«Եթե Պուտինը հաղթի ՈՒկրաինայում, դա վտանգավոր կլինի Ադրբեջանի և ՆԱՏՕ-ի նրա դաշնակիցների համար, ուստի ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների, ինչպես նաև Ադրբեջանի և աշխարհի շատ այլ երկրների շահերից է բխում Պուտինի հաղթանակից խուսափելը։ Ես ողջունում եմ այն աջակցությունը, որն Ադրբեջանը ցուցաբերել է ՈՒկրաինային։ Կարծում եմ՝ շատ կարևոր է նաև Ռուսաստանի դեմ տնտեսական պատժամիջոցների ներդրումը»,- ադրբեջանական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում հայտարարել է ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլտենբերգը։               
 

«Խո­րե­նա­ցիա­կան հո­գե­կա­ռուց­ված­քով ընդ­դի­մա­դի­րը եր­բեմն ա­վե­լի մեծ դեր է կա­տա­րում երկ­րի ճա­կա­տագ­րում, քան նույ­նիսկ թա­գա­վո­րը»

«Խո­րե­նա­ցիա­կան հո­գե­կա­ռուց­ված­քով ընդ­դի­մա­դի­րը եր­բեմն ա­վե­լի մեծ դեր է կա­տա­րում երկ­րի ճա­կա­տագ­րում, քան նույ­նիսկ թա­գա­վո­րը»
21.02.2020 | 01:05

«Ի­րա­տե­սը» շա­րու­նա­կում է զրույ­ցը գրող, գրա­կա­նա­գետ ՆՈ­ՐԱՅՐ Ա­ԴԱ­ԼՅԱ­ՆԻ հետ:

-Պա­րոն Ա­դա­լյան, ես ճի՞շտ եմ հաս­կա­նում, ըստ Ձեզ՝ Խո­րե­նա­ցին ե­ղել է Ձեր մատ­նան­շած այն մեկ ընդ­դի­մա­դի՞­րը իր ապ­րած ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում, ո­րի գո­յու­թյամբ շատ բան է փոխ­վել ազ­գի, երկ­րի ճա­կա­տագ­րում:
-Ի­հար­կե, Խո­րե­նա­ցին ընդ­դի­մա­դիր է ե­ղել: Թեև նա հա­մա­ձայ­նեց կա­տա­րել թա­գա­վո­րի պատ­վե­րը՝ ստեղ­ծել հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյու­նը՝ ան­ցյա­լի ո­րոշ երևույթ­նե­րի վրա հեն­վե­լով, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ընդ­դի­մա­դիր էր: Խո­րե­նա­ցու «Ող­բը» հա­վեր­ժա­կան դա­սա­գիրք պի­տի լի­նի մեր ազ­գի, յու­րա­քան­չյու­րիս գի­տակ­ցու­թյան մեջ: Եր­բեմն ընդ­դի­մա­դի­րը ¥ի­հար­կե, նկա­տի չու­նեմ մեր վեր­ջին շր­ջա­նի հին ու նոր ընդ­դի­մա­դիր­նե­րին, հան­կարծ ե­րեկ­վա ու այ­սօր­վա ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը չմ­տա­ծեն, թե ի­րենց մա­սին եմ խո­սում, ո՛չ¤, խո­րե­նա­ցիա­կան մա­կար­դա­կով, ա­վե­լի ճիշտ՝ խո­րե­նա­ցիա­կան հո­գե­կա­ռուց­ված­քով ընդ­դի­մա­դի­րը եր­բեմն ա­վե­լի մեծ դեր է կա­տա­րում երկ­րի ճա­կա­տագ­րում, քան նույ­նիսկ թա­գա­վո­րը:
-Դուք ա­սում եք, որ գրա­կա­նու­թյան մեջ, ար­վես­տում ինչ-որ բան ստեղ­ծե­լիս պետք է թի­կուն­քում ու­նե­նալ ան­ցյա­լի պա­շա­րը, ու­նե­ցա­ծին ա­պա­վի­նե­լով է պետք շա­րու­նա­կել ըն­թաց­քը այս աս­պա­րեզ­նե­րում: Դուք Ձեր գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան մեջ ու՞մ, ին­չի՞ն եք ա­պա­վի­նել, ու՞մ ժա­ռան­գորդն եք հա­մա­րում ինք­ներդ Ձեզ գրա­կան մեր բազ­մա­դա­րյա հոս­քում: Ձեր վեր­ջին շր­ջա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը, օ­րի­նակ, բո­լո­րո­վին նոր ո­րակ են ձեռք բե­րել՝ ըստ իս: Դրանք հենց պոստ­մո­դեռ­նիս­տա­կան են, նման չեն, ա­սենք, «Սև քա­ռա­կու­սի կար­միր ա­նա­պա­տում», «Կա­պույտ Եր­զն­կա», «Ար­տույ­տը», շատ այլ հա­մե­մա­տա­բար վաղ շր­ջա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րին: Ա­սել եմ ու­զում, որ Դուք էլ եք Ձեր գրա­կան ձե­ռա­գի­րը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում փո­խել, բայց ինչ-որ մի հենք կա, ան­շուշտ, ո­րը պայ­մա­նա­վո­րում է գրո­ղի ստղ­ծա­գոր­ծա­կան դա­վա­նան­քը, մի ժա­ռան­գոր­դա­կան կա­յուն գիծ կա, չէ՞, ո­րին ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դը հետևում է՝ ան­կախ փո­փոխ­վող պա­րա­գա­նե­րից, մո­դա­յիկ թե­մա­նե­րից, ժա­մա­նա­կի թե­լադ­րած այլևայլ պայ­մա­նա­կա­նու­թյուն­նե­րից: Այդ­պե՞ս է, ես ճի՞շտ եմ մտա­ծում:
-Ի­հար­կե, այդ ժա­ռան­գոր­դա­կան գի­ծը, ան­փո­փոխ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան դա­վա­նան­քը կա: Չի կա­րող չլի­նել: Եվ այդ գի­ծը կա­րող է կապ­ված լի­նել ոչ միայն գրա­կա­նու­թյան, ար­վես­տի հետ: Դա կա­րող է կապ­ված լի­նել ա­մե­նա­պարզ բա­նե­րի՝ թե­կուզ մար­դու կեց­ված­քի հետ եր­բեմն: Իմ դեպ­քում շատ են օգ­նել ծնող­ներս: Հայրս և մայրս, ա­ռանց հա­տուկ դաս­տիա­րա­կե­լու, ա­ռանց իմ ձևա­վոր­ման հար­ցում կո­պիտ մի­ջամ­տու­թյուն­նե­րի, ըն­դա­մե­նը ի­րենց գո­յու­թյամբ, ի­րենց պահ­ված­քով, ի­րենց աշ­խա­տա­սի­րու­թյամբ, ի­րենց հայ­րե­նա­սի­րու­թյամբ ինձ շատ են օգ­նել, որ­պես­զի ես գրա­կա­նու­թյան մեջ կա­րո­ղա­նամ ինչ-որ քայ­լեր ա­նել: Ի­հար­կե, նաև գրա­կա­նու­թյունն ու ար­վեստն են օգ­նել: Ես ժա­մա­նա­կին ու­սում­նա­սի­րու­թյուն ա­րե­ցի՝ Վա­հան Թո­թո­վեն­ցի կյան­քը և ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը թե­մա­յով: Թո­թո­վեն­ցը ըն­տիր պատմ­վածք­նե­րի հե­ղի­նակ է, թեև գրա­կա­նա­գի­տու­թյու­նը, երևի թե ո­րո­շա­կիո­րեն սխալ­վե­լով, նրա լա­վա­գույն գոր­ծը հա­մա­րում է «Կյան­քը հին հռով­մեա­կան ճա­նա­պար­հի վրա» վե­պը: Այ­նինչ, Թո­թո­վեն­ցի պատմ­վածք­ներն ա­վե­լի հե­տաքր­քիր են:
-Եվ պա­տա­հա­կան չէ, որ «Հայ­ֆիլ­մը» հենց Թո­թո­վեն­ցի պատմ­վածք­նե­րի հեն­քով եր­կու ֆիլմ նկա­րեց՝ «Կտոր մը եր­կինքը» և «Ճեր­մակ ա­նուրջ­նե­րը»:
-Ա­յո՛: «Կյան­քը հին հռով­մեա­կան ճա­նա­պար­հի վրա» ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը, որն ըն­տիր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն է ի­հար­կե, պատմ­վածք­նե­րի շղ­թա­նե­րից է բաղ­կա­ցած: Թո­թո­վեն­ցից ես սո­վո­րել եմ շատ բան: Ան­շուշտ, կա­յին և ա­վե­լի մեծ գրող­ներ Թո­թո­վեն­ցի կող­քին, բայց ես հատ­կա­պես նրա­նից եմ սո­վո­րել: Չվի­րա­վո­րեմ Թո­թո­վեն­ցի պայ­ծառ հի­շա­տա­կը, բայց ա­սեմ, որ հիա­նա­լի գրող­ներ էին Ակ­սել Բա­կուն­ցը, Գուր­գեն Մա­հա­րին, էլ չեմ խո­սում Ե­ղի­շե Չա­րեն­ցի մա­սին: Այս սե­րուն­դը՝ չա­րեն­ցյա՛ն այս սե­րուն­դը, շատ մեծ դեր կա­տա­րեց մեր գրա­կա­նու­թյան հե­տա­գա ըն­թաց­քի ա­ռու­մով: Նրանց լսո­ղը լսեց, չլ­սողն էլ գնաց այլ ճա­նա­պար­հով, ո­րը ճա­նա­պարհ չէ: Ընդ­հան­րա­պես պետք է ի­մաս­տուն լի­նենք, սո­վո­րենք ոչ միայն լա­վե­րից, այլև վա­տե­րից:
-Վա­տե­րից է՞լ բան կա սո­վո­րե­լու:
-Ա­յո՛, վատ գրող­նե­րից պետք է սո­վո­րենք, թե ինչ­պես չի կա­րե­լի վատ գրել: Ոչ միայն վատ գրող­նե­րի մա­սին է խոս­քը: Վատ նկա­րիչ­նե­րից պետք է սո­վո­րել, թե ինչ­պես չի կա­րե­լի վատ նկա­րել: Այս­պես շա­րու­նակ: Մենք այս­պի­սի «ու­սու­ցիչ­ներ» էլ ու­նենք, նրան­ցից էլ պետք է սո­վո­րել:
-Թվար­կե­ցիք այն մարդ­կանց ա­նուն­նե­րը, ո­րոնք, ա­ռանց բա­ցա­ռու­թյան, զոհ գնա­ցին 1930-ա­կան­նե­րի ստա­լի­նյան սպան­դին, բան­տե­րին, աք­սոր­նե­րին: Պա­րա­դոքս չէ՞, որ մար­դիկ, ապ­րե­լով դա­ժա­նա­գույն, սար­սա­փազ­դու ի­րա­կա­նու­թյան մեջ, ի­րենց գլ­խին կախ­ված ու­նե­նա­լով ժա­մա­նա­կի դա­մոկ­լյան սու­րը, կա­րո­ղա­ցան լու­սա­վոր գրա­կա­նու­թյուն ստեղ­ծել և ազ­գին մե­ծար­ժեք կտակ թող­նել: Այդ կտա­կում ոչ միայն մեր ժո­ղովր­դի ան­ցյա­լի, ի­րենց ապ­րած օ­րե­րի ի­րա­պա­տում նկա­րագ­րու­թյունն են տվել գրող­նե­րը, այլև մեզ ա­վան­դել են ա­պա­գա­յին միտ­ված հա­վա­տով լի հա­յացք, մե­ծա­գույն դժ­բախ­տու­թյան մեջ ան­գամ ժպ­տա­լու, կյան­քը սի­րե­լու, ող­բեր­գու­թյու­նից եր­գի­ծանք սար­քե­լու հոր­դոր, ինչ­պես օ­րի­նակ՝ Գուր­գեն Մա­հա­րին իր ինք­նա­կեն­սագ­րա­կան վե­պե­րում և մյուս ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րում:
-Ո՛չ, պա­րա­դոքս չէ: Ո­րով­հետև նշածս գրող­նե­րի հո­գում ապ­րում էին հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյու­նը, հայ ժո­ղովր­դի փոր­ձը, հայ ժո­ղովր­դի դպ­րո­ցը: Ե­ղի­շե Չա­րեն­ցը կարևոր տո­ղեր ու­նի.
«Ես գա­լիս եմ դա­րե­րից
և գնում եմ հաղ­թա­կան
Դե­պի դա­րե­րը նո­րից,
դե­պի պայ­ծառ ա­պա­գան»:
Ես «դե­պի պայ­ծառ ա­պա­գան» տո­ղը խմ­բագ­րում եմ, կանգ եմ առ­նում «Դե­պի դա­րե­րը նո­րից» մտ­քի վրա: Չա­րենց երևույ­թը ըն­թացք է, բա­ցա­ռիկ ըն­թացք է մեր գրա­կա­նու­թյան մեջ, և մենք պետք է պատ­կա­նենք այդ ըն­թաց­քին:
-Ներ­կա ժա­մա­նակ­նե­րը հիմ­քեր ստեղ­ծու՞մ են, որ մենք այ­սօր, վա­ղը, մյուս օրն ու­նե­նանք այն­պի­սի գրա­կա­նու­թյուն, այն­պի­սի գրող­ներ, որ չա­րեն­ցյան գրա­կա­նու­թյան ըն­թաց­քը լի­նի շա­րու­նա­կա­կան, և նրա ու­ղեն­շած եր­թը չընդ­հատ­վի:
-Բո­լոր ժա­մա­նակ­ներն էլ թույլ են տա­լիս լիար­ժեք ար­տա­հայտ­վել: Ե՛վ վատ ժա­մա­նակ­նե­րը, և՛ լավ ժա­մա­նակ­նե­րը, և՛ խա­ղա­ղու­թյու­նը, և՛ պա­տե­րազ­մը թույլ են տա­լիս դա: Բայց ու՞մ են թույլ տա­լիս. շա­տե­րից քչե­րին: Այդ քչե­րը պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն այս երևույ­թը, շա­րու­նա­կեն չա­րեն­ցյան ըն­թաց­քը:
-Պա­տե­րազմ­նե­րի մա­սին Ձեր հի­շա­տա­կու­մը ինձ մղեց զրույ­ցի այլ ո­լորտ, որ­քան էլ որ հե­տաքր­քիր և կարևոր է զրու­ցել Ձեզ հետ գրա­կան, մշա­կու­թա­յին դաշ­տին առ­նչ­վող հար­ցե­րի շուրջ: Մենք չա­վարտ­ված պա­տե­րազ­մի մեջ ենք ար­դեն ե­րեք տաս­նա­մյակ, այս ու այն­տեղ ա­ռան­ձին պա­տե­րազ­մա­կան բռն­կում­ներն ար­դեն սո­վո­րա­կան են դար­ձել կար­ծես բո­լո­րիս հա­մար: Բայց նաև չենք դա­դա­րում ա­հով սպա­սել լայ­նա­մասշ­տաբ սա­ռը պա­տե­րազ­մի, քա­նի որ ու­նենք այն­պի­սի հարևան­ներ, ո­րոնք ա­ռողջ բա­նա­կա­նու­թյան դրսևո­րում­ներ քիչ դեպ­քե­րում են ու­նե­նում, ե­թե չա­սենք՝ առ­հա­սա­րակ չեն ու­նե­նում: Որ­պես խո­րա­գետ մարդ, որ­պես ի­րա­տես մարդ՝ զգու՞մ եք այդ սա­ռը պա­տե­րազ­մի մո­տա­լուտ լի­նե­լը մե­զա­նում:
-Սա­ռը կամ տաք պա­տե­րազ­մի վտանգ մենք ար­դեն 1500-2000 տա­րի է, որ ու­նենք, միշտ էլ ու­նե­ցել ենք: Դրա ա­պա­ցույ­ցը մեր պատ­մու­թյունն է՝ իր տար­բեր շր­ջա­փու­լե­րով: Մի քա­նի դար պե­տու­թյուն չու­նե­ցանք: Սա սա­ռը պա­տե­րազ­մի կամ տաք պա­տե­րազ­մի հետևանք չէ՞ր: Ներ­քին պա­տե­րազ­մի և ար­տա­քին պա­տե­րազ­մի հետևանք չէ՞ր հայ ժո­ղովր­դի դա­րա­վոր պե­տա­կա­նազր­կու­թյու­նը:
-Ան­շուշտ, դրանց հետևանքն էր:
-Պա­տե­րազ­մը ան­պայ­ման զենք ու զրա­հով չի լի­նում: Ռում­բե­րով ու կրա­կոց­նե­րով չի լի­նում:
-Մա­նա­վանդ ներ­կա ժա­մա­նակ­նե­րում, երբ տա­քուկ ու խա­ղաղ մի ան­կյու­նում նս­տած՝ հնա­րա­վոր է հա­մաշ­խար­հա­յին, հա­մա­մարդ­կա­յին բա­խում­ներ սան­ձա­զեր­ծել՝ հա­մա­կարգ­չա­յին ստեղ­նա­շա­րի վրա մի քա­նի կո­ճակ սեղ­մե­լով:
-Ա­յո՛: Եվ եր­բեմն ա­վե­լի վտան­գա­վոր պա­տե­րազմ է ժո­ղովր­դի ներ­քին պա­տե­րազ­մը: Ես, ցա­վոք, նկա­տում եմ, և սա է ինձ ա­վե­լի ան­հան­գս­տաց­նում, որ մեր մեջ կա այդ ներ­քին պա­տե­րազ­մը: Եվ ես ցան­կա­նում եմ, որ մենք կա­րո­ղա­նանք այդ ներ­քին պա­տե­րազ­մը հնա­րա­վո­րինս հան­դար­տեց­նել: Մենք ու­նենք ար­տա­քին թշ­նա­մի­ներ, բայց եր­բեք չփոք­րաց­նենք ներ­քին թշ­նա­մու նշա­նա­կու­թյու­նը: Ա­մեն մարդ, ազ­գա­յին խն­դիր­նե­րի շուրջ մտա­հո­գու­թյուն­ներ ու­նե­ցող հա­յու­թյան յու­րա­քան­չյուր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ պետք է գի­տակ­ցի, որ ի­րե­նից շատ բան է կախ­ված: Պետք է գի­տակ­ցի՝ ի՞նչ ես տա­լիս երկ­րին, որ երկ­րից պա­հան­ջում ես: Ա­վե­լի պետք է տա՞լ, թե՞ պա­հան­ջել: Ես այս մտա­ծում­նե­րի մեջ հի­շե­ցի և մո­տա­վո­րա­պես մեջ­բե­րե­ցի Ջոն Քե­նե­դիի խոս­քը. «Պա­հան­ջե­լուց ա­ռաջ մտա­ծի՛ր՝ ի՞նչ ես տա­լիս երկ­րին»: Մենք չենք մտա­ծում: Մեծ մա­սամբ (ա­յո՛, մեծ մա­սամբ, ոչ՝ բո­լոր դեպ­քե­րում) մենք ուզ­վոր ենք: ՈՒզ­վո­րու­թյու­նը լավ բան չէ: ՈՒ­զում ենք Արևմտյան Հա­յաս­տա­նը. լավ ենք ա­նում, պա­հան­ջա­տեր ենք: ՈՒ­զում ենք թո­շակ­նե­րը տաս­նա­պա­տիկ բարձ­րա­նան. մարդ­կա­յին է: Բայց այս ա­մենն ու­նե­նա­լու հա­մար մենք՝ ինք­ներս, ի՞նչ ենք ա­նում, ինչ­պե՞ս ենք մեզ պա­հում հա­սա­րա­կա­կան կյան­քում, ինչ­պե՞ս ենք աշ­խա­տում, ի՞նչ ձգ­տում­ներ ու­նենք: Մենք հաս­կա­նու՞մ ենք, թե բնիկ որ­տե­ղա­ցի ենք և ուր ենք գնում: (Կար­պիս Սու­րե­նյա­նին հի­շե­ցի. մի լավ գիրք ու­նի՝ «Բնիկ որ­տե­ղա­ցի՞ ես» վեր­նագ­րով): Մենք մի բա­րե­բախ­տու­թյուն ու­նենք՝ մեր շատ հա­րուստ պատ­մու­թյու­նը: Բայց մի դժ­բախ­տու­թյուն էլ ու­նենք՝ չենք սո­վո­րում այդ պատ­մու­թյու­նից: Իսկ պատ­մու­թյու­նը մեր հզոր զեն­քե­րից մեկն է: Ե­թե մենք մեր մեջ, մեր հո­գե­կա­ռուց­ված­քում կրենք այդ պատ­մու­թյու­նը, կլի­նենք ա­վե­լի ու­ժեղ:
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 6306

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ