«Ես այդ «շատն» ան­հա­մե­մատ ա­վե­լի կարևոր եմ հա­մա­րում, քան տիտ­ղոս­նե­րը»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, գրա­կա­նա­գետ, թարգ­մա­նիչ Ա­ԼԵՔ­ՍԱՆԴՐ ԹՈՓ­ՉՅԱՆՆ Է: Տա­րին հո­բե­լյա­նա­կան է, թեև ան­վա­նի մտա­վո­րա­կա­նը հրա­ժար­վում է հո­բե­լյա­նա­կան տա­րին նշա­նա­վո­րող ա­վան­դա­կան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րից: Նրա ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան չդա­դա­րող աշ­խա­տան­քը, նոր գոր­ծե­րի, նոր գր­քի ծնունդ, ար­դեն գր­ված հայտ­նի վե­պե­րի թարգ­մա­նու­թյուն­ներն ու լույ­սըն­ծա­յու­մը ա­մե­նա­տար­բեր եր­կր­նե­րում յու­րա­տե­սակ ըն­ծա են և՛ ի­րեն, և՛ ըն­թեր­ցո­ղին, և՛ գրա­կան-մշա­կու­թա­յին աշ­խար­հին:
Մեր զրույ­ցը Ա­լեք­սանդր Թոփ­չյա­նի հետ ընդ­գր­կուն է. մութ ու ցուրտ դժո­խա­յին տա­րի­նե­րից մինչև լկ­տի և ան­պա­տիժ կո­ռուպ­ցիա, «Կիր­կե կղ­զուց» մինչև «Չա­րի­քի զա­վակ­ներ»...

-Պա­րոն Թոփ­չյան, ի՞նչ զգա­ցո­ղու­թյուն­ներ ու­նեք հո­բե­լյա­նա­կան տա­րում ան­ցած տաս­նա­մյակ­նե­րը վե­րարժևո­րե­լիս, ա­վե­լի շատ գո՞հ եք, թե՞ դժ­գոհ, կու­զեի՞ք Ձեր կյան­քը նո­րո­վի ապ­րել:
-Ոչ մի դեպ­քում: Չեմ կար­ծում, թե նոր կյանքն ա­վե­լի հե­տաքր­քիր կլի­նի, քան իմ ապ­րած տա­րի­նե­րը: Բա­ցի այդ, հրա­ժար­վել իմ ժա­մա­նա­կից, ա­սել է` հրա­ժար­վել ինքս ինձ­նից: Դա փաս­տո­րեն դա­սալ­քու­թյուն կլի­նի: Ես իմ ապ­րած օ­րե­րի ծնունդն եմ, լավ թե վատ: Մեր աշ­խարհ գա­լուց ա­ռաջ մեզ ընտ­րու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյուն չի տր­վում, թե երբ, որ­տեղ և ինչ­պի­սի ժա­մա­նակ­նե­րում կու­զեինք ապ­րել: Պար­զա­պես, Ա­րա­րի­չը մեզ լույս աշ­խարհ բե­րե­լիս ապ­րե­լու ե­րեք տար­բե­րակ է տա­լիս. են­թարկ­վել Չա­րի­քին և դառ­նալ նրա հլու- հնա­զանդ գոր­ծի­քը, չեն­թարկ­վել և ապ­րել ինք­նամ­փոփ, ճգ­նա­վո­րի պես աշ­խար­հից մե­կու­սա­ցած, և եր­րոր­դը, որն ընտ­րում են հազ­վա­գյուտ խի­զախ­նե­րը, դի­մադ­րել Չա­րին և եր­բեմն հաղ­թել:
-Վեր­ջերս լույս տե­սած «Չա­րի­քի զա­վակ­նե­րը» խոր­հր­դան­շա­կան վեր­նա­գիրն ու­նե­ցող պատմ­վածք­նե­րի ստ­վա­րա­ծա­վալ ժո­ղո­վա­ծուն հենց այդ ե­րեք տար­բե­րակ­ներն է ար­ծար­ծում: Կա­րո՞ղ ենք ար­դյոք այդ գիրքն, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, բնո­րո­շել որ­պես եր­րորդ տար­բե­րա­կի` Չա­րին դի­մադ­րե­լու ար­տա­հայ­տու­թյուն:
-Թերևս: Մեզ­նից յու­րա­քան­չյուրն իր ո­գու զո­րու­թյամբ և իր զեն­քով է դի­մադ­րում: Գր­չի մար­դը հիմ­նա­կա­նում եր­կու ճա­կատ ու­նի պայ­քա­րե­լու. հրա­պա­րա­կա­խո­սու­թյուն, ու­ղիղ խոսք, օր­վա հրա­տապ խն­դիր­նե­րի մեկ­նու­թյուն և գե­ղար­վես­տա­կան խոսք: Ինն­սու­նա­կան­նե­րի սկզ­բից ես հա­վա­սա­րա­պես և պար­բե­րա­բար մշա­կել եմ թե՛ մե­կը, թե՛ մյու­սը և ձգ­տել օգ­նե­լու ըն­թեր­ցո­ղին ոչ միայն տես­նե­լու օր­վա վտանգ­նե­րը, այլև դրանց ա­ղե­տա­լի զար­գա­ցում­նե­րը ա­ռա­ջի­կա տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում:
-Ձեր ա­սա­ծի տի­պա­կան ար­տա­հայ­տու­թյու­նը կա­րե­լի է հա­մա­րել 1992-ին գր­ված «Չա­րի­քի զա­վակ­նե­րը» հա­կաու­տո­պիա­կան պատմ­ված­քի ա­վար­տա­կան տո­ղե­րը, թե ինչ­պես «բո­ցա­շունչ հե­ղա­փո­խա­կան­նե­րը… խլուր­դի պես օր­նի­բուն փո­րում էին ըն­դեր­քը, և ոչ ոք չգի­տեր, թե ինչ են հա­նում այն­տե­ղից և ուր են տա­նում»: Եվ երբ եր­կի­րը ներ­սից իս­պառ դա­տարկ­վում է, դառ­նում, ա­սես, փուչ ըն­կույզ, տագ­նապ են հն­չեց­նում, որ չորս մի­լիոն բնակ­չու­թյու­նը ծանր բեռ է, ուս­տի, հա­նուն երկ­րի փր­կու­թյան, եր­կու մի­լիոնն ան­հա­պաղ պի­տի լքեն եր­կի­րը… Որ­քա՜ն նման է այս նկա­րագ­րու­թյունն ան­ցած տաս­նա­մյակ­նե­րի Հա­յաս­տա­նին, ուր ծայ­րե­ծայր պե­ղում էին ըն­դեր­քը, բնակ­չու­թյունն էլ լքում հե­ռա­նում էր, և ե­թե այս­պես շա­րու­նակ­վի, թի­վը շու­տով իս­կա­պես եր­կու մի­լիոն կդառ­նա… Դժ­վա­րա­նում ես հա­վա­տալ, որ այս տո­ղե­րը քսա­նյոթ տա­րի ա­ռաջ են գր­վել:
- Այդ պատմ­ված­քը ծն­վեց մութ ու ցուրտ դժո­խա­յին տա­րի­նե­րին: Ըն­կեր­նե­րիցս մե­կը, ո­րին կար­դա­ցի ձե­ռա­գիրն այդ օ­րե­րին, խոր­հուրդ չտ­վեց տպագ­րել, ա­սե­լով, թե շատ մռայլ է, ժո­ղո­վուրդն ա­ռանց այն էլ վհատ­ված է: Ես ան­սա­ցի նրա խոր­հր­դին, բայց եր­կու տա­րի հե­տո գր­ված` դար­ձյալ հա­կաու­տո­պիա­կան «Կիր­կե կղ­զին» վե­պում ա­վար­տա­կան այս տե­սա­րանն ա­վե­լի դա­ժա­նո­րեն ար­տա­հայտ­վեց: Ներ­սից դա­տարկ­ված ա­նա­նուն եր­կիրն այն­տեղ փլ­վում ան­հե­տա­նում է` բնա­կիչ­նե­րի ձեռ­քով իսկ փոր­ված ըն­չա­քաղ­ցու­թյան, ան­հե­ռա­տե­սու­թյան, ե­սա­սի­րու­թյան և դա­վա­ճա­նու­թյան ան­հա­տակ ան­դուն­դի մեջ:
-Ըստ Ձեզ, ստաց­վում է, որ ներ­կան ա­վե­լի ճիշտ հաս­կա­նա­լու հա­մար, ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ, պետք է վե­րըն­թեր­ցել ան­ցյա­լի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը:
-Ա­յո, բայց ընտ­րո­վի: Բո­լո­րո­վին վեր­ջերս մեր ճա­նաչ­ված ար­ձա­կա­գիր­նե­րից մեկն այս­պի­սի միտք էր ար­տա­հայ­տել հար­ցազ­րույ­ցում. «Չգի­տեմ, թե վաղն ով է գրե­լու մեր այս օ­րե­րի մա­սին…»: Չեմ կար­ծում, թե պար­տա­դիր է սպա­սել վաղ­վա օր­վան` գրե­լու հա­մար այ­սօր­վա մա­սին: Ան­ձամբ ինձ հա­մար գե­րա­դա­սե­լի է այն գրա­կա­նու­թյու­նը, ո­րը նկա­րագր­վող ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը դի­տար­կում է դիա­լեկ­տիկ զար­գաց­ման մեջ, ներ­կա­յի մեջ տես­նում հնա­րա­վոր ա­պա­գան: Ե­թե այդ հա­յաց­քով չես ըն­կա­լել ապ­րածդ օ­րե­րը, վաղն էլ չես հաս­կա­նա, թե ինչ կա­տար­վեց քեզ հետ:
-Այլ կերպ ա­սած, գրա­կա­նու­թյու­նը պետք է օժտ­ված լի­նի նաև նոստ­րա­դա­մու­սյան ա­ռա­քե­լու­թյա՞մբ:
-Ա­յո, բայց մի էա­կան տար­բե­րու­թյամբ: Նոստ­րա­դա­մու­սի տեքս­տե­րը գե­րա­զան­ցա­պես գու­շա­կու­թյուն­ներ են, ո­րոնք ոչ միշտ են հա­մա­պա­տաս­խա­նում տե­ղի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րին: Մինչ­դեռ ան­ցյա­լում ստեղծ­ված հե­ռա­տես գրա­կա­նու­թյու­նը կար­դա­լիս թվում է, թե բառ առ բառ ներ­կա­յաց­ված է ներ­կան: Դոս­տոևսկու մոտ 150 տա­րի ա­ռաջ գր­ված «Դևե­րը» վե­պը մար­գա­րեու­թյան բա­ցա­ռիկ դրսևո­րում է, ո­րը հս­տա­կո­րեն կան­խա­տե­սել է հե­տա­գա տաս­նա­մյակ­նե­րում տե­ղի ու­նե­ցած «հե­ղա­փո­խու­թյան դևի» (Ար­տեմ Հա­րու­թյու­նյան), իսկ վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս` «ժո­ղովր­դա­վա­րու­թյան» դևի ան­վեր­ջա­նա­լի ա­վեր­ներն աշ­խար­հով մեկ: Մեր հե­ղի­նակ­նե­րից այդ­պի­սի հե­ռա­տե­սու­թյամբ աչ­քի ըն­կավ հատ­կա­պես Ար­տեմ Հա­րու­թյու­նյա­նը, ո­րը 70-ա­կան­նե­րի վեր­ջին և 80-ա­կան­նե­րի սկզ­բին գր­ված մի շարք բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րում ներ­կա­յաց­նում էր խոր­հր­դա­յին կայս­րու­թյան ա­ռա­վել քան հնա­րա­վոր ան­կու­մը:
-Սա­կայն Ձեր ոչ բո­լոր պատմ­վածք­ներն են այդ­պի­սին: Գր­քում կան գոր­ծեր, ո­րոնք բնավ ա­պա­գա­յա­մետ հա­յաց­քով չեն գր­ված, այլ կար­ծես այ­սօր­վա Հա­յաս­տա­նի թիվ մեկ խն­դիրն են շո­շա­փում` կո­ռուպ­ցիան: Խոս­քը հատ­կա­պես «Լու­լու» պատմ­ված­քի մա­սին է, որ­տեղ նկա­րագր­վում է, թե աֆ­րի­կյան կո­ռում­պաց­ված եր­կր­նե­րից մե­կի նա­խա­գա­հի թա­լա­նած մի­լիարդ­ներն ինչ­պես են ան­հե­տա­նում եվ­րո­պա­կան եր­կր­նե­րից մե­կի բան­կում:
-Դա, այս­պես ա­սած, ներ­կա­յա­մետ հա­յաց­քով ստեղծ­ված պատմ­վածք-զգու­շա­ցում էր` գր­ված 2014 թ., երբ մա­մու­լում ար­դեն խո­սակ­ցու­թյուն էր սկս­վել երկ­րից դուրս հան­ված ա­վե­լի քան տա­սը մի­լիարդ դո­լա­րի, օֆ­շոր­նե­րում թաքց­ված հա­րյու­րա­վոր մի­լիոն­նե­րի և ֆի­նան­սա­կան այլ մե­քե­նա­յու­թյուն­նե­րի մա­սին: Ա­գա­հու­թյունն իս­կա­պես կու­րաց­նում է մար­դուն: Վեր­ջին քսան-ե­րե­սուն տա­րում աշ­խար­հի խո­շո­րա­գույն բան­կերն ի­րենց ըն­դեր­քը լց­րին նման մի շարք գող նա­խա­գահ­նե­րի հա­րյու­րա­վոր մի­լիարդ­նե­րը, գու­ցե և տրի­լիոն­նե­րը: Լց­րին ան­վե­րա­դարձ, ընդ­մի՛շտ: Մեր տա­սը մի­լիար­դը հա­նող­ներն ար­դյոք հա­մոզ­վա՞ծ են, որ վա­ղը-մյուս օ­րը տեր են լի­նե­լու երկ­րից հան­ված «ի­րենց» գու­մար­նե­րին, ար­դյոք վս­տա՞հ են, որ օֆ­շոր­նե­րին պահ տված փո­ղե­րը չեն ան­հե­տա­նա, ինչ­պես ար­դեն ե­ղավ շա­տե­րի հետ… Սա­կայն դաս չեն առ­նում, շա­րու­նա­կում են թա­լա­նել ու դուրս հա­նել երկ­րից: Մինչև ե՞րբ:
-Հա­վա­նա­բար ընդ­միշտ: Չէ՞ որ վեր­ջերս վար­չա­պե­տը հայ­տա­րա­րեց, թե կո­ռուպ­ցիան վա­րա­կիչ բնույթ ու­նի:
-Թույլ տվեք չհա­մա­ձայ­նել: Գու­ցե վա­րա­կիչ է բա­րո­յա­կան ի­մու­նի­տետ չու­նե­ցող­նե­րի հա­մար: Բայց ե­ղել են բազ­մա­թիվ մար­դիկ, և հի­մա էլ կան, ով­քեր ի­րենց տնօ­րի­նու­թյան տակ ու­նե­ցել են պե­տա­կան հս­կա­յա­կան գու­մար­ներ, սա­կայն ոչ մի կո­պեկ չեն գր­պա­նել: ՈՒս­տի այ­սօր կո­ռուպ­ցիա­յի վի­րու­սը պետք է վե­րաց­նել ոչ միայն գո­ղե­րին պատ­ժե­լով, այլև ազ­նիվ մարդ­կանց խրա­խու­սե­լով, մա­նա­վանդ որ դա դժ­վար չէ, քան­զի նման ան­բա­սիր ան­ձինք, դժ­բախ­տա­բար, շատ չեն:
-Ձեր պատմ­վածք­նե­րում մենք տես­նում ենք կո­ռուպ­ցիա­յի բազ­մա­զան դրսևո­րում­նե­րը: «Դժոխ­քից ար­տաքս­վա­ծը» մե­նա­խո­սու­թյան մեջ պատմ­վում է, թե ինչ­պես «ջրի գնով» ձեռք բեր­ված տա­սը մի­լիարդ մո­մը ժո­ղովր­դի վրա ծա­խե­լու հա­մար ան­ջատ­վում է հո­սան­քը: Սա հի­շեց­նում է ան­կա­խու­թյան ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րը, երբ եր­կի­րը հայ­տն­վել էր քա­րե­դա­րյան մղ­ձա­վան­ջի մեջ:
-Ես հենց այդ տա­րի­նե­րը նկա­տի ու­նեի մե­նա­խո­սու­թյու­նը գրե­լիս: Եվ ա­ռայ­սօր ոչ ոք դրանց հա­մար պա­տաս­խան չտ­վեց, ան­գամ նե­րո­ղու­թյուն չխնդ­րե­ցին ժո­ղովր­դից, չփոր­ձե­ցին գո­նե բա­ցատ­րել պատ­ճառ­նե­րը և փաս­տո­րեն մո­ռա­ցու­մի մատ­նե­ցին: Այդ «մո­ռա­ցումն» էլ կո­ռուպ­ցիա­յի ար­տա­հայ­տու­թյուն է, առն­վազն նրա ի­ներ­ցիան ժա­մա­նա­կի մեջ:
-Ա­վե­լաց­նենք, որ «մո­ռա­ցավ» ոչ միայն իշ­խա­նու­թյու­նը, այլև ժո­ղո­վուր­դը:
-Ժո­ղովր­դի մո­ռա­նա­լը հաս­կա­նա­լի է, նա ու­րիշ ելք չու­ներ, քա­նի որ չլուծ­ված խն­դիր­նե­րին շա­րու­նակ ա­վե­լա­նում էին նո­րե­րը, ա­սես հայ­տն­վել էր ռին­գում, ուր մինչև ուշ­քի կգար նո­կաու­տից, տեղ­նու­տե­ղը հա­ջոր­դում էր մյու­սը, և այդ­պես շա­րու­նակ: Եվ ընդ­հան­րա­պես, ան­կա­խու­թյան մեր քսա­նութ տա­րին բազ­մա­զան, լկ­տի և ան­պա­տիժ կո­ռուպ­ցիա­յի ան­վեր­ջա­նա­լի մի շղ­թա ե­ղավ, ո­րը ոչ միայն լր­ջո­րեն խան­գա­րեց երկ­րի բնա­կա­նոն զար­գաց­մա­նը, այլև փչաց­րեց ժո­ղովր­դի բա­րո­յա­կան նկա­րա­գի­րը` մե­ծա­մաս­նու­թյան գի­տակ­ցու­թյան մեջ ար­մա­տա­վո­րե­լով այն հա­մոզ­մուն­քը, որ ար­դար աշ­խա­տան­քով չես կա­րող ապ­րել: Եվ այս ամ­բողջ ըն­թաց­քում մեր պատ­կան մար­մին­նե­րը նման­վել են Կռի­լո­վի ա­ռա­կի հե­րո­սին, ո­րը գող կատ­վի գլ­խին ըն­դա­մե­նը քա­րոզ էր կար­դում և ա­մո­թանք տա­լիս: Եր­բեմն այդ քա­րոզն էլ չեն կար­դա­ցել, չտես­նե­լու են դրել…
-Գր­քի ա­նո­տա­ցիա­յում աս­վում է, որ «ժո­ղո­վա­ծուն ժան­րա­յին և ար­տա­հայտ­չաձևե­րի մի հա­րուստ բազ­մա­զա­նու­թյուն է մա­տու­ցում ըն­թեր­ցո­ղին»: Ինձ հատ­կա­պես հե­տաք­րք­րե­ցին այն պատմ­վածք­ներն ու մե­նա­խո­սու­թյուն­նե­րը, ո­րոն­ցում փոր­ձում եք հան­րա­հայտ դա­սա­կան սյու­ժե­նե­րը «շա­րու­նա­կել» և նույ­նիսկ զար­գաց­նել` ար­դիա­կան շունչ հա­ղոր­դե­լով դրանց, ա­սես նույ­նիսկ մր­ցում եք հան­ճար­նե­րի հետ, թե ծա­նոթ կեր­պար­ներն ինչ­պես կդրսևոր­վեին ներ­կա պայ­ման­նե­րում: Օ­րի­նակ` թա­գա­վո­րի մեր­կու­թյու­նը բարձ­րա­ձայ­նած տղան, ո­րո­շա­կի «դաս­տիա­րա­կու­թյուն» ստա­նա­լով, սկ­սում է նման­վել ար­դի մի շարք քա­ղա­քա­կան դեմ­քե­րին: Ի՞նչ եք կար­ծում, ե­թե Ան­դեր­սե­նը մի հրաշ­քով այ­սօր հա­րու­թյուն առ­ներ, ար­դյոք այդ կերպ կշա­րու­նա­կե՞ր իր իսկ հե­քիա­թը:
-Դժ­վար է ա­սել, թե ինչ­պես կշա­րու­նա­կեր և կշա­րու­նա­կե՞ր ար­դյոք, գու­ցե մի նոր հե­քիաթ գրեր, սա­կայն ինձ ի­րա­վունք է տվել են­թադ­րե­լու, թե այդ ման­կա­կան մաք­րու­թյունն ինչ­պես «կդաս­տիա­րակ­վեր» ըստ ար­դի պա­հանջ­նե­րի: Այլ խոս­քով, ան­մեղ ե­րե­խա­յից սար­քում են ցի­նիկ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ, որ­պի­սիք այ­սօր լե­ցուն են մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րե­զում, և ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կար­գա­խոս­նե­րի ներ­քո ա­րյու­նա­հե­ղու­թյուն­ներ սար­քում աշ­խար­հի տար­բեր ան­կյուն­նե­րում: 20-րդ դա­րի քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րից մեկն ա­սել էր, որ պատ­մու­թյու­նը սպի­րա­լաձև զար­գա­ցում ու­նի, նշա­նա­կում է մենք մշ­տա­կան ա­կա­նա­տեսն ենք շա­րու­նա­կա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի, ո­րոնք կրկն­վում են նոր ի­րա­վի­ճակ­նե­րում, նոր գոր­ծող ան­ձանց «կա­տար­մամբ»: Սա­կայն դրանց էու­թյու­նը մնում է ան­փո­փոխ: Այն­պես որ, դա­սա­կան սյու­ժե­նե­րը մշա­կե­լով, ես պար­զա­պես հետևում եմ այդ օ­րի­նա­չա­փու­թյան հեր­թա­կան դրսևոր­մա­նը: Ի վեր­ջո, ան­ցյա­լի մեծ հե­ղի­նակ­նե­րը, ինչ­պես, օ­րի­նակ, Շեքս­պի­րը կամ Դոն Ժուա­նի ա­ռաս­պե­լի հա­րյու­րից ա­վե­լի մշա­կող­նե­րը, ևս օգտ­վել են նա­խոր­դած դա­րե­րի տա­րեգ­րու­թյուն­նե­րից: Այս­պի­սին է պատ­մու­թյան ան­վեր­ջա­նա­լի ըն­թաց­քը, և մենք նրա­նում ըն­դա­մե­նը հեր­թա­կան հյու­լեն ենք…
-Գր­քում տեղ գտած գոր­ծե­րը գր­վել են Երևա­նում, Փա­րի­զում, Բել­գիա­յում, Շվեյ­ցա­րիա­յում… Ի՞նչ ազ­դե­ցու­թյուն ու­նի գրո­ղի, մտա­վո­րա­կա­նի վրա աշ­խար­հագ­րու­թյու­նը, այ­սինքն այն, թե որ­տեղ է գր­վել:
-Ռու­բեն Սևա­կի և ընդ­հան­րա­պես արևմտա­հայ քեր­թու­թյան թերևս ա­մե­նաող­բեր­գա­կան` «Ո՜վ իմ Հայ­րե­նիքս» բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը գր­վել է Շվեյ­ցա­րիա­յում, 1909 թ. ապ­րի­լին, Կի­լի­կյան ա­ղե­տի ան­մի­ջա­կան տպա­վո­րու­թյամբ` ե­րիտ­թուր­քե­րի ի­րա­գոր­ծած զար­հու­րե­լի սպան­դի պատ­կեր­նե­րը հա­կադ­րե­լով Լե­ման լճի ե­րա­զա­յին բնան­կա­րին: Այ­նու­հան­դերձ, աշ­խար­հագ­րու­թյու­նը, այս կամ այն տե­ղանքն ու բնան­կա­րը ոչ միշտ են վճ­ռա­կա­նո­րեն ազ­դում օ­տա­րու­թյան մեջ գր­վող ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյա­նը: Ինչ վե­րա­բե­րում է իմ պատմ­վածք­նե­րին, ա­պա Փա­րի­զում կամ Բել­գիա­յում գր­ված գոր­ծե­րը կա­րող էին նույ­նու­թյամբ գր­վել Երևա­նում կամ այ­լուր: Աշ­խար­հի որ ծայ­րում էլ գտն­վեի, «Դժոխ­քից ար­տաքս­վա­ծը» իմ մե­նա­խո­սու­թյան հա­կա­հե­րոսն ինձ հա­մար հա­վա­սա­րա­չափ եղ­կե­լի և մեր­ժե­լի էր լի­նե­լու: Հայ­րե­նիքն իր լավ ու վա­տով ես եր­բեք հեռ­վից ան­խմ­բագ­րե­լի լու­սապ­սա­կի մեջ չեմ նա­յել, ինչ­պես սփյուռ­քա­հայ ո­րոշ գոր­ծիչ­նե­րի և մտա­վո­րա­կան­նե­րի դեպ­քում էր, ան­ձինք, ով­քեր ան­կա­խու­թյան ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րին (և դեռ հի­մա էլ) կտ­րա­կա­նա­պես հրա­ժար­վում էին ա­մե­նաանն­շան և ա­ռողջ քն­նա­դա­տու­թյու­նը լսե­լուց Հա­յաս­տա­նի խն­դիր­նե­րի վե­րա­բե­րյալ: Դա հայ­րե­նա­սի­րու­թյուն չէ, այլ կռա­պաշ­տու­թյուն:
-Կու­զեի Ձեզ մի հարց տալ, ո­րը ե­թե ան­պա­տեհ հա­մա­րեք, կա­րող եք չպա­տաս­խա­նել: Ան­ցած տաս­նա­մյակ­նե­րի ըն­թաց­քում դուք գրաքն­նա­դա­տա­կան մի քա­նի ծան­րակ­շիռ ժո­ղո­վա­ծու­ներ եք հրա­տա­րա­կել` հա­յե­րեն և ռու­սե­րեն, Ձեր մա­սին գրում են, որ գրա­կան մի ամ­բողջ շար­ժում եք ստեղ­ծել, Ձեր վեր­լու­ծա­կան հոդ­ված­նե­րը տպագր­վել են մի քա­նի լե­զու­նե­րով, և ու­րիշ շատ ու շատ ար­ժա­նիք­ներ կա­րե­լի է թվար­կել, բայց ինչ­պե՞ս հաս­կա­նալ, որ գի­տա­կան ոչ մի կո­չում չու­նեք:
-Պա­տաս­խանն ինձ հա­մար շատ պարզ է. ե­թե ընկ­նեի գի­տա­կան կո­չում­նե­րի հետևից, կար­ծում եմ կհաս­նեի դրանց, բայց Ձեր ա­սած «ու­րիշ շատ ու շատն» այ­սօր չէի ու­նե­նա: Ես այդ «շատն» ան­հա­մե­մատ ա­վե­լի կարևոր եմ հա­մա­րում, քան տիտ­ղոս­նե­րը, ո­րոնք այ­սօր վա­տի­կա­նյան ին­դուլ­գեն­ցիա­նե­րի պես աջ ու ձախ բաշխ­վում են, և վա­ղուց ար­դեն ար­ժեզ­րկ­վել են: Ի դեպ, այդ մա­սին է խո­սում ժո­ղո­վա­ծուի մեջ զե­տեղ­ված «Տիտ­ղո­սա­զուրկ­նե­րը» այ­լա­բա­նա­կան պատմ­ված­քը: «Գործն է ան­մահ, լա՛վ ի­մա­ցեք», - ա­սում էր Թու­մա­նյա­նը, և ոչ թե տիտ­ղո­սը` ա­վե­լաց­նում եմ ես:
-Մեզ հա­սած ստույգ տե­ղե­կու­թյուն­նե­րի հա­մա­ձայն, դուք մտա­դիր էիք Ձեր 80-ա­մյա­կը նշել ոչ միայն «Չա­րի­քի զա­վակ­նե­րով», այլև եր­կու ան­տիպ վե­պով: Դեռ բա­վա­կան ժա­մա­նակ կա մինչև տար­վա ա­վար­տը, հնա­րա­վո՞ր է ար­դյոք, որ դրանք լույս տես­նեն ա­ռա­ջի­կա մեկ-եր­կու ամս­վա ըն­թաց­քում:
-Իս­կա­պես նման մտադ­րու­թյուն կար, բայց ո­րո­շե­ցի մի շարք պատ­ճառ­նե­րով վե­պե­րը լույս ըն­ծա­յել ե­կող տա­րի: Նախ, մտա­ծե­ցի, որ «Չա­րի­քի զա­վակ­նե­րը» ա­վե­լի հա­մա­հունչ են օր­վա խն­դիր­նե­րին: Հե­տո, գե­ղար­վես­տա­կան եր­կու ար­ձակ միա­ժա­մա­նակ տպագ­րե­լու դեպ­քում մե­կը մյու­սի վրա ստ­վեր կգ­ցեր, և ըստ ար­ժան­վույն չէին գնա­հատ­վի: Եվ վեր­ջա­պես կա եր­րորդ պատ­ճա­ռը, ա­մե­նա­լուր­ջը` հղ­կե­լու, կա­տա­րե­լու­թյան մո­տեց­նե­լու տևա­կան պա­հան­ջը:
-Հո­բե­լյա­նա­կան Ձեր այս տա­րում հասց­րի՞ք ար­դյոք նոր գիրք թարգ­մա­նել:
-Պատ­կե­րաց­րեք, որ հասց­րի, եր­կու կարևոր թարգ­մա­նու­թյուն­ներ, իմ նա­խա­սի­րած հե­ղի­նակ­նե­րը: Ժորժ Ռո­դեն­բա­խի «Մշուշ­նե­րի ճա­խա­րա­կը» դե­կա­դեն­տա­կան-միս­տիկ պատմ­վածք­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն և Դե­նի դը Ռուժ­մո­նի «Դրա­մա­յի ան­ձինք» փի­լի­սո­փա­յա­կան-գրա­կա­նա­գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը: Սա­կայն չեմ կար­ծում, թե դրանք լույս կտես­նեն այս տա­րի:

Զրույ­ցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ