Մանրամասն որոնում (արխիվ)
18.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը

Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը

Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը
24.01.2020 | 05:03

(Նախորդ մասը)

Փոր­ձենք ըն­դար­ձա­կել մեր քն­նար­կում­նե­րի թե­մա­ներն ու անց­նենք ա­մե­նա­կարևո­րին՝ կա­շա­ռա­կե­րու­թյան և կո­ռուպ­ցիա­յի հիմ­նախն­դիր­նե­րի պար­զա­բան­մա­նը, և ին­ժե­նե­րա­կան լեզ­վով մարդ­կանց բա­ցատ­րենք, թե ին­չու են հի­շյալ երևույթ­ներն այդ­քան վտան­գա­վոր ու դա­տա­պար­տե­լի հա­մար­վում, ի՞նչ դե­րա­կա­տա­րում են դրանք ու­նե­ցել ԽՍՀՄ տն­տե­սու­թյան քայ­քայ­ման և երկ­րի վերջ­նա­կան փլուզ­ման հար­ցե­րում, ի՞նչ ճա­կա­տա­գիր է սպա­սում կո­ռուպ­ցիա­յի մեջ թաղ­ված Հա­յաս­տան երկ­րին՝ հա­յե­րիս հայ­րե­նի­քին: Ա­սեմ միան­գա­մից. մեր պա­րա­գա­յում դրանք ա­ռա­վել վտան­գա­վոր են դար­ձել, ո­րով­հետև սա­ռեց­րել են երկ­րի դի­նա­միկ զար­գաց­ման պրո­ցե­սը, գի­տու­թյու­նը, ար­դյու­նա­բե­րու­թյունն ու ընդ­հա­նուր տն­տե­սու­թյու­նը հիմ­նա­վո­րա­պես մտց­րել են փա­կու­ղի: Հայ ի­րա­կա­նու­թյան մեջ կո­ռուպ­ցիա­յի ու կա­շա­ռա­կե­րու­թյան դեպ­քե­րը չա­փից դուրս շատ են, որ­քան որ դրանք օ­րի­նա­չափ ու սպա­սե­լի, նույն­քան էլ վտան­գա­վոր ու խիստ դա­տա­պար­տե­լի են, ե­թե որ­պես ել­քա­յին դրույթ կամ վերջ­նա­կան նպա­տակ հա­մա­րենք ստաց­ված ան­կա­խու­թյան պահ­պան­ման ու բնակ­չու­թյան անվ­տան­գու­թյան ա­պա­հով­ման կարևո­րու­թյու­նը, ա­րյան գնով ա­զա­տագր­ված Ար­ցա­խի ճա­կա­տա­գիրն ու սե­փա­կան երկ­րում ա­զատ, բար­գա­վաճ կյան­քով ապ­րե­լու դա­րե­րով փայ­փա­յած մեր ե­րա­զան­քը:
Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը իշ­խա­նու­թյան ե­կավ՝ վս­տա­հեց­նե­լով, որ կա­շա­ռա­կե­րու­թյան հար­ցում «այլևս եր­բեք»... բայց այդ «այլևս եր­բեքն» ի­րեն այ­սօր զգալ է տա­լիս՝ դառ­նա­լով ա­վե­լի քո­ղարկ­ված, ա­վե­լի գռե­հիկ ու զզ­վե­լի:
Ի՞նչ է կո­ռուպ­ցիան, ին­չու՞ է աշ­խար­հում այդ­քան շատ խոս­վում ու դա­տա­պար­տե­լի հա­մար­վում այդ երևույ­թը, որ օ­րա­կար­գա­յին է մնում աշ­խար­հի բո­լոր եր­կր­նե­րում։ Պայ­քա­րում են, պայ­քա­րում կո­ռուպ­ցիա­յի դեմ, բայց այդ­պես էլ վերջ­նա­կան հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի չեն հաս­նում: Վերց­նենք Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յի նման ծաղ­կուն ու բար­գա­վաճ եր­կի­րը: Նախ­կին վար­չա­պետ Պակ Կին Խեն դա­տա­պարտ­վել է 24 տար­վա ա­զա­տազ­րկ­ման՝ կա­շա­ռա­կե­րու­թյան և շոր­թում­նե­րի հա­մար: Երկ­րի կին նա­խա­գա­հը մե­ղադր­վում է 37 մի­լիոն դո­լա­րի կա­շառք ստա­նա­լու մեջ։ Նա­խա­գա­հին ան­մի­ջա­պես իմ­պիչ­մենթ է հայ­տա­րար­վում, պարզ­վում է նաև կա­շառք տվո­ղի ինք­նու­թյու­նը. դա «Սամ­սունգ» կոր­պո­րա­ցիա­յի նա­խա­գահն էր: Կաս­կա­ծից վեր էր, որ մե­ղադ­րան­քը հաս­տատ­վե­լուց հե­տո, եր­կու­սի նկատ­մամբ էլ կկի­րառ­վի պատ­ժի ա­ռա­վե­լա­գույն չա­փը՝ ա­ռանց հաշ­վի առ­նե­լու կա­շառք տվո­ղի ու կա­շառք ստա­ցո­ղի պե­տա­կան բարձր պաշ­տոն­ներն ու ֆի­նան­սա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, քա­ղա­քա­կան ու տն­տե­սա­կան դիր­քե­րը:
Հի­շեց­նեմ, որ «Սամ­սունգ» կոր­պո­րա­ցիան հան­դի­սա­նում է Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յի դեմ­քը, տա­լիս է երկ­րի ՀՆԱ-ի 20 տո­կո­սը, դա պե­տու­թյուն է պե­տու­թյան մեջ: Ե­թե բա­նը հա­սել է նրան, որ «Սամ­սուն­գի» նման ըն­կե­րու­թյունն էլ է ստիպ­ված իր հար­ցե­րը լու­ծել կա­շառք տա­լու մի­ջո­ցով, ա­պա պետք է են­թադ­րել, որ այս­տեղ գոր­ծե­րը վատ են ըն­թա­նում, մի­ջազ­գա­յին շու­կա­յում հասց­րել է կորց­նել մր­ցակ­ցա­յին ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րը, ին­չը վե­րա­կանգ­նե­լու հա­մար ստիպ­ված է ար­տադ­րա­կան-ֆի­նան­սա­կան հար­ցե­րը լու­ծել կա­ռա­վա­րու­թյան օ­ժան­դա­կու­թյամբ՝ կո­ռուպ­ցիոն ճա­նա­պար­հով: Հա­րա­վա­յին Կո­րեան հա­մար­վում է աշ­խար­հի ա­մե­նաազ­նիվ քա­ղա­քա­ցի­ներ ու­նե­ցող եր­կր­նե­րից մե­կը, ո­րի նա­խա­գահ­նե­րը մե­կը մյու­սից հե­տո հայտ­նվում են կո­ռուպ­ցիոն սկան­դալ­նե­րի մեջ, սա պա­րա­դոքս է, բայց այս­տեղ ա­մեն ինչ օ­րի­նա­չափ է. մի կող­մից ազ­նիվ, կա­շառք­նե­րից հե­ռու քա­ղա­քա­ցի­ներ և, խնդ­րեմ, կա­շա­ռա­կեր նա­խա­գահ­ներ, ին­չու՞, ինչ­պե՞ս բա­ցատ­րել այս տա­րօ­րի­նա­կու­թյու­նը: Ստաց­վեց այն­պես, որ այդ երկ­րի վեր­ջին չոր­սը նա­խա­գահ­նե­րը պաշ­տո­նա­պես մե­ղադր­վե­ցին կա­շա­ռա­կե­րու­թյան մեջ: 2009 թվա­կա­նի մա­յի­սի 23-ին Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յի նա­խա­գահ Նու Մու Հյոն ինք­նաս­պան ե­ղավ, երբ նրա նկատ­մամբ մե­ղադ­րանք ա­ռա­ջադր­վեց «Taekwang Ind.Co.Ltd» տեքս­տի­լա­յին ֆիր­մա­յից 6 մի­լիոն դո­լա­րի կա­շառք ստա­նա­լու հա­մար: Նա հետևյալ գրու­թյունն էր թո­ղել. «Ծանր ժա­մա­նակ­ներ եմ ապ­րում, ես չա­փից ա­վե­լի մարդ­կանց կյանքն եմ բար­դաց­րել»: Կիմ Դե Չժու­նին (1998-2003 թ.) ա­րա­տա­վոր­վե­ցին նրա եր­կու որ­դի­նե­րը, ո­րոնք բանտ նետ­վե­ցին կա­շա­ռա­կե­րու­թյան հա­մար, Լի Մեն Բա­կը (2008-2013 թ.) մե­ղադր­վեց իր ա­վագ եղ­բոր պատ­ճա­ռով (Լի Մեն Բա­կի պատ­մու­թյու­նը զար­մա­նա­լի նմա­նու­թյուն ու­նի ոչ մի լու­մա կա­շառք չվերց­րած ՀՀ վար­չա­պե­տի հետ), ով գոր­ծա­րար­նե­րից կես մի­լիոն դո­լա­րի կա­շառք էր ստա­ցել՝ նրանց շա­հե­րը կա­ռա­վա­րու­թյու­նում լոբ­բին­գի են­թար­կե­լու հա­մար (լոբ­բին­գը անգ­լե­րեն «lobby-կու­լուար­ներ» բա­ռից ա­ռա­ջա­ցած գոր­ծու­նեու­թյան հա­տուկ տե­սակ է, ո­րի բնո­րոշ հատ­կա­նիշ­նե­րից են իշ­խա­նա­վոր­նե­րի ոչ պաշ­տո­նա­կան, կու­լուա­րա­յին զրույց­նե­րը): Լոբ­բիզ­մի նպա­տա­կը ան­հատ­նե­րի կամ ոչ կա­ռա­վա­րա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի կող­մից իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի վրա ազ­դե­ցու­թյուն գոր­ծելն է՝ շա­հա­վետ ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լու նպա­տա­կով, սա կո­ռուպ­ցիա­յի հե­նա­սյու­նե­րից մեկն է: Կան լոբ­բիզ­մի օ­րի­նա­կան և ոչ օ­րի­նա­կան դրսևո­րում­ներ:
Մեր երկ­րում լուրջ հա­ջո­ղու­թյուն­ներ են ար­ձա­նագր­վել լոբ­բին­գի ոչ օ­րի­նա­կան դրսևո­րում­նե­րի տի­րույ­թում, յու­րա­յին­նե­րի հա­մար շա­հա­վետ ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լու հա­մար աշ­խա­տում են Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թյան ան­դամ­նե­րը և պատ­գա­մա­վոր­նե­րը: Դրա դա­սա­կան օ­րի­նակն է «Հա­յաս­տան» հա­մա­հայ­կա­կան հիմ­նադ­րա­մի կող­մից արևա­յին տեխ­նի­կա­յի զար­գաց­ման հա­մար հա­վա­քագր­ված գու­մար­նե­րը տն­տե­սա­կան, սո­ցիա­լա­կան ու քա­ղա­քա­կան տե­սա­կե­տից բա­ցար­ձակ հե­տաք­րք­րու­թյուն չներ­կա­յաց­նող ֆո­տո­վոլ­տա­յին ուղ­ղու­թյամբ տրա­մադ­րե­լու լոբ­բին­գը, ո­րը ներ­կա­յումս ի­րա­կա­նաց­վում է ՏԻՄ նա­խա­րար Սու­րեն Պա­պի­կյա­նի (կա­ռա­վա­րու­թյան նիս­տում նա Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նին բա­ցատ­րում էր ֆո­տո­վոլ­տա­յին է­լե­մենտ­նե­րի կի­րա­ռու­թյան հույժ կարևո­րու­թյու­նը մեր երկ­րի հա­մար) և ԱԺ տն­տե­սա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Բաբ­կեն Թու­նյա­նի կող­մից (նա մեր­ժեց ԱԺ տն­տե­սա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վում հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը քն­նարկ­ման դնե­լու իմ ա­ռա­ջար­կը՝ պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով, որ խն­դիրն ի­րեն ծա­նոթ է, դա ի­րենց հե­տաքր­քիր չէ): Տվյալ դեպ­քում լոբ­բին­գը ի­րա­կա­նաց­վում է ֆո­տո­վոլ­տա­յին ուղ­ղու­թյամբ աշ­խա­տող և ար­դեն ինձ հայտ­նի դար­ձած ըն­կե­րու­թյան օգ­տին: Պաշ­տո­նա­կան ան­ձինք այս­տեղ ի­րա­կա­նաց­նում են հա­կա­քա­րոզ­չու­թյուն կամ հա­կա­լոբ­բինգ՝ Հե­րու­նի-Հա­մա­զաս­պյան ա­ռա­վել կարևոր ուղ­ղու­թյան­նե­րը աս­պա­րե­զից դուրս մղե­լու հա­մար:
Ի մի­ջի այ­լոց, մեր ծրագ­րե­րի մեջ ընդգրկված է նաև ֆո­տո­վոլ­տա­յին տեխ­նի­կա­յի կի­րա­ռու­թյու­նը՝ կրկ­նա­կի է­ֆեկ­տի­վու­թյամբ: Այս­տեղ առ­կա է հա­կաօ­րի­նա­կան լոբ­բին­գը՝ յու­րա­յին­նե­րի հա­մար և բա­ցա­հայտ «тормозинг»-խո­չըն­դոտ-ար­գե­լան­քը՝ հայ­կա­կան ծագ­մամբ տեխ­նի­կա­յի ու հայ­կա­կան տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի նկատ­մամբ: Մեր ըն­թեր­ցող­նե­րի թույտ­վու­թյամբ այս «тормозинг» տեր­մինն էլ ես կմտց­նեմ ժա­մա­նա­կա­կից հայ­կա­կան տն­տե­սա­գի­տա­կան մտ­քի մեջ՝ ըն­դգ­ծե­լով մեր երկ­րի ի­շա­նու­թյուն­նե­րի ան­հաս­կա­նա­լի ու ան­հե­ռան­կար վար­քա­գի­ծը՝ Հա­յաս­տա­նում ստեղծ­ված գի­տու­թյան, տեխ­նի­կա­յի ու տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի նկատ­մամբ առ­կա թշ­նա­մա­կան վե­րա­բեր­մունքն ու բա­ցա­հայտ ան­տե­սու­մը:
Մեր դի­տար­կում­նե­րը այս­պի­սին են. Հե­րու­նի-Հա­մա­զաս­պյան արևա­յին ծրագ­րե­րը կարևո­րում է մեր ե­րեք և սփյուռ­քի ի­նը­մի­լիո­նա­նոց հա­յու­թյան մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը, մար­դիկ հա­վա­տում են հայ­կա­կան արևա­յին ծրագ­րե­րի տն­տե­սա­կան, քա­ղա­քա­կան ու սո­ցիա­լա­կան է­ֆեկ­տի­վու­թյա­նը, բայց հայ­կա­կան տար­բե­րակ­նե­րին դեմ է իշ­խա­նու­թյան ղե­կին նս­տած չի­նով­նի­կու­թյու­նը, այս հայ­կա­կան պա­րա­դոք­սի բա­ցատ­րու­թյու­նը կտամ հե­տա­գա­յում, այն ու­նի ցայ­տուն ձևով ար­տա­հայտ­ված կո­ռուպ­ցիոն բնույթ:
Դի­տար­կենք սպան­դա­նոց­նե­րի հար­ցով բո­ղո­քող ֆեր­մեր­նե­րի խն­դի­րը։ Ֆեր­մեր­նե­րից մե­կը մի գե­ղե­ցիկ միտք ար­տա­հայ­տեց. «Եր­կի­րը ղե­կա­վա­րում են ոչ թե «դու­խով», այլ խել­քով»: Շատ խելք պետք չէ՝ հաս­կա­նա­լու սպան­դա­նոց­նե­րում ա­նա­սուն­նե­րի մոր­թը կազ­մա­կեր­պե­լու պե­տա­կան ո­րոշ­ման դր­դա­պատ­ճառ­նե­րը. այս­տեղ կա ո­լոր­տը մո­նո­պո­լաց­նե­լու, գյու­ղա­ցի­նե­րի քր­տին­քով ստեղծ­ված բա­րիք­նե­րը սե­փա­կա­նաց­նե­լու ցան­կու­թյուն՝ մարդ­կանց ա­ռող­ջու­թյան մա­սին հոգ տա­նե­լու «մտա­հո­գու­թյամբ» լց­ված: Սա չթույ­լատր­ված լոբ­բին­գի կլա­սիկ օ­րի­նակ է:
Վե­րա­դառ­նանք Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յի կա­շա­ռա­կեր նա­խա­գահ­նե­րի պատ­մու­թյա­նը: Դրանք տե­ղի են ու­նե­նում մի այն­պի­սի բար­գա­վաճ երկ­րում, որ­տեղ իս­պառ վե­րաց­ված է գո­ղու­թյու­նը: Որ­տե­ղի՞ց է գա­լիս Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յի քա­ղա­քա­կան է­լի­տա­յի այդ­քան տե­սա­նե­լի հե­տաք­րք­րու­թյու­նը կա­շա­ռա­կե­րու­թյան նկատ­մամբ: Մաս­նա­գետ­նե­րի կար­ծի­քով՝ այն ար­մատ­նե­րով կապ­ված է ազ­գա­յին ա­վան­դույթ­նե­րի հիմ­քում դր­ված կոն­ֆու­ցիա­կա­նու­թյան հետ: Փի­լի­սո­փա­յա­կան այդ ուս­մուն­քը մարդ­կանց սո­ցիա­լա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում կարևո­րում է հիե­րար­խիա­կան (ստո­րա­կար­գու­թյան) սկզ­բուն­քը, նաև փո­խա­դար­ձու­թյու­նը: Վեր­ջինս են­թադ­րում է, որ ծա­ռա­յու­թյա­նը պետք պա­տաս­խան­վի ծա­ռա­յու­թյամբ: Քա­ղա­քա­կան աս­պա­րե­զում դա հան­գեց­նում է նրան, որ պե­տա­կան պաշ­տո­նյա­նե­րը ո­րո­շա­կի նյու­թա­կան սպա­սե­լիք­ներ են ու­նե­նում՝ ի­րենց կա­յաց­րած հա­մա­պա­տաս­խան ո­րո­շում­նե­րի դի­մաց: Այս­պի­սի ա­վան­դույթ է ձևա­վոր­վել. «Կա­շառք տուր ու հա­վա­տա, որ պաշ­տո­նա­տար անձն ի­րեն պար­տա­վոր­ված կզ­գա և պարտքն ան­պայ­ման կվե­րա­դարձ­նի»:
Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, Հա­րա­վա­յին Կո­րեա­յում կա­շա­ռա­կե­րու­թյան դեմ պայ­քա­րը հա­ջո­ղու­թյան է հաս­նում, ու եր­կի­րը զար­գա­նում է, ո­րով­հետև երկ­րի դա­տա­խազ­նե­րը բծախ­նդ­րո­րեն հե­տապն­դում են «կեղ­տոտ» պաշ­տո­նյա­նե­րին։ Բնակ­չու­թյու­նը զանգ­վա­ծա­բար բո­ղո­քում է կո­ռուպ­ցիա­յից, իսկ մա­մու­լը ա­չալր­ջո­րեն հետևում է իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի «ան­մա­քուր» ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րին:
Մեր երկ­րում նման պայ­քար չկա: Ա­վե­լին, կո­ռուպ­ցիա­յին տոն են տա­լիս դա­տաի­րա­վա­կան հա­մա­կար­գի չի­նով­նիկ­նե­րը։ Ար­դյուն­քը միան­շա­նակ է՝ եր­կի­րը շա­րու­նա­կե­լու է թաղ­վել կա­շա­ռա­կե­րու­թյան ու կո­ռուպ­ցիա­յի մեջ: Բայց մի կողմ թող­նենք կո­րեա­ցի­նե­րին ու վե­րա­դառ­նանք հայ­կա­կան կո­ռուպ­ցիա­յի ազ­գա­յին ա­վան­դույթ­նե­րին ու ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին:
Կո­ռուպ­ցիա­յին վե­րա­բե­րող ա­ռա­ջին գրա­վոր տե­ղե­կու­թյուն­նե­րը մեզ են հա­սել Մով­սես Խո­րե­նա­ցու մի­ջո­ցով: Հնա­գույն ժա­մա­նակ­նե­րից ի վեր, Գոր­բա­չո­վի «перестройка»-ից շատ ու շատ դա­րեր ա­ռաջ, երբ աշ­խար­հի վրա գո­յու­թյուն չու­նեին ոչ ԽՍՀՄ-ը և ոչ էլ Ռու­սաս­տա­նը, Հա­յաս­տա­նում կա­շա­ռա­կե­րու­թյունն ար­դեն ստա­ցել էր գո­յու­թյան իր ի­րա­վուն­քը: 5-րդ դա­րի պատ­միչ Մով­սես Խո­րե­նա­ցու ող­բը կար­ծես թե մեզ հա­մար, մեր օ­րե­րի հա­մար է գր­ված. «Ող­բում եմ քեզ, Հա­յոց աշ­խարհ, ո­րով­հետև վե­րա­ցան թա­գա­վորդ ու քա­հա­նադ, խոր­հր­դա­կանդ և ու­սու­ցա­նողդ... Վր­դով­վեց խա­ղա­ղու­թյու­նը, ար­մա­տա­ցավ ան­կար­գու­թյու­նը, հիմ­նա­վոր­վեց տգի­տու­թյու­նը.... Ու­սու­ցիչ­նե­րը՝ տխ­մար ու ինք­նա­հա­վան... Կրո­նա­վոր­նե­րը՝ կեղ­ծա­վոր, ցու­ցա­մոլ, սնա­փառ, պատ­վա­սեր, քան աստ­վա­ծա­սեր... Ա­շա­կերտ­նե­րը՝ սո­վո­րե­լու մեջ ծույլ, ո­րոնք դեռ չսո­վո­րած՝ աստ­վա­ծա­բան են... Ժո­ղո­վա­կան­նե­րը՝ ամ­բար­տա­վան, ստա­հակ, մե­ծա­խոս... Զին­վո­րա­կան­նե­րը՝ պար­ծեն­կոտ... Իշ­խան­նե­րը՝ ապս­տամբ, գո­ղե­րին գո­ղա­կից, կա­շա­ռա­կեր, ժլատ, ա­գահ, հափշ­տա­կող... Դա­տա­վոր­նե­րը՝ տմար­դի, սուտ, խա­բող, կա­շա­ռա­կեր, ի­րա­վուն­քը չպաշտ­պա­նող... Եվ առ­հա­սա­րակ սերն ու ա­մո­թը ա­մեն­քից վե­րա­ցավ, ո­րով­հետև մեզ տի­րե­ցին խս­տա­սիրտ ու չար թա­գա­վոր­նե­րը, ո­րոնք ան­տա­նե­լի հրա­ման­ներ են տա­լիս, կա­ռա­վա­րիչ­նե­րը կարգ չեն պահ­պա­նում, հայտ­նի ան­ձեր բան­տարկ­վում են, դե­պի օ­տա­րու­թյուն են աք­սոր­վում ազն­վա­կան­նե­րը, ան­թիվ նե­ղու­թյուն­ներ են կրում ռա­միկ­նե­րը (հա­մե­մա­տիր այ­սօր­վա սպան­դա­նոց-ֆեր­մեր ժո­ղովր­դա­կան հա­խուռն բո­ղո­քի ա­լի­քի հետ-Վ. Հ.), առն­վում են քա­ղաք­ներ, քանդ­վում են ամ­րոց­ներ, ա­վեր­վում են ա­վան­նե­րը»:
Խո­րե­նա­ցու խոս­քե­րը կա­րե­լի է շաու­նա­կել, կա­րե­լի է հի­շել նաև պար­սից ար­քա­նե­րից մե­կի խոս­քը. «Աշ­խար­հում չկա այն­պի­սի ամ­րոց, ո­րը հնա­րա­վոր չլի­նի գրա­վել մի ի­շա­բեռ ոս­կով»: Հի­շենք «Թմ­կա­բեր­դի ա­ռու­մը», ա­պա­գա հարս­տու­թյան ակն­կա­լի­քը բա­վա­կան էր, որ Թմ­կա տի­րու­հին դա­վա­ճա­նի իր սի­րե­լի Թա­թու­լին ու հայ­րե­նի­քին՝ հա­նուն ա­վե­լի ճոխ կյան­քի:
Մեր երկ­րի ներ­կա­յիս կո­ռուպ­ցիո­ներ­նե­րը դա­վա­ճան տիկ­նո­ջից շատ հե­ռու չեն գնա­ցել, նրանք էլ են պատ­րաստ հա­նուն փո­ղի ծա­խե­լու սե­փա­կան եր­կիրն ու հա­րա­զատ ծնող­նե­րին: 1500 տա­րի շա­րու­նակ հայ ժո­ղո­վուր­դը տու­ժել է ա­գահ, կա­շա­ռա­կեր, տմար­դի, խա­բող, ի­րա­վուն­քը չպաշտ­պա­նող, ստա­հակ, ծույլ, կեղ­ծա­վոր, ցու­ցա­մոլ, սնա­փառ իշ­խա­նա­վոր­նե­րի պատ­ճա­ռով: Մով­սես Խո­րե­նա­ցուց հե­տո մենք կորց­րել ենք մեր դրախտ հայ­րե­նի­քի 90 տո­կո­սը, բնակ­չու­թյան թվով ու ազ­դե­ցու­թյան ցու­ցա­նի­շով ա­ռա­ջին տաս­նյա­կից գլոր­վել ու հան­գր­վա­նել ենք վեր­ջին տաս­նյա­կի պե­տու­թյուն­նե­րի շար­քում: Մեր ան­հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի ու կոր­ծան­ման հիմ­նա­կան պատ­ճառ­նե­րի մեջ իր ու­րույն տեղն ու­նեն կա­շա­ռա­կե­րու­թյունն ու դրա կազ­մա­կերպ­ված ձևը՝ կո­ռուպ­ցիան: Ա­մեն ինչ գա­լիս է կա­շառ­քի ու կո­ռուպ­ցիոն գոր­ծարք­նե­րի հան­դեպ հայ մար­դու ա­ռանձ­նա­կի հա­կում­նե­րից, ո­րոնց դեմ կա­րե­լի է պայ­քա­րել միայն ար­դյու­նա­վետ մի­ջոց­ներ կի­րա­ռե­լով, դուրս գալ դա­րե­րի ըն­թաց­քում ձևա­վոր­ված հայ­կա­կան փա­կու­ղուց. խե­լա­ցի, մտա­ծող, ա­զա­տա­տենչ ու հայ­րե­նիք սի­րող հայ ժո­ղո­վուրդ ու մի բուռ դա­վա­ճան այ­րեր, ո­րոնք ե­ղա­նակ են ստեղ­ծում մեր երկ­րում:
Ես, որ­քան ինձ հի­շում եմ, մշ­տա­կան ան­հաշտ վե­րա­բեր­մունք եմ ու­նե­ցել կա­շա­ռա­կե­րու­թյան նկատ­մամբ՝ հաս­կա­նա­լով, որ դա հա­մազ­գա­յին չա­րիք է, մտա­վոր մարդ­կանց այն խան­գա­րել ու մշ­տա­պես խան­գա­րե­լու է՝ կյան­քում ու աշ­խա­տան­քում նշա­նա­կա­լի ար­դյունք­նե­րի հաս­նե­լու ճա­նա­պար­հին: Կա­շա­ռա­կեր-դա­վա­ճան­նե­րի նկատ­մամբ իմ ան­հաշտ վե­րա­բեր­մուն­քը ձևա­վոր­վել էր դեռևս դպ­րո­ցա­կան տա­րի­նե­րին՝ հատ­կա­պես Նաի­րի Զա­րյա­նի «Պա­րոն Պետ­րոսն ու իր նա­խա­րար­նե­րը» վե­պը կար­դա­լուց հե­տո: Ինձ հո­գե­հա­րա­զատ էր վե­պի հե­րոս Ա­րա­մի կեր­պա­րը, որ ան­հու­սա­լի պայ­քար էր մղում կա­շա­ռա­կե­րու­թյան դեմ՝ հաս­կա­նա­լով, որ ան­կա­շառ երկ­րում է միայն կա­րե­լի փր­կու­թյուն գտ­նել կո­տո­րած­նե­րի ու ցե­ղաս­պա­նու­թյան, սո­վի ու հա­մա­ճա­րակ­նե­րի զոհ դար­ձած հայ ժո­ղովր­դի հա­մար: Հի­շենք ո­րոշ դր­վագ­ներ Հա­յաս­տա­նի որ­բե­րի կյան­քից: «....Ին­նե­րորդ որ­բա­նո­ցում եր­ջա­նիկ էր հա­մար­վում այն տղան, ո­րին հա­ջող­վում էր իր բա­ժին հա­ցը միան­գա­մից կուլ չտալ, այլ ու­տել դան­դաղ, կա­մաց-կա­մաց և սե­ղա­նից վեր կե­նալ բո­լո­րից հե­տո, իբրև թե իր բա­ժի­նը մյուս­նե­րից ա­վե­լի շատ է ե­ղել.
-Ե­րա­նի քիչ մ՛ալ ըլ­լար ու­տեի»։ Սա է Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին հան­րա­պե­տու­թյան որ­բե­րի (և ոչ միայն) ե­րա­զան­քը, իս­կա­կան հայ­կա­կան եր­ջան­կու­թյու­նը: Այդ որ­բե­րի ու­սե­րին էր դր­ված ան­կախ Հա­յաս­տա­նի տն­տե­սու­թյու­նը կազ­մա­կեր­պե­լու, ներ­քին կյան­քը կար­գա­վո­րե­լու, ար­տա­քին սպառ­նա­լիք­նե­րին դի­մա­կա­յե­լու ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, բայց, ցա­վոք, Ա­ռա­ջին Հան­րա­պե­տու­թյան կյան­քը շատ կարճ տևեց, ըն­դա­մե­նը եր­կու տա­րի, ո­րի կոր­ծան­ման ներ­քին պատ­ճառ­նե­րի մեջ ի­րենց գե­րա­կա դերն ու­նե­ցան նույն ազ­գա­յին երևույթ­նե­րը՝ կա­շա­ռա­կե­րու­թյունն ու կո­ռուպ­ցիան:
Վե­պի հե­րոս Ա­րա­մին նշ­նա­կել էին խա­ղո­ղի պե­տա­կան մե­նաշ­նոր­հի վե­րահս­կիչ, պետք էր հեր­թա­պա­հել Գե­տա­ռի ստո­րին կամր­ջի վրա ու թույլ չտալ, որ ա­ռանց պե­տա­կան ար­տո­նաթղ­թի խա­ղո­ղը քա­ղա­քից հա­նեն կամ դր­սից բե­րեն քա­ղաք: «...Քա­ղա­քա­յին դու­մա­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Վե­լի­խա­նը հրա­մա­յեց, որ չի կա­րե­լի թույլ տալ, որ խա­ղողն անց­կաց­նեն ձրի:
-Ի՞նչ է նշա­նա­կում «ձրի»,- հարց­նում է Ա­րա­մը:
-Դե որ այդ էլ չգի­տես, էլ ի՞նչ ես խցկ­վել ա­րան­քը: .... Ոչ, Ա­րա­մին կա­շառ­քով չես վերց­նի: Կա­րող ես նրան ար­ցուն­քով խա­բել, մա­հա­կով խփել, բայց կա­շա­ռել՝ ոչ: ....
-Մի­լի­ցիո­նե՜ր,- գո­ռաց Ա­րա­մը,- զո­ռով խա­ղող են անց­կաց­նում:
-Թահ­հա՜,- ծի­ծա­ղից եր­կու­տակ­վեց խա­ղող տա­նող ի­շա­տե­րը,- մի­լի­ցիո­ներդ հրեն պա­տի շվա­քում նս­տած՝ խա­ղող է ու­տում: Դու էլ կեր, այ փսլն­քոտ, տես­նում եմ, որ սո­վից պոչն ես ըն­կել:...
Ա­րա­մին փո­խա­րի­նող Բաբ­կե­նը հարց­րեց.- Հը՜, ոնց է բանդ: -Ա­ռանց ար­տո­նաթղ­թի խա­ղողն անց­կաց­րին, մի­լի­ցիո­նե­րը չե­կավ ինձ օգ­նու­թյան: Ի­շա­տե­րը ինձ փող էր ա­ռա­ջար­կում, ես հետ շպր­տե­ցի նրա դեմ­քին:
-Դու հայր Աբ­րա­հա­մի գր­կի՞ց ես վեր ըն­կել, հա­րիֆ: Բա որ փող չա­ռար, քա­ղա­քա­յին դու­մա­յի Վե­լի­խա­նի բա­ժի­նը ո՞նց պի­տի տաս»։
(Ան­ցյալ տա­րի զրույ­ցի էի բռն­վել Գա­գիկ Բեգ­լա­րյա­նի օ­րոք քա­ղա­քի հո­ղի վե­րահս­կո­ղու­թյան վար­չու­թյան պետ, ոմն Դավ­թի հետ, այս­պի­սի պատ­մու­թյուն էր ա­նում. «Բո­լոր հս­կիչ­նե­րի վրա պլան էի դրել, որ ա­մեն ա­միս պետք է 10 «գործ» բե­րեն, կա­շառ­քի չա­փը հաս­տա­տել էի, ամս­վա վեր­ջում քա­ղա­քով մեկ շր­ջում էի, ե­թե չբա­ցա­հայտ­ված «գործ» էի գտ­նում՝ կա­շառ­քի գու­մա­րը հս­կի­չից էի վերց­նում»):
Նշ­ված վե­պում նկա­րագր­ված են 1918-20 թվա­կան­նե­րին տե­ղի ու­նե­ցած դեպ­քե­րը, երբ հայ ժո­ղո­վուր­դը ձեռք էր բե­րել իր ան­կա­խու­թյու­նը, պետք է նոր կյանք կազ­մա­կեր­պեր, բազ­մա­թիվ դժ­վա­րին խն­դիր­ներ լու­ծեր, սով, հա­մա­ճա­րակ­ներ, թշ­նա­մի­նե­րով շր­ջա­պատ­ված, երբ երկ­րում ան­հաս­կա­նա­լի դրու­թյուն ու ան­կա­յուն վի­ճակ էր ա­ռա­ջա­ցել: Պապս՝ ՀՀ վաս­տա­կա­վոր ու­սու­ցիչ, Սառ­նաղ­բյու­րի դպ­րո­ցի նախ­կին տնօ­րեն Ե­րեմ Աս­լա­նյանն այս­պի­սի պատ­մու­թյուն էր ա­նում:
-Ա­մե­նուր սով ու հա­մա­ճա­րակ էր, դաշ­տե­րը լց­ված էին մարդ­կանց դիակ­նե­րով, թա­ղող էլ չկար, գայ­լե­րը մարդ­կանց դիակ­նե­րով էին սն­վում ու այն աս­տի­ճա­նի էին սո­վո­րել, որ մտ­նում էին նա­խի­րը, ա­նա­սուն­նե­րին ձեռք չէին տա­լիս, չո­բա­նին էին տա­նում, գյու­ղա­ցի­նե­րը դրանց մար­դա­գել էին ա­սում:
ՈՒ­րեմն այդ­պի­սի ժա­մա­նակ­նե­րում են գոր­ծել պե­տա­կան պաշ­տո­նյա Վե­լի­խա­նը և նրա նման­նե­րը։ Ազ­գը օր­հա­սա­կան վի­ճա­կի մեջ էր գտն­վում, լի­նել-չլի­նե­լու խն­դիր է դր­ված, բայց վե­լի­խան­նե­րին դրանք չէին վե­րա­բե­րում, նրանք ի­րենց գոր­ծը պետք է ա­նեին, կա­շառք հա­վա­քեին և ու­րա­խա­նա­յին:
Մեր քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րից շա­տե­րը հա­մոզ­ված են, որ Հա­յաս­տա­նի Ա­ռա­ջին Հան­րա­պե­տու­թյու­նը կոր­ծան­վեց 11-րդ կար­միր բա­նա­կի կող­մից: Ես այդ կար­ծի­քին չեմ. կոր­ծան­ման հա­մար մե­ղա­վոր էին բո­լոր այն վե­լի­խան­նե­րը, ով­քեր ազ­գի ճա­կա­տագ­րի մա­սին չէին մտա­ծում. ի­րենց գր­պան­նե­րը լի­քը լի­նեին, փո­րը կուշտ լի­ներ, ազ­գի հերն էլ ա­նի­ծած:
Մեր մե­ծե­րի պատ­մու­թյուն­նե­րի ու Վե­լի­խա­նի վար­քագ­ծի հա­մադ­րու­թյան մի­ջո­ցով ես հաս­կա­ցա կա­շա­ռա­կե­րու­թյան կոր­ծա­նա­րար հետևանք­նե­րը՝ մեր ժո­ղովր­դի գո­յատևման հա­մար, ձևա­վոր­վեց իմ աշ­խար­հա­յաց­քը. ոչ կա­շա­ռա­կե­րու­թյա­նը, ոչ ա­նազ­նիվ քայ­լե­րին, պետք է աշ­խա­տա­սեր լի­նել, լավ սո­վո­րել դառ­նալ ին­ժե­ներ-գիտ­նա­կան, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նամ թուր­քե­րի դեմ լա­վա­գույն զեն­քե­րը ստեղ­ծել: Ի մի­ջի այ­լոց, այդ լա­վա­գույն զեն­քը ես ար­դեն ստեղ­ծել եմ՝ թղ­թի վրա ու փորձ­նա­կան նմու­շի մա­կար­դա­կով, այն պետք է դր­վի մեր բնա­կա­վայ­րե­րի օ­դա­յին ու ցա­մա­քա­յին սահ­ման­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան հիմ­քում՝ վեր­լու­ծե­լով ու հաս­կա­նա­լով 1918 թվին Հա­յաս­տա­նում ստեղծ­ված տագ­նա­պա­յին ի­րա­վի­ճա­կը, ա­մեն ինչ մա­զից էր կախ­ված: Այդ ծանր պայ­ման­նե­րում հայ ժո­ղո­վուր­դը միա­վոր­վեց՝ գտավ փր­կու­թյան հե­րո­սա­կան ճա­նա­պար­հը, Սար­դա­րա­պա­տում տո­նեց իր փա­ռա­վոր հաղ­թա­նա­կը՝ նաև իմ պա­պե­րի ու Սառ­նաղ­բյու­րի մյուս հե­րոս տղա­նե­րի շնոր­հիվ:
Մա­յի­սի 26-ին մեր սառ­նաղ­բյուր­ցի­նե­րը մեկ մար­դու պես կանգ­նե­ցին ու Կար­միր վան­քի ձո­րում փա­կե­ցին թուր­քա­կան զոր­քե­րի ճա­նա­պար­հը, կանգ­նեց­րին նրանց ա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը, ով­քեր շտա­պում էին դե­պի Սար­դա­րա­պատ՝ միա­նա­լու թուր­քա­կան հիմ­նա­կան ու­ժե­րին: Մեր գյու­ղա­ցի­նե­րը կա­տա­րե­ցին ի­րենց պատ­մա­կան մի­սիան, չխաբ­վե­ցին, կուլ չգ­նա­ցին թուր­քե­րի ա­ռա­ջար­կած կա­շառ­քին ու խոս­տում­նե­րին: Ցա­վոք, հարևան Մաս­տա­րա գյու­ղը գոր­ծար­քի մեջ էր մտել թուր­քե­րի հետ, զեն­քե­րը հա­վա­քել ու դի­մադ­րու­թյուն ցույց չէին տվել, թուր­քե­րը բո­լո­րին հա­վա­քել, լց­րել էին մա­րագ­ներն ու վա­ռել՝ ի­րենց հա­վա­քած դար­մա­նի հետ: Տատս այս­պես էր նկա­րագ­րում սառ­նաղ­բյու­րյան դի­մադ­րու­թյան նա­խա­պատ­մու­թյու­նը.
-Կռ­վից ա­ռաջ եր­կու թուրք ձիա­վոր մտան գյուղ, ա­ռա­ջար­կե­ցին չդի­մադ­րել, որ գյու­ղին վնաս չտան։ Գյու­ղա­ցի­նե­րը կրա­կե­ցին թուր­քե­րի վրա։ Մե­կին սպա­նե­ցին, մյու­սը վի­րա­վոր փա­խավ։ Սրապ պա­պը (Ե­րեմ պա­պիս հո­րեղ­բայ­րը-Վ. Հ.) գյու­ղի հարս ու աղ­ջիկ­նե­րիս հանձ­նա­րա­րեց, որ ել­նենք տա­նիք­նե­րը, ե­ղան­նե­րը, բա­հերն ու գե­րան­դի­նե­րը ճո­ճենք, որ թուր­քե­րը հեռ­վից ժո­ղո­վուրդ տես­նեն ու վա­խե­նան։ Մեզ հետ էին նաև վերևի Ա­դյա­ման գյու­ղի հարս­նե­րը, նրանց տղա­մար­դիկ մե­րոնց հետ միա­սին էին կռ­վում թուր­քե­րի դեմ: Հե­տաքր­քիր է, որ կռ­վող­նե­րի մեջ էր նաև ա­պա­գա ֆի­զի­կոս, ա­կա­դե­մի­կոս, ԵՊՀ տե­սա­կան ֆի­զի­կա­յի ամ­բիո­նի վա­րիչ Գուր­գեն Սա­հա­կյա­նը: Ճիշտ է աս­ված՝ գյուղ կանգ­նի, գե­րան կկոտ­րի:
Վահան ՀԱՄԱԶԱՍՊՅԱՆ
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, երկրների հելիոֆիկացիայի ծրագրի հեղինակ

Դիտվել է՝ 37743

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Թուրքական տրանսպորտային շահը առավել քան հստակ է

Մերձավոր Արևելքում էսկալացիայի խորացումը կարող է էապես փոխել տարածաշրջանային (ներառյալ Հարավային Կովկասը) տրանսպորտային-լոգիստիկ համակարգը...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.