Պատ­մա­կան հա­մ­այ­նա­պատ­կերն ու ան­ձի եր­կա­տու­մը «Սև կո­թո­ղը» վե­պում

«Է­դիթ Պրինտ» հրա­տա­րակ­չու­թյու­նը բնագ­րից՝ գեր­մա­նե­րե­նից, հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վուն­քով հա­յե­րեն է թարգ­մա­նում 20-րդ դա­րի ա­մե­նա­հայտ­նի հե­ղի­նակ­նե­րից մե­կի՝ Է­րիխ Մա­րիա Ռե­մար­կի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը։ Բո­լո­րո­վին վեր­ջերս լույս տե­սան Ռե­մար­կի եր­կու՝ «Սև կո­թո­ղը» և «Եր­կինքն ընտ­րյալ­ներ չու­նի» վե­պե­րը։ «Է­դիթ Պրինտ» հրա­տա­րակ­չու­թյան հա­սա­րա­կայ­նու­թյան հետ կա­պե­րի պա­տաս­խա­նա­տու ՌՈ­ԶԱ ԳՐԻ­ԳՈ­ՐՅԱ­ՆԸ մեզ հետ զրույ­ցում ա­սաց, որ մինչ այդ ըն­թեր­ցո­ղին են ներ­կա­յաց­րել մե­ծա­նուն գրո­ղի «Ե­րեք ըն­կեր», «Հաղ­թա­կան կա­մար», «Արևմտյան ճա­կա­տում նո­րու­թյուն չկա», «Ապ­րե­լու ժա­մա­նա­կը և մեռ­նե­լու ժա­մա­նա­կը» գոր­ծե­րը։ Շատ շու­տով լույս կտես­նի «Լի­սա­բո­նի գի­շե­րը» վե­պը։

-Ռե­մար­կից նոր թարգ­մա­նու­թյուն­ներ, նաև հա­յե­րեն չթարգ­ման­ված գոր­ծեր եք ներ­կա­յաց­նում։ Ո՞ր դեպ­քում է ա­ռա­վել մեծ ըն­թեր­ցո­ղա­կան պա­հան­ջար­կը։
-Ռե­մարկն այն գրող­նե­րից է, ո­րի գրա­կա­նու­թյու­նը մեծ պա­հան­ջարկ և հե­տաք­րք­րու­թյուն է վա­յե­լում՝ ան­կախ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նից։ Մեր ըն­թեր­ցող­նե­րը հե­տաքր­քր­վում են նրա բո­լոր գոր­ծե­րով, այս պա­հին ա­մե­նա­շա­տը վա­ճառ­վում են «Ե­րեք ըն­կեր», «Հաղ­թա­կան կա­մար», «Ապ­րե­լու ժա­մա­նա­կը և մեռ­նե­լու ժա­մա­նա­կը» վե­պե­րը։
-Ռե­մար­կյան նա­խորդ հրա­տա­րա­կու­թյուն­նե­րը գրաք­նն­վա՞ծ են, կր­ճա­տում­ներ կա՞ն։
-Խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րին Ռե­մար­կի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը թարգ­ման­վել են ոչ գեր­մա­նե­րե­նից, այլ միջ­նորդ լեզ­վից՝ ռու­սե­րե­նից։ Բնա­կա­նա­բար, այդ շր­ջա­նում թարգ­մա­նու­թյուն­նե­րը գրաքն­նու­թյան են են­թարկ­վել, տաս­նյակ է­ջեր կր­ճատ­վել են, և, ըստ էու­թյան, ըն­թեր­ցողն այդ թարգ­մա­նու­թյուն­նե­րով չէր կա­րող բա­ցա­հայ­տել ռե­մար­կյան աշ­խարհն իր ողջ գե­ղեց­կու­թյամբ։ Մեր թարգ­մա­նիչ­նե­րը, կար­ծում եմ, ֆան­տաս­տիկ աշ­խա­տանք են ա­նում։
-«Սև կո­թո­ղի» մա­սին ի՞նչ կա­սեք։
-Ռե­մարկն այս վե­պը գրել է իր կյան­քի ա­մե­նա­բարդ շր­ջա­նում. նա տա­ռա­պում էր Մե­նյե­րի հի­վան­դու­թյամբ, ո­րը, ըստ բժշ­կա­կան գրա­կա­նու­թյան, ար­տա­հայտ­վում է գլ­խապ­տույ­տի նո­պա­նե­րով, ա­կան­ջում աղ­մու­կի զգա­ցո­ղու­թյամբ, լսո­ղու­թյան միա­կող­մա­նի թու­լա­ցու­մով, սրտ­խառ­նո­ցով, փս­խու­մով և հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյան խան­գա­րու­մով։ Սա­կայն Ռե­մար­կը չի դա­դա­րեց­րել վե­պի վրա աշ­խա­տան­քը։ Պետք է ա­սել, որ գր­քի ո­րոշ ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ ինք­նա­կեն­սագ­րա­կան են։ Ռե­մար­կը, ինչ­պես և գր­քի գլ­խա­վոր հե­րո­սը, եր­գե­հոն է նվա­գել՝ լրա­ցու­ցիչ գու­մար աշ­խա­տե­լու նպա­տա­կով։ Ռե­մարկն այդ շր­ջա­նում հետևում էր հո­գե­բու­ժա­րա­նում բուժ­վող­նե­րին, կա­տա­րում գրա­ռում­ներ, նո­թեր։ Ինչ­պես և իր գր­քի հե­րո­սը, այն­պես էլ Ռե­մար­կը լրագ­րող աշ­խա­տե­լու ա­ռա­ջարկ է ստա­ցել, և այլն։
-Ին­չի՞ մա­սին է վե­պը։
-1956 թվա­կա­նին գր­ված այս վե­պը ներ­կա­յաց­նում է Գեր­մա­նիան 1920-ա­կան թվա­կան­նե­րի սկզ­բին։ Այդ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը հայտ­նի էր հի­պե­րինֆ­լյա­ցիա­յով և ա­ճող նա­ցիո­նա­լիզ­մով։ Գր­քի գլ­խա­վոր հե­րո­սը՝ Լյուդ­վի­գը, Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի վե­տե­րան­նե­րից է: Նա ողջ կյան­քում ձգ­տել է բա­նաս­տեղծ դառ­նալ, բայց աշ­խա­տում է ըն­կե­րոջ՝ Ջոր­ջի փոքր կազ­մա­կեր­պու­թյու­նում, ո­րը զբաղ­վում է գե­րեզ­մա­նա­քա­րեր մշա­կե­լով: Նա սի­րա­հար­վում է գե­ղե­ցիկ, բայց ան­հան­գիստ բնա­վո­րու­թյամբ Ի­զա­բե­լին՝ հույ­սով, որ վեր­ջինս կա­զա­տի ի­րեն պա­տե­րազ­մից հյուծ­ված աշ­խար­հում ի­մաստ գտ­նե­լու իր մո­լուց­քից: «Սև կո­թո­ղը» թարգ­մա­նել է Ան­նա Ռոս­տո­մյա­նը, մեր հրա­տա­րա­կած ռե­մար­կյան մնա­ցած գոր­ծե­րի թարգ­մա­նի­չը Վա­նու­հի Բաղ­մա­նյանն է։
-Գր­քում պատ­կեր­ված է պարտ­ված Գեր­մա­նիան՝ հինգ մի­լիոն գոր­ծա­զուրկ­նե­րով, տա­տան­վող տն­տե­սու­թյամբ, գնա­ճով... Հետ­պա­տե­րազ­մա­կան Գեր­մա­նիա­յի նկա­րագ­րում քա­ղա­քա­կան շեշ­տադ­րում­ներ կան։ Ի՞նչ ար­ձա­գանք է գտել գիր­քը ժա­մա­նա­կին։
-Քն­նա­դատ­նե­րը պն­դում են, որ «Սև կո­թո­ղը» բա­վա­կա­նին բարդ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն է, անհ­րա­ժեշտ է այն կար­դալ շատ ու­շա­դիր: Այս վե­պը միան­շա­նակ չի ըն­դուն­վել։ Շա­տե­րը կար­ծում էին, որ հե­ղի­նա­կը հա­ճախ է լի­րի­կա­կան զե­ղում­ներ կա­տա­րում, շեղ­վում պա­տու­մից։ Օ­րի­նակ, ա­վե­լորդ էին հա­մա­րում Ռե­մար­կի մտ­քե­րը Աստ­ծո և կյան­քի ի­մաս­տի մա­սին։ Մյուս կող­մից, շա­տե­րի կար­ծի­քով, վե­պում սյու­ժեի դի­նա­մի­կա­յի պա­կաս կար: Միևնույն ժա­մա­նակ, քն­նա­դատ­նե­րը չէին կա­րող չն­կա­տել, որ վե­պում պատ­մա­կան հա­մայ­նա­պատ­կերն այն­քան լավ է նկա­րագր­ված, որ գոր­ծը կա­րե­լի է կար­դալ ոչ միայն որ­պես գե­ղար­վես­տա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն, այլև պատ­մա­կան ժա­մա­նա­կագ­րու­թյուն։
-Շի­զոֆ­րե­նիա­յով տա­ռա­պող հե­րո­սու­հին նա­խա­տիպ ու­նի՞։
-Գլ­խա­վոր հե­րո­սի նա­խա­տի­պը հենց Ռե­մարկն է, ինչ վե­րա­բե­րում է շի­զոֆ­րե­նիա­յով տա­ռա­պող հե­րո­սու­հուն, փոր­ձել եմ գտ­նել այդ հար­ցի պա­տա­սա­խա­նը, բայց չի հա­ջող­վել։ Կա­րող եմ ա­սել, որ Ռե­մար­կը «Սև կո­թո­ղը» և «Ապ­րե­լու ժա­մա­նա­կը և մեռ­նե­լու ժա­մա­նա­կը» ձո­նել է հան­րա­հայտ դե­րա­սա­նու­հի Փո­լեթ Գո­դա­րին, ում հետ ա­մուս­նա­ցած է ե­ղել։
-Պա­տա­հա­կան չէ, որ Լյուդ­վի­գը՝ գլ­խա­վոր հե­րո­սը, սի­րում է ի­րա­կան կյան­քի հետ կապ չու­նե­ցող այդ աղջ­կան՝ Ժնևիև Թեր­հո­վեն, նույն ին­քը՝ Ի­զա­բել։
-Հո­գե­կան հի­վան­դու­թյուն ու­նե­ցող աղ­ջի­կը վե­պում հան­դես է գա­լիս եր­կու տար­բեր ա­նուն­ներ ու­նե­ցող կեր­պար­նե­րով։ Ո­րոշ քն­նա­դատ­նե­րի կար­ծի­քով՝ նրա կեր­պա­րը խոր­հր­դան­շա­կան է։ Աղջ­կա հի­վան­դու­թյան պատ­ճա­ռը միա­կող­մա­նի սերն էր: Հու­սա­հա­տու­թյու­նից աղջ­կա ան­հա­տա­կա­նու­թյու­նը բա­ժան­վել էր եր­կու մա­սի: Ըստ հո­գե­բույժ­նե­րի ՝ այս երևույ­թը բնո­րոշ է այն մարդ­կանց, ո­րոնք լուրջ հո­գե­բա­նա­կան տրավ­մա են ապ­րել: Սա­կայն հե­րո­սու­հու հի­վան­դու­թյու­նը կա­րե­լի է դի­տար­կել ա­վե­լի գլո­բալ մասշ­տա­բով: Աղ­ջի­կը փոր­ձում է հե­ռա­նալ ոչ միայն անձ­նա­կան խն­դիր­նե­րից, այլև ի­րա­կա­նու­թյու­նից։ Այդ դա­րաշր­ջա­նի շատ գրող­նե­րի բնո­րոշ են սյու­ժե­նե­րը, երբ գլ­խա­վոր հե­րոս­նե­րը տար­բեր կերպ փոր­ձում են փախ­չել դա­ռը ի­րա­կա­նու­թյու­նից:
-Ի դեպ, պա­տե­րազ­մա­կան թե­մա­նե­րը կար­ծես սկ­սել են մեծ պա­հան­ջարկ ու­նե­նալ աշ­խար­հում, ին­չո՞վ է սա պայ­մա­նա­վոր­ված։ Վե­րա­նա­յու՞մ են պատ­մու­թյու­նը, գու­ցե փոր­ձում դա­սեր քա­ղել կամ ընդ­հա­նուր եզ­րեր տես­նել այս կա­տար­վող աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րի հետ։
-Դա էլ կա։ Մյուս կող­մից, կար­դա­լով պա­տե­րազ­մի մա­սին, սկ­սում ես ա­վե­լի գնա­հա­տել ու սի­րել կյան­քը, վե­րարժևո­րում ես ու­նե­ցածդ։
-Մե­կու­սաց­ման օ­րե­րը ինչ­պե՞ս են անդ­րա­դառ­նում գրահ­րա­տա­րակ­չա­կան գոր­ծի վրա։
-Սկզբ­նա­կան շր­ջա­նում՝ մարտ-ապ­րիլ ա­միս­նե­րին, մար­դիկ նա­մակ­ներ էին գրում, զան­գա­հա­րում, գր­քեր էին պատ­վի­րում։ Վեր­ջին շր­ջա­նում ակ­տի­վու­թյու­նը նվա­զել է, վա­ճառ­քը՝ պա­կա­սել։ Պատ­ճառ­նե­րից մեկն էլ գր­քերն ա­նօ­րի­նա­կան ճա­նա­պար­հով տա­րա­ծե­լու սո­վո­րույթն է։ Հատ­կա­պես մե­կու­սաց­ման օ­րե­րին մար­դիկ PDF, վատ սկա­նա­վոր­ված ե­ղա­նա­կով տա­րա­ծում էին հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վուն­քով պաշտ­պան­ված գր­քեր։ Ինչ­պես գի­տեք, «Է­դիթ Պրին­տի» նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ հա­յաս­տա­նյան հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը միա­վոր­վե­ցին և սկ­սե­ցին պայ­քա­րել ա­նօ­րի­նա­կան տա­րա­ծում­նե­րի դեմ։ «Մի՛ սպա­նիր վաղ­վա գիր­քը» ար­շա­վը, բա­ցատ­րա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը մի փոքր մեղ­մել են խն­դի­րը։
-Ի՞նչ նոր գր­քեր եք պատ­րաստ­վում ներ­կա­յաց­նե­լու ըն­թեր­ցո­ղին։
-Շա­րու­նա­կում ենք ըն­թեր­ցո­ղին ներ­կա­յաց­նել դե­տեկ­տի­վի թա­գու­հի Ա­գա­թա Քրիս­տիի գոր­ծե­րը, շու­տով բնագ­րա­յին թարգ­մա­նու­թյամբ ա­ռա­ջին ան­գամ լույս կտես­նի «Սպա­նու­թյուն «Արևե­լյան ճե­պըն­թա­ցում» գոր­ծը։ Ա­ռա­ջի­կա­յում կլի­նեն նաև մո­տի­վա­ցիոն, բիզ­նես գր­քեր, մա­նուկ­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված գրա­կա­նու­թյուն։

Զրույ­ցը՝
Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ