Բազմադարյա պատմություն ունեցողները չեն կարող հետ չնայել, որ դասեր առնեն ապագայի համար:

Լոռու մարզում գտնվող այս փոքրիկ քաղաքն իրավամբ կարելի է համարել Հայաստանի հյուսիսային դարպասները, քանզի Ախթալան ամենահյուսիսային քաղաքային բնակավայրն է: Ախթալայում ընդամենը 2300 մարդ է ապրում, բայց քաղաքն աշխարհին շատ բաներով է հայտնի: Ախթալայում է գտնվում Կովկասի ամենահին գործարանը` լեռնահարստացման կոմբինատը, որ ստեղծվել է 1763 թ.: Ախթալայի պղնձի արտադրությունը հազարամյակների պատմություն ունի:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում կործանվեց երեք կայսրություն. Ռուսական կայսրությունը, Օսմանյան կայսրությունը, Ավստրո -Հունգարական կայսրությունը:

30 հազ. քառ. կմ-ով հայրենիք, երկիրը կողոպտած և թուրքերից զինված օգնություն աղերսող «ազգային-հայրենասերների» թողած 10 հազ. քառ. կմ-ի փոխարեն:

«... Բայց այստեղ ես շեշտելու եմ մեր ազգի խստասրտությունը, այլև ամբարտավանությունը սկզբից մինչև այժմ, որ նրանք անտարբեր լինելով ճշմարտության կամ թե բնությամբ մեծամիտ և կամակոր լինելով, դիմադրում են թագավորի կամքին քրիստոնեական կրոնի վերաբերմամբ` հետևելով իրենց կանանց և հարճերի կամքին։

1889թ. Կասպից ծովով փոխադրում էր իրականացնում 1 մլն 330 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ 34 շոգենավ։ Դրանցից 7-ը պատկանում էին հայերին (Ավետյանի «Վասպուրական» և «Էվելինա», Կոլմանյանց եղբայրների ու Բունիաթյանի «Սպասատել», Փարսադանյանի «Գրիգորյան», Թումայանի «Սերյոժա», «Արշակ» և «Կոնստանտին»), որոնց բեռնատարողությունը կազմում էր 249.524 փութ (18,7%)։ Երեք ադրբեջանցիներ ունեին 6 նավ՝ 192.271 փութ բեռնատարողությամբ (14,4%)։ Նույն թվականին կային հատուկ շոգենավեր, որոնք միայն կերոսին էին տեղափոխում. դրանք 20-ն էին՝ 750 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ։ Այդ նավերից 5-ը պատկանում էին հայերին («Հայկական շոգենավային ընկերության» «Արմենյակ», Առափելյանի «Ռաֆաիլ», Թումայանի «Ադմիրալ», «Լազար», «Կոնստանտին») և ունեին 156.821 փութ (20,4%) բեռնատարողություն։

Այս լուսանկարն արվել է 1916 թ. Սիրիայում գտնվող Հորանի շրջանում: Սա բացառիկ մի տեսարան է ներկայացնում, թե ինչպես են սովի մատնված և ամիսներ շարունակ խոշտանգումների ենթարկված հայ գաղթական կանայք խմբվել սատկած ավանակի դիակի շուրջ: Լուսանկարի հեղինակը Հասան Ամջան է, ով Ջեմալ փաշայի կողմից նշանակվել էր հայ բռնագաղթյալների տեսուչ: Նա անձամբ զբաղվել է տեղահանված հայերին Սիրիայում ու Լիբանանում վերաբնակեցնելու գործով:

Документы, касающиеся Армении и хранившиеся в архиве ООН, проливают свет на исторические события: от взаимоотношений Республики Армении с Лигой Наций, поддержки мандата Армении 24 мая 1920 года президентом США Вудро Вильсоном до Декларации независимости от 28 мая 1919 года на французском языке.

Գուցե պատահական չի, որ Անիի ավերակները գտնվում են Թուրքիայում, սակայն՝ Հայաստանի անմիջապես սահմանին, որպեսզի մենք այն տեսնենք և դաս քաղենք: Անիի ավերակները իրենց մեջ խորհուրդ ունեն, որովհետև Անին կործանվել է հենց այն արատների պատճառով, որոնք հիմա ծաղկում են Հայաստանում:

Սա բացառիկ լուսանկար է` 1908 թվականի Երիտթուրքական հեղափոխության օրերից, երբ հայերը խանդավառված ազատության, հավասարության, եղբայրության կեղծ կարգախոսներով, ողջունում էին սիոնա-երիտթուրքական հեղափոխությունը։