Նկար­չի ժա­մա­նա­կը

«Նա ե­րա­զում էր մի ամ­բողջ փո­ղոց ձևա­վո­րել Երևա­նում, կա­տա­րել ֆան­տաս­տիկ բե­մա­կա­նա­ցում­ներ իր իսկ ռե­ժի­սու­րա­յով և սցե­նա­րով, ար­դիա­կան ձևա­վո­րում­նե­րով։
Սա­կայն...»
Պո­ղոս ՀԱՅ­ԹԱ­ՅԱՆ
«Հեն­րի Է­լի­բե­կյան»

ԿԵՐ­ՊԱՐ­ՎԵՍ­ՏԻ ՕԱ­ԶԻ­ՍՈՒՄ
Նա­խորդ դա­րի 60-ա­կան­նե­րին կեր­պար­վես­տի բազ­մա­թիվ ծիա­ծան­ներ էին կապ­վել երկ­րի երկ­նա­կա­մա­րում։ Եր­կու կեր­պար­վես­տա­յին հրա­բուխ­ներ՝ Սա­րյանն ու Քո­չա­րը, ի սր­տե օրհ­նում էին նոր տա­ղանդ­նե­րի ծնունդն ու վե­րել­քը։ Հայ ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տում ան­նա­խա­դեպ վե­րելք էր, զար­մա­նա­լի, նո­րա­րար և տա­ղան­դա­վոր կեր­պար­վես­տա­գետ­ներ էին ի հայտ ե­կել վրձ­նամ­տա­ծո­ղու­թյամբ մի­մյան­ցից խիստ տար­բեր, սա­կայն նույ­նա­կան ի­րենց գե­ղար­վես­տա­կան ա­ռա­քե­լու­թյամբ՝ ար­ժա­նի լի­նել ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տի ի­րենց վի­ճակ­ված ժա­մա­նա­կին։ Վրույր Գալս­տյան և Մի­նաս Ա­վե­տի­սյան, Ա­շոտ Հով­հան­նի­սյան ու Էդ­վարդ Արծ­րու­նյան, Մար­տին Պետ­րո­սյան և Ռո­բերտ Է­լի­բե­կյան... նաև Գա­յա­նե Խա­չատ­րյան, Ալ­բերտ Պար­սա­մյան, Է­դուարդ Խա­րա­զյան, Եր­վանդ Խո­ջա­բա­շյան, Բե­նիկ Պետ­րո­սյան, Հրա­չյա Հա­կո­բյան, Սեյ­րան Խաթ­լա­մա­ջյան, Հեն­րիկ Սի­րա­վյան և Հեն­րի Է­լի­բե­կյան։ Այս շր­ջա­նը զար­մա­նա­լի բռն­կում է. չէ՞ որ աս­պա­րե­զում էին Սա­րյա­նի և Քո­չա­րի տա­ղան­դա­վոր հո­գե­զա­վակ­նե­րը՝ Հա­կոբ Կո­ջո­յանն ու Մհեր Ա­բե­ղյա­նը, Հա­րու­թյուն Կա­լենցն ու Մի­քա­յել Գյուր­ջյա­նը, Հով­հան­նես Զար­դա­րյա­նը և Ռու­բեն Շահ­վեր­դյա­նը, Է­դուարդ Ի­սա­բե­կյա­նը և Ար­փե­նիկ Նալ­բան­դյա­նը։ Թվար­կու­մը կա­րե­լի է շա­րու­նա­կել, հա­յոց կե­նա­րար գե­նը պատ­մա­կան մի նպաս­տա­վոր ակն­թար­թում մշա­կույ­թի, գի­տու­թյան և ար­վես­տի ո­լորտ­նե­րում փայ­լուն ար­դյունք­ներ էր ար­ձա­նագ­րում։ Բայց վե­րա­դառ­նանք 20-րդ դա­րի 60-ա­կան թվա­կան­ներ, դե­պի «Երկ­րի կեր­պար­վես­տի օա­զի­սը»՝ 60-ա­կան­նե­րի հայ կեր­պար­վես­տի շլա­ցու­ցիչ բռն­կու­մը։

Ա­նու­րա­նա­լի է Հեն­րիկ Ի­գի­թյա­նի ծան­րակ­շիռ դե­րա­կա­տա­րու­մը։ Ան­կեղծ ա­սած, ե­թե չլի­ներ Ի­գի­թյա­նը, նրան անհ­րա­ժեշտ էր ստեղ­ծել։ Նա, ինչ­պես Սևա­կը 60-ա­կան­նե­րի գրա­կան ան­դաս­տա­նում, նո­րա­րա­րու­թյան ա­ռա­գաստն էր պար­զել ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տում և պա­տե­րազմ էր հայ­տա­րա­րել մեր ազ­գա­յին-պե­տա­կան ինք­նու­թյու­նը ճա­րա­կող գա­վա­ռամ­տու­թյա­նը։
Մի ա­ռի­թով նա նշել է. «Եր­ջա­նիկ է ոչ թե նա, ով զբոս­նում է հարթ ու տրոր­ված ճա­նա­պար­հով, այլ նա, ով եր­բեմն նույ­նիսկ սայ­թա­քե­լով ընկ­նում է ու ջարդ­վածք­ներ ստա­նում, ամ­րա­նա­լով նյու­թի դժ­վա­րու­թյան, իր առջև դրած խն­դիր­նե­րի դեմ մղած պայ­քա­րում, ար­վես­տի նոր, անս­պառ շեր­տե­րի յու­րաց­ման, ծան­րա­միտ­նե­րի քա­րա­ցա­ծու­թյան դեմ մղ­ված պայ­քա­րում և այն պայ­քա­րում, ո­րը տար­վում է վերջ­նա­կան հա­մար­վող տե­սակ­նե­րի դեմ»։ «Վերջ­նա­կան տե­սակ­նե­րի» հրա­շա­լի կո­հոր­տան ձեզ վա­ղուց ծա­նոթ է։ Եվ այդ կո­հոր­տա­յում իր ու­րույն տեղն ու դերն ու­ներ Է­լի­բե­կյան նկար­չա­կան տոհ­մի ա­վա­գու­թյամբ երկ­րոր­դը՝ Հեն­րի Վա­ղար­շա­կի Է­լի­բե­կյա­նը։

Հեն­րիկ Ի­գի­թյա­նի եր­բեմն հա­կա­սա­կան, հա­ճախ իր ապ­րած ժա­մա­նա­կի տի­րույթ­նե­րում խո­րա­պես չըն­կալ­վող կեր­պա­րը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում կգ­նա­հատ­վի ըստ ար­ժան­վույն։ Մաս­նա­վո­րա­պես, «Ռոս­լին» ար­վես­տի հան­դե­սի ա­ռա­ջի­կա հա­մար­նե­րից մե­կում կփոր­ձենք նո­րո­վի հաս­կա­նալ նրան։

ԽԱՐԽ­ԼԵԼ՝ ՍՏԵՂ­ԾԵ­ԼՈՎ
Հեն­րի Է­լի­բե­կյա­նը ծն­վել է Թբի­լի­սիում՝ 1936¬ին։ Հա­վա­նա­բար Վա­ղար­շակ Է­լի­բե­կյա­նի թա­տե­րա­կա­նաց­ված հե­քիաթ­ներն են կան­խո­րո­շել պա­տա­նի Հեն­րիի կյան­քի ճա­նա­պար­հա­յին քար­տե­զը։ Նա ընտ­րում է դե­րա­սա­նի մաս­նա­գի­տու­թյու­նը՝ 1954-56 թվա­կան­նե­րին սո­վո­րե­լով Երևա­նի գե­ղար­վես­տա-թա­տե­րա­կան ինս­տի­տում։ Բայց գե­ղան­կարն ու քան­դա­կը նրա նե­րաշ­խար­հում օր օ­րի դառ­նում են դրու­թյան տե­րը։ 1967-ին՝ բա­վա­կա­նին ու­շա­ցած։ Տա­րե­կից­նե­րը վա­ղուց էին բուհն ա­վար­տել ու ի­րենց ճա­նա­պարհ­ներն էին հար­թում կեր­պար­վես­տի բա­վիղ­նե­րում, Հեն­րին 31 տա­րե­կա­նում է ա­վար­տում գե­ղար­վես­տա­թա­տե­րա­կան ինս­տի­տու­տի գե­ղան­կար­չու­թյան բա­ժի­նը։ Մեկ տա­րի անց մեկ­նում է Մոսկ­վա, ե­րեք տա­րի ապ­րում և ստեղ­ծա­գոր­ծում է խոր­հր­դա­յին կայս­րու­թյան մայ­րա­քա­ղա­քում։ Նրա վե­րա­դար­ձը Երևան պայ­մա­նա­վոր­ված էր երկ­րում սե­փա­կան, եր­բեմն գրե­թե ան­հա­վա­նա­կան մտահ­ղա­ցում­ներն ի­րա­կա­նաց­նե­լու ե­րա­զան­քով։ 1971-80-ա­կան­նե­րին ստեղ­ծում է ան­նա­խա­դեպ մի դի­ման­կա­րա­շար, պատ­կե­րե­լով նկա­րիչ­նե­րի, բա­նաս­տեղծ­նե­րի և կոմ­պո­զի­տոր­նե­րի՝ Կո­մի­տաս և Չա­րենց, Փի­րոս­մա­նի և Թաի­րով, Բեթ­հո­վեն, Վախ­թան­գով, Մե­յեր­խոլդ, Փա­րա­ջա­նով և այլք։ Հե­տո ե­կավ բնան­կա­րի և նա­տյուր­մոր­տի ժա­մա­նա­կը։ Բայց ա­վե­լի տե­ղին է հի­շել ՀՀ ԳԱԱ ար­վես­տի ինս­տի­տու­տի տնօ­րեն Ա­րա­րատ Ա­ղա­սյա­նի «Հայ կեր­պար­վես­տի զար­գաց­ման ու­ղի­նե­րը 19-20-րդ դա­րե­րում» աշ­խա­տու­թյան մեջ նրան նվիր­ված հատ­վա­ծը. «Ան­հան­գիստ, պրպ­տող, ա­նընդ­հատ ո­րո­նող, գե­ղար­վես­տա­կան ար­տա­հայ­տու­թյան նոր ձևեր փնտ­րող, ա­վան­գար­դիզ­մի ան­սո­վոր, հա­ճախ էքս­ցենտ­րիկ, լեզ­վով դի­տո­ղին դի­մող ար­վես­տա­գետ է Հեն­րի Է­լի­բե­կյա­նը։ Ե. Քո­չա­րի նման նա նույն­պես իր ու­ժե­րը փոր­ձում է կեր­պար­վես­տի տար­բեր տե­սակ­նե­րի մեջ, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մո­լե­ռան­դու­թյամբ ու հա­մա­ռու­թյամբ ձգ­տում է խարխ­լել դրանց ար­տա­հայտ­չա­կան սպե­ցի­ֆիկ սահ­ման­նե­րը, նկար­չու­թյա­նը՝ տա­րա­ծա­կան ու ծա­վա­լա­յին, իսկ քան­դա­կա­գոր­ծու­թյա­նը՝ ժա­մա­նա­կա­յին չա­փում հա­ղոր­դել, շարժ­ման մեջ դնել։ Հ. Է­լի­բե­կյա­նի ար­վես­տը նույն­պես ա­ռանձ­նա­նում է պլաս­տի­կա­կան էք­սպ­րե­սիվ լեզ­վով, գու­նա­յին սուր ըն­կա­լում­նե­րով, ա­սո­ցիա­տիվ վառ ստեղ­ծա­բա­նա­կան-իմպ­րո­վի­զա­ցիոն ա­զատ, ան­կաշ­կանդ մտա­ծո­ղու­թյամբ»։
Ան­կաս­կած ար­ժե Հեն­րի Է­լի­բե­կյա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը ներ­կա­յաց­նել տո­ղե­րիս հե­ղի­նա­կի ժա­մա­նա­կին մտահ­ղա­ցած «Մաեստ­րո Քո­չար» պու­րա­կում և երկ­րի այլ քա­ղաք­նե­րի զբո­սայ­գի­նե­րում։ Բայց այս ա­մե­նը կի­րա­կա­նա­նա միայն այն­պի­սի Հա­յաս­տա­նում, ո­րը հեն­ված կլի­նի «Ան­կա­խու­թյան հռ­չա­կագ­րի» հիմ­նադ­րույթ­նե­րի վրա։
Տիար Հեն­րին խարխ­լում էր՝ ստեղ­ծե­լով։ Եվ այ­սօր ի­րա­կա­նա­նա­լի է նրա պատ­գա­մը՝ խարխ­լենք ստեղ­ծե­լով։

ԴԱ­ՎԱ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ՝ ԳԵՐ­ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԱ­ԿԻՑ ԿԵՐ­ՊԱՐ­ՎԵՍ­ՏՈՒՄ
(ի զեն)
Ար­գո գե­ղան­կա­րիչ­ներ, հար­գար­ժան քան­դա­կա­գործ­ներ, մտո­վի տես­նում եմ ձեզ Սա­րյան փո­ղո­ցում և Հան­րա­պե­տու­թյան հրա­պա­րա­կում, Բաղ­րա­մյան և Տիգ­րան Մեծ պո­ղո­տա­նե­րում, առ­հա­սա­րակ բո­լոր այն վայ­րե­րում, որ­տեղ իշ­խա­նա­կույ­տը հան­րա­պե­տու­թյան ոս­տի­կա­նու­թյա­նը վե­րա­ծել է ա­հա­բեկ­չա­կան բիրտ ու­ժի, ո­րը կի­րառ­վում է հա­նուն պե­տա­կա­նու­թյան ինք­նու­թյան ցույ­ցի ե­լած ՀՀ քա­ղա­քա­ցի­նե­րի նկատ­մամբ։ Նկա­րեք ոս­տի­կա­նու­թյա­նը կցորդ­ված դի­մա­կա­վոր­նե­րին, դրանց թի­կուն­քում ուր­վագ­ծեք այս ե­լու­զակ­նե­րի դր­դիչ­նե­րին և կն­քա­հայ­րե­րին։

Պատ­մա­կան պա­հը հա­սու­նա­ցել է, որ նկա­րեք «դժ­գույն և դժ­բախտ քա­ղաք» բեր­դա­քա­ղա­քը, և նրա կենտ­րո­նում եր­կու խրախ­ճան­քի հան­գր­վան։ Ա­ռա­ջի­նում մի սե­ղան է տե­ղադր­ված, ո­րի շուրջ, մու­ղա­մի նվա­գակ­ցու­թյան տակ, թեյ են խմում եր­կու տիկ­նայք` Մեհ­րի­բա­նը և Ան­նան։ Երկ­րորդ հան­գր­վա­նում կազ­մա­կեր­պեք մի քան­դա­կա­գոր­ծա­կան սիմ­պո­զիում և կեր­տեք բեր­դա­քա­ղա­քի բա­նա­լի­նե­րը հրո­սա­կին հանձ­նող ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան դա­րա­կազ­միկ դա­վադ­րու­թյան բո­լոր շա­հա­ռու­նե­րին, ո­րոնք նույն մու­ղա­մի ու­ղեկ­ցու­թյամբ հար­բում ու նշում են պե­տա­կա­նա­կոր­ծան դա­վի դի­վա­յին հաղ­թա­նա­կը։ Քիչ հեռ­վում ա­հա տես­նում եմ War Conzo նա­խագ­ծի հե­ղի­նակ Սե­մյոն Պե­գո­վին, ո­րի ար­ձա­նի մոտ հարկ է մի պղն­ձա­ձույլ վա­հա­նակ տե­ղադ­րել և վրան ոս­կե­տառ քա­րագ­րել վեր­ջի­նիս պատ­մա-քա­ղա­քա­կան հռ­չա­կա­գի­րը. «Ես ևս մեկ ան­գամ կրկ­նում եմ, որ գի­տեմ, հա­մոզ­ված եմ, ու­նեմ ա­պա­ցույց­ներ, որ Շու­շին հա­մա­ձայ­նա­գի­րը ստո­րագ­րե­լու պա­հին, նախ­քան Ադր­բե­ջա­նի դրո­շի օ­րը, չէր գրավ­վել ռազ­մա­կան ճա­նա­պար­հով։ Դա ամ­բող­ջո­վին ճշ­մար­տու­թյուն է։ Շու­շիում գտն­վել են Ար­ցա­խի պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը»։

ԱՆ­ՊԱՐ­ՏԵ­ԼԻ ԱԶ­ԳԸ ՈՐՄ­ՆԱՆ­ԿԱ­ՐՈՒՄ
Վար­դա­նանց ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րին նվիր­ված հրա­շա­լի որմ­նան­կար­ներ են ստեղծ­վել։ Հան­րա­հայտ է Գրի­գոր Խան­ջյա­նի «Վար­դա­նանց պա­տե­րազ­մը»։
Այ­սօր անհ­րա­ժեշտ է գնա­հա­տել պատ­մա­կան լր­ջա­գույն պա­հը և այն պատ­կե­րել որմ­նան­կա­րում։

Չեմ խու­սա­փում և ձեզ եմ ներ­կա­յաց­նում ստեղծ­վե­լիք որմ­նան­կար­նե­րի գա­ղա­փա­րը՝ Հա­յաս­տա­նը և հայ ազ­գը չեն պարտ­վել այս վեր­ջին պա­տե­րազ­մում։ Հա­յաս­տա­նի, հա­մայն հա­յու­թյան և ազ­գա­յին ինք­նու­թյան դեմ սան­ձա­զերծ­վեց սան­ձար­ձա­կու­թյամբ նա­խօ­րի­նա­կը չու­նե­ցող դա­վա­դիր մի գոր­ծըն­թաց։ Ստեղծ­վե­լիք որմ­նան­կա­րում լույ­սի մեջ մտո­վի տես­նում եմ ազ­գի և պե­տու­թյան հա­մար նա­հա­տակ­ված զին­վո­րին ու սպա­յին, կա­մա­վո­րա­կան­նե­րին և, ի­հար­կե, Ար­ցա­խի փա­ռա­պանծ ժո­ղովր­դին։ Որմ­նան­կար­նե­րի մթին խոր­շե­րում պատ­կե­րեք պե­տա­կա­նա­կոր­ծան դա­վի գե­րա­գույն հա­կա­հե­րոս­նե­րին։
Այս­պի­սով, ստեղծ­վե­լիք, կաս­կած չու­նեմ, տա­ղան­դա­վոր որմ­նան­կար­նե­րում կեր­պա­վո­րեք 2020-ի դրախտն ու դժոխ­քը։

Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն
• Հռչակագիրը՝ փակուղում
• Կարմիր բերետավոր... դիտահորեր
• «Լաոն կհեծնի՞ կարմիր նժույգ»
• Զարթնի՛ր, Լաո (ուղերձներ Ժամանակավոր կառավարությանը)
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»
• «Պապլավոկ․13-րդ սեղան»

Մեկնաբանություններ