Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Չեմ դա­դա­րում զար­մա­նա­լուց, թե հա­մալ­սա­րա­նա­վարտ, քիչ թե շատ հա­յոց պատ­մու­թ­յուն կար­դա­ցած մար­դիկ ոնց են թույլ տա­լիս, որ մթագ­նի ի­րենց ու­ղե­ղը»

«Չեմ դա­դա­րում զար­մա­նա­լուց, թե հա­մալ­սա­րա­նա­վարտ, քիչ թե շատ հա­յոց պատ­մու­թ­յուն կար­դա­ցած մար­դիկ ոնց են  թույլ տա­լիս, որ մթագ­նի ի­րենց ու­ղե­ղը»
24.01.2020 | 05:10
«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող Ա­ԼԻՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆՆ է:
Վեր­ջին մեկ տար­վա ըն­թաց­քում նա մի քա­նի ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն է կա­տա­րել դե­պի Արևմտյան Հա­յաս­տա­նի տար­բեր սր­բա­զան վայ­րեր, ինչ­պես և հարևան Վրաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյուն, Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տու­թյուն:
Նրա գրա­կան, հրա­պա­րա­կա­խո­սա­կան գոր­ծե­րին, հար­ցազ­րույց­նե­րին հետևող ըն­թեր­ցող­նե­րը, ան­շուշտ, ի­րա­զեկ­վել են տա­վո­րու­թյուն­նե­րի այն շռայլ պա­շա­րին, որ կու­տա­կել է գրո­ղը իր հա­տած բազ­մա­թիվ, բազ­մա­զան ճա­նա­պարհ­նե­րին: Բայց և այն­պես, նոր ու թարմ տպա­վո­րու­թյուն­նե­րի փայ­լը նրան չի օ­տա­րում մշ­տամ­նա թե­մա­նե­րից, ո­րոնց թվում գե­րա­կա է իր հայ­րե­նի քա­ղաք Գյում­րին: Բո­լո­րո­վին վեր­ջերս գր­ված «Բո­լո­րը ի­րա­կա­նու­թյուն է. հո­րին­ված­քը քիչ է այս­տեղ» վի­պա­կում նա դար­ձյալ գյում­րիագ­րու­թյան իր հա­վա­տամ­քի կրողն է, որ­քան էլ որ բազ­մապ­լան է իր գրո­ղա­կան հա­յաց­քը:
Այս և այլ թե­մա­նե­րի ենք անդ­րա­դար­ձել Ա­լիս Հով­հան­նի­սյա­նի հետ մեր զրույ­ցում:
-Տի­կին Ա­լիս, վեր­ջին շր­ջա­նում հա­ճախ եք ճամ­փոր­դում: Սա նոր վայ­րեր, նոր մարդ­կանց տես­նե­լու, բա­ցա­հայ­տե­լու օ­րի­նա­չափ մղու՞մ է, թե՞ ա­պա­գա ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի հա­մար «հումք» կու­տա­կե­լու գործ­նա­կան նպա­տակ:
-Այդ մղու­մը միշտ է ե­ղել՝ դեռ մա­նուկ օ­րե­րից, բայց զար­մա­նա­լի մի ա­մառ ու­նե­ցա, ո­րին չէի սպա­սում: Անս­պա­սե­լի հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը բաց­վե­ցին նախ՝ դե­պի Կի­լի­կիա, հե­տո՝ դե­պի Ա­նի, Վան, եր­րոր­դը՝ Թբի­լի­սի, չոր­րոր­դը՝ Ի­րան: Ինչ վե­րա­բե­րում է հումք կու­տա­կե­լուն, հետևում եմ Աստ­ծո պատ­վի­րա­նին, որ ո­չինչ կու­տա­կել պետք չէ, և պետք չէ մտա­ծել վաղ­վա օր­վա մա­սին, բայց մեկ էլ տես­նում ես, որ այդ կու­տա­կում­ներն ար­դեն վա­ղուց դրել էին ի­րենց հե­նա­սյու­նե­րը, և քեզ քիչ բան է մնում ա­նել՝ աշ­խա­տել ու վա­յե­լել աշ­խա­տան­քի բերկ­րան­քը:
-Ձեր «Րաֆ­ֆու ոտ­նա­հետ­քե­րով» գիր­քը գե­ղար­վես­տա­կան գրա­կա­նու­թյան և գրա­կա­նա­գի­տու­թյան մի­ջա­կայ­քում հյուս­ված երկ է: Ա­մեն դեպ­քում այն վեր է հա­նում Րաֆ­ֆու ա­վան­դած դա­սե­րի հա­մա­կող­մա­նիու­թյու­նը: Պատ­մու­թյու­նը կրկն­վե­լու սո­վո­րու­թյուն ու­նի: Տես­նու՞մ եք այդ դա­սե­րի ար­դիա­կա­նու­թյունն այ­սօ­րյա ան­ցու­դար­ձե­րում:
-Ձեր նշած գր­քում, ան­կախ իմ նպա­տա­կադ­րում­նե­րից, մի սկզ­բունք մշակ­վեց, որն էլ հենց կար­ծում եմ գր­քի կարևո­րա­գույն ի­մաստն է: Գր­քի գրե­թե բո­լոր էս­սե­նե­րում հա­մադր­ված են Րաֆ­ֆու և մեր ժա­մա­նակ­նե­րը: Մի քա­նի ան­գամ ընդ­գծ­վում է Րաֆ­ֆու մար­գա­րե լի­նե­լու հան­գա­ման­քը, ո­րը դեռ իր ժա­մա­նա­կա­կից­ներն էին նկա­տել, երբ դեռ ի­րա­կա­նու­թյուն պետք է դառ­նա­յին նրա մար­գա­րեու­թյուն­նե­րը: Վա­ճա­ռա­կա­նու­թյան, բա­րե­գործ­նե­րի, ու­սա­նո­ղու­թյան, ե­րի­տա­սար­դու­թյան, հայ կնոջ, քր­դե­րի ու հա­յե­րի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի, նույ­նիսկ թուր­քե­րի ու քր­դե­րի կող­մից հա­յե­րի բնաջ­նջ­ման մա­սին նրա դա­տո­ղու­թյուն­ներն ընդ­հա­նուր գծե­րով մնում են ար­դիա­կան, քա­նի որ մենք՝ որ­պես ազգ, մնում ենք նույն հատ­կա­նիշ­նե­րի կրո­ղը, ինչ­պես հա­զա­րա­վոր տա­րի­ներ ա­ռաջ, այն­պես էլ այժմ, և մեր հարևան­ներն էլ ար­դեն հա­րյու­րա­մյակ­նե­րով մնա­ցել են նույ­նը: ՈՒ­զում եմ մի մեջ­բե­րում ա­նել «Պա­տե­րա՞զմ, թե՞ խա­ղա­ղու­թյուն» էս­սեից, ո­րը հաս­տա­տումն է Ձեր՝ պատ­մու­թյու­նը կրկն­վե­լու մա­սին հար­ցի: «Որ­քան Րաֆ­ֆուն հիաց­նում են ու հզոր են վե­հանձ­նու­թյամբ, քա­ջու­թյամբ, հայ­րե­նա­սի­րա­կան գա­ղա­փար­նե­րով տո­գոր­ված ռազ­միկ հե­րոս­նե­րը, նույն­քան ա­նո­ղոք է նա հայ­րե­նի­քի դա­վա­ճան­նե­րի հան­դեպ: Նա չի զլա­նում մատ­նա­ցույց ա­նել օ­տար կամ ներ­քին թշ­նա­մու ու­ժը, ան­կոտ­րում, իր սխալ­նե­րի մեջ խե­լա­հե­ղու­թյուն­նե­րի հաս­նող կամ­քը և միշտ շեշ­տադ­րում է այն փաս­տը, թե ի՛նչ ա­վեր­նե­րի է ըն­դու­նակ հատ­կա­պես ներ­քին թշ­նա­մին, որ հա­նուն իր փառ­քի մո­ռա­նում է երկ­րի շա­հը: Րաֆ­ֆու պա­տե­րազ­մա­կան կեր­պար­նե­րի պատ­կե­րաս­րա­հում նրանք հա­ճախ խա­բե­բա­յու­թյան, ոճ­րա­գոր­ծու­թյան, դա­վա­ճա­նու­թյան, հայ­րե­նի­քի բախ­տը ա­ճուր­դի հա­նե­լու գլուխ­գոր­ծոց­ներ են ներ­կա­յաց­նում: Տոլս­տո­յի գոր­ծե­րում, բա­ցի Ան­նա Կա­րե­նի­նա­յից, այլ «դա­վա­ճա­նի» դժ­վար է հան­դի­պել, բայց Րաֆ­ֆու ա­նո­ղոք մեր­կա­ցում­նե­րից ա­ռաջ ե­կավ հայ ժո­ղովր­դի ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րը, իսկ պա­ցի­ֆիստ Տոլս­տո­յի մահ­վա­նից քիչ անց սկս­վե­ցին Ռու­սաս­տա­նի դժն­դակ ժա­մա­նակ­նե­րը:
Եվ միայն զար­մանք կա­րող ես ապ­րել՝ ի­մա­նա­լով, որ այ­սօր մեր հայ­րե­նի­քի բախ­տի հետ խա­ղա­ցող­նե­րի հայ­րերն ու պա­պե­րը հաս­տատ կար­դա­ցել են Րաֆ­ֆու տված այս հան­ճա­րե­ղու­թյան չափ պարզ դա­սե­րը և ա­մեն ան­գամ ա­մո­թա­հար են ե­ղել ի­րենց ա­նար­ժան նախ­նի­նե­րի գոր­ծած սխալ­նե­րի հա­մար»:
Չեմ դա­դա­րում զար­մա­նա­լուց, թե հա­մալ­սա­րա­նա­վարտ, քիչ թե շատ հա­յոց պատ­մու­թյուն կար­դա­ցած մար­դիկ ոնց են թույլ տա­լիս, որ մթագ­նի ի­րենց ու­ղե­ղը, ո՞նց են մո­ռա­նում Րաֆ­ֆու ու մեր պատ­մու­թյան տված դա­սե­րը:
-Ե­թե հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նա­յիք ընտ­րե­լու, պատ­մու­թյան ո՞ր շր­ջա­փու­լի կրկ­նու­թյան ժա­մա­նա­կա­կի­ցը կցան­կա­նա­յիք լի­նել:
-Ե­թե հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նամ ու գրե­թե ա­նի­րա­գոր­ծե­լի չեմ տես­նում իմ այս ե­րա­զան­քը, կու­զե­նա­յի ապ­րել այն ժա­մա­նակ­նե­րում, երբ հայ գյու­ղա­ցին սի­րով վա­րում է իր հո­ղը, հայ մտա­վո­րա­կա­նը ի­րաց­նում է իր հան­ճա­րի նե­րու­ժը, երբ ար­հես­տա­վորն ու բեռ­նա­կի­րը ի­րենց վաս­տա­կից գոհ ե­րե­կո­յան լե­ցուն պա­յու­սա­կով մտ­նում են ի­րենց տու­նը, երբ Գյում­րին ու Սպի­տա­կը ոչ թե «ա­ղե­տի գո­տի», այլ «ա­ղե­տյալ գո­տի» են կոչ­վե­լու: Զար­մա­նա­լիո­րեն ոչ ոք ու­շադ­րու­թյուն չի դարձ­նում այս եր­կու բա­ռա­կա­պակ­ցու­թյուն­նե­րի միջև ե­ղած մեծ տար­բե­րու­թյա­նը: Եվ, ի­հար­կե, քա­նի որ մեր պատ­մու­թյան շր­ջա­փու­լե­րում ու­նե­ցել ենք մեծ Հա­յաս­տան, կու­զեի այն փու­լի ա­կա­նա­տե­սը լի­նել, երբ մեր պա­պե­րի հո­ղում հա­յերս կճամ­փոր­դենք որ­պես երկ­րի տե­րեր: Թեև ա­սեմ, որ իմ ճամ­փոր­դե­լու ըն­թաց­քում հենց այդ­պես էլ զգում էի՝ այս վայ­րե­րի տեր, ո­րին ծա­ռա­յում և սպա­սար­կում են նրանք, որ կար­ծում են, թե ի­րենցն է եր­կի­րը:
-Ձեր գրա­կա­նու­թյան մեջ կրթ­ված, մտա­ծող տե­սա­կին պատ­կա­նող կեր­պար­նե­րի պա­կաս չկա: Այդ տե­սա­կի մարդ­կանց պա­կաս զգու՞մ եք ի­րա­կան կյան­քում:
-Ես միշտ ա­սում եմ, որ գրո­ղը՝ թույլ լի­նի, թե ու­ժեղ, ոչ մի բան այն­քան լավ չգի­տի, որ­քան իր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը: Եվ իր գր­չով ոչ մի բան չի կա­րող այն­քան լավ ար­տա­ցո­լել, որ­քան ի­րեն շր­ջա­պա­տող մարդ­կանց, իր մի­ջա­վայ­րը: Իմ բախ­տը բե­րել է՝ շր­ջա­պատ­ված եմ մեր ժա­մա­նա­կի ա­մե­նակր­թյալ, ա­մե­նա­հայ­րե­նա­սեր, ա­մե­նա­մար­դա­սեր, ա­մե­նան­վի­րյալ մարդ­կան­ցով: Իմ ըն­կեր­նե­րից նույ­նիսկ նրանք, ո­րոնց ճա­կա­տա­գի­րը տա­րել է այլ եր­կր­ներ, մինչև ուղ­նու­ծու­ծը նվիր­ված են ի­րենց պու­ճու­րիկ, բայց չք­նաղ հայ­րե­նի­քին: Սա, ի­հար­կե, ինձ չի խան­գա­րում տես­նել ո՛չ ու­սյալ­նե­րին, ո՛չ ող­ջա­միտ­նե­րին, ո՛չ հե­ռա­տես­նե­րին, ո՛չ է­գոիստ­նե­րին, ո՛չ դա­վա­ճան­նե­րին, ո՛չ սրի­կա­նե­րին, ո՛չ ճղ­ճիմ­նե­րին, ո՛չ էլ ան­հույս կո­րած­նե­րին: Ա­ղո­թում եմ և՛ ա­ռա­ջին­նե­րի, և՛ վեր­ջին­նե­րի հա­մար:
-Գյում­րին չի լքում Ձեր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տա­րած­քը: Վկա­յու­թյու­նը նաև վեր­ջին՝ «Բո­լո­րը ի­րա­կա­նու­թյուն է. հո­րին­ված­քը քիչ է այս­տեղ» վի­պակն է, որ դեռ ամ­բող­ջու­թյամբ չի հա­սել ըն­թեր­ցող լայն շր­ջա­նա­կին: Հի­մա, երբ Գյում­րին շտ­կում է մեջ­քը և ա­ղե­տի գո­տուց վե­րած­վում զբո­սաշր­ջա­յին, մշա­կու­թա­յին մի­ջա­վայ­րի, մտա­ծու՞մ եք այս են­թա­տեքս­տով ներ­կա­յաց­նել քա­ղա­քը հե­տա­գա ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րում:
-Որ­քան էլ որ եր­բեմն ան­հա­ճո լույ­սի տակ են ներ­կա­յա­նում իմ գյում­րե­ցի հե­րոս­ներն ու հե­րո­սու­հի­նե­րը, ու դրա­նով հա­ճախ ար­ժա­նա­նում են հենց գյում­րե­ցի­նե­րի քն­նա­դա­տու­թյա­նը, նրան­ցից մեկն եմ, որ ե­րա­զում են մեր հայ­րա­քա­ղա­քը տես­նել իր ան­չա­փե­լի բա­րու­թյան նե­րու­ժով արթ­նա­ցած ու գոր­ծուն և այս հզոր է­ներ­գե­տի­կա ու­նե­ցող ոտ­քի տա­կի հո­ղը տես­նել որ­պես մի ծաղ­կա­ռատ ու բու­սա­ռատ պար­տեզ, և որ աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րում ի­րենց մար­գա­րիտ­նե­րը շաղ տվող գյում­րե­ցի­նե­րը վե­րա­դառ­նան ու վա­յե­լեն այս ծաղ­կաս­տա­նը: Ար­դեն ա­սա­ցի, որ նա­խագ­ծե­րով ու ծրագ­րե­րով ա­ռաջ­նորդ­վելն ինձ մոտ լավ չի ստաց­վում: Բայց կու­զե­նա­յի այն­պի­սի գոր­ծեր ստեղ­ծել, որ միայն լա­վա­տե­սու­թյուն հա­ղոր­դեին ըն­թեր­ցո­ղին: Ինձ հա­մար շատ ծանր է տես­նել, թե ինչ է կա­տար­վում մեր գրե­թե բո­լոր հե­ռուս­տա­սե­րիալ­նե­րում: Թե­կուզ հպան­ցիկ՝ ա­լիք­նե­րի վրա­յով սա­հե­լիս տես­նում ես, որ այդ «կեր­պար­նե­րի» մեջ չկա մե­կը, որ իր բա­ռե­րով կամ վար­քագ­ծով չն­սե­մաց­նի մեր ժա­մա­նա­կակ­ցին: Ար­դեն սկ­սել են ե­րե­խա­նե­րին էլ մաս­նա­կից դարձ­նել այս հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան ի­դիո­տիզ­մին: «Ոս­կե դպ­րո­ցից», մեր դպ­րո­ցը խաղք ու խայ­տա­ռակ ա­նող սե­րիա­լից դեռ չպր­ծած՝ ան­ցանք «Դե­պի ճամ­բար» ան­հե­թեթ, զզ­վե­լիու­թյան չափ անգ­րա­գետ, հի­մա­րու­թյան մեջ չափ ու սահ­ման չու­նե­ցող ջո­կա­տա­վար­նե­րին: Ան­նոր­մալ­նե­րի մի զազ­րե­լի հա­վա­քա­ծո է «Ա­զի­զյան­ներ» սե­րիա­լը, ո­րը փոր­ձում է ա­մեն գնով գտ­նել հե­ռուս­տա­դի­տո­ղի ա­մե­նա­թույլ, քնած, գռե­հիկ բջիջ­նե­րը, արթ­նաց­նել դրանք ու հրճ­վանք պատ­ճա­ռել հենց այդ նսեմ բնազ­դա­կիր­նե­րին… Եվ այս ա­մե­նը տևա­կան է՝ ա­միս­ներ, տա­րի­ներ, սե­րիալ…
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 5583

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ