Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

Ամե­նա­թո­ղու­թ­յան հան­ցա­վոր պտուղ­նե­րը

Ամե­նա­թո­ղու­թ­յան հան­ցա­վոր պտուղ­նե­րը
24.03.2020 | 01:06

80-ա­կան­նե­րին դեռևս այլ երկ­րում, այլ ար­ժե­հա­մա­կար­գի պայ­ման­նե­րում էինք ապ­րում, երբ դեռ «Մար­դը մար­դուն գայլ է» բա­նաձևու­մը որ­պես գր­քա­յին բնու­թագ­րում էր ըն­կալ­վում, երբ ան­հա­տի բա­րո­յա­կան կեր­պա­րի վե­հու­թյունն ըն­դգ­ծող հաս­կա­ցու­թյուն­նե­րը կյան­քի հետ­նա­մուտք մղ­ված գա­ղա­փար­ներ չէին, երբ մե­ծին հար­գելն ա­ռա­քի­նու­թյան, դաս­տիա­րա­կու­թյան, կրթ­վա­ծու­թյան չա­փա­նիշ էր, ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ հո­գա­տա­րու­թյու­նը՝ կյան­քի նորմ։ Ա­հա այս ինչ-որ տեղ ան­գամ հով­վեր­գա­կան ժա­մա­նակ­ներն էին, երբ կայ­ծա­կի ա­րա­գու­թյամբ տա­րած­վեց հա­յաս­տա­նյան բնա­կա­վայ­րե­րից մե­կում վրեժխ­նդ­րա­կան նկա­տա­ռում­նե­րով ե­րե­խա­ներ առևան­գե­լու, այս կերպ նրանց ծնող­նե­րի հետ հաշ­վե­հար­դար տես­նե­լու լու­րը։

ՈՃ­ՐԱ­ԳՈՐ­ԾՈՒ­ԹՅԱՆ ԴԱ­ԺԱՆ ԴԵՄ­ՔԸ
Հա­սա­րա­կու­թյու­նը ցնց­ված էր չա­րա­գործ­նե­րի ա­ռանձ­նա­կի դա­ժա­նու­թյու­նից։ Ձեռք էր բարձ­րաց­վել հայ ու առ­հա­սա­րակ յու­րա­քան­չյուր ող­ջա­միտ մար­դու սր­բու­թյուն սր­բո­ցի՝ ըն­տա­նի­քի, այդ սր­բու­թյուն սր­բո­ցի գեր­սր­բու­թյան՝ ե­րե­խա­նե­րի վրա։ Հա­սա­րա­կու­թյունն այն­քան էր զար­հու­րած եղ­կե­լի փաս­տից, որ, հա­կա­ռակ օ­րեն­քի հան­դեպ ե­ղած հա­րա­բե­րա­կան վս­տա­հու­թյա­նը, ա­մե­նու­րեք ինք­նա­դա­տաս­տա­նի կո­չեր էին հն­չում։
90-ա­կան թվա­կան­նե­րը բե­րե­ցին նոր չա­փում­ներ։
Այդ թվում և ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին ըն­կա­լում­նե­րի ու կողմ­նո­րո­շում­նե­րի։
Զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վու­թյան, հա­ղոր­դակ­ցու­թյան բո­լոր հնա­րա­վոր մի­ջոց­նե­րը գի­տու­թյամբ թե ան­գի­տու­թյամբ, դի­տա­վո­րու­թյամբ թե ոչ, խո­րա­պես ըն­կալ­ված թե են­թա­գի­տակ­ցա­կա­նի մա­կար­դա­կով կա­ռա­վար­վող, օր­վա հե­րոս էին դարձ­նում տա­կան­քին, քրեա­կան են­թամ­շա­կույթ կրո­ղին, շքա­մուտ­քե­րի ու ծա­ռե­րի տակ եր­բեմ­նի պպ­զո­ղին, ու­րի­շի տու­նը թա­լա­նո­ղին, զոռ­բա­յին (թվար­կումն իր ո­րա­կում­նե­րի մեջ կա­րող եք ան­վերջ շա­րու­նա­կել), հա­սա­րա­կու­թյան ու, որ ա­ռա­վել վտան­գա­վո­րը, սար­սա­փե­լին էին, մա­տաղ սերն­դի գի­տակ­ցու­թյան մեջ լավ տղու կեր­պար էին դաս­տիա­րա­կում «բան է է­ղե՜՞լ, ա­պե՜», «հա­մար­նե­րը հա­նենք, իջ­նենք ձո­րը» այս ու սրանց նման թվա­ցյալ ան­մեղ ար­տա­հայ­տու­թյուն­նե­րը են­թա­գի­տակ­ցա­կա­նի կող­քին գի­տակ­ցու­թյուն դարձ­նե­լու ուղ­ղորդ­ված շեշ­տադ­րու­մով։
Խեղ­վում էին, ան­դառ­նա­լո­րեն խեղ­վում էին բա­րո­յա­կան բարձր ար­ժեք­նե­րը, դրանք դարձ­վում ծաղ­րի ա­ռար­կա, դեգ­րա­դաց­վում էր հա­սա­րա­կու­թյու­նը ման­կուր­տի վե­րա­ծե­լու, զոմ­բի դարձ­նե­լու հս­տակ նպա­տա­կադր­մամբ։
ՀԱ, ԲԱՆ ԵՄ ԳՏԵԼ ՈՒ ԲԱՆ ԵՄ Ա­ՍՈՒՄ
Կո­րո­նա­վի­րու­սի տագ­նապ­նե­րի մեջ ապ­րող հա­սա­րա­կու­թյան զգա­լի հատ­ված կգտն­վի, որ կա­սի՝ մեր սև սիրտ, քո... բա՜ն է գտել, բա՜ն է ա­սում։
Հա՛, բա՛ն եմ գտել ու բա՛ն եմ ա­սում, ո­րով­հետև քրեա­կան օ­րենս­գր­քի հետ սերտ ա­ղերս­ներ ու­նե­ցող «է­սօր փողս չու­ղար­կիր, մարդ ա մեռ­նե­լու», «ու­զում ե՞ս ե­րե­խե­քին ան­հան­գս­տաց­նենք» մտ­քե­րը գոր­ծո­ղու­թյան վե­րա­ծե­լու պատ­րաստ, ի­րեն օ­րեն­քից դուրս հռ­չա­կած մար­դա­կերպն ա­վե­լի քան ռեա­լու­թյում է, նույն­քան ռեալ ա­նուն-ազ­գա­նուն, նույն­քան ռեալ նախ­կին, գու­ցե և ներ­կա­յիս աշ­խա­տա­տեղ ու­նե­ցող, նույն­քան ռեալ հո­վա­նա­վո­րող­նե­րով վեր-վեր թռ­նող անձ­նա­վո­րու­թյուն, ինչն էլ ակն­հայ­տո­րեն նրան վս­տա­հա­բար թույլ է տա­լիս հայ­տա­րա­րել, որ...
Սա­կայն շատ ա­վե­լի ա­ռար­կա­յա­կան ու փաս­տարկ­ված լի­նե­լու հա­մար ե­կեք խո­սենք հղում­նե­րով, նրա խո­սակ­ցու­թյուն­նե­րից մեջ­բեր­վող վկա­յա­կո­չում­նե­րով, ո­րոնք ամ­բող­ջու­թյան մեջ գա­լու-հան­գե­լու են մտ­քին՝ ի վեր­ջո պատ­րա՞ստ ենք ի­րա­վուն­քի Հա­յաս­տան ու ի­րա­վա­կան Հա­յաս­տան կա­ռու­ցե­լու գա­ղա­փա­րին, թե՞ ան­հույս շա­րու­նա­կե­լու ենք գո­յատևել պատ­մու­թյան բա­վիղ­նե­րում՝ մեր բախտն ու ճա­կա­տա­գի­րը, մեր ե­րե­խա­նե­րի ա­պա­գան հանձ­նած մարդ­կա­յին այս թա­փո­նին։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ
Վկա­յա­բեր­վող ձայ­նագ­րում­նե­րը հատ­վա­ծա­կան են, ամ­բող­ջա­կա­նը կդր­վի թեր­թի է­լեկտ­րո­նա­յին տար­բե­րա­կում, սա­կայն ան­վե­րա­պահ հղու­մով, որ հայ­հո­յա­խո­սու­թյուն­ներ են պա­րու­նա­կում, լսե­լը18-ից ցածր տա­րի­քի մարդ­կանց ար­գել­վում է, թե­պետ հն­չեց­րած հայ­հո­յանք­նե­րը բո­լոր տա­րի­քի մարդ­կանց հա­մար էլ առն­վազն ան­հա­ճո են։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 1
Զան­գո­ղը, ով պարտք վերց­րածն է, խնդ­րում է մեր «հե­րո­սից» ի­րեն եր­կու րո­պե հան­գիստ լսել, սա­կայն վեր­ջինս ա­նընդ­հատ ընդ­մի­ջում է «ա­պեր, փո­ղը ու­ղար­կի», «ա­պեր, մարդ ա մեռ­նե­լու», «ա­պեր, վատ ա լի­նե­լու» սպառ­նա­լիք­նե­րով ու դրանք վերջ­նա­հաշ­վում «թա­գա­վո­րում» այս­պես. «...ա­պեր, ու դու 16 չէ, է, ա­վե­լի շատ բան ես տա­լու»։ 16-ը 16 հա­զար վե­րա­դարձ­նե­լիք գու­մարն է, իսկ ա­վե­լի շատ բա­նի տակ նկա­տի է առն­ված ոչ այն­քան զրու­ցակ­ցի, որ­քան նրան թանկ մե­կի կամ մի քա­նի­սի կյան­քը, ին­չը բազ­միցս հա­վաստ­վում է «ա­պեր, մարդ ա մեռ­նե­լու» ա­հա­բե­կու­մով։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 2
Խոս­քը ե­րեք տո­կոս շա­հույ­թով տր­ված 20 հա­զար դո­լա­րի ու դրա դի­մաց ձևա­կե­րպում­նե­րը սկ­սե­լու հանձ­նա­րա­րա­կա­նի մա­սին է. «Պտի ձևա­կերպ­վի, է­լի, էս բնա­կա­րա­նը։ Կամ իմ ա­նու­նով ա­ռու­ծախ պտի ար­վի, կամ պտի դա­վեր­նըստ տր­վի, նա­յի, տես»։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 3
Սկս­վում է «Ես դրան մոր­թե­լու եմ» սպառ­նա­լի­քի հն­չե­ցու­մով՝ ի լրումն դժ­գո­հե­լով տե­ղե­կան­քը ստո­րագ­րե­լուց. «Հեն ա, մնար իմ մոտ, է­նի չէր փա­կի, տու­նը կանց­ներ ինձ, է­լի»։ Շատ ա­վե­լին ձեռ­քից բաց թո­ղա­ծի ափ­սո­սանք ենք տես­նում, որ­տեղ մեր «հե­րոսն» ի­րեն նույ­նիսկ թվա­ցյալ զո­հի, տու­ժա­ծի հան­դերձ է հագց­նում։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 4
Զրու­ցակ­ցի հետ խոս­քը տա­սը հա­զար մայր գու­մա­րի ու վրան ե­րեք ամս­վա դի­մաց ե­կած վեց հա­զար դո­լա­րի մա­սին է հետևյալ շա­րու­նա­կու­թյամբ. «...ա­սա, որ դրան բան կա­նենք, փող կտանք (խոս­քը վե­րա­բե­րում է հնա­րա­վոր գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լու պատ­րաստ եր­րորդ ան­ձին), չգի­տեմ ինչ կա­նենք... ինձ էդ­քան էդ փո­ղը չի հե­տաք­րք­րում, ինչ­քան դրան պտի էդ վա­տու­թյու­նը ա­նեմ, չգի­տեմ։ Ստեղ էլ, է­րե­խե­քին էլ, ըն­դեղ էլ։ Ա­պեր, ըն­դեղ էլ է կարևոր, թող բան ա­նեն...»։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 5
Ակն­հայ­տո­րեն թիվ 4 ձայ­նագ­րու­թյան շա­րու­նա­կու­թյունն է՝ դի­մա­ցի կող­մի բա­ցատ­րու­թյամբ, որ մայր գու­մա­րը վե­րա­դարձ­նե­լու պրոբ­լեմ չկա՝ «դու չոտ­կի ստա­նում ես», սա­կայն պար­զա­բան­մամբ, որ գո­ղա­կան բա­զա­րով տո­կոս «վե­րա­դարձ­նե­լու մո­մենտն ու­րիշ է»։
Հետևում են ա­ռար­կում­նե­րի պես ո­րոշ բա­ներ, այ­նու­հետև՝ «Այ մարդ, է­նի գի­տի, որ մեկ ա ի­րեն թո­ղող չկա։ Հա՝ հա, չէ՝ չէ. դնե­լու եմ ստեղ մոր­թեմ սա­ղին» (հետևում է սե­ռա­կան բնույ­թի հայ­հո­յանք) հետևյալ շա­րու­նա­կու­թյամբ. «Մարդ էլ սպա­նեմ, ինձ է­սօր, մեկ ա, չեն կա­րա նստց­նեն ստեղ»։
Դի­մա­ցի­նը ոգևո­րող ծի­ծա­ղով է ար­ձա­գան­քում մեր ա­մե­նա­զո­րին ու ա­ռա­ջար­կում տա­սը հա­զա­րի վրա խո­րա­նալ։ Սա­կայն հան­դի­պում է ա­ռար­կու­թյան. «Է, տա­սը հա­զա­րի հա­մար ստեղ ու­րեմն ան­հան­գս­տաց­նենք է­րե­խե­քին»։
Որ­քան էլ դի­մա­ցի­նը քրեա­կան են­թամ­շա­կույ­թի կրող կամ նման ան­ձանց հետ կապ ու­նե­ցող անձ, ա­ռար­կում է, ո­րով­հետև բա­րո­յա­կա­նու­թյան ո­րո­շա­կի սահ­ման կա, ո­րից այն կողմ անց­նե­լը դա­տա­պար­տե­լի է ի­րենց հա­մար. «Չէ, ա­րա, է­րե­խե­քի հետ ինչ գործ ու­նես»։
Այս­տեղ հս­տակ ըն­դգ­ծենք՝ ի­րենց հա­մար, բայց ոչ մարդ­կա­յին կեր­պը վերջ­նա­կա­նա­պես կորց­րած մեր «հե­րո­սի»։
ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ 6
Պարտ­քի դի­մաց մայ­րա­քա­ղա­քի կենտ­րո­նում գտն­վող օ­բյեկ­տի (բա­նա­լիով, կնի­քով, փաս­տաթղ­թա­յին ձևա­կեր­պում­նե­րով) հանձ­նե­լու մա­սին է զան­գո­ղի խոս­քը, որ հա­վա­նա­բար մեր «հե­րո­սի» գութ շար­ժե­լու հա­մար հի­շեց­նում է տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում կի­լո­մետ­րե­րով տված տո­կո­սի մա­սին, սա­կայն ար­ժա­նա­նում է կտ­րուկ հա­կա­ռակ­ման։
Վաշ­խա­ռուա­կան գոր­ծու­նեու­թյան մա­սին հա­վաս­տում­ներ են։ Այդ թվում և՝ Հա­յաս­տա­նից դուրս։ Բա ո՜նց՝ մեր «հե­րո­սի» գոր­ծու­նեու­թյան դաշ­տը հա­յաս­տա­նյան սահ­ման­նե­րով չէ, որ չափ­վում է, ինչն ա­նուղ­ղա­կիո­րեն խո­սում է նրա հո­վա­նա­վոր­նե­րի կամ հո­վա­նա­վո­րի զո­րե­ղու­թյան, այդ զո­րե­ղի ներ­կա­յաց­րած կա­ռույ­ցի ազ­դե­ցու­թյան ընդ­գր­կու­նու­թյան մա­սին։ Չման­րա­մաս­նենք։
ՀԵ­ՏԱՔՐ­ՔԻՐՆ ԻՆՉ Է
Հե­տաքր­քիրն ինչ է՞։
Հե­տաքր­քիրն այն է, որ այս գոր­ծը փաս­տա­կան այլ նյու­թե­րով ու այս ձայ­նագ­րու­թյուն­նե­րով (դրանք կա­րող եք տես­նել թեր­թի է­լեկտ­րո­նա­յին տար­բե­րա­կի է­ջում) ժա­մա­նա­կին դր­վել է քն­նի­չի սե­ղա­նին, քն­նի­չից ան­ցել դա­տա­կան վա­րույթ ու... ոչ թե խոր­հր­դա­յին, այլ ար­դեն ան­կախ Հա­յաս­տա­նի «ար­դա­րա­դատ» դա­տա­րա­նի նույն­քան «ար­դա­րա­դատ» կոնկ­րետ դա­տա­վո­րի թեթև ձեռ­քով կարճ­վել... հան­ցա­կազմ չլի­նե­լու հիմ­նա­վոր­մամբ։
ՎԵՐՋ, ՈՐ ԿԱ­ՐՈՂ ԷՐ ՍԿԻԶԲ ԼԻ­ՆԵԼ
ԱՐ­ԹՈՒՐ ԾԱ­ՏՈՒ­ՐՅԱՆ կոնկ­րետ ա­նուն-ազ­գա­նունն ու­նե­ցող մեր «հե­րո­սի» մա­սին նյու­թե­րը մեր տրա­մադ­րու­թյան տակ են հայ­տն­վել մի քա­ղա­քա­ցուց, ով դրանք ու­ղեկ­ցել է կից գրու­թյամբ, ո­րում ե­ղած հղում­նե­րին այս­պես թե այն­պես անդ­րա­դար­ձել ենք վե­րը շա­րադր­վա­ծում։ Սա­կայն բո­լոր դեպ­քե­րում քա­ղա­քա­ցու նա­մա­կի նկատ­մամբ մինչև վերջ լի­նենք հար­գա­լից, ներ­կա­յաց­նենք ինչ­պես ստա­ցել ենք. «Ձայ­նագ­րու­թյու­նում առ­կա են ա­պա­ցույց­ներ, ո­րոն­ցով հիմ­նա­վոր­վում է, որ ԱԱԾ նախ­կին աշ­խա­տա­կից Ար­թուր Ծա­տու­րյա­նը տա­րի­ներ շա­րու­նակ զբաղ­վել է վաշ­խա­ռու­թյամբ, մարդ­կանց ա­հա­բե­կե­լով, սպառ­նա­լով՝ սպա­նել, վնաս հասց­նել ի­րեն գու­մար­ներ պարտք ան­ձանց և նրանց ե­րե­խա­նե­րին ու մտե­րիմ­նե­րին: Ձայ­նագ­րու­թյուն­նե­րի բո­վան­դա­կու­թյու­նից ակն­հայտ է դառ­նում, որ վեր­ջի­նը ոչ միայն հա­մա­գոր­ծակ­ցում է հան­ցա­վոր են­թամ­շա­կույ­թի տեր ան­ձանց հետ, այլ նաև ու­նի բարձ­րաս­տի­ճան հո­վա­նա­վոր­ներ ի­րա­վա­պահ մար­մին­նե­րում, ին­չից էլ վեր­ջինն իր ա­րած­նե­րի հա­մար պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նից խու­սա­փե­լու վս­տա­հու­թյուն ու­նի»։
Դժ­վար չէ նկա­տել, որ նա­մա­կում հե­ղի­նա­կի կող­մից ո­րո­շա­կի չա­սա­ծու­թյուն կա, ու դրա պատ­ճա­ռը ոչ միայն հո­գե­բա­նա­կան բնույ­թի է։ Շատ ա­վե­լի հիմ­նա­վոր պատ­ճառն ու նա­մա­կագ­րի ան­զո­րու­թյու­նը գա­լիս են պատ­կան մար­մին­նե­րի հնա­րա­վոր ան­գոր­ծու­թյու­նից, ե­ղա­ծի վրա աչք փա­կե­լու շա­հագ­րգ­ռու­թյու­նից, նրանց նկատ­մամբ ան­վս­տա­հու­թյու­նից, հա­զար ու մի այլ բա­նե­րից, ո­րոնց թվար­կու­մով մենք պար­զա­պես նյու­թը ծան­րա­բեռ­նած կլի­նենք։ Սա­կայն ի տար­բե­րու­թյուն նա­մա­կագ­րի, մենք, որ­պես լրատ­վա­մի­ջոց, կանգ­նած ենք Հա­յաս­տա­նը ի­րա­վա­կան պե­տու­թյուն կա­ռու­ցե­լուն լծ­ված­նե­րի կող­քին՝ գոր­ծին ըն­ծա­յա­բե­րե­լով մեր հա­վատն ի­րա­վուն­քի եր­կիր Հա­յաս­տա­նի հան­դեպ ու դրա հա­մար սե­ղա­նին դնե­լով պայ­քա­րե­լու, մա­քա­ռե­լու մեր պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը։
Ճիշտ հաս­կա­նանք ի­րար՝ խն­դի­րը միայն վաշ­խա­ռու­թյու­նը չէ, դրա օ­րեն­քով հե­տապն­դե­լի կամ չհե­տապն­դե­լի լի­նե­լը։ Խն­դի­րը մեր ազ­գի բա­րո­յա­կան կեր­պի հիմ­նա­սյու­նե­րից մե­կին է առ­նչ­վում, այդ հիմ­նա­սյան սր­բու­թյուն սր­բո­ցին՝ մեր ե­րե­խա­նե­րին, ո­րոնց նկատ­մամբ գոր­ծո­ղու­թյուն չէ, է, ան­գամ հան­ցա­վոր մտադ­րու­թյուն պի­տի բնում խեղ­դա­մահ ար­վի՝ ով էլ որ լի­նի դրա հե­ղի­նա­կը։
Մարկ ԽԱ­ՆՅԱՆ

Տեսանյութ

«Ես մարդ էլ սպանեմ, ինձ չեն նստեցնի»
Դիտվել է՝ 8835

Մեկնաբանություններ