Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Յոր­դոր­ներ սկս­նակ­նե­րուն

Յոր­դոր­ներ սկս­նակ­նե­րուն

Յոր­դոր­ներ սկս­նակ­նե­րուն
10.03.2020 | 01:37
(Տպագր­վում է կր­ճա­տում­նե­րով)
Ցե­ղաս­պա­նու­թյան հան­ճա­րեղ նա­հա­տա­կի այս ա­նա­վարտ գր­ված­քը մա­սունք է, որ ա­ռա­ջին ան­գամ տպագր­վել է Բու­խա­րես­տի «Նա­ւա­սարդ» պար­բե­րա­կա­նում:
Այս «Յոր­դոր­նե­րը» գրա­կա­նու­թյան վար­պե­տաց դա­սեր են, Դա­նիել Վա­րու­ժա­նի ուր­վագ­ծերն են գրա­կա­նու­թյան մի դա­սագր­քի հա­մար, ո­րի պատ­րաստ­ման վրա աշ­խա­տում էր: Այս թե­զե­րով էր գրա­կա­նու­թյուն դա­սա­վան­դում Պոլ­սի Լու­սա­վոր­չյան ու­սում­նա­րա­նում ու մտա­դիր էր դրանք հե­տա­գա­յում կար­գի բե­րել և ըն­դար­ձա­կել:
Ա. ԳՐԵ­ԼՈՒ ՁԻՐ­ՔԸ
Պէ՞տք է գրել՝ երբ այն­քան գրող­ներ կան ար­դէն: Պէ՞տք է քա­ջա­լե­րել ան­տա­ղանդ­նե­րը: Ճիշդ է որ գրե­լու ախ­տին դէմ պայ­քա­րը անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն մըն է, բայց բա­նի մը զեղ­ծու­մը պատ­ճառ մը չէ որ այդ բա­նը գէշ ըլ­լայ: Մենք գրել կը սոր­վեց­նենք՝ նախ որ­պէս­զի այդ ա­րուես­տը լաւ կի­րար­կեն, և ով որ լաւ կի­րար­կէ ստի­պուած է ար­դէն քիչ գրել: Երկ­րորդ՝ մար­դիկ ան­պատ­ճառ հրա­տա­րա­կե­լու հա­մար չէ որ պի­տի գրեն, այլ ի­րենց անձ­նա­կան հա­ճոյ­քին հա­մար, ու մա­նա­ւանդ լաւ գրե­լը կարևոր է լաւ մա­տե­նա­գիր­նե­րը դա­տե­լու հա­մար:
Սա­կայն ի՞նչ օ­գուտ ու­նին այդ խոր­հուրդ­նե­րը, երբ գրե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է երևա­կա­յու­թիւն ու­նե­նալ: Ա­նոնք որ երևա­կա­յու­թիւն չու­նին ինչ­պէ՞ս ոճ պի­տի ու­նե­նան: Ոճ մը կայ՝ որ գա­ղա­փար­նե­րու ոճն է, վե­րա­ցա­կան, չոր, վճիտ և ճիշտ. ա­սոր հա­մար անհ­րա­ժեշտ չէ երևա­կա­յու­թիւ­նը, Եզ­նի­կը այս ո­ճով գրած է իր «Եղծ ա­ղան­դո­ցը», Շիր­վան­զա­դէն նոյն­պէս այս կա­ղա­պա­րին մէջ ձու­լած է իր թատ­րեր­գու­թիւն­նե­րը, և ա­սոնք ան­մահ գրող­ներ են: Ու­րեմն ա­մէն ոք իր անձ­նա­կան կա­րո­ղու­թեան հա­մե­մատ կր­նայ լաւ գրել. ո­մանք կր­նան պատ­կե­րա­ւոր, գու­նա­գեղ հա­տոր­ներ ար­տադ­րել, ու­րիշ­ներ վե­րա­ցա­կան և ճշգ­րիտ է­ջեր տալ: Ով որ էջ մը լաւ կր­նայ գրել, կր­նայ նաև տա­սը տող և հա­տոր մը գրել:
ՈՒ­րեմն ի՞նչ է գրե­լու ձիր­քը: Կա­րո­ղու­թիւն մըն է՝ ո­րով կր­նանք ար­տա­յայ­տել մեր զգա­ցա­ծը, պարզ և բնա­կան, ինչ­պէս խօ­սե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը: Եւ ինչ­պէս ա­մէն մարդ մը կր­նայ տե­սա­ծը պատ­մել՝ պի­տի կր­նայ նաև զայն գրել:
Այս ձիր­քը կր­նայ ստա­ցա­կան ըլ­լալ: Մար­դիկ­նե­րու հա­րիւ­րին եօ­թա­նա­սու­նին հա­մար ստա­ցա­կան է այդ ձիր­քը՝ ե­թէ ա­նոնց ու­սու­ցուի ո­ճին մե­քե­նա­կա­նու­թիւ­նը, գրու­թեան ան­դա­մազն­նու­թիւ­նը՝ թէ ինչ­պէս կը գտ­նուի պատ­կեր մը, կամ կը կազ­մուի պար­բե­րու­թիւն մը:
Մար­դիկ կան որ կ՛ան­գի­տա­նան ի­րենց տա­ղան­դը, գիւ­ղա­ցի­ներ կան որ ի­րենց բար­բա­ռով հրա­շա­լի պատ­կեր­ներ, բա­ռե­րու և բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րու գիւ­տեր ի յայտ կը բե­րեն, ե­թէ լու­սա­ւո­րուին և ա­ռաջ­նոր­դուին ա­նոնք, կր­նան գրա­կա­նու­թեան ան­մահ է­ջեր նուի­րել՝ գտ­նե­լով ի­րենց ճամ­բան և մինչև այն ա­տեն ծած­կուած կա­րո­ղու­թիւ­նը:
Բայց կա՞յ միակ, հա­սա­րա­կաց ոճ մը՝ զոր կա­րե­լի ըլ­լայ սոր­վեց­նել: Ո՞չ ա­պա­քէն ա­մէն գրող իր ոճն ու­նի: Ճիշտ է՝ որ ա­մէն գրող­ներ ի­րենց յա­տուկ ո­ճը ու­նին, և սխալ է ա­նոնց­մէ մէ­կու­նը պար­տադ­րել ա­մէ­նուն: Իւ­րա­քան­չիւր մարդ կր­նայ իր զգա­ցած ո­ճով գրել: Բայց բո­լոր ո­ճե­րուն հա­մար հա­սա­րա­կաց ե­ղող ա­րուեստ մը կայ, մենք այդ ա­րուես­տը պի­տի սոր­վեց­նենք՝ ո­րուն մի­ջո­ցաւ միայն ա­մէն գրող պի­տի կր­նայ ի­րեն յա­տուկ ո­ճը գտ­նել և գոր­ծա­ծել լաւ կեր­պով: Ճիշտ է որ ա­մէն գրող իր գրե­լու յա­տուկ ե­ղա­նա­կը ու­նի, սա­կայն մէկ հե­ղի­նա­կին գրուած­քին գե­ղեց­կու­թեան պատ­ճա­ռը նո՛յնն է՝ ինչ որ ու­րիշ հե­ղի­նա­կի մը: «Գե­ղե­ցիկ քեր­թուած մը դպ­րոց չու­նի», ը­սած է Ֆլո­պէր:
Բ. ԸՆ­ԹԵՐ­ՑՈՒՄ
Լաւ գրե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է կար­դալ: Բո­լոր մեծ ու փոքր տա­ղանդ­նե­րը նոյ­նը ը­րած են:
Բագ­րա­տու­նին կա­տա­ղի ըն­թեր­ցա­սէր մը ե­ղած է Աս­տուա­ծա­շուն­չին և Հո­մե­րո­սին:
Թով­մաս Թեր­զեան, Գրի­գոր Օ­տեան, Ռ. Պէր­պէ­րեան Վ. Հիւ­կո­յի ան­խոնջ ըն­թեր­ցող­նե­րը ճան­չուած են:
Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեան և Ար­փիար Ար­փիա­րեան ի­րենց ո­ճը մեծ մա­սամբ Ռը­նա­նի ըն­թեր­ցու­մին կը պար­տին:
Ս. Շա­հա­զիզ և Ռ. Որ­բե­րեան Պայ­րը­նի կա­ղա­պա­րին մէջ կազ­մա­ւո­րած են ի­րենց գրե­լու և խոր­հե­լու ե­ղա­նա­կը:
Ա­ւե­տիք Ի­սա­հա­կեան և Յով­հան­նէս Թու­մա­նեան կար­դա­սեր են գրե­թէ բո­լոր ա­շուղ­ներն ու ժո­ղովր­դա­յին եր­գե­րը:
Ա­տոմ Եար­չա­նեան կը խոս­տո­վա­նի թէ իր թե­լադ­րիչ հե­ղի­նակ­ներն են Նա­րե­կա­ցին և Է­միլ Վեր­հարն:
Ըն­թեր­ցու­մը կ՛օգ­նէ մեր զար­գաց­ման և կ՛ար­ծար­ծէ մեր ներ­շն­չու­մը:
Ըն­թեր­ցու­մէ մը վերջ շատ ան­գամ մարդ կը զգայ իր գրա­կան կո­չու­մը և կը տես­նէ շատ աղ­բիւր­ներ՝ ո­րոնց­մէ կր­նայ խմել:
Ըն­թեր­ցու­մը կը ցրուէ ամ­լու­թիւ­նը, կը գրգ­ռէ ի­մա­ցա­կա­նու­թիւ­նը և աս­պա­րէզ կը բա­նայ երևա­կա­յու­թեան:
Ըն­թեր­ցու­մը մի­ջոց մըն է ներ­շն­չու­մը գտ­նե­լու: Գրա­գէտ­ներ կան ո­րոնք մեծ հե­ղի­նա­կէ մը ա­ռանց բան մը կար­դա­լու չեն սկ­սիր աշ­խա­տիլ:
Որ­քան կա­րե­լի է ա­մէ­նէն լաւ հե­ղի­նակ­ներ կար­դա­լու է: Մաս­նա­ւո­րա­պէս այն հե­ղի­նակ­նե­րը՝ ո­րոնք ա­մէ­նէն ա­ւե­լի մօտ են մեր հա­կում­նե­րուն, և զոր կր­նանք իւ­րաց­նել, վասն­զի կան հե­ղի­նակ­ներ՝ զոր դիւ­րաւ կ՛իւ­րաց­նենք, և ու­րիշ­ներ որ չեն իւ­րա­նար:
Ձեր ա­ռա­ջին քայ­լե­րուն պէտք չէք կար­դալ ոչ Նա­րե­կա­ցին, ոչ Տի­րան Չրա­քեան և Ե­ղիա Տէ­միր­ճի­պա­շեան, ոչ Մի­սաք Մե­ծա­րենց և Սիա­ման­թօ, ոչ Թլ­կա­տին­ցին և Լևոն Սեղ­բո­սեան: Թլ­կա­տին­ցի­նին և Մե­ծա­րեն­ցին ո­ճը անն­մա­նե­լի են, միւս­նե­րու­նը լե­զուի և ա­րուես­տի տե­սա­կէ­տով այն­քան անձ­նա­կան, ոչ-դա­սա­կան և յան­դուգն են՝ որ կար­դա­լով կր­նաք անբ­նա­կա­նին և խր­թի­նին մէջ իյ­նալ:
Դար­ձեալ ձե­զի չեն յանձ­նա­րա­րեր որ կար­դաք ազգ. եր­գե­րը՝ ո­րոնք ձեզ տա­փա­կու­թեան ու հռե­տո­րու­թեան մէջ կը ձգեն: Այս բո­լո­րին ըն­թեր­ցու­մը կր­նաք վեր­ջը թո­ղուլ:
Նախ պէտք է սկ­սիք կար­դալ ինչ որ պարզ է, դա­սա­կան, ան­կեղծ և ճշ­մար­տու­թեան ու պայ­ծա­ռու­թեան օ­րի­նակ:
Կար­դա­ցէք յա­ճա­խա­կի Հո­մե­րոս և Վիր­գի­լիոս՝ նա­խընտ­րե­լով Հ. Ա. Ղա­զի­կեա­նի թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րը: Այդ հան­ճար­նե­րու մէջ կը գտ­նէք բո­լոր գրա­կան դպ­րոց­նե­րուն և ներ­շն­չում­նե­րուն խտա­ցում­նե­րը, ո­րոնց մէ­կուն ինք­նա­բե­րա­բար պի­տի հետևիք:
Կար­դա­ցէք նոյն թարգ­ման­չին «Օ­սիա­նը», մա­քուր ար­ձա­կի և թե­լադ­րիչ ու գու­նա­գեղ ո­ճի իբրև նմոյշ: Կար­դացք Ռ. Զար­դա­րեա­նի «Ցայ­գա­լոյ­սը» վար­ժե­լու հա­մար դի­տող նկար­չա­գեղ ո­ճի նր­բու­թիւն­նե­րուն:
Կար­դա­ցէք Ա. Չօ­պա­նեա­նի, Ա. Ա­հա­րո­նեա­նի, Ե­ղի­շե ե­պիսկ. Դու­րեա­նի ներ­դաշ­նակ և հո­սա­նուտ ար­ձակ­նե­րը, ինչ­պէս նաև Սր­բու­հի Տիւ­սա­բի ՛՛Մ­այտա՛՛ն որ իր կտ­րուկ նա­խա­դա­սու­թիւն­նե­րով ա­մէ­նէն շուտ իւ­րա­նա­լի ոճն է, բայց միշտ զգոյշ ե­ղէք իր կարգ մը գրա­բա­րա­խառն ձևե­րէն և ա­սա­ցուածք­նե­րէն:
Կար­դա­ցէք մեծ քեր­թող­նե­րէն Մկր. Պէ­շիկ­թաշ­լեան, Թով­մաս Թեր­զեան, Ռ. Որ­բե­րեան և յե­տոյ միայն Պետ­րոս Դու­րեան և Ա­լի­շան:
Ա­մէ­նէն ա­ւե­լի իբր ո­ճա­բան կը յանձ­նա­րա­րեմ ձե­զի ար­ձա­կա­գիր­նե­րէն Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեան, Ռ. Զար­դա­րեան և Ա. Չօ­պա­նեան (այս վեր­ջինս այն ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը ու­նի մաս­նա­ւո­րա­պէս որ ձե­զի ան­մի­ջա­պէս կը յայտ­նէ գրուած­քին յա­տա­կա­գի­ծը):
Քեր­թող­նե­րէն յանձ­նա­րա­րե­լի են (բա­ցի Ե­ղի­շէ ե­պիսկ. Դու­րեա­նէ ո­րուն ո­տա­նա­ւոր­նե­րուն հիւ­սուած­քին գաղտ­նի­քը ի­րեն միայն ծա­նօթ է), Մկր­տիչ Պէ­շիկ­թաշ­լեան, Ռ. Որ­բե­րեան և մաս­նա­ւո­րա­պէս Թով­մաս Թեր­զեան իբրև քաջ ո­ճա­գէտ:
Ըն­թերց­ման օ­գու­տը կա­խում ու­նի ըն­թեռ­նե­լու ե­ղա­նա­կէն:
Ա­ռանց նօ­թագ­րու­թեան կար­դա­լը կար­դալ չէ. քա­նի մը ա­մի­սէն մարդ չի գիտ­նար թէ ինչ կը պա­րու­նա­կէր այս կամ այն գիր­քը:
Ճշ­մա­րիտ յի­շո­ղու­թիւ­նը կը կա­յա­նայ ո՛չ թէ մտա­բե­րե­լուն մէջ՝ այլ պէտք ե­ղա­ծը գտ­նե­լու մի­ջոց­նե­րուն մէջ, այս ալ նօ­թագ­րե­լով կ՛ըլ­լայ միայն, ոչ թէ եր­կար է­ջեր ըն­դօ­րի­նա­կե­լով ինչ­պէս կ՛ը­նեն կարգ մը մի­ջակ միտ­քեր:
Թուղ­թի եր­կար կտոր­նե­րուն վրայ նշա­նա­կե­ցէք հե­ղի­նակ­նե­րուն ա­նուն­նե­րը այբ­բե­նա­կան կար­գով, ո­րոնց տակ պի­տի ա­ւելց­նէք ծա­նօ­թագ­րու­թիւն­նե­րը:
Այս թուղ­թի կտոր­նե­րը ե­րեք նիւթ պի­տի պա­րու­նա­կեն. 1. հմ­տա­կան նօ­թեր, 2. ցայ­տուն պար­բե­րու­թիւն­ներ, 3. անձ­նա­կան դա­տո­ղու­թիւն­ներ:
Հմ­տա­կան նօ­թե­րը կարևոր են՝ յի­շե­լու մեր կար­դա­ցա­ծին պա­րու­նա­կու­թիւ­նը ու ա­ռանց­քը:
Կարևոր են նաև ցայ­տուն պար­բե­րու­թիւն­նե­րը, ինք­նու­րոյն ը­սուածք­նե­րը, աչ­քի զար­նող տո­ղե­րը՝ իբրև ա­րուես­տա­կան մա­սը ո­ճին:
Յե­տոյ անհ­րա­ժեշտ են նաև ձեր անձ­նա­կան դա­տո­ղու­թիւն­նե­րը՝ զոր կ՛ու­նե­նանք ըն­թերց­ման ա­տեն կամ ան­կէ ան­մի­ջա­պէս վեր­ջը: Ե­թէ զա­նոնք նոյն­հե­տայն չգ­րեք, ան­շուշտ այլևս մեծ մա­սամբ կը մոռ­նանք:
Մի կար­ծէք որ երկ մը ճանչ­նա­լու հա­մար կը բա­ւէ մա­տե­նագ­րու­թիւն կամ գրա­խօ­սա­կան կար­դալ, ոչ մէկ գրա­կան քն­նա­դա­տու­թիւն ըն­թերց­ման տե­ղը կը լրաց­նէ, վասն­զի գրուած­քի մը դար­ձուածք­նե­րը, ո­ճին կա­ռու­ցուածքն ու ձևերն են որ ճիշտ և օգ­տա­կար գա­ղա­փար մը կր­նան տալ ձե­զի ա­նոր մա­սին: Քն­նա­դա­տը չի կր­նար ցոյց տալ զա­նոնք պէտք ե­ղա­ծին պէս:
Օգ­տա­կար է նաև նոյն նիւ­թը շօ­շա­փող եր­կու գրու­թիւն­ներ ի­րա­րու հետ բաղ­դա­տել:
Ջա­նալ լա­ւա­գոյն գրուած­քի մը նմա­նիլ, վասն­զի գիտ­նա­լը՝ այլևս չն­մա­նիլ կը սոր­վեց­նէ:
Օգ­տա­կար է նոյն­պէս փո­խա­դար­ձու­թիւ­նը՝ ո­տա­նա­ւո­րը ար­ձա­կի վե­րա­ծե­լը և փո­խա­դարձ, այս աշ­խա­տու­թիւ­նը ցոյց պի­տի տայ թէ ինչ­պէս կարգ մը բա­նաս­տեղծ­ներ՝ Ղա­զա­րոս Ա­ղա­յեան օ­րի­նա­կի հա­մար, շատ պարզ, սո­վո­րա­կան բա­ռե­րով սքան­չե­լի ո­տա­նա­ւոր­ներ գրեր են:
Գ. Ո­ՃԸ
Մտա­ծում մը գրուած­քի կամ խօս­քի մի­ջո­ցաւ անձ­նա­յա­տուկ կեր­պով ար­տա­յա­տուե­լուն Ոճ կ՛ը­սուի:
Գրա­գէ­տը գրու­թեամբ կ՛ար­տա­յայ­տէ, իսկ հռե­տո­րը՝ խօս­քով:
Ո­ճը տա­ղան­դին անձ­նա­կան դրոշմն է, ան որ­քան ինք­նու­րոյն ըլ­լայ՝ տա­ղան­դը այն­քան ա­ւե­լի ինք­նու­րոյն է:
Պէտք է լաւ դի­տել որ շատ ան­գամ ը­սուած խօս­քը մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը չի գրա­ւեր կամ մեր վրայ չազ­դեր՝ որ­քան ը­սե­լու ե­ղա­նա­կը:
Գրե­թէ մենք բո­լոր­նիս նոյն բա­նը կը մտա­ծենք, բայց տար­բե­րու­թիւ­նը ար­տա­յա­յտուե­լուն, ո­ճին մէջ է:
Ո­ճը կը բարձ­րաց­նէ ինչ որ հա­սա­րակ է, կը գե­ղեց­կաց­նէ ինչ որ տա­փակ է և կը մեծց­նէ ու կը զօ­րաց­նէ ինչ որ պարզ և տկար է:
Ա­ղէկ գրել՝ կը նշա­նա­կէ միևնոյն ան­գամ ա­ղէկ խոր­հիլ, ա­ղէկ զգալ և ա­ղէկ ար­տա­յայ­տել:
«Գրու­թիւն մը ապ­րեց­նո­ղը ոճն է», ը­սած է Շա­թոպ­րիան:
Ո­ճը կը կա­յա­նայ շա­րա­դա­սու­թեան, դար­ձուածք­նե­րու, շեշ­տի, բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րու, պատ­կեր­նե­րու և բա­ռե­րու մշ­տա­բուղխ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան մը մէջ:
Ո­ճը բա­ռե­րուն ճիշտ ի­մաս­տը ըմ­բռ­նե­լու և ա­նոնց ի­րա­րու հետ ու­նե­ցած ա­ղեր­սը գիտ­նա­լու ա­րուեստն է:
Մէ­կը կր­նայ բա­ռա­րա­նի բո­լոր բա­ռե­րը գիտ­նալ և դար­ձեալ չկր­նայ եր­կու նա­խա­դա­սու­թիւն գե­ղե­ցիկ կեր­պով քով քո­վի բե­րել, վասն­զի խն­դի­րը բա­ռե­րը գոր­ծա­ծե­լուն մէջ չէ միայն՝ այլ ա­նոնց նր­բու­թիւն­նե­րը, պատ­կեր­նե­րը, զգայ­նու­թիւն­նե­րը ի­րա­րու հետ պատ­շա­ճեց­նե­լուն մէջ:
Կի տը Մո­փա­սան կ՛ը­սէ. «Բա­ռե­րը հո­գի մը ու­նին, պէտք է գտ­նել այդ հո­գին»:
Ոճ կայ որ տա­փակ է, տժ­գոյն, թոյլ և ան­հո­գի է` գէշ գրող­նե­րուն գր­չին տակ, իսկ լա­ւե­րուն քով ալ միշտ սեղմ, ջղուտ և փայ­լուն է:
Ո­ճը գրո­ղին ան­ձին հետ այն­քան կապ ու­նի՝ որ ի­րա­ւա­ցի կեր­պով ը­սուած է. «Ո­ճը մարդն իսկ է»:
Այս ոչ թէ ճիշտ է միայն ան­հատ­նե­րուն հա­մար՝ այլ ճիշտ է ժո­ղո­վուրդ­նե­րուն հա­մար ալ:
Արևե­լեան ժո­ղո­վուրդ­նե­րը միշտ ճո­ռոմ և խիստ պատ­կե­րոտ ոճ ու­նե­ցեր են: Ա­թե­նա­ցի­նե­րը՝ իբրև նր­բա­միտ և կիրթ ժո­ղո­վուրդ՝ ճիշտ, վճիտ ու մա­քուր ոճ մը կազ­մեր են: Ա­սիա­ցի­նե­րը, սեթևե­թի և ազ­նուա­կա­նու­թեան սի­րա­հար՝ ու­նե­ցած են ոճ մը պեր­ճա­կան ու ճա­պաղ (Պլէռ): Այ­սօր ալ նոյն տար­բե­րու­թիւն­նե­րը գո­յու­թիւն ու­նին ընդ­մէջ ֆրան­սա­ցիին, գեր­մա­նա­ցիին, ի­տա­լա­ցիին, հա­յուն և ռու­սին:
Շատ բան գիտ­նա­լով լաւ գրել չի սոր­վուիր, ո­ճը հմ­տու­թեան հետ կապ չու­նի: Շատ գի­տուն­ներ կան՝ որ եր­բեք գրա­գէտ պի­տի չկր­նան ըլ­լալ, և կան փայ­լուն գրող­ներ որ մեծ բան մը չեն գի­տեր:
Ո­մանք գրա­կան կտոր մը իր էու­թեան մէջ եր­կու մա­սի կը բաժ­նեն՝ խորք և ձև. ըստ ի­րենց խոր­քը նիւ­թը, ա­տաղձ­նե­րը և մտա­ծում­ներն են, իսկ ձևը՝ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը, զգես­տա­ւո­րու­մը, գոյնն է:
Ու­րիշ­ներ կ՛ը­սեն՝ խորք թէ ձև միևնոյն բա­նը կը կազ­մեն, ա­սոնք ի­րար­մէ չեն բաժ­նուիր ինչ­պէս մկա­նուն­քը մի­սէն: Կա­րե­լի չէ ար­տա­յայ­տել գա­ղա­փար մը որ ձև չու­նե­նայ, ինչ­պէս կա­րե­լի չէ երևա­կա­յել մարդ­կա­յին ա­րա­րած մը որ չու­նե­նայ մար­մին և հո­գի: Երբ ձևը փո­խենք կը փո­խուի նաև գա­ղա­փա­րը, և փո­խա­դար­ձա­բար: Ձևը ան­խախտ կեր­պով փա­կած է գա­ղա­փա­րին: Մենք այս վեր­ջի­նի կար­ծի­քէն ենք:
Շատ բա­ցա­ռիկ պա­րա­գա­նե­րու մէջ միայն ձևի փո­փո­խու­թիւ­նը գա­ղա­փա­րը չի բառ­նար:
Ու­րեմն ըն­դու­նինք որ խորք և ձև միևնոյն բա­ռը կը կազ­մեն: Կտո­րի մը հա­մար սխալ է ը­սել. «Խոր­քը կր­նայ լաւ ըլ­լալ՝ ե­թէ լաւ ըլ­լայ ա­նոր ձևը»:
Ձևը այն­քան ան­բա­ժա­նե­լի է գա­ղա­փա­րէն՝ որ ձևին ա­մե­նա­վեր­ջին կա­տա­րե­լու­թիւ­նը ու­րիշ բան չէ՝ բայց ե­թէ ա­մե­նավ­ճիտ գա­ղա­փա­րի մը ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը:
Գրե­թէ բո­լոր ա­ռած­նե­րը այս­պի­սի խօս­քեր են: Օ­րի­նակ՝ «ՈՒ­րի­շին պտու­կին նա­յո­ղին վի­զը եր­կան պէտք է», «Լե­զուն կը զար­նէ հոն, ուր ակ­ռան կը ցա­ւի», «Դա­նակ զար­նես, ա­րիւն չ՛ել­լեր», «Ի­լի­կին ծա­րը ծա­ղիկ կայ»: Այս­պէս են նաև կարգ մը բա­նաս­տեղ­ծա­կան տո­ղեր՝ զոր ա­ռանց ի­մաս­տը փո­խե­լու կա­րե­լի չէ ու­րիշ կերպ բա­ցատ­րել: Օ­րի­նակ՝ «Հայ­րե­նեաց հա­մար մե­ռաւ՝ ան շատ ապ­րե­ցաւ» (Մ. Պէ­շիկ­թաշ­լեան), «Լոյ­սը բա­ցուաւ, դու­ռը բա­ցուաւ» (Ա. Ի­սա­հա­կեան), «Գլուխդ արևուն մէջ՝ գա­մենք լոյս կար­ծես» (Ղ. Ա­լի­շան):
Ո­ճին գլ­խա­ւոր ստո­րո­գե­լի­քը եր­կուք են: Նախ՝ շա­րա­կար­գու­թիւ­նը, սեղ­մու­մը, ճշ­տու­թիւ­նը, հա­մե­մա­տու­թիւ­նը, հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւ­նը:
Երկ­րորդ՝ շար­ժու­մը, բա­ռե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը, պատ­կեր­նե­րը, մէկ խոս­քով՝ ցայտ­քը:
Այս ստո­րո­գե­լիք­նե­րէն ա­ռա­ջի­նը՝ շա­րա­կար­գու­թիւ­նը, բա­ւա­կան է ար­դէն, ե­թէ ոչ շքէղ՝ այլ գո­նէ ճիշտ ու գնա­հա­տե­լի ոճ մը ու­նե­նա­լու հա­մար:
Թարգ­մա­նուած եր­կե­րը կը կորս­նց­նեն այն գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րը՝ ո­րոնք յա­տուկ են լոկ բնագ­րին լե­զուին: Ատ­կէ դուրս՝ երբ թարգ­մա­նի­չը քաջ է, ա­նոնց գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րը կր­նայ պա­հել, մաս­նա­ւո­րա­պէս այն գլուխ գոր­ծոց­նե­րուն հա­մար ո­րոնց ձևը գա­ղա­փա­րէն ան­բա­ժա­նե­լի է և գա­ղա­փա­րի թարգ­մա­նու­թիւ­նը իր հե­տը կը բե­րէ նաև ձևը, օ­րի­նակ «Ի­լիա­կան»-ի ֆրան­սե­րեն թարգ­մա­նու­թիւ­նը Լը Գօնթ Լի­լի կող­մէ և հա­յե­րէն թարգ­մա­նու­թիւ­նը՝ Հ. Ա. Ղա­զի­կեա­նի կող­մէ:
Տանք գե­ղե­ցիկ ո­ճով գրուած կտոր մը. «Այդ շու­նե­րը որ ի­րենց բո­լոր նա­խա­հայ­րե­րու և ա­նոնց սե­րուն­դով միևնոյն այդ քա­րե­րուն վրայ ծնած, սնած ու մեծ­ցեր էին՝ կը մնա­յին տէր ամ­բողջ թա­ղին: Ա­սոնց­մէ ո­մանք ի­րենց յա­տուկ ա­նուն­նե­րը ու­նէին՝ Թա­լօ, Քօ­մօ, Կիւ­միշ, Աա­լօ, մկր­տուած միշտ մա­նուկ­նե­րի կող­մէ ա­նոնց լա­կոտ վի­ճակ­նե­րուն մէջ և ո­րոնք ա­ռան­ձին բա­րե­կա­մու­թեամբ մը կա­պուած միշտ փո­խա­դար­ձա­բար, շատ ան­գամ մէկ դրան վրայ խա­ղըն­կեր ե­ղած են, մէկ տեղ ապ­րած ու կա­տա­կած՝ սր­տա­ռուչ միամ­տու­թեամբ: Չար չեն, ոչ ալ խա­ծան, հեզ, սա­կա­ւա­պէտ, քո­սոտ ու շատ չքա­ւոր, մա­նա­ւանդ ծոյլ, Տէ՜ր Աս­տուած, չորս ոտ­քեր­նին եր­կա­րած, շատ հեղ պո­չեր­նուն ան­գամ տի­րու­թիւն ը­նե­լու անտ­րա­մա­դիր վի­ճա­կի մէջ՝ շու­քի մը տակ կ՛ըն­կող­մա­նին ու կը խոր­դան. քար նե­տես՝ տե­ղեր­նուն չեն շար­ժիր, ե­թէ վեր­ջա­պէս ա­նօ­թու­թիւ­նը քիչ մը ան­տա­նե­լի դառ­նայ՝ կը մո­տե­նան աս կամ ան տա­նը՝ ծա­նօ­թի երևոյ­թով ու կող­կո­ղա­գին դէ­պի ներս կը նա­յին, գե­տի­նը կը լզեն, պո­չեր­նին կը շար­ժեն, կը հո­տուը­տեն ե­րե­խա­նե­րու ձեռ­քը ու ե­թէ պա­տե­հու­թիւ­նը բա­րե­դէպ ըլ­լայ՝ քա­նի մը քայլ կ՛առ­նեն դուր­սի դռ­նէն ներս, կտոր մը հաց կամ ոս­կոր մը խած­նե­լով կը հե­ռա­նան ու ա­սի ի­րենց բո­լոր ճար­տա­րու­թիւ­նը, ռազ­մա­գի­տու­թիւնն է. ան­կէ ան­դին՝ դժուար թէ կա­տուի մը հետ իսկ կռի­ւի բռ­նուին» (Ռ. Զար­դա­րեան):
Հրա­պա­րա­կու­մը պատ­րաս­տեց
Խա­չա­տուր ԴԱ­ԴԱ­ՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 7024

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.