«Ցեղասպանությունը հանցագործություն է, ցեղասպանությունն ուրացող երկիրը` հանցագործ»

Ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ լույս է տեսել բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բանագետ, ժողովրդագետ ՎԵՐԺԻՆԵ ՍՎԱԶԼՅԱՆԻ «Հայոց Ցեղասպանություն. Ականատես վերապրողների վկայություններ» գրքի թուրքերեն տարբերակը: Օրերս տեղի ունեցավ գրքի շնորհանդեսը՝ «Բելգե» հրատարակչության տնօրեն, Թուրքիայում մարդու իրավունքների պաշտպան ՌԱԳԸՊ ԶԱՐԱՔՈԼՈՒԻ մասնակցությամբ:
«Հայոց ցեղասպանություն. Ականատես վերապրողների վկայություններ» գիրքն ավելի վաղ լույս էր տեսել հայերեն և անգլերեն: Իր աշխատանքը Վերժինե Սվազլյանը սկսել է 1955-ին, անձնական նախաձեռնությամբ գրառել, ձայնագրել, տեսագրել և հրատարակել է պատմական Հայաստանի ավելի քան 150 տեղավայրերից բռնի տարագրված, Հայաստանում և սփյուռքում բնակություն հաստատած ականատես վերապրողների վկայությունները, պատմական բնույթի երգերը:
«Բելգեն» հրատարակել է նաև Վերժինե Սվազլյանի «Հայոց ցեղասպանությունը և հավաքական հիշողությունը» և «Հայոց ցեղասպանությունը արևմտահայոց հուշապատումներում և թուրքալեզու երգերում. «Աքսորի երգեր. Հայոց ցեղասպանությունը արևմտահայոց հուշապատումներում» գրքերը:
«Զարաքոլուի գործունեությունը նույնն է, ինչ խոնարհումը Ցեղասպանության հուշարձանի առաջ»: Այս դիտարկմանը անդրադառնալով՝ թուրք հրատարակիչն ասաց, որ 1999-ին ծնկել է Ցեղասպանության հուշարձանի առաջ և հարգանքի տուրք մատուցել անմեղ զոհերի հիշատակին: Նրա խոսքով` Հայոց ցեղասպանությունը հանցագործություն է, Ցեղասպանությունն ուրացող երկիրը` հանցագործ, և իրենք, իբրև հայրենասեր մտավորականներ, ամեն ինչ անելու են, որ Թուրքիայի ճակատին քսված այդ սև մուրը հնարավոր լինի ջնջել:
Զարաքոլուն ասաց, որ կարևոր հայտարարություն պետք է անի: «Բանկ Օտոմանում» հայերի ներդրած գումարը երիտթուրքերը տեղափոխեցին Բեռլին` «Դոյչե Բանկ», և երբ գերմանացիները Առաջին աշխարհամարտում պարտվեցին, Գերմանիան, որպես փոխհատուցում, ԱՄՆ-ին վճարեց հայերի ներդրած գումարները, ասաց նա, ընդգծելով, որ ԱՄՆ-ն պարտավոր է այդ գումարը վերադարձնել հայերին:
«Թուրք ընթերցողների շրջանում մեծ հետաքրքրություն են վայելում ցեղասպանության թեմայով, առհասարակ, հայաստանյան իրականության վերաբերյալ գրքերը. այդ համատեքստում ի՞նչ արձագանք է գտել Վերժինե Սվազլյանի գիրքը»` «Իրատես de facto»-ի այս հարցին ի պատասխան բանախոսն ասաց. «Տիկին Սվազլյանի գիրքը ոչ միայն հայոց պատմությունն է, այլև թուրք և այլ ժողովուրդների: Այժմյան Թուրքիայի Հանրապետության տարածքի տարբեր բնակավայրերի ամբողջ իրողությունը վեր հանող վկայություններ են դրանք, ուստի այժմ հենց այդ տարածաշրջանում ապրող, այդ տեղի բնակիչ հանդիսացող մարդկանց, ուզի թե չուզի, պետք է հետաքրքրի այդ պատմությունը: Պարզապես Թուրքիան կփորձի արգելել, որ գիրքը հասնի այդ շրջաններին: Այժմ Թուրքիան իրար խառնող ամենահատկանշական իրողությունն այն է, որ կարևոր չէ, թե ինչ էթնիկական անվամբ է մարդը հանդես գալիս` քուրդ, լազ, չերքեզ, նրանցից շատերն իրենց ընտանեկան տոհմածառում բացահայտում են, որ կա՛մ պապը, կա՛մ տատը ծագումով հայ են: Սա հասարակական խնդիր է դարձել: Շատ մարդիկ իբրև սրբազան գաղտնիք են պահել իրենց հայկական ծագումը: Այսօր Միացյալ Նահանգներում ապրող մարդիկ ասում են՝ պապս իռլանդացի է, մեքսիկացի, հայ, և դա շատ նորմալ է ընկալվում, բայց Թուրքիայում մարդը վախենում է, ամաչում է ասելուց` ես ծագումով հայ եմ: Բարեբախտաբար, ազատագրական շարժման մեջ գտնվող քրդերը բացահայտում են իրենց ծագումը, ինչը շատ կարևոր է մեզ համար: Թուրքիայի իշխանությունների համար դա նշանակում է 1915-ի հետ առերեսում»: Զարաքոլուն նշեց նաև, թե իրենց հրատարակած գրքերը պետք է նպաստեն, որ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ քննարկման առարկա դառնան ցեղասպանության իրողությունը, ճանաչումն ու դատապարտումը: «Սա է մեր ակնկալիքը, հնարավորինս շատ մարդկանց հասանելի դարձնել իրողությունը»,- ընդգծեց նա:
Դավութօղլուի Հայաստան այցի առիթով էլ ասաց, որ Սևծովյան համագործակցության այդ կազմակերպությունը Հայաստանի և Թուրքիայի միջև նվազագույն կապն ապահովող միակ կառույցն է:
«Լավ է, Դավութօղլուն որ գալիս է, դրական եմ վերաբերվում: Վերժինե Սվազլյանի գիրքը նոր է տպագրվել, ժամանակ չեղավ հասցնելու Թուրքիայի արտգործնախարարին: Շատ կուզեի՝ գիրքը կարդար, նոր գար Հայաստան»,- նկատեց թուրք հրատարակիչը: Նրա համոզմամբ` Թուրքիայի և Հայաստանի միջև որևէ պետական փոխհարաբերություն չի կարող լինել, եթե անտեսվի 1915-ի իրողությունը: «Եթե Թուրքիան չակերտյալ մեծ պետություն դառնալու հավակնություն ունի, 2015-ին պետք է շատ կարևոր քայլ անի` Հայոց ցեղասպանության հետ առերեսվելու հարցում: Հույս ունեմ, որ այդ առիթը չի կորցնի»,- ասաց Զարաքոլուն:
«Իրատես de facto»-ի հաջորդ հարցը վերաբերում էր հրատարակվող գրքերին: Հետաքրքրվեցի` Ցեղասպանության թեմայով փաստավավերագրակա՞ն, թե՞ գեղարվեստական գրքերն են ավելի ներգործող:
«Բելգե» հրատարակչությունն ունի չորս բաժին, և Զարաքոլուն ասաց, որ իրեն ամենից շատ հարազատ է հայ և հույն գրականության թարգմանությունների բաժինը: «Դժբախտաբար, թուրք-հունական հարաբերություններն ավելի բարվոք են, քան հայ-թուրքականը: Նաև թարգմանչական լուրջ խնդրի առաջ ենք կանգնել և ավելի շատ հունարենին վերաբերող գեղարվեստական գրականություն ենք տպագրել, քան հայերեն»,- ասաց նա:
«Բելգեի» հրատարակած առաջին հայկական գեղարվեստական գիրքը Մկրտիչ Արմենի «Հեղնար աղբյուրն» է, որ թարգմանվել է ֆրանսերենից: Թուրք հրատարակիչը նկատեց, որ չկան թարգմանիչներ, հայ մտավորականությանը գլխատեցին 15 թվականին, իսկ երրորդ սերնդի մտավորականության աճը նոր-նոր է սկսվում:
«Հույս ունեմ, որ հայ գեղարվեստական գրականություն թարգմանելու բախտավոր առիթ կունենանք: Իմ հրատարակած գրքերից ամենահարազատը գեղարվեստական գրական արժեք ներկայացնող գրքերն են»,- հավելեց նա:
Հարկ է նշել, որ 1993-ին «Հայկական տաբու»-ի հրատարակման համար Զարաքոլուի կինը` Այշենուր Զարաքոլուն, երկու տարի բանտ է նստել:
Բանտարկությունից ժամանակ առ ժամանակ չեն խուսափում նաև հրատարակիչը և նրա որդին:
Հարց հնչեց` չի՞ վախենում արդյոք թուրք մտավորականն իր կյանքի համար: Զարաքոլուն ասաց, որ չի վախենում, իր գործունեությունը բնորոշեց որպես առաքելություն, ասաց, որ ինքն ու իր կինը կամովին են հանձն առել այն, մնացածը ածանցյալ է, և անիմաստ է դրա մասին խոսելը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ