Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Ա­մուլ­սա­րի ան­հաս գա­գա­թից սև-սև ամ­պե­րը կու­տակ-կու­տակ իջ­նում են հո­վիտն ի վար ու ծած­կում կա­նաչ մար­գա­գե­տի­նը»

«Ա­մուլ­սա­րի ան­հաս գա­գա­թից սև-սև ամ­պե­րը կու­տակ-կու­տակ իջ­նում են հո­վիտն ի վար ու ծած­կում կա­նաչ մար­գա­գե­տի­նը»
20.09.2019 | 01:26
«Ի­րա­տե­սը» շա­րու­նա­կում է զրույ­ցը ար­ձա­կա­գիր, թարգ­մա­նիչ, բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր ԴԻԱ­ՆԱ ՀԱՄԲԱՐ­ՁՈՒ­ՄՅԱ­ՆԻ հետ:
Գրի, կան­խա­սա­ցու­թյան, ի­րա­տե­սու­թյան, հո­ռե­տե­սու­թյան, պայ­մա­նա­կան ու կա­յուն կռա­հում­նե­րի ներ­հյու­սում­նե­րը Դիա­նա Համ­բար­ձու­մյա­նի խոս­քում բա­ցում են մտա­ծում­նե­րի ար­տա­սո­վոր մի տա­րա­ծու­թյուն, ո­րում յու­րա­քան­չյու­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն է ստա­նում գտ­նե­լու ի­րեն ան­հան­գս­տաց­նող մեծ ու փոքր խն­դիր­նե­րի լուծ­ման սե­փա­կան բա­նա­լին:
-Դուք փոր­ձում եք Ձեր գր­քե­րը բե­րել կի­նո­յի դաշտ: Կա՞ն շո­շա­փե­լի հե­ռան­կար­ներ այս ա­ռու­մով:
-«Փոր­ձո՞ւմ եմ», չեմ փոր­ձում, ե­թե, ի­հար­կե, «փոր­ձել» ա­սե­լով նկա­տի ու­նեք ճիգ գոր­ծադ­րել, ծա­նոթ-բա­րե­կամ խառ­նել ի­րար, ինչ­պես որ հա­ճախ է ար­վում մեր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ, որ­պես­զի այս կամ այն գոր­ծը կի­նոս­ցե­նար դառ­նա, էկ­րան բարձ­րա­նա, և այդ­պի­սով, ան­տեր մնա խեղ­ճուկ­րակ փա­ռա­սի­րու­թյու­նը, ա­նունս հն­չեց­նի կի­նո­սի­րող­նե­րի այս մե՜ծ աշ­խար­հում։ «Փեակ­նե­րի տա­րա­բախ­տու­թյու­նը» կի­նոդր­վագ­նե­րի ո­ճով գր­ված վեպ է, և բնական է, մեղմ ա­սած, իմ կր­քոտ ցան­կու­թյու­նը՝ տես­նել, թե ինչ­պես են վե­պի դր­վագ­նե­րը դր­վագ­վում կի­նո­յում։ Այս վե­պին ծա­նոթ է իմ սի­րե­լի կի­նո­ռե­ժի­սոր­նե­րից մե­կը՝ Հա­րու­թյուն Խա­չատ­րյա­նը, ո­րը, ան­հա­մես­տա­բար ա­սեմ, ա­ռի­թը բաց չի թող­նում՝ ինձ իր գոր­ծըն­կեր­նե­րին ներ­կա­յաց­նե­լիս «տա­ղան­դա­վոր» բա­ռը շեշ­տադ­րե­լով՝ ա­նու­նիս կցե­լու հա­մար։ Շոյ­վում եմ, ոնց եմ շոյ­վում, ու շնոր­հա­կալ եմ, ան­շուշտ, մեծ պա­տիվ է, բայց որ­քան էլ ջերմ լի­նեն ունկ­նդ­րող­նե­րի հա­յացք­ներն ու ժպիտ­նե­րը, որ­քան էլ հար­ցեր հն­չեն՝ իբր հե­տաքր­քր­վե­ցին վե­պովս, ա­մեն բան ա­վարտ­վում է ու­րախ ձեռք­սեղ­մու­մով և ոչ մի խոս­տում չտ­վող հրա­ժեշ­տով։
-Իսկ ի՞նչ եք ա­նում Դուք այդ «ոչ մի խոս­տում չտ­վող հրա­ժեշտ­նե­րից» հե­տո: Գու­ցե հիաս­թափ­վու՞մ եք, գու­ցե մտա­ծում, որ ան­չափ հմա­յիչ «Փեակ­նե­րի տա­րա­բախ­տու­թյու­նը»՝ իր խիստ պատ­կե­րա­յին կի­նոդր­վագ­նե­րով այդ­պես էլ չի՞ գտ­նե­լու իր ռե­ժի­սո­րին:
-Դե, ինձ ինչ է մնում ա­նե­լու, ե­թե ոչ՝ շա­րու­նա­կել այն, ին­չին կոչ­ված եմ, իսկ կի­նո նկա­րող­նե­րը, լավ, գո­նե մեկ­նու­մե­կը, ան­պայ­ման տա­ղան­դա­վոր մե­կը, ե­թե մի օր, մի պա­րապ ժա­մի ձեռքն առ­նի «Փեակ­նե­րը», կար­դա ու չբե­զա­րի, չբե­զա­րի ու է­լի կար­դա, ոտ­քը խփի գետ­նին, ձեռ­քը՝ սե­ղա­նին, տե­ղից վեր կե­նա և ո­րո­շի կի­նո նկա­րել՝ մար­դու, եր­ջան­կու­թյան և ող­բեր­գու­թյան «հյուս­կեն» պատ­կե­րը բաց­բա­ցե­լով, ես, Մա­նե ա­նու­նով փոքր աղջ­կա նման, զար­մանքս ու հրճ­վանքս խառ­նած ի­րար՝ ծափ կտամ ու կպա­րեմ փո­ղո­ցի բա­նուկ մա­սում, որն էլ կդառ­նա իմ գրի, Ձեր ա­սած, «շո­շա­փե­լի հե­ռան­կա­րը կի­նո­դաշ­տում»։ ՈՒ­րիշ ի՞նչ ա­նեմ, ձեռ­քիցս ի՞նչ է գա­լիս, որ ինչ ա­նեմ։
-Տի­կի՛ն Դիա­նա, ման­կու­թյունն ու պա­տա­նե­կու­թյունն անց­կաց­նե­լով Քա­ջա­րա­նում՝ սե­փա­կան մաշ­կի վրա եք զգա­ցել հան­քար­դյու­նա­բե­րու­թյան ա­ղե­տա­լի ազ­դե­ցու­թյու­նը: Ինչ­պե՞ս եք վե­րա­բեր­վում այ­սօր ողջ հան­րա­պե­տու­թյու­նը փո­թոր­կած Ա­մուլ­սա­րի հան­քի շա­հա­գործ­ման թն­ջու­կին:
-Հա, Քա­ջա­րանն աշ­խար­հի սի­րու­նա­գույն քա­ղաք­նե­րից մեկն է ինձ հա­մար, ինք­նին սի­րուն է, քա­նի որ այս­տեղ եր­կին­քը աշ­խար­հի տար­բեր կող­մե­րում տե­սած իմ եր­կինք­նե­րից ա­մե­նա­բարձրն է ու ա­մե­նա­կա­պույ­տը, այս պս­տիկ քա­ղա­քը կար­ծես բա­րու­րի մեջ ի­րենց գիրկն են ա­ռել բո­լո­րապ­տույտ լեռ­նե­րը, իսկ քա­ղա­քի սր­տի մի­ջով հո­սում է Ող­ջի գե­տը, բայց այս քա­ղաքն ա­վե­լի շատ սի­րուն է այն պատ­ճա­ռով, որ ծն­վե­լով մայ­րի­կիս ծնն­դա­վայ­րում՝ Թիֆ­լիս քա­ղա­քում, ես մե­ծա­ցել ու դար­ձել եմ «ես» հայ­րի­կիս քա­ղա­քում՝ Ող­ջի գե­տի ա­փին գտն­վող Քա­ջա­րա­նում, ո­րը «Ող­ջուտ» մտա­ցա­ծին ան­վա­նու­մով է մտել իմ «Աստ­ղա­կաթ» (1999) վի­պա­կի մեջ. «Ող­ջե­րից մինչև Ող­ջուտ բնա­կա­տե­ղի թի­զու­կես հող էր. ար­ծի­վը, թե արծ­վու­թյու­նը բռ­ներ ու աչքն ու­տեր էս թի­զին իջ­նել, կթա­գադր­վեր...» («Ող­ջերն» էլ Ող­ջի գե­տի իմ ստեղ­ծած ո­ճա­կան հա­մա­բա­նու­թյունն է, ո­րի նպա­տակն է շեշ­տել Քա­ջա­րան քա­ղա­քի մշտն­ջե­նա­կան գո­յու­թյու­նը՝ ող­ջու­թյու­նը, իր ողջ-ա­ռողջ ապ­րող մարդ­կան­ցով՝ «ող­ջե­րով»)։ Ող­ջուտն ու Ող­ջե­րը շա­րու­նակ­վում են նաև իմ «Այր­ված կա­մուրջ­նե­րի վրա­յով» (2004) վի­պա­կում. «Ող­ջե­րը լե­զու ու­նի. ե­թե նս­տես կող­քին ու ա­կանջդ դեմ տաս, մինչև լու­սա­նա, մինչև մութն ընկ­նի, մինչև Կա­պուտ­ջուղ սա­րը ձյուն հագ­նի, ու մինչև Ող­ջու­տում սի­բե­խը հաս­նի, նա եր­կար-բա­րակ ա­ռաս­պել­ներ կպատ­մի ու չի հոգ­նի»։ Քա­ջա­րան քա­ղաքն իր «լավ ու վա­տով» ներ­կա է նաև իմ «Ես ու որ­դիս» (2009) պատմ­ված­քում. «Գար­նա­նը՝ Ող­ջի գե­տը վա­րա­րե­լուն պես, մո­լիբ­դե­նով լեր­դա­ցած ջու­րը, կո­կոր­դի­լո­սի կաշ­վի նման փայ­լկ­տե­լով, հոր­դում էր ու ծան­ծա­ղում «Խվոս­տի» բա­ցա­տում, սա­կայն Ող­ջին իմ երևա­կա­յու­թյու­նը բոր­բո­քում էր ո՛չ թե աղ­տոտ­ված ջրի ոս­կե­դե­ղին պղպ­ջակ­նե­րով, այլ Թեմ­զա ու Սե­նա գե­տե­րի նմա­նու­թյամբ՝ քա­ղա­քը բա­ժա­նե­լով բլ­րի լան­ջին այս ու այն­տեղ կուչ ե­կած հա­վաբ­նե­րի, հա­տու­կենտ ոչ­խա­րի փա­րախ­նե­րի, կար­տո­ֆի­լի «բոս­տան­նե­րի» հով­վեր­գա­կան ի­դի­լիա­յի և գու­նա­վոր մե­տա­լուր­գիա­յի ա­ռա­ջա­տար ե­ռու­զե­ռի, եր­կն­քի խոր կա­պույ­տի մեջ վնգվն­գա­ցող, քա­ղա­քը մկ­րա­տող լա­րե­րից կախ վա­գո­նիկ­նե­րի մո­գա­կան տե­ղա­շար­ժե­րի ու ա­մե­նօ­րյա հան­քա­պայ­թե­ցու­մից ցնց­վող «ստեն­կա­նե­րի» մեջ բազ­մած բյու­րե­ղա­պա­կյա սպաս­քի շխկշխ­կոց-զրն­գո­ցի միջև»։
-«Խվոս­տը», հա­վա­նա­բար պո­չամ­բա՞րն է:
-Ա­յո՛: Ինչ­պես երևում է «Խվոստ» բա­ռի մե­ծա­տա­ռով կի­րա­ռու­թյու­նից, ժա­մա­նա­կա­կից «պո­չամ­բար» բառն իմ պատմ­ված­քում գոր­ծած­վել է այն օ­րե­րին հա­տուկ ռու­սա­կա­նաց­ման կո­լո­րիտ ստեղ­ծե­լու և տա­րած­քը որ­պես տե­ղա­նուն ներ­կա­յաց­նե­լու նպա­տա­կով, քա­նի որ, դժ­բախ­տա­բար, ար­դեն իմ պա­տա­նե­կու­թյան տա­րի­նե­րին՝ 1970-ա­կան­նե­րին, հան­քար­դյու­նա­բե­րու­թյան պատ­ճա­ռած վնաս­նե­րի պատ­ճա­ռով քա­ղա­քի փե­շե­րի տակ ստեղծ­վել էր «մո­լիբ­դե­նով լեր­դա­ցած» ու «աղ­տոտ­ված ջրի ոս­կե­դե­ղին պղպ­ջակ­նե­րով» լի մի հս­կա­յա­ծա­վալ «տե­սար­ժան վայր»։ Ինչ վե­րա­բե­րում է Ա­մուլ­սա­րին, ա­պա պի­տի խոս­տո­վա­նեմ, որ զար­մա­նա­լի զու­գա­դի­պու­թյամբ, իսկ գու­ցե և ի վկա­յու­թյուն «գրի կան­խա­տե­սա­կան շնոր­հի», դեռ ան­ցյալ տա­րի սկ­սած «Կա­նաչ մար­գա­գետ­նի հմայ­քը» վե­պում, ճիշտ է, գե­ղար­վես­տո­րեն, բայց և հնա­րա­վո­րինս ի­րա­տե­սո­րեն անդ­րա­դար­ձել եմ շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի աղ­տոտ­ման «ա­պո­կա­լիպ­տիկ» հետևանք­նե­րին՝ պատ­մու­թյունս պտույտ-պտույտ ո­լո­րե­լով Ա­մուլ­սա­րի շուր­ջը ծա­վալ­վող իմ տագ­նապ­նե­րին. «Ե­րազ տե­սավ։ Կի­նը, հարս­նա­ցուի ճեր­մակ զգես­տով, քո­ղա­զարդ, հրեշ­տա­կի թևե­րը թա­փա­հա­րե­լով ու վի­թի գե­ղա­նի քայլ­քով միայ­նակ սլա­նում է ի­րենց տան ծա­ռու­ղով, ո­րը գնում-գնում ու հաս­նում է կա­նաչ մար­գա­գետ­նին, շուր­ջը՝ բո­լո­րապ­տույ­տով վեր խո­յա­ցող բար­դի­նե­րի կա­տա­րին, բնա­վոր­վել են եր­կա­րոտն ու եր­կա­րակ­տուց ա­րա­գիլ­նե­րը, իսկ տնից չերևա­ցող ա­րա­հե­տի վեր­ջում ինքն է կանգ­նած՝ նո­րա­փե­սա­յի նոփ-նոր կոս­տյու­մով, սև թի­թեռ­նի­կի վրա ամ­րաց­ված մի մեծ գունդ ոս­կով, որ Ա­մուլ­սա­րից են փո­րել ու հա­նել։ Գուն­դը հի­մա փայ­լփ­լում է՝ խառն­ված արևա­լույ­սի ցոլ­քին, շլաց­նե­լով ար­քա­յա­կան պա­լատ հի­շեց­նող դղյա­կի բա­կում հա­վաք­ված ու­րախ ամ­բո­խին և ցն­ծու­թյան «բրա­վո­ներ» կոր­զե­լով հար­սան­քա­վոր­նե­րից, ո­րոնք, կար­ծես մո­ռա­ցել են, թե ին­չու են հա­վաք­վել կա­նաչ մար­գա­գետ­նում, ո­րի ճիշտ կենտ­րո­նում մի ոս­կե­կուռ պատ­վան­դան է կանգ­նած։ Հե­զիկ-նա­զիկ ան­գի­տու­թյան մեջ հայ­տն­վում է կի­նը ու ա­ռանց իր կող­մը նա­յե­լու՝ բարձ­րա­նում պատ­վան­դա­նին և ոս­կե­զօծ աս­տի­ճան­ներն ի վեր թեթևա­սահ ել­նե­լով՝ ան­հե­տա­նում եր­կն­քի հե­ռու­նե­րում։ Ա­մառ­վա ծաղ­կա­բույր ու դեղ­նա­կար­միր օ­րը միան­գա­մից մթ­նում է, երբ Ա­մուլ­սա­րի ան­հաս գա­գա­թից սև-սև ամ­պե­րը կու­տակ-կու­տակ իջ­նում են հո­վիտն ի վար ու ծած­կում կա­նաչ մար­գա­գե­տի­նը»։
-Փաս­տո­րեն Դուք գե­ղարվես­տա­կան գրի տի­րույ­թում կան­խա­տե­սել եք բնա­պահ­պա­նա­կան ա­ղե­տը. Ա­մուլ­սա­րի ան­հաս գա­գա­թից իջ­նող սև ամ­պե­րը սպառ­նում են կա­նաչ մար­գա­գետ­նի գո­յու­թյա­նը: Կար­ծում եք՝ ա՞յս հե­ռան­կարն է սպառ­նում մեր երկ­րին, կար­ծում եք՝ մի­ջազ­գա­յին սկան­դա­լից խու­սա­փե­լու հա­մար, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, թույլ կտա՞ն մեր իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը, որ շա­հա­գործ­վի Ա­մուլ­սա­րի ոս­կու հան­քը:
-Որ­քան էլ վա­տա­տե­սա­կան հն­չի վե­պից մեջ­բեր­ված այս հատ­վա­ծը, որն ա­նուղ­ղա­կիո­րեն նաև իմ տե­սա­կետն է ար­տա­ցո­լում, բայց և այն­պես, Քն­նո­ղը, ո­րը կո­րու­սյալ աշ­խար­հը փր­կե­լու հան­ճա­րե­ղու­թյունն ու­նի, ա­կանջ է դնում այն­կողմ­նա­յին աշ­խար­հից ի­րեն ձայն տվող կնոջ խոս­քին. «Ա­մուլ­սա­րը քա­րու­քանդ չա­նեք, թե չէ հո­գիս կմեռ­նի։ Ա­մուլ­սա­րը ոս­կու ե­րակ է, ու որ ե­րա­կը բա­ցեք, սա­րը ա­րյու­նա­քամ կլի­նի։ Որ սա­րը մեռ­նի, սար­վո­րը չի ապ­րի։ Ա­մուլ­սա­րը պինդ պա­հեք»։ Հենց այս խոսքն էլ ու­ղիղ և ա­նուղ­ղա­կի ներ­կա­յաց­նում է «Ա­մուլ­սա­րի հան­քի շա­հա­գործ­ման թն­ջու­կի» լուծ­ման իմ բա­նա­լին:
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 4613

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ