Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Փա­րի­զ. լու­սա­ռատ ող­բեր­գու­թ­յուն

Փա­րի­զ. լու­սա­ռատ ող­բեր­գու­թ­յուն
08.05.2020 | 00:43
«Ես եր­ջան­կա­ցա տես­նե­լով Կոն­տու­րա­ջյա­նի մերձ­քա­ղա­քա­յին բնան­կա­րը։ Նրա­նում ար­տա­հայտ­ված է հազ­վա­դեպ դի­տո­ղա­կա­նու­թյան ու­նա­կու­թյուն։ Ի­րա­պես կա­րե­լի է հա­մոզ­վել (և մի քա­նի փաս­տեր դա հաս­տա­տում են), որ օ­տար­ներն ա­վե­լի են զգում փա­րի­զյան շր­ջա­կայ­քի իս­կա­կան բնույ­թը, հատ­կա­պես այն շր­ջան­նե­րի, ո­րոնք թվում է գե­ղեց­կու­թյու­նից զուրկ են»։
Կ. ՄՈՐ­ՐՈ
Ար­վես­տի տե­սա­բան
ՊԵՏ­ՐՈՍ ԿՈՆ­ՏՈՒ­ՐԱ­ՋՅԱՆ. ԿՅԱՆ­ՔԸ ՓԱ­ՐԻ­ԶՈՒՄ
Ծն­վել է 1905-ին` Ե­դե­սիա­յում (ՈՒր­ֆա)։ Հայ­րը, կոշ­կա­կար Ներ­սե­սը, մաս­նակ­ցում է ՈՒր­ֆա­յի հե­րո­սա­մար­տին և զոհ­վում է ան­հա­վա­սար կռ­վում։ Ան­կաս­կած այս դա­ժան դր­վա­գը ու­ղեկ­ցե­լու էր նրան, տաս­նա­մյա տպա­վոր­վող տղե­կին ողջ կյան­քում, մինչև կյան­քի ող­բեր­գա­կան ա­վար­տը 1956-ին, Երևա­նում։ Դա­ժան դր­վագ­նե­րը նա­խորդ դա­րաս­կզ­բին հա­յու­թյան ե­րի­տա­սարդ սերն­դի հո­գեմ­տա­կեր­պում ցա­վա­լի հուն­դեր էին ցա­նում։ Պետ­րո­սը կորց­նում է մո­րը, քույ­րե­րին և եղ­բոր` Ար­շա­կի հետ ա­պաս­տան է գտ­նում Հա­լե­պի ազ­գա­յին որ­բա­նո­ցում։ Բայց նրանց հա­յացքն ուղղ­ված էր դե­պի արևմուտք։
1923-ին եղ­բայր­նե­րը մեկ­նում են Փա­րիզ։ Պա­տա­նի Կոն­տու­րա­ջյա­նը ինք­նակ­րթ­վում է Մոն­պառ­նա­սի բո­հեմ-մի­ջա­վայ­րում, գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միա­յում, թան­գա­րան­նե­րում և նշա­նա­վոր Ֆեռ­նան Լե­ժեի ստու­դիա­յում։ Այ­նու­հետև ո­րո­նում­ներ, ձեռք­բե­րում­ներ, ճա­նա­չում Փա­րի­զում։
1930-ից Պետ­րոս Կոն­տու­րա­ջյանն ա­նընդ­մեջ մաս­նակ­ցում է նշա­նա­վոր «Աշ­նան» սա­լո­նին, ժա­մա­նակ անց ըն­տր­վում է նշյալ սա­լո­նի հիմ­նա­դիր ըն­կե­րու­թյան և նրա մր­ցու­թա­յին հանձ­նա­ժո­ղո­վի ան­դամ։ Նա ներ­փակ երևույթ չէր, հա­ճախ մաս­նակ­ցում էր «Ան­կախ­նե­րի» և «Հայ ա­զատ ար­վես­տա­գետ­նե­րի միու­թյան» պար­բե­րա­կան ցու­ցա­հան­դես­նե­րին։ Ե­րի­տա­սարդ նկա­րի­չը նկատ­վեց, գնա­հատ­վեց և սիր­վեց Ֆրան­սիա­յի խիստ գե­ղար­վես­տա­սեր և բա­վա­կա­նա­չափ քմա­հաճ մայ­րա­քա­ղա­քում։ «Ռևյու մո­դեռն» ամ­սա­գի­րը 1937-ին այս­պես բնո­րո­շեց նրա ար­վես­տը. «Նա կա­րո­ղա­նում է լրիվ թարգ­մա­նել, վե­րար­տադ­րել այն հույ­զը, որ ապ­րում է նա­տու­րա­յի առջև...»։
1939 թվա­կան։ Ֆա­շիզ­մի հաղ­թար­շավն էր, Ֆրան­սիան թևա­կո­խել էր դի­մա­կա­յու­թյան շր­ջա­փու­լը։ Հայ­տա­րար­վում է զո­րա­հա­վաք, ու շա­տե­րի հետ ֆրան­սահ­պա­տակ Պետ­րո­սը զո­րա­կոչ­վում է, մաս­նակ­ցում ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րին։ Մաս­նակ­ցում է, հաղ­թում և վե­րա­դառ­նում է, կանգ­նում նկա­րա­կա­լի ա­ռաջ։
1945 թվա­կան։ Ար­դեն ճա­նաչ­ված Կոն­տու­րա­ջյա­նը Պի­կա­սո­յի, Մա­տի­սի, Գրո­մե­րի, Ռուո­յի և այլ նշա­նա­վոր վար­պետ­նե­րի հետ մաս­նակ­ցում է «Ժա­մա­նա­կա­կից մեծ նկա­րիչ­նե­րը ռազ­մա­գե­րի­նե­րի օգ­տին» ան­նա­խա­դեպ նկա­րա­հան­դե­սին։ Նա ա­ռանց ա­վե­լորդ ճի­գե­րի և հան­կարծ կանգ­նում է մե­ծե­րի շար­քում, քա­նի որ թարգ­մա­նել և վե­րար­տադ­րել էր հույ­զը։ Հույ­զը ե՞րբ գե­րակշ­ռեց նրա ֆրան­սա­հայ­կա­կան կտավ­նե­րում։ Գու­ցե այն տա­րի­նե­րի՞ն, երբ Սոր­բո­նի հա­մալ­սա­րան էր հա­ճա­խում, մաս­նակ­ցե­լով փի­լի­սո­փա­յու­թյան և հնա­գի­տու­թյան դա­սըն­թաց­նե­րին։
ԼԵ­ՆԻ­ՆԱ­ԿԱՆ, Ե­ՐԵ­ՎԱՆ, ԱՆ­ՏԵ­ՍԱ­ՆԵ­ԼԻ ԿԱ­ԽԱ­ՂԱՆ­ՆԵՐ
1947 թվա­կան։ Աշ­խար­հաս­փյուռ հա­յու­թյան մի ստ­վար հատ­վա­ծը բռ­նում է հայ­րե­նա­դար­ձու­թյան ճա­նա­պար­հը։ Կոն­տու­րա­ջյա­նը կար­ծես թե հայ­տն­վել էր աշ­խար­հահռ­չակ­ման շե­մին։ Նա կանգ­նել էր բախ­տո­րոշ ընտ­րու­թյան խաչ­մե­րու­կում։ Կամ պետք էր շա­րու­նա­կել բուռն ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կյան­քը և հաս­նել հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­նաչ­ման (ար­վես­տա­բա­նա­կան միտ­քը բա­րե­հաճ էր նրա հան­դեպ, մե­ծե­րը գնա­հա­տում էին, մի­ջա­վայ­րը սի­րում էր նրան), կամ էլ կյան­քը շա­րու­նա­կել ե­ղեռ­նից փրկ­ված մեծ հայ­րե­նի­քի հյու­սի­սա­յին հատ­վա­ծում, որ­տեղ ապ­րում ու բար­գա­վա­ճում էր հա­յու­թյու­նը մուր­ճի ու ման­գա­ղի գա­ղա­փա­րա­կան կա­ղա­պա­րում, սա­կայն ուր լիա­բուռն ստեղ­ծա­գոր­ծում էին Սա­րյանն ու Քո­չա­րը, Ա­րա Սարգ­սյանն ու Եփ­րեմ Սա­վա­յա­նը, Կա­լենցն ու Կո­ջո­յա­նը, Շահ­վեր­դյանն ու Հա­կո­բյա­նը, շա­տե­րը։ ՀԽՍՀ մայ­րա­քա­ղաք Երևա­նը 20-րդ դա­րում Հայ­կա­կան աշ­խար­հի կեր­պար­վես­տա­յին մայ­րա­քա­ղաքն էր։ Կոն­տու­րա­ջյա­նը 42 տարե­կան էր, նկար­չի հա­մար սա և՛ ե­րի­տա­սարդ տա­րիք էր, և՛ վաս­տա­կա­շատ հա­սակ։ Նա ար­դեն կա­յա­ցած էր և, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, չվա­րա­նեց և ուղևոր­վեց դե­պի հայ­րե­նիք։
«1947 թ. սո­ցիա­լիզ­մի սի­րուն հա­մար ես հրա­ժար­վե­ցի իմ թան­կա­գին հա­րա­զատ­նե­րիցս ու մեն-մե­նակ ներ­գաղ­թե­ցի Հա­յաս­տան»,- գրել է նա։ Նա, ով երկ­րորդ ան­գամ էր կորց­նում մեր­ձա­վոր ա­րյու­նա­կից­նե­րին։ Երկ­րորդ ան­գամ` կա­մա­վոր։ ՈՒր­ֆա­յում ծն­ված, Հա­լե­պում ա­պաս­տա­նած, Փա­րի­զում էլ հա­սակ ա­ռած Կոն­տու­րա­ջյա­նը հաս­տատ­վում է Լե­նի­նա­կա­նում։
Հետ­պա­տե­րազ­մյան Լե­նի­նա­կա­նը, ինչ խոսք, բա­րե­կե­ցու­թյան կենտ­րոն չէր։ Բայց նկա­րիչն ապ­րում էր, նե­րառ­վում էր այդ զար­մա­նա­լի քա­ղա­քի կյան­քում։ Լե­նի­նա­կա­նը Փա­րիզ չէր։ Փա­րի­զը աշ­խար­հի պեր­ճան­քի և թշ­վա­ռու­թյան խառ­նա­րանն էր։ Լե­նի­նա­կա­նը Փա­րիզ չէ՛ր, սա­կայն գե­րիչ էր իր ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյամբ, երկ­հար­կա­նի սր­բա­շատ տու­ֆով կա­ռուց­ված այս հի­նա­վուրց քա­ղա­քում վեր էին խո­յա­նում նշա­նա­վոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րը։ Քա­ղա­քը շն­չում էր ար­հեստ­նե­րով, թատ­րո­նով և ար­վես­տով։ Քա­ղա­քը նաև կեր­պար­վես­տա­յին էր։ Լե­նի­նա­կա­նը տա­ղանդ­նե­րի հան­գր­վան էր։ Սրամ­տու­թյուն­նե­րի, հմուտ վար­պետ-ար­հես­տա­վոր­նե­րի, ար­վես­տի ու գի­տու­թյան, թատ­րո­նի և ե­րաժշ­տու­թյան նշա­նա­վոր­նե­րը հան­դի­պում էին գրե­թե ա­մեն քայ­լա­փո­խի։
Դժ­վար է ա­սել, Կոն­տու­րա­ջյա­նը դյու­րու­թյա՞մբ մեր­վեց նոր ի­րա­վի­ճակ­նե­րին։ Պա­տե­րազ­մի դա­ժան կնի­քը խա­րա­նել էր հան­րա­պե­տու­թյան կյան­քը, և ծանր կո­րուստ­ների վիշ­տը սր­տում ան­թե­ղած և սո­ցիա­լա­կան բե­ռի տակ ու­սե­րը դեռևս չուղ­ղած խոր­հր­դա­հա­յու­թյունն այս­պես թե այն­պես գր­կա­բաց չըն­դու­նեց հայ­րե­նա­դարձ­ված եղ­բայր­նե­րին։ Սա­կայն նա նկա­րում էր, ո­րո­նում և գտ­նում էր։ Կոն­տու­րա­ջյա­նի էու­թյու­նը նկար­չա­կան էր, նա պի­տի նկա­րեր, ստեղ­ծեր չք­նաղ գոր­ծեր, ի­րեն շնոր­հա­ծի չա­փով լրաց­ներ այն բա­ցը, որն առ­կա էր 20-րդ դա­րի ա­ռա­ջին կե­սի հայ բազ­մա­շերտ կեր­պար­վես­տում։
1956 թվա­կան։ Կոն­տու­րա­ջյա­նի «Սևան» և «Ա­րաբ­կիր» կտավ­նե­րը ցու­ցադր­վում են Մոսկ­վա­յում, հայ ար­վես­տի տաս­նօ­րյա­կի օ­րե­րին, նաև վե­րատպ­վում են հա­մա­միու­թե­նա­կան մա­մու­լում։
Նա մե­նա­կյաց չէ՛ր։ Բնան­կա­րում էր եր­կի­րը Երևա­նում, Սևա­նում, Ծաղ­կա­ձո­րում, Ա­րա­յի լե­ռան ստո­րո­տում։
1950-ին նա վրձ­նեց իր հա­յաս­տա­նյան շր­ջա­նի լա­վա­գույն կտավ­նե­րից մե­կը. «Ամ­պա­մած օր։ Սևան»։ Սա զար­մա­նա­լի Սևա­նա լիճ է և զար­մա­նա­լի ամ­պա­մա­ծու­թյուն։ Որ­քա՜ն թա­խիծ կա այս­տեղ, ուր կար­ծես թե թախ­ծե­լու կա­րիք չկա, լի­ճը, լու­սա­վոր­ված արևի վեր­ջին ցոլ­քե­րով, ինք­նա­բավ հան­դար­տու­թյան մեջ է։ ՈՒ թվում է, թե այս Սևա­նը նա պատ­կե­րել է իր կյան­քի ֆրան­սիա­կան շր­ջա­նում, միայն կեր­պար­վես­տա­գե­տին հա­տուկ տե­սիլ­քա­յին ներ­հա­յե­ցո­ղու­թյամբ։ Գույ­ներն այս­տեղ հյու­սի­սա­յին են, Սևանն ա­սես Գրե­նլան­դիա­յի մի ան­հայտ ծո­վա­խորշ է։ Գու­ցե նա գա­լիք օր­վա տագ­նա՞պն էր զգում։ Թվում էր, թե հայ­րե­նի­քում գնա­հատ­ված է, բայց հո­գու խոր­քում նա դեռ Փա­րի­զում էր։ Ճա­նաչ­ված ար­վես­տա­բան Մար­տին Մի­քա­յե­լյա­նը բարձր է գնա­հա­տում Կոն­տու­րա­ջյա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան փա­րի­զյան շր­ջա­նը և մի ա­ռի­թով բնո­րո­շեց նրան այս­պես. «Նա իր ար­վես­տում նուրբ էր, ինչ­պես ֆրան­սիա­ցի և խոր ինչ­պես հայ»։
Նրա վախ­ճա­նը ա­ռեղծ­վա­ծա­յին էր և ող­բեր­գա­կան։ ՈՒ մինչ օրս պատ­ված է ան­թա­փանց վա­րա­գու­յրով։ Բայց ար­դյոք կա­րիք կա՞ բա­նա­լու վա­րա­գույ­րը։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, նա ֆրան­սա­հայ նկա­րիչ էր, քան­զի կյան­քի ա­ռա­ջին փու­լում ստեղ­ծա­գոր­ծել է ա­վե­լի ա­զատ և խոր։ «Գե­տա­փին», «Բան­վո­րա­կան թա­ղա­մաս», «Քա­րե կա­մուրջ», «Մայ­րը ման­կան հետ», «Մտո­րում­ներ» «Փո­ղո­ցում», թվար­կու­մը կա­րե­լի է շա­րու­նա­կել, քա­նի որ Կոն­տու­րա­ջյա­նը Փա­րի­զում նկա­րում էր հույ­զով, մտ­քով, մշ­տա­պես պա­րուր­ված կո­րու­սյալ հայ­րե­նի­քի լու­սա­վոր կա­րո­տա­բաղ­ձու­թյամբ։
«Իր կտավ­նե­րում ու գծան­կար­նե­րում պատ­կեր­վող օ­բյեկ­տը շատ հա­ճախ Կոն­տու­րա­ջյա­նը ներ­կա­յա­ցնում է իբրև քան­դա­կա­յին հաս­տա­տուն, դե­պի վեր նե­ղա­ցող մի ամ­բող­ջա­կան, հո­ղա­նիստ կերտ­վածք»,- այս­պես է բնո­րո­շել նրան մեկ այլ ճա­նաչ­ված ար­վես­տա­բան` Շա­հեն Խա­չատ­րյա­նը։
ՎԵՐՋ­ՆԱ­ԳԻՐ
Ան­շուշտ, Պետ­րոս Կոն­տու­րա­ջյա­նը «Կեր­պար­վես­տի Ե­րու­սա­ղեմ» երկ­րի ուխ­տա­վոր է և ան­կաս­կած ար­ժե նրա մա­սին մի ֆիլմ նկա­րա­հա­նել։ Ցան­կա­լի է գե­ղար­վես­տա­կան։ Բա­վա­կա­նա­չափ ու­շագ­րավ գե­ղար­վես­տա­կան և ազն­վա­կան երևույթ է նա։ Այս հար­ցով էլ դի­մենք մե­կե­նաս­նե­րին։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 8500

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ