«Քանի դեռ մարդ արարածը շնչում է, թատրոն-հանդիսատես կապը մշտապես լինելու է»

Թատերասեր հանրությունը մարտի 27-ին նշեց թատրոնի միջազգային օրը: Առիթ էր՝ թատրոնն ու թատերական գործիչներին արժևորելու, եղած խնդիրներն ու բացթողումները ևս մեկ անգամ բարձրաձայնելու: Հայաստանյան թատերական կյանքի անցուդարձի մասին զրուցել ենք թատերագետ, հրապարակախոս ՏԻԳՐԱՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԻ հետ:

-Թատրոնի միջազգային օրն ամբողջ աշխարհում նշվում է «Թատրոնը՝ որպես ժողովուրդների միջև խաղաղության ամրապնդման և փոխըմբռնման միջոց» կարգախոսով: Մեզ մոտ այն նշվում է 1999 թվականից: Տիգրան, ի՞նչ է մեզ ասում այս կարգախոսը, կա՞ երկխոսություն աշխարհի թատրոնների միջև:
-Թեև խաղաղության կարգախոս և թատերական միջազգային հարաբերություններ հասկացությունները հարցիդ քաղաքական նրբերանգ են հաղորդում, կփորձեմ քաղաքական մշակույթ և մշակութային քաղաքականություն ձևակերպումների արանքում մասնագիտական բնազդիս հավատարիմ մնալ և կողմնապահությանը տուրք չտալ: Քաղաքական զարգացումներում արվեստի դերակատարման տեսանկյունից՝ այո՛, հատկապես թատրոնի պես այսրոպեական էմոցիոնալ ինֆորմացիայով արտահայտվող արվեստն ի զորու է խաղաղություն սերմանելու կամ էլ եղած հակապատերազմական կապիտալը բազմապատկելու: Ահավասիկ, Համազգային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Նարինե Գրիգորյանի ինքնապատումային մոնոներկայացումն ասածիս հավաստիքն է: Չէ՞ որ այս ներկայացման մրցանակային հավաքածուի հարստացման մեջ, մենախաղացի օժտվածությունից զատ, կա նաև կնճռոտ թեմայի համամարդկային մեկնաբանման գործոնը: Պատերազմական կորստի ցավն անտակ ատելությամբ լիցքավորելու փոխարեն ինքնահեգնանքի բուժամիջոցն օգտագործելու հումանիստական մոտեցումը: Իսկ մեր երկրի և աշխարհի թատերական փոխառնչությունների կտրվածքով հարցը դիտարկելիս՝ պետք է ասեմ, որ մեծ մասամբ այն անուղղակի-մակերեսային է` Յութուբյան կամ էլ միջազգային փառատոնների դրսեկ ներկայացումները տեսնելու, հյուրախաղերում մեր բեմադրություններն իրենց ներկայացնելու մակարդակում: Իսկ խորքային՝ ըստ մասնագիտական բաղադրիչների տևական վաարպետության դասերի, աշխատանքային մեթոդների համակողմանի քննարկումների միջոցով փորձի փոխանակումը գրեթե բացակայում է: Գիտեմ, որ ի դեմս Վահան Բադալյանի Փոքր թատրոնն է իտալացիների հետ սերտ համագործակցության մեջ, մնացյալը գրեթե հպանցիկ մասնավոր դեպքեր են:
-Իսկ ներսում (Հայաստանում) կա՞ թատրոն-հանդիսատես կապ, կարո՞ղ ենք ասել, որ ամեն թատրոն ունի իր հանդիսատեսը: Կամ այսպես ասեմ՝ ինչու՞ պետք է գնալ-նայել այս կամ այն ներկայացումը:
-Որքան էլ որ թատերաձևերը փոխակերպումների ենթարկվեն, միևնույն է, քանի դեռ մարդ արարածը շնչում է, թատրոն-հանդիսատես կապը մշտապես լինելու է: Մի պարզ պատճառով. թատրոնի նախաձև թամաշան հետաքրքրասեր մարդու բնահոգեկան պահանջն է: Բերեմ նշածս երևույթին հատուկ տեսարանների օրինակները, որ խոսակցությունն առավել առարկայական դառնա: Թաղում, հարսանիք, անթաքույց կռիվ, խոշոր ավտովթար, սրանք բոլորն անմիջապես, այսպես ասած, հանդիսատես ձևավորող իրողություններ են: ՈՒ առհասարակ, ճաշակը մարդու խառնվածքով ու հոգեկան միջավայրով պայմանավորված որակ է, բնականաբար, այն մեծ ցանկության դեպքում անգամ չի կարող միասեռ լինել: Մեզանում էլ հասարակական շերտերն իրենց մշակութային պատրաստվածությանը համապատասխան բեմական ներկայություն են փնտրում ու գտնում: Պարզապես տողային տարածքը չի ների, որ մեկ առ մեկ մանրամասնեմ, թե որ թատրոն ինչ տեսակ մարդիկ են հաճախում: Իսկ թե ինչու է անհրաժեշտ այս կամ այն ներկայացումը նայել, որովհետև դիտումը ևս համախմբող կոլեկտիվ ակտ է` մոտավորապես խնջույքի թունդ պահերին խմբային երգեցողության հուզական վարակի խաղաղավետ ներազդեցությանը համարժեք:
-Մենք ունենք մնջախաղի թատրոն, երաժշտական կոմեդիայի, մյուզիքլի, դրամատիկական, կամերային, տիկնիկային, խամաճիկների և այլ թատրոններ: Ի՞նչ չունենք:
-Թատերական ժանրի առումով այս պահին կդժվարանամ մտաբերել, թե մենք հատկապես ո՛ր թատերատեսակի սուր անհրաժեշտությունն ունենք: Բայց որ մենք, օրինակ, «Ազգերի թատրոն» կոչված ձևաչափը չունենք, և դրա առկայությունը միայն ու միայն մեր թատերարվեստի զարգացման շահերից է բխում, անհերքելի է:
-Ասում են` թատերագետները մեծ դեր պետք է ունենային թատերական կյանքի աշխուժացման գործում, բայց ոչինչ, կամ գրեթե ոչինչ չի արվում: Համաձա՞յն եք: Ի դեպ նույնը ասում են գրականագետների, արվեստաբանների, երաժշտագետների մասին:
-Թատերագետներին մոնումենտալ պահանջներ ներկայացնելուց առաջ ասողներն ու ոլորտի պատասխանատուները թող բարի լինեն նվազագույն աշխատանքային պայմաններ ստեղծել: Մինչ պահանջելը նախ պետք է դրա բարոյական իրավունքը վաստակես, որ նկրտումներդ ծաղրարժան չդառնան: Երբ ոլորտի կենսագոյության տարրական նորմերը կապահովեն, այդ ժամանակ էլ առարկայնորեն կզգան, թե ինչ ասել է թատերագիտության լիաթոք շնչառություն:
-Հնարավո՞ր է օբյեկտիվ լինել այս կամ այն թատերական իրադարձությանն անդրադառնալիս: Երկիրը փոքր է, ծանոթ-բարեկամը՝ շատ:
-Համացանցային զարգացումների համածիրում ոչ միայն երկիրը, այլև ողջ աշխարհն է փոքրացել` դրանում եղած ամեն ինչի արագությունը կրկնապատկելով: Ինչևիցե, նույնիսկ այս անբարենպաստ միջավայրում հնարավոր է օբյեկտիվ լինել, եթե ի բնե կամ էլ ընտանեկան և կադրային դաստիարակաությամբ ինքնավաճառ ու արվեստի հաշվին ընկերություն անող չես:
-Իբրև թատերագետ` Ձեր գործառույթը ո՞րն է: Քննադատե՞լ, ուղղորդե՞լ, գնահատե՞լ, կա՞պ ստեղծել թատերական գործիչների և թատերասերներ միջև։
-Առաքելությանս գործառույթը քննել-դատողություններ անելով գնահատականներ տալն է, որն էլ թատերասեր հանդիսատեստի համար ինչ-որ չափով ուղղորդող է: Բացատրեմ` ինչու. եթե վերջինս, դիտած ներկայացումից միառժամանակ հետո իր զգացածի մասին թատերախոսի մասնագիտական հիմնավորումները կարդալով սեփական կռահումների օբյեկտիվության ապացույցներն է գտնում, ակամայից հոդվածի հեղինակը նրա ենթագիտակցականում գեղարվեստաէսթետիկական գիդի է վերածվում: Թե չէ ոմանք թյուրըմբռնմամբ ծայրահեղ պատկերացումներ են կազմում թատերաց փորձագետներիս մասին, մեզ ընկալելով կա՛մ որպես մեղադրող դատախազ, կա՛մ իբրև դատապաշտպան: Այնինչ մենք դատավորներ ենք։
-Մեր թատրոններն ավելի շատ ներքի՞ն, թե՞ արտաքին «փոփոխությունների» կարիք ունեն:
-Ե՛վ այն, և այն, սակայն սա առանձին ծավալուն հարցազրուցի թեմա է:
-Համաձա՞յն եք, որ թատրոնը պիտի կարողանա ինքն իրեն պահել, շահույթ հետապնդել: Կարճ ասած՝ դահլիճ լցնել:
-Առհասարակ, եղած համադերասանական գունապնակում կերպարի լավագույն դերակատարին ընտրելու դիտանկյունից վարձահրավիրման մոտեցումը շահեկան է: Նույնիսկ պետական թատրոններին օգնող գործելաոճ: Եվ տվյալ պարագայում որակյալ անտրեպրիզը գուցե թե կարողանա ֆինանսական ինքնաբավության հասնել: ՈՒղղակի անասելի մեծ է վտանգը, որ գումարի հայթայթման թելադրանքով արտահայտչական ներքին ձևը ելակետ դարձնող գեղարվեստը տեղը զիջի լոկ արտաքին տպավորությունը թիրախավորող զվարճահանդեսին, ինչի ցցուն օրինակները թատերական էստրադայում և էստրադային թատրոններում քիչ չեն:
-ՊՈԱԿ-ների հնարավոր վերաձևումին ինչպե՞ս եք վերաբերվում:
-Անկեղծ` գերեզմանածաղկի տարանշանակություն ունի այդ նախաձեռնությունը, հետևապես դիվանագետի անսեռ կերպարանքն էլ չի փրկի այն ներկայացնողին, առավել ևս՝ պաշտոնացավից դրդված պաշտպանողներին:
-Թատրոնի նոր շենքի կառուցման մասին ի՞նչ կասեք:
-Իհարկե Համազգային թատրոնի շենքի հիմնարկեքի մասին ամենադրական կարծիքն ունեմ և լիահույս եմ, որ այդ համատեքստում մնջախաղի 45-ամյա թատրոնին պետության կողմից խոստացված շենքն էլ մոտ ապագայում նյութեղեն եղելության կվերածվի: Եվ բնավ էլ հարյուրբառանոց լեզվամթերքի հույսին մնացած դատարկամիտի չափազանցում չէ գերադրական խոսքս, որովհետև, ի գիտություն որոշ մանրամիտ միջակությունների, յուրաքանչյուր ներկայացում նաև թատերագետի աշխատավայրն է:
-Ասում են, որ Ժամանակակից դրամատուրգիան պետք է առաջնային լինի յուրաքանչյուր թատրոնի խաղացանկում, հակառակ դեպքում մենք չենք ունենա ժամանակակից թատրոն: Համաձա՞յն եք, կա՞ն հաջողված փորձեր:
-Կուրսղեկիս՝ կինոգետ Սուրեն Հասմիկյանի հետ երբեմն ներկայացումից տուն վերադառնալիս, ճանապարհին որպես կանոն քննարկում ենք արվեստի խնդիրները: Դերասանների կերպարային մեկնաբանությունների կամ ռեժիսորական նշանային համակարգերի հետ կապված տարընթերցումներ ունենալով հանդերձ, մենք մշտապես համակարծիք ենք մի հարցում. արվեստում քիչ առ քիչ վերանում է (չի բացառվում նաև միտումնավոր ոչնչացումը) վերջինի բազմադարյա առանցքակենտրոն ՄԱՐԴԸ: Դրամատուրգիան բացառություն չէ, այլապես փաստագրական թատրոնը լայն քայլերով առաջ չէր գնա:
-«Թատրոնի մասին օրենքը» ի՞նչ կտա մեզ։
-Եթե «մենք` մերոնցով» մոտեցմամբ չգրեն այդ բազմաչարչար օրենքը, ապա այն մեզ իրավունքների և պարտականությունների բազմակողմանի հստակում կտա, որպեսզի թատերական դաշտի շնաձկներն ու վայ չինովնիկները միջին վիճակագրական թատերական գործիչների հետ ինչպես կամենան, այնպես չվարվեն:
-Կա՞ն ներկայացում, դերասան, բեմադրիչ, որ կառանձնացնեիք:
-Կառանձնացնեի Բաբկեն Չոբանյանի և Սենիկ Բարսեղյանի նրբակիրթ զուգախաղը «Սև արկղ» ներկայացման մեջ, գաղափարաձև ասեղնագործող Վահան Բադալյանի բեմադրական մտածողությունը «ՈՒրիշ պարեր» բեմավորման համապատկերում և իբրև ներկայացում մեր սերնդի անհետ կորած զգացմունքները վերծանող «Հաղթանակի գենեզիս» դոկուդրամատիկ հայտնությունը, որում անուրանալի է Սառա Նալբանդյանի դրամատուրգիական հոտառությունը:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ