Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ե­րա­զե­լը վնաս չէ ա­ռող­ջու­թ­յա­նը»

«Ե­րա­զե­լը վնաս չէ ա­ռող­ջու­թ­յա­նը»
13.09.2019 | 01:06
«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը ար­ձա­կա­գիր, թարգ­մա­նիչ, բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր ԴԻԱ­ՆԱ ՀԱՄ­ԲԱՐ­ՁՈՒ­ՄՅԱՆՆ է։
Շու­տով նա ըն­թեր­ցո­ղի դա­տին կհանձ­նի իր հեր­թա­կան ստ­վա­րա­ծա­վալ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը՝ «Կա­նաչ մար­գա­գետ­նի հմայ­քը» վե­պը՝ բաղ­կա­ցած եր­կու մա­սից:
Հե­ղի­նա­կը, իր իսկ բնո­րոշ­մամբ, այս վե­պով մուտք է գոր­ծել ժան­րա­յին նոր տի­րույթ. նրա այս վե­պը «ֆեն­թը­զի» ժան­րին է պատ­կա­նում, թեև ըստ Դիա­նա Համ­բար­ձու­մյա­նի՝ այն չա­փա­զանց «հո­ղոտ» է:
Գրո­ղի այս նոր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան և այլ թե­մա­նե­րի շուրջ է մեր զրույ­ցը:
Բնա­կա­նա­բար, այս օ­րե­րին ծա­վալ­վող որևէ զրույ­ցի շր­ջա­նակ­նե­րից հնա­րա­վոր չէ բաց թող­նել մեր հան­րա­պե­տու­թյան ողջ բնակ­չու­թյանն ան­հան­գիստ տա­րու­բե­րում­նե­րի մեջ պա­հող Ա­մուլ­սա­րի թե­ման, մա­նա­վանդ որ Դիա­նա Համ­բար­ձու­մյանն իր կյան­քի զգա­լի մի հատ­ված ապ­րել է՝ հան­քար­դյու­նա­բե­րու­թյան ա­ղե­տա­լի ի­րո­ղու­թյու­նը սե­փա­կան մաշ­կի վրա զգա­լով:
Ծնուն­դով թիֆ­լիս­ցի գրողն իր ման­կու­թյունն ու պա­տա­նե­կու­թյունն անց­կաց­րել է Քա­ջա­րա­նում: Ո՞վ, ե­թե ոչ նա՝ մտա­վո­րա­կա­նի իր ի­մաստ­նու­թյամբ և գրո­ղի մար­գա­րեա­նա­լու բնա­տուր ձիր­քով, կա­րող է նա­խան­շել այն հետևանք­նե­րը, ո­րոնց կհան­գեց­նի մի նոր հան­քի շա­հա­գոր­ծու­մը մեր բռա­չափ մա­սունք-հայ­րե­նի­քում:
Ինչ­պես և են­թադր­վում է գրին նվիր­ված և գրա­կա­նու­թյա­նը ծա­ռա­յե­լու ա­ռա­քե­լու­թյու­նը կեն­սա­կերպ դարձ­րած յու­րա­քան­չյու­րի դեպ­քում, Դիա­նա Համ­բար­ձու­մյա­նը մեր հար­ցե­րին պա­տաս­խա­նե­լիս նա­խընտ­րել է ա­պա­վի­նել իր իսկ գրա­կա­նու­թյա­նը՝ օ­րախն­դիր հար­ցե­րի պա­տաս­խան­նե­րը շա­րադ­րե­լով գե­ղար­վես­տա­կան գոր­ծե­րից ար­ված դի­պուկ մեջ­բե­րում­նե­րով: Ի դեպ, այդ մեջ­բե­րում­ներն ինչ­պես ըն­թեր­ցո­ղին ծա­նոթ եր­կե­րից են, այն­պես էլ դեռ ան­տիպ «Կա­նաչ մար­գա­գետ­նի հմայ­քը» վե­պից: Ա­սել է՝ «Ի­րա­տե­սի» ըն­թեր­ցողն ու­նի ա­պա­գա վե­պի «շն­չա­ռու­թյու­նը» կան­խա­վա­յե­լե­լու բա­ցա­ռիկ հնա­րա­վո­րու­թյուն:
-Տի­կի՛ն Դիա­նա, սո­վո­րա­բար գրող­ներն սկ­սում են բա­նաս­տեղ­ծու­թյամբ, ա­պա անց­նում ար­ձա­կի: Ձեզ մոտ հա­կա­ռակ գրա­կան ըն­թացք է այս ա­ռու­մով: Բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը կա­րո՞ղ է մի օր գե­րիշ­խող դառ­նալ Դիա­նա Համ­բար­ձու­մյա­նի գրա­կա­նու­թյան մեջ:
-Լավ ա­սա­ցիք՝ «սո­վո­րա­բար», բայց ես «ան­սո­վո­րի» կողմ­նա­կից եմ, թե­պետ ար­ձա­կից բա­նաս­տեղ­ծու­թյան անց­նելն այն­քան էլ ար­տա­սո­վոր բան չեմ հա­մա­րում, քա­նի որ ար­ձակն ինձ հա­մար նույն բա­նաս­տեղ­ծու­թյունն է՝ ռիթ­մով, ե­րաժշ­տա­կա­նու­թյամբ, մե­ղե­դայ­նու­թյամբ, հն­չե­րան­գով, շեշ­տադ­րու­թյամբ, ե­թե­րայ­նու­թյամբ, բա­նաս­տեղ­ծա­կան փի­լի­սո­փա­յու­թյամբ, վե­րա­ցա­կա­նու­թյամբ, երևա­կա­յու­թյան թռիչ­քով, միայն թե ար­ձա­կում նվա­գախմ­բա­յին ու երգ­չախմ­բա­յին կա­տա­րում­ներն ա­վե­լի ծա­վա­լուն են, տա­րա­ծա­կան ու ա­վե­լի ժա­մա­նա­կա­տար՝ պատ­մե­լու, նկա­րագ­րե­լու, զրույ­ցի հաշ­վին։ Մի խոս­քով բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը գր­վում է սի­րե­լու, ա­տե­լու, ե­րե­խա ծնե­լու և պա­տե­րազ­մե­լու ա­րանք­նե­րում, իսկ ար­ձա­կը՝ սի­րե­լու, ա­տե­լու, ե­րե­խա ծնե­լու և պա­տե­րազ­մե­լու ըն­թաց­քում։ Բայց այս­քանն ա­սա­ցի, որ բա­նաս­տեղ­ծու­թյան «գե­րիշ­խե­լու» մա­սին հար­ցին պա­տաս­խա­նեմ՝ ո՛չ, քա­նի որ ես «հա­վա­տա­րիմ լի­նե­լու» պա­խա­րա­կե­լի սո­վո­րու­թյուն ու­նեմ, հատ­կա­պես, երբ ան­հա­վա­տա­րիմ լի­նե­լու ո՛չ ա­ռիթ կա, ո՛չ էլ պատ­ճառ։
-Այ­սինքն՝ ա­ռայժմ գե­րակշ­ռող է հա­վա­տար­մու­թյունն ար­ձա­կի՞ն:
-Ա­յո՛: Ար­ձա­կը օվ­կիա­նո­սում մեն-մե­նակ լող տա­լու նման վտան­գա­վոր, գայ­թակ­ղիչ ու թա­քուն հմայք­նե­րով լի, Է­վե­րես­տի գա­գա­թը բարձ­րա­նա­լու և իջ­նե­լու չափ հու­սա­հա­տեց­նող, մեռ­նե­լու պես ան­ցան­կա­լի և ան­խու­սա­փե­լի գործ է, ո­րին չտր­վելն ար­դեն ուշ է ինձ հա­մար։ Բայց նաև խոս­տո­վա­նեմ. ե­թե մի օր բա­նաս­տեղ­ծու­թյան «չար ո­գին» ինձ այն­քան դի­վո­տի, որ ես այլևս ի վի­ճա­կի չլի­նեմ պա­տաս­խա­նա­տու լի­նե­լու իմ «ա­րարք­նե­րի» հա­մար, ա­պա գու­ցե քմ­ծի­ծա­ղով մրթմր­թամ քթիս տակ. «Եր­բեք մի ա­սա՝ եր­բեք»։ Կապ­րենք, կտես­նենք։ Կամ էլ՝ կգ­րեմ, կերևա։ Գո­նե հի­մա` այ­սօր, պայ­մա­նա­կա­նո­րեն «ֆեն­թը­զի» ժան­րին պատ­կա­նող վեպ եմ գրում։ Սրա մա­սին մի քիչ ա­վե­լին ա­սեմ, մի բան, որ վեր­ջերս հա­ճախ եմ ա­նում. կու­զեի այս վե­պի մա­սին նաև հա­տուկ պատ­մել «Ի­րա­տե­սի» ըն­թեր­ցող­նե­րին։ Հա­մա­րյա ա­վար­տում եմ «Կա­նաչ մար­գա­գետ­նի հմայ­քը» վե­պիս երկ­րորդ գիր­քը, որն ա­ռա­ջին գր­քի հե­տըն­թաց ար­տա­պատ­կերն է՝ պա­րու­նակ­նե­րի հա­կընդ­դեմ հա­րա­հո­սով։ Այս վե­պը յու­րա­տե­սակ փոր­ձա­քար է ինձ հա­մար ո՛չ միայն այն ա­ռու­մով, որ եր­կու տաս­նյա­կից ա­վե­լի պատմ­վածք­նե­րից, եր­կու վի­պա­կից, ե­րեք վե­պից հե­տո ա­ռա­ջին ան­գամ մտել եմ բո­լո­րո­վին «նոր, ան­ծա­նոթ և խորթ» մի աշ­խարհ, ո­րի ա­նու­նը «ֆեն­թը­զի» է, թե­պետ, նույ­նիսկ այդ ժան­րի «մո­գե­րը», երբ գրում էին ի­րենց ա­ռա­ջին գոր­ծե­րը, վս­տա­հա­բար, նմա­նա­տիպ ապ­րում­ներ են ու­նե­ցել, քա­նի որ ժան­րի միայն ան­վա­նու­մը՝ «սոսկ երևա­կա­յա­ծին» (թարգ­մա­նե­լու ճիգ ա­նե­լիս սա իմ մո­գո­նած եզրն է հա­յե­րեն), ար­դեն բա­վա­կան է, որ սարս­ռաս անհ­նա­րի­նու­թյան առջև, ինչ­պես որ, ընդ­հան­րա­պես, ողջ գրա­կա­նու­թյունն է անհ­նա­րի­նու­թյան հաղ­թա­հար­ման ջանք, այլև այն ա­ռու­մով, որ ման­րա­մաս­նո­րեն ծա­նո­թա­նա­լով այս ժան­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին, «օ­րենք­նե­րին և կա­նոն­նե­րին», փոր­ձել եմ «չեն­թարկ­վել» դրանց՝ իմ օ­րի­նա­զան­ցու­թյունն ար­դա­րաց­նե­լով նոր բան ստեղ­ծե­լու ոչ այն­քան հա­վակ­նոտ, որ­քան սր­տոտ ցան­կու­թյամբ։ Երբ այս ա­մե­նի մա­սին խո­սում էի Գուր­գեն Խան­ջյա­նի հետ և ան­հան­գս­տու­թյունս չթաքց­նե­լով՝ ա­սա­ցի. «Ես շատ հող եմ, էն­քան հող եմ, որ իմ «ֆեն­թը­զին» էլ է հո­ղոտ ստաց­վել», Գուր­գե­նը ի­րա­վա­րի ժպ­տաց ու ա­սաց. «Հո­ղո­տը լավ է, մեր հո­ղոտ կյան­քից մեծ «ֆեն­թը­զի» չկա»։ Սիրտս տեղն ըն­կավ։ Մի օր էլ Մես­րոպ Հա­րու­թյու­նյա­նի հետ էի խո­սում իմ էս «օ­րի­նա­զան­ցու­թյուն­նե­րի» մա­սին, Մես­րոպն էլ ի­րեն բնո­րոշ հու­մո­րով ա­սաց. «Դու նոր ժանր ես ստեղ­ծել, և այն կկոչ­վի «դիա­նը­սի»։ Ծի­ծա­ղե­ցինք, ան­ցավ-գնաց, բայց հի­մա ինչ­քան ծան­րու­թեթև եմ ա­նում, ինչ­քան գրում եմ ու ջն­ջում, հա­վա­տում եմ, որ «դիա­նը­սի» է ծն­վում։ Կա­տա­կում եմ։ Բայց դե, լուրջ խոս­քը կա­տա­կով են ա­սում։
-Ձեր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը դժ­վար են «տր­վում» թարգ­մա­նու­թյան, և Դուք ո­րո­շել եք ան­ձամբ զբաղ­վել այդ գոր­ծով: Ո՞ր եր­կից եք սկ­սե­լու:
-Հա, շատ «ցա­վոտ վեր­քի» սեղ­մե­ցիք։ Գրե­լիս ես եր­բեք չեմ մտա­ծում, որ գրածս պի­տի թարգ­ման­վի, հա­վա­նա­բար, անհ­նար է այդ­պես գրել։ Բայց երբ ես էի թարգ­մա­նում Ֆոլք­նե­րի ու Լևոն Խե­չո­յա­նի գրա­ծը, ինձ պա­տե­պատ էի տա­լիս, հեր­սո­տում էի՝ մտ­քումս էդ մարդ­կանց հետ կռիվ տա­լով. «Ա՛յ հեր օրհ­նած, բա հի­մա սա ո՞նց թարգ­մա­նեմ, հը՞, բա սա խի՞ղճ է»։ Հի­շում եմ, որ մի օր՝ «Դու­ռը թա­կում են» վե­պիս ա­ռա­ջին գլուխ­ներն անգ­լե­րեն թարգ­մա­նե­լիս, Քրիս­տի­նե Սո­ղի­կյանն ա­սաց. «Ախր, գրե­լիս մի քիչ էլ թարգ­մա­նիչ­նե­րի մա­սին մտա­ծեք, է­լի»։ Նա­յե­ցինք ի­րար ու քահ-քահ ծի­ծա­ղե­ցինք։ Ցա­վոք, ո՛չ նա, ո՛չ էլ «Փեակ­նե­րի տա­րա­բախ­տու­թյուն» վե­պիս ա­ռա­ջին հինգ գլու­խը ռու­սե­րեն թարգ­մա­նած Սո­նա Բա­բա­ջա­նյա­նը, ո՛չ էլ այդ նույն վե­պի ե­րեք գլու­խը վրա­ցե­րեն թարգ­մա­նած Ա­սյա Դար­բի­նյա­նը ա­վար­տին չհասց­րին էդ «սևա­գործ ու տա­ժա­նա­կիր» աշ­խա­տան­քը՝ հիմ­նա­կա­նում իմ գրի «դժ­վար­թարգ­մա­նե­լիու­թյան» պատ­ճա­ռով, ինչ­պես ի­րենք՝ թարգ­մա­նիչ­ներն են խոս­տո­վա­նել, ո­րը ես, ինչ մեղքս թաքց­նեմ, ըն­դու­նում և հաս­կա­նում եմ, թե­պետ իմ պատմ­վածք­նե­րը թարգ­ման­վել են 13 լեզ­վով, ու­րեմն, այդ գործն այն­քան էլ «ան­հաղ­թա­հա­րե­լի» չէ, որ­քան թվում է, մա­նա­վանդ, որ աշ­խար­հում Ֆոլք­ներ ու Ջոյս են թարգ­ման­վել, նաև՝ հա­յե­րեն։ Ինչ վե­րա­բե­րում է «այդ գոր­ծով ան­ձամբ զբաղ­վե­լուն», քա­նի որ ես «պո­լիգ­լոտ» չեմ, պարզ է, որ լա­վա­գույն դեպ­քում, ինքս իմ գրածն անգ­լե­րեն կթարգ­մա­նեմ, բայց դե, խո­չըն­դո­տող խն­դիր­ներն ա­ռայժմ այն­քան շատ են, որ ա­մե­նա­մեծ ցան­կու­թյան դեպ­քում ան­գամ մոտ ժա­մա­նակ­ներս անհ­նար է դրան անդ­րա­դառ­նալ։ Նախ, ես ոչ միայն «դժ­վար­թարգ­մա­նե­լի» եմ գրում, այլև դժ­վար եմ գրում՝ բա­ռի և՛ ու­ղիղ, և՛ ա­նուղ­ղա­կի ի­մաս­տով։ Գրե­լիս ապ­րու­մակ­ցելն ինձ հա­մար պար­տա­դիր պայ­ման է, ա­վե­լի ճիշտ՝ անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն է, պա­հանջ է, դե, ու­րեմն, պատ­կե­րաց­րեք, թե ին­չե­րի մի­ջով եմ անց­նում, մինչև գիրքն ա­վար­տում եմ։ Այն­քան եմ սպառ­վում, որ մինչև ուշ­քի եմ գա­լիս, տես­նում եմ՝ եր­կու-ե­րեք, եր­բեմն նաև չորս տա­րի է՝ ոչ մի տող չեմ գրել։ Բա­րե­բախ­տա­բար, վեր­ջին վե­պիս՝ «Փեակ­նե­րի տա­րա­բախ­տու­թյան» տպագ­րու­թյու­նից հե­տո եր­կու տա­րի է ան­ցել, ու ես շու­տով՝ մոտ եր­կու շա­բաթ հե­տո, կա­վար­տեմ նոր վեպս՝ «Կա­նաչ մար­գա­գետ­նի հմայ­քը»։ Սա ինձ հա­մար ան­նա­խա­դեպ «ա­րա­գագ­րու­թյուն» է, բայց դա դեռ չի նշա­նա­կում, թե այս մեկն ա­վե­լի «հեշտ» եմ գրել. նույն չմա­հա­վանն եմ, նույն ե­րեք էջ գրող, եր­կու էջ ջն­ջողն եմ, նույն «հա­լու­մաշ» լի­նողն եմ, դեռ մի բան էլ ա­վե­լի, քա­նի որ ինձ հա­մար նոր՝ չտ­րոր­ված կա­ծան եմ բա­ցում։ Եվ հե­տո, իմ գրածն ինձ հա­մար ա­վե­լի բարդ կլի­նի թարգ­մա­նել, քա­նի որ, կար­ծում եմ, հա­ճախ կգայ­թակղ­վեմ ու թարգ­մա­նե­լու փո­խա­րեն մի ու­րիշ ուղ­ղու­թյամբ կգ­նամ, հե­տո կպարզ­վի՝ նոր բան եմ գրել։ Բայց, միևնույն է, քա­նի որ թարգ­մա­նու­թյունն ըն­թեր­ցող­նե­րի ա­վե­լի մեծ լսա­րան ու­նե­նա­լու միակ հնա­րա­վո­րու­թյունն է, և քա­նի որ գրո­ղա­կան փա­ռա­սի­րու­թյու­նը շո­յող ա­մե­նա­տա­րած­ված՝ «Մար­գա­րեն իր գյու­ղում պա­տիվ չու­նի» ար­տա­հայ­տու­թյու­նը մար­գա­րեա­բար ճիշտ է ինչ­պես բո­լոր մահ­կա­նա­ցու­նե­րի, այն­պես էլ ինձ հա­մար, քա­նի որ ես էլ այն մո­լո­րուն կար­ծիքն ու­նեմ, որ Հա­յաս­տա­նում ինձ էլ ըստ ար­ժան­վույն կգ­նա­հա­տեն միայն այն­ժամ, երբ օ­տար­նե­րը գնա­հա­տեն ու­րիշ-ու­րիշ եր­կր­նե­րում, ու­րեմն, մի օր ան­պայ­ման ձեռ­նա­մուխ կլի­նեմ այդ «հույժ» կարևոր՝ աշ­խար­հահռ­չակ­ման գոր­ծին։ Ե­րա­զե­լը վնաս չէ ա­ռող­ջու­թյա­նը։
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 4144

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ