«Ես հայ նկա­րիչ եմ, և ինձ հա­մար ա­մե­նա­կարևո­րը հայ լի­նե­լը, հայ ար­վես­տա­սեր­նե­րին ներ­կա­յա­նալն է»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը ՀՀ ժո­ղովր­դա­կան նկա­րիչ ՌՈ­ԲԵՐՏ Է­ԼԻ­ԲԵ­ԿՅԱՆՆ է՝ քայ­լող լե­գենդ, ո­րի հետ զրույ­ցի նյու­թը եր­բեք չի սպառ­վում:

-Պա­րոն Է­լի­բե­կյան, Ա­ղա­սի Այ­վա­զյանն այս­պի­սի հար­ցադ­րում է կա­տա­րել. «Դուք փոր­ձե՞լ եք մտ­նել Ռո­բերտ Է­լի­բե­կյա­նի կտավ­նե­րի մեջ, տե­ղա­վոր­վել նրա ստեղ­ծած ի­րա­կա­նու­թյու­նում... Ոչ թե դի­տել, ոչ թե մա­կե­րե­սը գնա­հա­տել, այլ ապ­րել նրանց մեջ»: Ի՞նչ եք կար­ծում, այս հար­ցին դրա­կան պա­տաս­խան տվող­նե­րի թի­վը մե՞ծ է, թե՞ Ձեր կտավ­նե­րը սոսկ դի­տող­ներն են ա­վե­լի շատ՝ ա­ռանց դրանց նե­րաշ­խարհ թա­փան­ցե­լու կա­րո­ղու­թյան կամ ձգ­տու­մի:
-Ար­վես­տի, ար­վես­տա­գե­տի ա­մե­նա­մեծ ա­ռա­քե­լու­թյունն է ծա­ռա­յել ժո­ղովր­դին, նրանց ստեղ­ծա­ծը մար­դիկ են գնա­հա­տում: Միշտ ա­սում եմ՝ իմ գոր­ծերն արթ­նա­նում են այն ժա­մա­նակ, երբ դի­տող կա: Այդ ժա­մա­նակ նրանք դառ­նում են կեն­դա­նի: Այդ գոր­ծերն ինձ հա­մար չեն. ես կա­տա­րող եմ: Մի կա­խար­դա­կան բան կա, որ մե­տա­մոր­ֆոզ­ներ է ա­ռա­ջաց­նում, և արթ­նա­նում է ար­վես­տի գոր­ծը: Ընդ­հան­րա­պես մենք՝ մահ­կա­նա­ցու­ներս, ո­չինչ չգի­տենք: Թվում է, թե նկա­րիչ­նե­րը, ար­վես­տա­գետ­նե­րը ստեղ­ծա­գոր­ծող­ներ են, տես­նում են ան­տե­սա­նե­լին: Բայց մար­դու հո­գու մեջ հնա­րա­վոր չէ թա­փան­ցել: Ոչ ոք չի կա­րող ի­մա­նալ, թե ինչ խմո­րում­ներ են լի­նում մար­դու մեջ, ինչ է կա­տար­վում նրա հետ: Մար­դու մեջ կա­րող է փո­թո­րիկ լի­նել, չէ՞: Փո­թո­րի­կը հան­ճա­րեղ երևույթ է: Ա­ղա­սի Այ­վա­զյա­նից խո­սե­ցիք: Ա­ղա­սի Այ­վա­զյանն իմ հարևանն էր ու բա­րե­կա­մը: Ին­քը փո­թոր­կի պես մարդ էր. և՛ նկա­րիչ էր, և՛ քան­դա­կում էր, և՛ կի­նո­գոր­ծիչ էր, և՛ մեծ գրող էր: Խեն­թա­նա­լու մարդ էր: Մարդ ա­րա­րա­ծը շատ հե­տաքր­քիր է: Սուտ է, երբ որևէ մեկն ա­սում է, թե նկա­րել չգի­տի: Հինգ-վեց տա­րե­կան ե­րե­խա­յին թուղթ ու մա­տիտ տաս, խեն­թա­նա­լու բա­ներ կա­նի: Աստ­ված բո­լո­րին շնորհ է տա­լիս: Ի՞նչ է, ի վեր­ջո, ե­րաժշ­տու­թյու­նը. բնու­թյան ձայ­ներն են, չէ՞: Այդ ձայ­ներն արթ­նա­նում են մար­դու հո­գում, և նա դառ­նում է ե­րա­ժիշտ: Նույնն է թատ­րո­նը: Ես թա­տե­րա­կան նկա­րիչ եմ, մե­ծա­ցել եմ թատ­րո­նում և շատ եմ սի­րում թատ­րո­նը: Ի՞նչ է թատ­րո­նը: Դա մի տե­սիլք է. խոս­քը, ի­հար­կե, լավ թատ­րո­նի մա­սին է: Ինձ շա­տերն ա­սում էին՝ մեղք ես, ին­չու՞ ես չար­չար­վում թա­տե­րա­կան ներ­կա­յա­ցում­նե­րը նկա­րա­զար­դե­լու վրա, կորց­նում ես վեց-յոթ ա­միս մի ներ­կա­յա­ցում ձևա­վո­րե­լու հա­մար: Բայց չեն պատ­կե­րաց­նում, թե դա ինչ հրաշք է, թե ես ինչ բա­վա­կա­նու­թյուն եմ ստա­նում, երբ կա­յա­ցած ներ­կա­յաց­մա­նը ամ­բողջ դահ­լի­ճը ծա­փա­հա­րում է: Մեր մաս­նա­գի­տու­թյու­նը լուռ մաս­նա­գի­տու­թյուն է. մտ­նում ես ար­վես­տա­նոց ու սու­սու­փուս նկա­րում: Բայց երբ թա­տե­րա­կան ներ­կա­յաց­ման ժա­մա­նակ բե­մի վա­րա­գույ­րը բաց­վում է, ծա­փա­հա­րու­թյուն­նե­րը նախ և ա­ռաջ նկար­չինն են:
-Ձեր կեր­պար­վես­տը զար­մաց­նում է բազ­մա­ժան­րու­թյամբ. պատ­կա­ռե­լի թիվ կազ­մող կտավ­նե­րի կող­քին ու­նեք բազ­մա­թիվ գոր­ծեր՝ ար­ված թա­տե­րա­կան, կր­կե­սա­յին ներ­կա­յա­ցում­նե­րի, կի­նո­յի հա­մար, ա­ռան­ձին խումբ են կազ­մում բե­մա­կան զգեստ­նե­րի ձևա­վո­րում­նե­րը: Ո՞ր գոր­ծե­րում է ա­վե­լի ա­զատ և իր ներ­քին ես-ով ներ­կա ստեղ­ծա­գոր­ծող Ռո­բերտ Է­լի­բե­կյա­նը:
-Ա­ղա­սի Այ­վա­զյա­նը միշտ ա­սում էր. «Նկա­րի­չը պի­տի ա­ղիք­նե­րով մտա­ծի»: Ես միշտ ա­զատ եմ ե­ղել: Հաս­կա­նա­լի է՝ թատ­րո­նի դեպ­քում կան բե­մադ­րա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներ, պիե­սի բո­վան­դա­կու­թյուն, բայց ես միշտ աշ­խա­տել եմ ինձ­նով ա­նել այդ բո­լո­րը: Ա­զա­տու­թյունն Աստ­ծո ա­մե­նա­մեծ պարգևն է: Մայ­րը ե­րե­խա­յին ծնե­լիս ա­զատ­վում է, չէ՞: Նույնն էլ ար­վես­տում է:

-Պա­րոն Է­լի­բե­կյան, ինձ հա­մար նո­րու­թյուն էր, որ Եր­վանդ Ղա­զան­չյա­նը պատ­րաստ­վել է բե­մադ­րե­լու Դե­միր­ճյա­նի «Քաջ Նա­զա­րը»՝ Ձեր նկար­չա­կան ձևա­վոր­մամբ: Փաս­տո­րեն, մենք զրկ­վել ենք թա­տե­րա­կան մի մեծ հրա­վա­ռու­թյու­նից: Ի՞նչ փու­լում էր գոր­ծը, հնա­րա­վո՞ր է, որ այն ու­նե­նա շա­րու­նա­կող:
-Չեմ կար­ծում: Շատ կու­զե­նա­յի, որ «Քաջ Նա­զա­րը» բեմ հան­վեր: Գիր­քը մի բան է, թատ­րո­նը՝ լրիվ ու­րիշ: Ես ար­դեն շատ բան մտա­ծել էի, ո­րո­շել էի, որ վա­րա­գույ­րը պի­տի լի­նի կար­կա­տան­նե­րով: Միշտ ա­մե­նաս­կզ­բից ես խառն­վում եմ բե­մադ­րա­կան գոր­ծին, այդ պատ­ճա­ռով էլ Եր­վանդ Ղա­զան­չյա­նի հետ միշտ կա­րո­ղա­նում էինք ար­դյու­նա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցել:
-Ձեր հայ­րը՝ Վա­ղար­շակ Է­լի­բե­կյանն էլ ժա­մա­նա­կին ձևա­վո­րել է «Քաջ Նա­զար» ներ­կա­յա­ցու­մը Թիֆ­լի­սի հայ­կա­կան թատ­րո­նի բե­մում: Ձեր մտահ­ղա­ցում­նե­րում ա­պա­վի­նե­լու՞ էիք նրա ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մո­տե­ցում­նե­րին:
-Չգի­տեմ՝ ա­պա­վի­նե­լու էի, թե ոչ, բայց ճա­կա­տա­գի­րը հե­տաքր­քիր բան է: Երբ Եր­վանդն ա­սաց, որ պի­տի միա­սին ա­նենք «Քաջ Նա­զար» ներ­կա­յա­ցու­մը, ա­ռա­ջինն այդ միտ­քը ծա­գեց գլ­խումս, որ ես կրկ­նում եմ հորս ճա­նա­պար­հը:

-Հա­յաս­տա­նի և աշ­խար­հի մե­ծա­գույն թան­գա­րան­նե­րում ու սրահ­նե­րում ցու­ցադր­վում են Ձեր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը: Որ­տե՞ղ են գե­ղան­կար­չա­կան գոր­ծերն ա­վե­լի լավ պայ­ման­նե­րում պահ­պան­վում, ո՞ր երկ­րի, ո՞ր սրա­հում գտն­վող Ձեր գոր­ծե­րի հա­մար եք ա­ռա­վել հան­գիստ՝ իբրև հե­ղի­նակ:
-Ինձ հա­մար ոչ մի նշա­նա­կու­թյուն չու­նի, թե որ­տեղ է պահ­վում իմ աշ­խա­տան­քը. Վա­շինգ­տո­նում կլի­նի, Փա­րի­զում, թե Երևա­նում: Ես հայ նկա­րիչ եմ, և ինձ հա­մար ա­մե­նա­կարևո­րը հայ լի­նե­լը, հայ ար­վես­տա­սեր­նե­րին ներ­կա­յա­նալն է: Ինձ հա­մար ա­մե­նա­մեծ պարգևն այն է, որ Հա­յաս­տանն ինձ ըն­դու­նել է. ես դա զգում եմ: Ա­սենք թե Վա­շինգ­տո­նում կամ Նյու Յոր­քում բազ­մա­թիվ ան­գամ ցու­ցադր­վե­ցիր, հե­տո՞ ինչ: Ա­մե­նա­կարևո­րը սե­փա­կան երկ­րիդ ծա­ռա­յելն է: Ես միշտ դեմ եմ, որ գնում են օ­տար եր­կր­ներ, հե­տո կա­րո­տով վե­րա­դառ­նում ու ա­սում՝ մերն ու­րիշ է:

-Դուք ա­սեք մար­տահ­րա­վեր եք նե­տել տաս­նա­մյակ­նե­րին և ե­րի­տա­սար­դա­կան ե­ռան­դով ու հե­տաք­րք­րու­թյամբ մաս­նակ­ցում եք մեր քա­ղա­քի բո­լոր կարևոր մշա­կու­թա­յին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րին: Դրանք, հե­տաք­րք­րու­թյու­նը բա­վա­րա­րե­լուց զատ, բա­վա­րա­րու՞մ են նաև Ձեր մշա­կու­թա­յին ճա­շա­կը:
-Պարզ է՝ ես ընտ­րում եմ ուր գնալ: Եվ հիմ­նա­կա­նում բա­վա­րար­ված եմ լի­նում իմ տե­սա­ծով: Բազ­միցս ա­սել եմ՝ մենք ո՛չ ծանր ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն ու­նենք, ո՛չ թեթև ար­դյու­նա­բե­րու­թյուն, ո՛չ այս տե­սակ այլ բա­ներ: Ե­թե կա մի բան, ո­րով Հա­յաս­տա­նը մր­ցու­նակ է (չեմ ա­սում՝ ա­մե­նա­լավն է) ամ­բողջ աշ­խար­հում, հայ մշա­կույթն է, գրա­կա­նու­թյու­նը:
-Դուք ներգ­րավ­ված եք փոք­րիկ նկա­րիչ­նե­րի հա­մար կազ­մա­կերպ­վող տար­բեր նա­խագ­ծե­րի մեջ: Ինչ­պե՞ս կբ­նու­թագ­րեք նրանց:
-Մեկ տա­րի է, որ հա­մա­գոր­ծակ­ցում եմ «Երևան, իմ սեր» հիմ­նադ­րա­մի հետ: Աու­տիզ­մով հի­վանդ 7-14 տա­րե­կան ե­րե­խա­նե­րին եմ դա­սա­վան­դում և ա­նում եմ դա մեծ սի­րով: Հե­տաքր­քիր բան է. Աստ­ված նրանց ո­րոշ բա­նե­րից զր­կել է, բայց փո­խա­րե­նը շռայ­լո­րեն տվել է նկա­րե­լու շնոր­հը: Խեն­թա­նա­լու բան են նրանց նկար­նե­րը, միայն տես­նեք: Եվ չեք պատ­կե­րաց­նի, թե ես ինչ բա­վա­կա­նու­թյուն եմ ստա­նում, որ կա­րո­ղա­նում եմ նրանց ու­րա­խու­թյուն պատ­ճա­ռել:

-Դուք Ձեր կեն­սագ­րու­թյան զգա­լի հատ­վածն ապ­րել եք Խոր­հր­դա­յին Միու­թյու­նում, տե­սել եք այդ ան­սա­սա­նե­լի թվա­ցող հա­սա­րա­կար­գի կոր­ծա­նու­մը, հե­տո ե­ղավ ան­կա­խու­թյան ե­րեք տաս­նա­մյա­կը, ո­րի ըն­թաց­քում տե­սանք բազ­մա­թիվ ու բազ­մա­զան փլու­զում­ներ: Այս ա­մե­նի հան­րա­գու­մա­րը ի՞նչ խո­հե­րի է Ձեզ հան­գեց­նում:
-Միշտ ա­սել եմ և կա­սեմ. քա­նի որ Հա­յաս­տա­նը սո­վե­տա­կան կայս­րու­թյան գա­վա­ռում էր, կայս­րու­թյան ղե­կա­վար­նե­րին պետք էր, որ այս­տեղ՝ Հա­յաս­տա­նում կամ Վրաս­տա­նում, ա­զա­տու­թյան կղ­զյակ լի­նի: Տե­սեք, թե ինչ մար­դիկ ե­կան Հա­յաս­տան: Վի­լյամ Սա­րո­յա­նը ե­կավ, ե­ղավ Ժա­մա­նա­կա­կից ար­վես­տի թան­գա­րա­նում, որ­տեղ ես նրան դի­մա­վո­րող­նե­րից էի: Ճեր­մակ անձրևա­նո­ցով ու կա­րա­կու­լե գլ­խար­կով Սա­րո­յա­նը հենց հայ­տն­վեց, բո­լորս ծա­փա­հա­րե­ցինք: Ինչ­պե՜ս էր ու­րա­խա­ցել: Սո­վե­տին պետք էր, որ մի տեղ նման ա­զա­տու­թյուն լի­նի: Մոսկ­վա­յում էլ նոն­կոն­ֆոր­միստ­նե­րի աշ­խարհն էր՝ նկու­ղա­յին նկա­րիչ­նե­րի: Ես մինչև հի­մա էլ չեմ հաս­կա­նում, թե սա ինչ գաղտ­նիք է. մեր իշ­խա­նու­թյու­նը, լի­նի սո­վե­տա­կան, թե հետ­սո­վե­տա­կան, մատ­նե­րի ա­րան­քից է նա­յում մշա­կույ­թին, շատ չե­զոք կեց­վածք ու­նի: Ա­մեն տեղ կա­յին ար­գել­ված նկա­րիչ­ներ, քան­դա­կա­գործ­ներ, մե­զա­նում նման բա­ներ չկա­յին:
-Պաշ­տո­նա­կան փաս­տա­թուղթ չէին ստո­րագ­րում գու­ցե՝ թե այս կամ այն ար­վես­տա­գե­տին ար­գե­լում են այս կամ այն բա­նը, բայց չէ՞ որ ստեղ­ծում էին այն­պի­սի պայ­ման­ներ, որ ար­վես­տա­գե­տը զրկ­վում էր ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու հնա­րա­վո­րու­թյու­նից, էլ չեմ խո­սում 1930-ա­կան­նե­րի մահ ու աք­սո­րի մա­սին:
-30-ա­կան­նե­րի մա­սին խոսք չկա. ա­հա­վոր ժա­մա­նակ­ներ են ե­ղել: Միշտ ա­սել եմ, որ Աստ­ված մեզ բախտ էր տվել, որ ծն­վել էինք 30-ա­կան­նե­րից հե­տո, թե չէ հաս­տատ աք­սոր­ված կամ գն­դա­կա­հար­ված կլի­նեինք: Ես խո­սում եմ 70-ա­կան­նե­րի մա­սին: Սո­վե­տա­կան կայս­րու­թյան ամ­բողջ պա­րա­դոքսն այն էր, որ բո­լոր հայ ղե­կա­վար­ներն էլ գի­տեին՝ կո­մու­նիս­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյունն ամ­բող­ջո­վին սուտ է, և նրանց մեջ այդ գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան ֆա­նատ­ներ չկա­յին: Ինձ գո­նե այդ­պես է թվում: Իսկ ես ան­մի­ջա­կան շփում եմ ու­նե­ցել հա­յաս­տա­նյան ղե­կա­վար­նե­րի հետ: Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նը շատ էր սի­րում ար­վեստ: Հի­շում եմ, մի օր նրա մոտ մտա, տես­նեմ կանգ­նել է բազ­կա­թո­ռի վրա ու պա­տից կախ­ված նկար­ներն է ուղ­ղում: Ա­հա այս­պի­սի ղե­կա­վար­ներ ենք ու­նե­ցել:

Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ