Մի քանի օրից՝ սեպտեմբերի 2-ին Արցախի անկախության հռչակման օրն է։ 1991-ից հետո սա առաջին սեպտեմերի 2 է առանց փաստացի Անկախ ու Ազատ Արցախի։ Ակնհայտ փաստ է, որ 1988-2018թթ. հայության նոր Ոսկեդարն էր։

Ուղիղ 11 ամիս առաջ թուրք-ադրբեջանական ահաբեկչական տանդեմը, հերթական անգամ լայնածավալ պատերազմ սանձազերձեց ամբողջովին շրջապափակված և հումանիտար ծանր իրավիճակում գտնվող Արցախի դեմ, ինչի հետևանքով բռնազավթվեց և հայաթափվեց Արցախի Հանրապետությունը: Պատերազմի ընթացքում թիրախավորվեցին բազմաթիվ քաղաքացիական նշանակության ենթակառուցվածքներ: Առկա բոլոր փաստերը ցույց են տալիս, որ այդ ընթացքում ադրբեջանական օկուպացիոն ստորաբաժանումների իրականացված հանցանքները, մարդկության դեմ իրականացված ծանրագույն հանցագործություններ են: Արցախի ամբողջական հայաթափումից և ժամանակավորապես բռնազավթումից մինչ օրս Ադրբեջանի պետական վարչակարգի կողմից ոչնչացվեցին և յուրացվեցին բազմաթիվ պատմամշակութային արժեքներ, մի շարք բնակելի թաղամասեր և ամբողջական բնակավայրեր:

Ծայրահեղ ծանր իրավիճակ էր ոչ միայն մարդկանց առօրյա կյանքում, այլև Պաշտպանության բանակում, որտեղ մատակարարումները խիստ խափանումներով էին, իսկ առանձին հրամանատարներ դիրքերում գտնվող զինծառայողների օրվա սնունդը հայթայթում էին մերձակա գյուղերից:

Ժամանակավորապես բռնազավթված Արցախում համաքրիստոնեական պատմամշակութային ժառանգության յուրացման և ոչնչացմանը զուգահեռ` Ադրբեջանի պետական վարչակարգը ոչնչացնում է նաև ամբողջական բնակավայրեր և բնակելի թաղամասեր։

Արցախի Հանրապետության Մարտունի քաղաքի ավագանու 2007 թվականի որոշմամբ, օգոստոսի 17-ին նշվում է Մարտունու (Մոնթեաբերդի) Վերածննդի օրը: (https://www.panorama.am/am/news/2022/08/17/Արցախ-Մարտունի/2720058)։ 1992 թվականի հենց այս օրն են ադրբեջական զինված ստորաբաժանումները մի քանի ուղղությամբ հարձակում սկսել, որը կանխվել է Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից: Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծած բոլոր պատերազմների ընթացքում թիրախավորվել էին բնակավայրի քաղաքացիական ենթակառուցվածքներն ու պատմամշակութային կառույցները: Մասնավորապես, 2020 թվականի թուրք-ադրբեջանաահաբեկչական տանդեմի կողմից սանձազերձած պատերազմի ընթացքում հրետակոծվել է Մարտունի քաղաքի մշակույթի պալատը (https://monumentwatch.org/wp-content/uploads/2022/08/Պետրոսյան-Հ.-Մուրադյան-Հ.-Արցախի-մշակութային-ժառանգությունը-հարձակումների-թիրախում.pdf): Նույն ժամնակահատվածում որշակիորեն վնասվել էր նաև Հայաստանի Ազգային հերոս, Արցախի հերոս Մոնթե Մելքոնյանի արձանը։

Արցախը ԴՐԱԽՏ էր։ Եվ մենք կորցրեցինք այդ ԴՐԱԽՏ-ը։

Հաճախ են ինձ ասում՝ չես հանդարտվում, չես խաղաղվում, պետք է առաջ նայել... չգիտեմ՝ հանդիմանա՞նք է, զորակցությու՞ն, թե՞ ուղղորդում...

Վերջին տարիներին շատ էի քայլում Ստեփանակերտի փողոցներով՝ մորաքրոջս աղջկա հետ, քայլում էի ամեն անգամ այն մտածողությամբ, որ վերջին անգամն եմ անում:

Ստեփանակերտում ադրբեջանցի վանդալները պղծել են Արցախի Գերագույն Խորհրդի առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչյանի գերեզմանը. պոկել են տապանաքարի վրայի խաչը, ջնջել են տապանաքարի վրայի գրածները, իսկ տեսանյութը նկարահանող պիղծը քայլում է գերեզմանի վրայով...

Շնորհակալ եմ միջազգային հարաբերությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Armen Baibourtian -ին հրավերի համար։ Նրա զեկույցի նյութն Արցախն էր։ Այն գրավիչ էր, ուսուցողական, խորքային։ Առաջնորդարանի «Արմեն -Համբար» դահլիճում ներկա էին հոգևոր, քաղաքական այրեր, տիկնայք, ավանդական հասարակական միությունների ղեկավարներ, մտավորականներ, արվեստագետներ։ Դոկտոր Արմեն Բայբուրդյանը իր ելույթը սկսեց հիշատակելով François de Callières -ին, նրա աշխատությունները համարելով դիվանագիտության «Աստվածաշունչ» կամ դիվանագիտական պրակտիկա։ Ի հակադրություն Niccolò Machiavelli, առաջինը պնդում է, որ բանակցություններում խաբեությամբ, ստով նպատակին հասած հաջողությունը խախուտ է, կարճաաաժամկետ է, ուղղամիտ, շիտակ ձևով նպատակին հասած հաջողությունը ավելի դժվար է, բայց ավելի կայուն: