«Իրատեսի» հյուրը «Կաթիլ» ինդի-ֆոլկ խմբի վոկալիստ և ակուստիկ կիթառահար ՍԵՎԱԴԱ ՀԱՄԲԱՐՉՅԱՆՆ է: Խումբը բաղկացած է ազգային և ոչ ազգային գործիքներ նվագող երաժիշտներից՝ Գրիգոր Քարտաշյան (հայկական փողային գործիքներ), Գրիգոր Դավթյան (հայկական հարվածային գործիքներ), Ռոբերտ Սիմոնյան (բաս կիթառ), Արեգ Սուքիասյան (էլեկտրակիթառ): Սևադայի փոխանցմամբ՝ երկու տարվա պատմություն ունեցող խումբը չունի գեղարվեստական ղեկավար, այստեղ յուրաքանչյուրն իր ուսերին է առել այդ գործառույթը, և հինգ անհատ ծառայում են մեկ նպատակի: Նրանք նման չեն հայտնի առակի կարապին, խեցգետնին և գայլաձկանը. բոլորը նույն ուղղությամբ են շարժում սայլը:
-Սևադա, սկսենք ինդի-ֆոլկ եզրույթի մեկնաբանությունից: Ի՞նչ է այն նշանակում:
-Ինդի-ֆոլկ նշանակում է ազգագրական երաժշտության (այս դեպքում՝ հայկական ազգագրական երաժշտության) ազատ մշակում, ազատ մոտեցում այդ երաժշտությանը: Այսինքն՝ այն երաժշտական որևէ ժանրային պատկանելություն չունի, ո՛չ ռոք է, ո՛չ ջազ, ո՛չ փոփ, ո՛չ այլ բան:
-Ի՞նչ նախապատմություն ունի ինդի-ֆոլկը:
-Հայաստանում մենք առաջին ինդի-ֆոլկ խումբն ենք: Ֆոլկը մշակել են աֆրիկացի երաժիշտները, որոնք, տեղափոխվելով Նյու Յորք, ջազ ռիթմերի մեջ են ներդրել իրենց ազգային երաժշտությունը: Նաև հնդիկներն ունեն լավ հին երաժշտություն, զբաղվել են ինդի-ֆոլկ մշակումներով: Մեր մշակումները հիմնված են բացառապես ազգային երաժշտության վրա: Մեր երգացանկում կան նաև գուսանական երգեր:
-Ասում եք, թե միևնույն ուղղությամբ եք քաշում սայլը: Սայլը տեղից շարժվու՞մ է:
-Այո՛, սայլը տեղից իսկապես շարժվում է, գործունեության երկու տարվա ընթացքում բավական մեծ արձագանք ունի «Կաթիլ» խումբը:
-Արձագանքը հասել է նաև Հայաստանի սահմաններից դուրս: Ձեր համերգին ոգևորությամբ էր արձագանքում հանդիսատեսը Ստամբուլում: Ինչպե՞ս եք ձեռք բերում այդ կապերը, համերգների հրավերները:
-Մենք համերգ ունեցանք Վրաստանում՝ Թբիլիսիում: Մեկ օր անց մեկնեցինք Ստամբուլ, որտեղ ունեցանք յոթ համերգ չորս օրվա ընթացքում: Հրավերն ստացել էինք համշենահայերից՝ ի դեմս Գևորգ Մխիթարյանի, որը մեծ կապեր ունի համշենահայության հետ, ակտիվ հասարակական գործունեություն է ծավալում նրանց շրջանում՝ ի նպաստ հայապահպանությանը, ինքնությանը, արմատներին մոտ մնալուն: Մեր համերգները տեղի ունեցան Ստամբուլի Դադյան դպրոցում և Լիսեյում: Հիմնական համերգը կայացավ Դասին փողոցում գտնվող մեծ ակումբներից մեկում՝ համշենական «Վովա» խմբի հետ համատեղ: «Վովան» ղեկավարում է Հիքմեթ Աքիքեչը, որն ազգությամբ հայ է: Խումբը կատարում է հայկական երգերի շատ գեղեցիկ մշակումներ, չափազանց մոտ մնալով ավանդականին, ու ներկայացնում դրանք: Մեր համերգի հանդիսատեսը հիմնականում մուսուլմանացած համշենահայերն էին, որոնք թե՛ իրենց նկարագրով, թե՛ պարով, թե՛ խոսքով շատ հայկական էին: Ես, օրինակ, նրանց լեզուն շատ ավելի հեշտ էի ընկալում, քան պոլսահայերինը: Ես Սյունիքից եմ՝ գորիսցի, և ինձ համար համշենահայերի բարբառային բառերը հիմնականում հասկանալի էին: Երբ նրանց հարցնում ես՝ ինչ ազգից են, պատասխանում են՝ ո՛չ թուրք եմ, ո՛չ հայ եմ, համշենցի եմ: Նրանց մեջ իրենց ինքնության գիտակցումը շատ արմատացած է, այդպես են փորձում օտար միջավայրում չկորչել: Բացահայտորեն չեն կարող հայտարարել, թե հայ են, որովհետև մտածում են, որ իրենց հետ կկատարվի այն, ինչ հայերի հետ կատարվել է 1915-ին, ուստի այդպես են փորձում իրենց տեսակը պահպանել:
-Դե, վախերը միայն 1915-ից չեն գալիս, կարծում եմ: Ավելի թարմ օրինակներ ունեն աչքների առաջ՝ ի դեմս Հրանտ Դինքի, Գարո Փայլանի:
-Այո, իհարկե: Այդ պատճառով էլ իրենց կոչում են համշենցիներ և լրջորեն պահպանում սեփական մշակույթը:
-Դուք ևս արդեն զբաղվում եք համշենահայ մշակույթի պահպանմամբ, Ձեր «Կուզիմ» երգը համշենի բարբառով է: Ինչպե՞ս եք գտնում ազգագրական երգերն առհասարակ:
-«Կուզիմը» երգել եմ մինչև «Կաթիլ» խմբի ձևավորումը, երգի հեղինակն է Յուսուֆ Վայիքը: Հետո «Կաթիլը» ստեղծվեց, խմբի անդամները հավանեցին երգը, և այն մտավ մեր երգացանկ: Խմբի բոլոր անդամներն էլ զբաղվում են ազգագրական երգերով: Ես մինչև «Կաթիլի» ստեղծումը վեց տարի պարել և երգել եմ «Վարք հայոց» խմբում: Բացի այդ, «Արմինիան մյուզիք» ձայնադարանում ձայնագրվել եմ Արթուր Շահնազարյանի մոտ՝ կատարելով Կոմիտասի խազերից վերծանված նոր երգեր: Այսինքն՝ ես բավական երկար ժամանակ եմ զբաղվել հայկական ավանդական երգերով և, մինչև «Կաթիլ» խմբի ստեղծումը, արդեն անցել էի որոշակի ճանապահ: Համագործակցությունը այլ երաժիշտների հետ, որոնք նույնպես խորամուխ են եղել հայկական ավանդական երգերի և գործիքների մեջ, բավական հեշտ եղավ, որովհետև մենք միևնույն նպատակին ենք ծառայում: ՈՒ մենք նաև կարողանում ենք համագործակցել ջազ, ռոք ուղղության երաժիշտների հետ, որոնք մոտ են մեր նախընտրած երաժշտությանը:
-Նույն կերպ դուք համադրում եք հայկական ազգային նվագարանները կիթառի տարբեր տեսակների հետ:
-Այո, մենք ունենք փողային գործիքներ՝ սրինգ, բլուլ, պկու, զուռնա, պարկապզուկ, դուդուկ, հարվածային գործիքներ՝ դափ, կոպալ, տարբեր թմբուկներ: Նաև երաժշտական գործիքներն են թելադրում մեր երաժշտական ոճը:
-Այդ գործիքներից շատերը հիմա լայն կիրառություն չունեն: Ինչպե՞ս եք դրանք ձեռք բերում:
-Կան վապետներ, որոնք պատրաստում են այդ գործիքները: Գրիգոր Քարտաշյանն է նրանց շատ լավ ճանաչում և պահում նրանց հետ կապը: Իսկ հիմա արդեն մեր հարվածային գործիքներ նվագող Գրիգոր Դավթյանն է իր ձեռքով պատրաստում գործիքներ, որոնք իրենց որակով չեն զիջում փորձառու վարպետների պատրաստածներին:
-«Կաթիլը» հիմնականում ակումբային ձևաչափով է ներկայանում հանրությանը: Կա՞ նպատակ ընդլայնելու շփման հնարավորությունները:
-Մենք, բացի ակումբներից, նաև այլ մասշտաբներով ենք ելույթներ ունենում: Լինում են բացօթյա մեծ համերգներ, համերգներ տարբեր դահլիճներում: Ցանկացած լսարան մեզ համար հաճելի է: Մեր լավագույն ակումբներից մեկում՝ «ՈՒլիխանյան» ջազ ակումբում, բացառապես պրոֆեսիոնալ երաժշտություն է հնչում մշտապես: «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կարող է երբեմն հնչել անորակ երաժշտություն, իսկ «ՈՒլիխանյան» ակումբում դա բացառված է: Հայաստանյան ջազ դպրոցներից լավագույնը հենց այդ ակումբն է, որովհետև այնտեղից դուրս են եկել շատ ավելի լուրջ երաժիշտներ, քան որոշ հայտնի ուսումնական հաստատություններից: Կարևոր չէ, թե որտեղ ես ելույթ ունենում, կարևորը պրոֆեսիոնալ մոտեցումն է համերգին: Եթե երաժիշտն իր մտքի ծայրով անցկացնի, թե այս կամ այն տեղը արժանի չէ, որ ինքը լիարժեքորեն ներկայացնի իր արվեստը, նա երբեք չի կարողանա լավ ներկայանալ մեծ բեմում: Փոքր մասշտաբների մեջ կարող ես շատ ավելի մեծ էներգիա տալ ու ստանալ, քան 10000-տեղանոց դահլիճում, եթե այդտեղ չկա համապատասխան էներգետիկա: Այդ էներգետիկան մասշտաբներով, դահլիճի մեծությամբ չի պայմանավորված: Արդյունքը պայմանավորված է նվիրվածությամբ, գործին լուրջ վերաբերվելու հանգամանքներով: Մենք մեր գործունեությունն սկսել ենք «ՈՒլիխանյան» ակումբում, սակայն չենք սահմանափակվել ու մնացել այդ ակումբի շրջանակներում: Անընդհատ համերգ ունենալը, անընդհատ համերգների մեջ եփվելը սրտի աշխատանքի նման մի բան է երաժշտի, ցանկացած խմբի համար, զարկերակի բաբախյունի նման է: Փոքր համերգների ընթացքում մենք կատարելագործվում ենք, պատրաստվում մեծ համերգների, մեծ շրջագայությունների:
-Կա՞ն շրջագայությունների առաջարկներ:
-Առաջարկներ լինում են, որոնք երբեմն չեն հասնում կայացման: Հիմա պատրաստվում ենք խմբի ալբոմը թողարկելու: Դրանից հետո կդիմենք միջազգային փառատոներին և, կարծում եմ, կլինեն հրավերներ: Կամաց-կամաց շարժվում ենք առաջ:
-«Կաթիլը» երկու տարվա կենսագրություն ունի: Ձեր ասպարեզ գալը համընկել է Հայաստանում կատարված քաղաքական փոփոխությունների շրջանին: Սա խանգարե՞լ է, թե՞ նպաստել խմբի գործունեությանը:
-Երբևէ որևէ քաղաքական, որևէ իշխանական հենասյուն չենք ունեցել: Որևէ տեղից որևէ օգնություն չենք սպասել, որովհետև մեր գործունեության մեջ եղել ենք լիովին անկախ: Մեր խումբը կաթիլ է: Ինչպե՞ս է ստեղծվում կաթիլը: Երբ ջուրը օդում բաց ես թողնում, կաթիլից է սկսվում հոսքը, դա բնական պրոցես է, արհեստածին չէ: Մեր խումբը դրա նման է ստեղծվել: Որքան էլ իշխանություն փոխվի, մեր գործունեությունը նույնն է մնալու և չի դադարելու: Իշխանությունն այսօր կա, վաղը չկա: Մենք չենք մտածում, որ մեր գործունեությունը պետք է իշխանության հովանու ներքո լինի: Եթե իշխանության կողմից որևէ օգտակար բան արվի մեր խմբի համար, մենք դեմ չենք լինի, չենք հրաժարվի օգնությունից: Բայց եթե դա արվի շահադիտական նկատառումներով, կտրուկ կհրաժարվենք: Մեզանից պետք չէ որևէ բան ակնկալել, մարդկանց ակնկալիքը մենք առանց այն էլ բավարարում ենք: Իսկ իշխանական նպատակներին ծառայել, ինչ-որ քարոզարշավների մասնակցել կամ այս տեսակ բաներ անել կնշանակի, որ մենք արդեն երաժշտական խումբ չենք, այլ մի ուրիշ բան:
-Իսկ դա ընդունված երևույթ է Հայաստանում:
-Այսօրվա երիտասարդությունն ուրիշ կերպ է մոտենում այդ հարցերին: Եթե կար ժամանակ, որ բեմ դուրս գալուց առաջ պիտի ինչ-որ մարդկանց դռան շեմից հարթեիր ուղիդ, հիմա բեմ դուրս գալու համար շատ բան պետք չէ, պետք է ուղղակի լավ աշխատել: Ինչ անես ավելի, քան հայկական արժեքները ներկայացնելը: Սրանից կարևոր ի՞նչ կա: Վերջերս մի տեսահոլովակ թողարկվեց, որում Մովսես գյուղի քահանա տեր Աբելն էր, «Գաթա» բենդը, «Սասուն» ազգագրական համույթը և «Կաթիլը»: Տեսահոլովակը նվիրված էր Հացի տոնին: Հնչում էր հացին նվիրված երգ, որը կատարում էր Անդրանիկ սարկավագ Մանուկյանը: Մի հրաշք բան էր, ոչ մի ավելորդ խոսք, ոչ մի հրավերի կոչ չկար, ընդամենը ցուցադրվում էր, թե ինչպես է տեր Աբելը աշխատում, ինչպես է պատրաստում տաղավար, թոնիր, նախապատրաստում հացի թխման արարողությունը: Խոսողը ոչ թե ճարտար լեզուն էր, այլ գործը: Ակնհայտ երևում էր, թե ինչքան հզոր բան է գործը, ինչքան հզոր է մարդը, որը կարողանում է լռել ու գործ անել: Լռել կարողանալը, չխոսելը և միայն գործ անելը, կարծում եմ, մարդու ամենաուժեղ կողմերից են: Հաճախ բոլորս էլ չենք կարողանում մեր գործով ինչ-որ բանի հասնել և դիմում ենք խոսքի ուժին, բայց եթե կարողանանք մեր մտքերը, մեր դիրքորոշումը գործով արտահայտել, շատ մեծ բաների կհասնենք:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ