Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ա­մե­րի­կա, չե՞ս կա­րո­ղա­նում դի­վա­նա­գի­տու­թ­յունդ էդ մար­դաս­պան­նե­րի պա­րագլ­խի հետ վա­րել էն­պես, որ նա չլի­նի քեզ թե­լադ­րո­ղը»

«Ա­մե­րի­կա, չե՞ս կա­րո­ղա­նում դի­վա­նա­գի­տու­թ­յունդ էդ մար­դաս­պան­նե­րի պա­րագլ­խի հետ վա­րել  էն­պես, որ նա չլի­նի քեզ թե­լադ­րո­ղը»
17.01.2020 | 00:26
«Ի­րա­տե­սը» շա­րու­նա­կում է զրույ­ցը «Տա­ղա­րան» հա­մույ­թի գե­ղար­վես­տա­կան ղե­կա­վար և դի­րի­ժոր, Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջա­տար դաշ­նա­կա­հար-մե­նա­կա­տար, ՀՀ մշա­կույ­թի վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ ՍԵԴ­ՐԱԿ ԵՐ­ԿԱ­ՆՅԱ­ՆԻ հետ:
Թե­մա­նե­րը, ո­րոնց անդ­րա­դար­ձել ենք զրույ­ցի այս հատ­վա­ծում, բնավ ե­րաժշ­տա­կան չեն, սա­կայն խիստ ար­դիա­կան ու ան­հան­գս­տաց­նող են յու­րա­քան­չյուր մտա­ծող հա­յի հա­մար:
Սեդ­րակ Եր­կա­նյա­նի ինք­նա­տի­պու­թյան դրսևո­րում­նե­րից ինձ հա­մար ա­ռանձ­նա­նում է նրա՝ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյամբ արևմտա­հա­յե­րեն գի­րը: Այս և այլ հար­ցեր ենք շո­շա­փում մեր զրույ­ցի ըն­թաց­քում:
-Մաեստ­րո, Ձեր գի­րը արևմտա­հա­յե­րեն է՝ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյամբ: Սա նա­խա­սի­րու­թյու՞ն է, սկզ­բու՞նք, թե՞ հա­յե­րե­նի վտանգ­ված տե­սա­կը փր­կե­լու գի­տակց­ված մի­տում:
-Ա­վե­լի շատ սա գի­տակց­ված քայլ է: Ճիշտ է, ես մե­ծա­ցել եմ այն­պի­սի մի­ջա­վայ­րում, որ ա­կանջ­ներս սո­վոր են ե­ղել արևմտա­հա­յե­րե­նին: Մայ­րիկս, տա­տիկս, մո­րա­քույ­րերս, հայ­րա­կան կողմս խո­սում էին արևմտա­հա­յե­րեն, նրանք բո­լորն էլ Արևմտյան Հա­յաս­տա­նից կրկ­նա­կի գաղ­թած մար­դիկ էին: Ե­կավ մի ժա­մա­նակ, որ ես փոր­ձե­ցի ար­դեն այլ մո­տեց­մամբ և այլ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյամբ վե­րա­բեր­վել հա­յե­րեն լեզ­վամ­տա­ծո­ղու­թյա­նը և ոչ պա­կաս՝ ուղ­ղագ­րու­թյա­նը: Ես իմ առջև այս­պի­սի հարց էի դրել և փոր­ձում էի պա­տաս­խա­նը գտ­նել. ի՞նչն էր խն­դի­րը, գեր­խն­դի­րը, որ Սա­հակ Պարթևը, Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը, ա­շա­կեր­տաց ողջ զո­րա­գուն­դը լծ­վե­ցին Հա­յոց այ­բու­բե­նը վե­րա­կանգ­նե­լու, փր­կե­լու և սե­փա­կան գիրն ու գրա­կա­նու­թյունն ու­նե­նա­լու մեծ գոր­ծին: Ե­թե մե­տա­ֆո­րիկ ա­ռու­մով ա­սում են՝ մեր զին­վոր­նե­րը, այ­սինքն՝ տա­ռե­րը, փր­կե­ցին մեզ վերջ­նա­կան ու­ծա­ցու­մից, սրա­նում շատ կարևոր մի գեր­խոր­հուրդ կա: Ե­թե այդ գործն ի­րա­կա­նաց­վել է, և ստեղծ­վել է դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյուն, ո­րը փր­կել է մեզ ա­մեն տե­սակ ու­ծա­ցում­նե­րից ու չգո­յու­թյու­նից, ու­րեմն մեր փր­կու­թյու­նը այդ­տեղ է: Ե­թե սա գի­տակ­ցում ենք, և ա­ռա­ջին հեր­թին գի­տակ­ցել են այն հան­ճար­նե­րը, ու­րեմն ի՞նչ է նշա­նա­կում հրա­ժար­վել այդ լեզ­վից և ուղ­ղագ­րու­թյու­նից: Որ­քան էլ ա­սեն, թե լե­զուն զար­գա­ցում է ապ­րում, ես չեմ հաս­կա­նում՝ զար­գա­ցու­մը ո՞րն է, շե­ղու՞­մը: Էն վեր­ջին դա­մոկ­լյան սու­րը, որ ի­ջեց­րին մեզ վրա 1920-ա­կան թվա­կան­նե­րին՝ ստեղ­ծե­լով նոր ուղ­ղագ­րու­թյուն, ա­րե­ցին նրա հա­մար, որ­պես­զի վերջ­նա­կա­նա­պես խզ­վեր մեր կա­պը հա­յոց հետ: Սրա­նով մեզ ստի­պում էին մո­ռա­նալ մեր ար­մատ­նե­րը: Ով­քեր որ նա­խագ­ծել էին էդ ծրա­գի­րը, նրանք էլ սա­տա­նա­յա­բար գի­տեին, թե ին­չից են զր­կում մեզ: Այ­սինքն՝ ստեղ­ծե­ցին մի պայ­ման, որ ու­ծաց­ման ըն­թաց­քը շա­րու­նակ­վի: Դա ժա­մա­նա­կի խն­դիր էր: Հի­շենք՝ 1960-80-ա­կան­նե­րի հա­սա­րա­կու­թյան ըմբ­ռն­ման մեջ հայ­կա­կան դպ­րո­ցը ար­հա­մար­հե­լի մի վայր էր: Բո­լո­րը վա­զում էին ռու­սա­կան դպ­րոց­ներ, այ­սինքն՝ հա­ջող­վում էր էդ ծրա­գի­րը: Այս հար­ցե­րը երբ դրե­ցի ինքս իմ ա­ռաջ, տե­սա, որ խն­դիրն այս­տեղ շատ լուրջ է, և հաս­կա­ցա, որ մեր փր­կու­թյու­նը ա­ռա­ջին հեր­թին դե­պի դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյուն վե­րա­դար­ձի մեջ է, հե­տո նոր՝ տն­տե­սա­կան, ֆի­նան­սա­կան, քա­ղա­քա­կան, չգի­տես էլ ինչ փո­փո­խու­թյուն­նե­րի: Ե­թե հաս­կա­նանք, ե­թե վերևնե­րը հաս­կա­նան սա, և մենք վե­րա­դառ­նանք մեր դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյա­նը, այդ ժա­մա­նակ հույս կա, որ այս մո­լո­րա­կի վրա, այս տա­րա­ծաշր­ջա­նում է­լի կու­նե­նանք բա­վա­կան երևե­լի տե­սա­կա­րար կշիռ:
-Չցան­կա­ցա ընդ­հա­տել Ձեզ, բայց հի­մա վե­րա­դառ­նանք Ձեր խոս­քին: Ա­սա­ցիք, թե Սա­հակ Պարթևը, Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը, ա­շա­կեր­տաց ողջ զո­րա­գուն­դը լծ­վե­ցին Հա­յոց այ­բու­բե­նը վե­րա­կանգ­նե­լու, փր­կե­լու գոր­ծին: Ըստ ըն­դուն­ված ճշ­մար­տու­թյան՝ ստեղ­ծե­ցին: Դուք նկա­տի ու­նեք Դա­նիե­լյան գրե՞­րը, այդ­քան ո­րո­շա­կի ա՞յդ գրերն եք ակ­նար­կում, երբ ա­սում եք՝ վե­րա­կանգ­նե­ցին, փր­կե­ցին:
-Մեր ե­կե­ղե­ցին է այդ­պես ներ­կա­յաց­նում, թե ստեղ­ծե­ցին: Հա­կա­դար­ձե­լով ա­սեմ, որ օ­դից որևէ բան չի ստեղծ­վում: Հա­զար ու մի սե­պագ­րեր, քա­րագ­րեր են ե­ղել, Պա­րիս Հե­րու­նու գր­քում տր­ված են տար­բեր ազ­գե­րի, տար­բեր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի այ­բու­բեն­նե­րը: Բա դրանք ե՞րբ են ստեղծ­վել: Ստեղծ­վել են մին­չք­րիս­տո­նեա­կան շր­ջա­նում: Այ­սինքն՝ մենք ու­նե­ցել ենք գիր: Մինչև էդ ին­չո՞վ ենք գրել-կար­դա­ցել: Հա­յե­րեն ենք ու­նե­ցել մենք: Հի­մա որ դրա հետ­քը չկա, քրիս­տո­նեու­թյու­նը, սու­սե­րա­կիր­նե­րը ե­կան ու ա­ռա­ջին դա­րե­րում ե­ղած-չե­ղա­ծը վե­րաց­րին, դա չի նշա­նա­կում, որ մար­դու միտ­քը, գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյու­նը վե­րա­ցավ: Ե­թե չկա­յին այդ գրե­րը, այս այ­րերն ին­չո՞ւ էին գնում-հաս­նում Ա­սո­րես­տա­նի մի կետ, որ Դա­նիել ե­պիս­կո­պո­սից վերց­նեն-բե­րեն նշա­նագ­րե­րը: ՈՒ­րեմն ե­ղել է, չէ՞: Ա՛յ սա նկա­տի ու­նեմ, երբ ա­սում եմ՝ վե­րա­կանգ­նե­ցին, ոչ թե ստեղ­ծե­ցին:
-Խո­սե­ցիք շատ խոր­քա­յին խնդ­րի մա­սին: Փոր­ձեմ Ձեզ տե­ղա­փո­խել մե­րօ­րյա ի­րա­կա­նու­թյուն և հարց­նել՝ ի՞նչ կտան Հա­յաս­տա­նին և հայ ժո­ղովր­դին ա­մե­րի­կյան Կոնգ­րե­սի և Սե­նա­տի կող­մից Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը ճա­նա­չե­լու և դա­տա­պար­տե­լու բա­նաձևե­րը:
-Պի­տի ա­սեմ, որ հե­թա­կան ան­գամ ա­մե­րի­կյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը ցույց տվե­ցին, որ ի­րենք ա՛ն-ա­սուն են: Էն­քան կու­զեմ՝ էս խոս­քե­րը տեղ հաս­նեն, հաս­նեն Թրամ­փին, նա­խորդ և ա­պա­գա նա­խա­գահ­նե­րին, նրանց աշ­խա­­տա­կազ­մի ան­դամ­նե­րին: Ես նրանց ու­զում եմ ա­սել՝ ան-­հար­գե­լի պա­րո­նայք, ան­պայ­ման հար­կա­վոր է, որ ձեր մայ­րե­րի, քույ­րե­րի, զա­վակ­նե­րի հետ թուր­քե­րը վար­վեն այն­պես, ինչ­պես որ մե­րոնց հետ ժա­մա­նա­կին, որ նո՞ր միայն հաս­կա­նաք, թե ինչ բան է կո­տո­րա­ծը, ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը, որ դրա­նից հե­տո՞ միայն բար­բա­ռեք, թե կա­տար­վածն ինչ է: Ե­թե այդ­պես է, ո՛չ ե­րա­նի ձեզ: Չտես­նեք էդ օ­րը, որ թուր­քը ձե­րոնց հետ վար­վի նույն կերպ: Բայց այդ ժա­մա­նակ կըն­դու­նեք, չէ՞, մեզ հետ կա­տար­վա­ծի ա­հա­վո­րու­թյու­նը: Ա­սում եմ՝ ա՛ն-ա­սուն են: Ո­րով­հետև ա­սող մար­դը, ա­սուն մար­դը նման կերպ չի կա­րող դա­տել: Ա­մե­րի­կա, էն­քան տկար ես, որ չե՞ս կա­րո­ղա­նում դի­վա­նա­գի­տու­թյունդ էդ մար­դաս­պան­նե­րի պա­րագլ­խի հետ վա­րել էն­պես, որ նա չլի­նի քեզ թե­լադ­րո­ղը: Հզո­րա­գույն պե­տու­թյուն ես, չե՞ս կա­րո­ղա­նում ու­րի­շի թե­լադ­րան­քին չեն­թարկ­վել:
-Մենք ինչ-որ բան ու­նե՞նք ա­նե­լու, ինչ-որ բան մեզ­նից կախ­վա՞ծ է, որ պի­տի գոր­ծի դնենք, որ­պես­զի աշ­խար­հը մեր դա­տը ճա­նա­չի, թե՞ պի­տի կրա­վո­րա­կան կեց­ված­քով նս­տենք-սպա­սենք ար­դա­րու­թյան, ճշ­մար­տու­թյան հաղ­թա­նա­կին:
-Ես իմ քայլն ա­րել եմ ար­դեն՝ կապ­ված դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թյան հետ: Ե­րա­նի՜ բո­լո­րը հաս­կա­նան, որ դա մեր կարևո­րա­գույն խն­դիրն է, ո­րի մի­ջո­ցով մենք կկա­րո­ղա­նանք հայտ ներ­կա­յաց­նել որ­պես հզոր ազգ: Ես ուղ­ղա­կի զար­մա­նում եմ, թե այս քսան-ե­րե­սուն-հա­րյուր տար­վա մեջ էս­քան սրի­կա ո՞նց ծնեց հայ մոր ար­գան­դը: Որ կողմ նա­յում ես՝ գող, ա­վա­զակ, թա­լան­չի: Սրանց մի մա­սը, որ հե­ղա­փո­խու­թյան օ­րե­րին դուրս էր ե­կել փո­ղոց, գո­ռում-գո­չում էր, ին­չի՞ էին սպա­սում, մտա­ծում էին, որ հերթն ի­րենց չի՞ հաս­նե­լու: Թե՞ այն հույ­սով էին, որ ա­վե­լի ա­պա­հով պի­տի գո­ղա­նան, թա­լա­նեն: 80 տո­կո­սը գող ու ա­վա­զակ է: Ո­պես­զի սա մաքր­վի, տաս­նա­մյակ­ներ են պետք: Այ­սօր­վա իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը՝ Փա­շի­նյա­նը լի­նի, թե ու­րիշ­նե­րը, ինչ­քան էլ ջա­նան, տաս­նա­մյակ­նե­րով պի­տի սպա­սենք էդ մաքր­վե­լուն: Դեռ խու­թե­րը գլուխ չեն բարձ­րաց­րել: Բա որ վա­ղը-մյուս օ­րը բարձ­րա­նան, հան­կարծ, Աստ­ված չա­նի, մեկ-եր­կու­սին էլ խփեն, ո՞նց է լի­նե­լու մեր վի­ճա­կը: Իսկ ես իմ հո­տա­ռու­թյամբ այդ վտանգն ար­դեն զգում եմ: Էն որ ջա­հել­նե­րին դեմ են տա­լիս նա­խա­րա­րու­թյան դռ­նե­րին, դրա պա­րագ­լուխ­նե­րը չե՞ն գիակ­ցում, թե ինչ են ա­նում: Էս­քան տա­կանք կա­րե­լի՞ է լի­նել՝ օգ­տա­գոր­ծել ջա­հել­նե­րին: Գի­տենք՝ էդ պա­րագ­լուխ­նե­րի կեն­սագ­րու­թյուն­նե­րում ինչ փաս­տեր կան: Բո­լո­րը Նալ­բան­դյան-37-ից են: Յու­րաց­րին կու­սակ­ցու­թյու­նը, որ ըստ ի­րենց ու­զա­ծի ձևեն տա­րած­քը: Իսկ պարզ, մա­քուր ե­րե­խե­քին հա­նում են ի­րենց շար­քե­րից: Ե­րա­նի շատ լի­նեն, ու միա­բա­նու­թյան ո­գին էդ ե­րե­խե­քի, էդ ջա­հել­նե­րի մեջ զար­գա­նա, և ա­րագ տե­ղի ու­նե­նա ինք­նա­մաքր­վե­լու էս ըն­թաց­քը:
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 5247

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ