կործանիչների անձնակազմ ունենալու ու նրանց պատրաստելու մեջ է: Այլ հարց է, որ հաշվի առնելով Ադրբեջանի բանակի կողմից թուրքական «Բայրաքթար» անօդաչու թռչող սարքերի ձեռքբերման փաստը՝ միայն «ՍՈՒ-30»-ներով չպետք է սահմանափակվեինք: «Բայրաքթարները» Թուրքիան առաջին անգամ 2019-ին Սիրիայում ու Լիբիայում է կիրառել, ու այդ ժամանակ արդեն պարզ էր՝ դա իրավիճակ փոխող լուրջ տեխնիկա է, ինչը պարտավոր էինք հաշվի առնել: Աշխատանք էր պետք տանել նաև հակաօդային պաշտպանության սարքեր ձեռք բերելու ուղղությամբ: Իհարկե, չգիտեմ՝ ինչ աշխատանք է տարվել, «արդյունքը», սակայն, տեսանելի է բոլորիս:
-Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանին զորք է կենտրոնացնում, սպառնալի՞ք է այն մեզ համար:
-Տարիներ շարունակ ասում էինք՝ եթե թշնամին ռազմաբազա է ստեղծում, ճանապարհներ կառուցում, հրետանին ավելի մոբիլ դարձնում, դա ոչ թե PR-ի կամ «փող լվանալու» համար է անում, այլ պատերազմի է պատրաստվում: Բարձրաձայնում էինք ռեալ սպառնալիքների մասին: Ինձ միշտ հարցնում էին՝ այս կամ այն զորավարժությամբ թշնամին ի՞նչ «մեսիջ» է հղում, պատասխանում էի՝ ցանկացած զորավարժություն, իհարկե, նաև քարոզչական ազդեցություն և «մեսիջներ» ունի, բայց դրանցով, նախ և առաջ, զորքի մարտունակությունն են բարձրացնում: Եթե հիմա հակառակորդը զորք է կուտակում, ապա այն սպառնալիք է մեզ համար, ու Հայաստանը որոշակի քայլեր պետք է իրականանցի: Ըստ իս, մանավանդ այս ծանր իրավիճակում, իշխանության ղեկին պետք է փորձառու մարդիկ լինեն: Ցավոք, այսօր չկա այնպիսի ուժ կամ առաջնորդ, որ բոլորին կմոբիլիզացնի, իր հետևից կտանի: Քաղաքական դաշտի բոլոր խաղացողների նկատմամբ տոտալ անվստահություն է, բայց գոնե կոլեգիալ հիմքերով, համատեղ ջանքերով պետք է ինչ-որ բան անել: Փաստ է, որ ներկայիս ռազմաքաղաքական ղեկավարությունն ու առաջին հերթին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ի վիճակի չեն կառավարելու երկիրը, ներկայացնելու Հայաստանի շահերը միջազգային ասպարեզում: Դա ևս մեկ անգամ ապացուցվեց նրա ստորագրած ամոթալի հայտարարությամբ, ինչի իրավական կարգավիճակը հասկանալի չէ մինչև այսօր: Մեզ շատ շտապ պետք է վերախմբավորվել ու վերականգնել այն, ինչն ավերվեց 2,5 տարում:
-Գրեթե մեկ տարի առաջ Փաշինյանը հայտարարեց, որ 1980-ականների զենքի ամոթալի էջը փակված է: Այս պատերազմի ընթացքում 80-ականների զենք կիրառվե՞լ է:
-Նիկոլ Փաշինյանը ստում էր միանգամից մի քանի կետով: Նախ՝ 80-ականների զենք ունենալու մեջ որևէ ամոթալի բան չկա, երկրորդ՝ 80-ականների էջը փակված չէ, որովհետև մեր սպառազինության մեծ մասը 60, 70 և 80-ականների արտադրանք է, ու երրորդ՝ աշխարհում չկա որևէ երկիր, որ 70 կամ 80-ականների զենք չկիրառի: Նույնիսկ ամենահարուստ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, որ աշխարհում ամենամեծ ռազմական բյուջեն ունի, կիրառում է 80-ականների սպառազինություն: Ավելին ասեմ՝ Փաշինյանի գովազդած «ՕՍԱ» հակաօդային պաշտպանության միջոցները 1970-ականների արտադրության են: Անգամ հրետանու մեջ 50, 60-ականների զենքեր կան: 80-ականների զենքի թեման դաշտ նետված փուչիկներից, կեղծ թեզերից էր: Այնպես, ինչպես «ՍՈՒ-30»-ների ուսումնամարզական թռիչքները որպես մարտական հերթապահություն ներկայացնելը, 80-ականների զենքի թեման ևս պուպուլիստական քայլ էր: Պատերազմի ամենակործանարար սխալներից մեկն էլ այն էր, որ Փաշինյանն ու իր թիմը ռազմական գործողությունները դիտարկում էին որպես PR գործիք, գովազդվելու միջոց: Թեև ռազմական դրություն էր հայտարարվել, բայց զորակոչ այդպես էլ չիրականացվեց: Ասում էին՝ կամավորագրվեք, տնից սաղավարտ ու զրահաբաճկոն բերեք, ու դրան զուգահեռ հայտարարում էին, թե սպառազինության աննախադեպ գնումներ են իրականացվել: Բա եթե գնումներ էին արվել, կամավորն ինչու՞ պետք է տնից զրահաբաճկոն տաներ ռազմաճակատ:
-Բացի այդ, հայդուկային շարժում հո չէ՞ր, կանոնավոր բանակ ունեցող երկրի քաղաքացիները կամավորական ջոկատներ ինչու՞ պիտի կազմեին:
-Միանշանակ իրավացի եք: Ժամանակակից պատերազմը, առաջին հերթին, պետական համակարգերի բախում է, բանակն այդ տարրերից մեկն է միայն: Իհարկե, առաջին հարվածը բանակի վրա է, բայց եթե կոնֆլիկտը տևում է 5-6 օրից ավելի, պետական ամբողջ համակարգը պետք է միանա, մոբիլիզացվի: Պոպուլիզմի դրսևորում էր նաև այն, երբ հայտարարվեց, որ փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանը, Ազգային ժողովի փոխխոսնակը, համայնքների ղեկավարները մեկնել են առաջնագիծ: Բոլոր այդ կառույցները շատ կոնկրետ խնդիրներ ունեին, իրենց աշխատանքն անելու փոխարեն ինչու՞ էին անիմաստ շոու անելով զբաղված: «Կամուֆլյաժներ» էին հագնում, զենք բռնում, սելֆի անում ու հրապարակում այդ լուսանկարները, թե՝ տեսեք-տեսեք, մենք ճակատում ենք: Հիմա ես հարց եմ բարձրացնում՝ այդ ջոկատներից քանի՞սն է ռազմական գործողությունների մասնակցել: Այդ մարդիկ, ըստ էության, լքել են իրենց դիրքերը, որովհետև պատերազմի ժամանակ պաշտոնյայի դիրքը ոչ թե խրամատում, այլ իր աշխատասենյակում է: Իսկ աշխատանքն այս օրերին շեշտակի է շատացել՝ փախստականների հիմնախնդիրներից սկսած զինկոմիսարիատների հետ համատեղ աշխատանքները համակարգելով վերջացրած:
Զրույցը՝ Սևակ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆԻ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
-
Ասում են… Ադրբեջանը խնդիր է դրել Արցախն ազատել հայ բնակչությունից, ստեղծել պայմաններ, որ հայերն այնտեղից գնան, ով կմնա՝ տեղահանել կամ կազմակերպել կոտորած Շատ հստակ է ծրագիրը:
-
Ասում են Ավելի քան 30000 երեխաներ և նրանց ընտանիքները Լեռնային Ղարաբաղում արդեն 8 ամիս է՝ գտնվում են շրջափակման և ավերակների մեջ։
-
Ասում են․․․ Թուրքական ցեղերը հայտնվել են 10-րդ դարում, 11-րդ դարում հասել են պատմական Հայաստանի տարածք: Այս հողի վրա հայերն ապրել են մթա 15-րդ դարից:
Տարածաշրջանային
