Սթիվեն Հոքինգի վերջին «Փափկամազիկ սև անցքը»

Սթիվեն Հոքինգի գործընկերները հրապարակել են նրա գիտական հոդվածը, որ գրում էր կյանքի վերջին օրերին: Հոքինգը հոդվածն ավարտել էր մահից մի քանի օր առաջ` այս տարվա մարտին, հոդվածը լրացրեց նրա համահեղինակ, Քեմբրիջի համալսարանի պրոֆեսոր Մալկոլմ Փերին: Հոդվածը նվիրված է տեղեկատվական պարադոքսին` գիտնականը մի քանի տասնամյակ փորձում էր հասկանալ` ի՞նչ է կատարվում տեղեկատվության հետ սև անցքում: Հանրությանը Հոքինգին հայտնի է առաջին հերթին իբրև գիտությունը հանրաճանաչ դարձնող գիտնական: Նրա 1988-ին հրապարակված «Ժամանակի համառոտ պատմություն» գիրքը համաշխարհային բեստսելլեր դարձավ: Ծանր հիվանդությունը, որ նրան ամբողջովին կաթվածահար էր արել, չխանգարեց դառնալ ամենահայտնի ու հարգարժան գիտնականներից մեկը:

Հոքինգի ու Փերիի հոդվածը կոչվում է Black Hole Entropy and Soft Hair («Սև անցքի էնտրոպիան և փափուկ մազիկները») ու շարունակում է բրիտանացի ֆիզիկոսի` սև անցքի բնույթին նվիրված ուսումնասիրությունները: Հոդվածի` առաջին հայացքից տարօրինակ վերնագիրը հղում է սև անցքի ֆիզիկական «մազեր չունենալու թեորեմին», որտեղ «մազերը» տեղեկություն են մատերիայի մասին, որը սև անցքը կուլ է տալիս ու չի վերադարձնում: Հոքինգի հաշվարկներով` սև անցքերը պետք է տարրական մասնիկներ ճառագայթեն ու ժամանակի հետ գոլորշիանան, սակայն դա հակասում է քվանտային մեխանիկայի ընդհանուր սկզբունքներին: Այդ հակասությունը ստացել է «տեղեկատվական պարադոքս» անվանումը, որի բացահայտման վրա գիտնականն աշխատում էր վերջին 40 տարիներին:
Վերջին աշխատանքը չի բացահայտում պարադոքսն ամբողջությամբ, բայց մատնանշում է բացատրության հնարավոր ճանապարհը` ի հաշիվ ֆոտոնների, որ շրջապատում են «անմազ» սև անցքի իրադարձությունների հորիզոնը: Հոքինգն ու Փերին այդ ֆոտոնային թաղանթն անվանել են «փափկամազիկ», որ հնարավորություն է տալիս դատողություններ անել սև անցքի էնտրոպիայի մասին, իսկ դա կարևոր քայլ է քվանտային գրավիտացիայի տեսության կառուցման համար:

Մալքոլմ Փերին Guardian-ին հարցազրույցում պատմել է, որ մարտին զանգահարել է Հոքինգին Հարվարդից, որտեղ աշխատում էր վերջին ձեռքբերումների մասին պատմող հոդվածի վրա: «Սթիվենի համար շատ դժվար էր շփվել ու միացրին բարձրաձայն կապը, որ ես կարողանամ նրան բացատրել` ինչքան առաջ ենք գնացել մեր հաշվարկներում: Երբ ես ավարտեցի, նա ժպտում էր: Ես նրան ասացի, որ մենք առաջընթաց ունենք, իսկ նա արդեն գիտեր վերջնարդյունքը»` վստահ է պրոֆեսորը: Մի քանի օրից Ստիվեն Հոքինգը վախճանվեց:
BBС

Հ.Գ. Տեղեկատվությունը երբեք ու ոչ մի տեղ չի անհետանում` սա ելակետ է, մատերիան անվերջ է, ոչ մի սև անցք չի կարող մատերիան կուլ տալ անվերադարձ` սա տեսություն է, իսկ գիտնականները պետք է ապացուցեն տեսության համապատասխանությունը իրականությանը: Եթե նույնիսկ չկարողանան, չի նշանակում, որ տեսությունը սխալ է, ընդամենը վկայում է, որ բավարար ապացույցներ դեռ չունեն և ամեն ինչ շարունակվում է` Սթիվեն Հոքինգի ժպտացել է հենց այդ պատճառով: Ու գուցե հիմա նա սև անցքի մասին գիտի ավելին, քան որևէ մեկը Երկրի վրա:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ