«Քա­նի որ դար­ձա պրո­դ­յու­սեր, ոչ թե հրա­տա­րա­կիչ, դրա­նից շա­հեց իմ կի­նոն»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, սցե­նա­րիստ, դե­րա­սա­նու­հի, պրո­դյու­սեր ԱՐ­ՄԻ­ՆԵ ԱՆ­ԴԱՆ է:

-Ար­մի­նե, գրա­կա­նու­թյու­նը և կի­նոն այն ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տա­րա­ծու­թյուն­ներն են, ո­րոն­ցում ծա­վալ­վում են Ձեր մտահ­ղա­ցում­նե­րը: Այս եր­կու­սը ինչ­պե՞ս են հա­մա­տեղ­վում մեկ մար­դու կյան­քում:
-Գրա­կա­նու­թյու­նը և կի­նոն թե՛ շա­րու­նա­կում-լրաց­նում են ի­րար, թե՛ խան­գա­րում: Ա­սեմ, թե ին­չով են օգ­նում-լրաց­նում։ Ե­թե ես ի սկզ­բա­նե գրող չլի­նեի, իմ սցե­նար­նե­րի տե­սա­կը, ո­ճը, մտա­ծո­ղու­թյու­նը ու­րիշ կլի­նեին: Այն բո­լոր հատ­կա­նիշ­նե­րը, որ բնո­րոշ են իմ սցե­նար­նե­րին, կապ­ված են իմ գրա­կա­նու­թյան, իմ լեզ­վի հետ: Ա­ռա­ջին գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյունս ե­ղել է վեպ-հե­քիաթ՝ «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը»: Եվ այն իր ազ­դե­ցու­թյու­նը թո­ղել է իմ կի­նո­յի, իմ սցե­նար­նե­րի վրա, քա­նի որ ես, ի վեր­ջո, որ­պես ստեղ­ծա­գոր­ծող, սկ­սել եմ հա­վա­տալ երևա­կա­յու­թյանն ա­վե­լի շատ, քան ի­րա­կա­նու­թյա­նը: «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րից» հե­տո իմ ամ­բողջ մտա­ծո­ղու­թյու­նը փոխ­վեց: ՈՒ ինձ սկ­սեց հե­տաք­րք­րել, թե ին­չու և ինչ­պես փոխ­վեց: Ես հե­տա­գա­յում սկ­սե­ցի դա­սա­վան­դել և շատ տե­սա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ներ ա­նել ու հաս­կա­ցա, որ հան­գել եմ մի ճշ­մար­տու­թյան (սկզ­բում՝ ան­գի­տակ­ցա­բար, հե­տո՝ գի­տակ­ցա­բար). երևա­կա­յու­թյու­նը նույն­քան մեր ի­րա­կա­նու­թյունն է, որ­քան այն, ինչ մենք ի­րա­կա­նու­թյուն ենք ան­վա­նում: Երևա­կա­յու­թյու­նը մեր մի մասն է: Որ­պես մարդ՝ մենք ու­նենք գի­տակ­ցու­թյան շատ ա­վե­լի բարձր շեր­տեր, ո­րոնք միշտ չէ, որ մեզ հա­սա­նե­լի են: Եվ երևա­կա­յու­թյունն այն ճա­նա­պարհն է, ո­րով դրանք մեզ հա­սա­նե­լի են դառ­նում: Դա մեզ է պատ­կա­նում, դա մեր գի­տակ­ցու­թյունն է, դա ի­րա­կա­նու­թյու­նից դուրս չէ: Եվ սա իմ ի­մա­ցած ճշ­մար­տու­թյունն է ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան մեջ, ու կապ չու­նի՝ այդ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը գրա­կա­նու­թյու՞ն է, թե՞ կի­նո: Ես այս հայտ­նա­գոր­ծու­թյունն ա­րել եմ հե­քիաթ­նե­րի մի­ջո­ցով, և գրա­կա­նու­թյու­նը բե­րել է ինձ այն մտա­ծո­ղու­թյա­նը, ո­րը ես փոր­ձում եմ կի­րա­ռել նաև կի­նո­յում:

-Տա­րաշ­խար­հիկ, բա­րի, հրաշք­նե­րով լի «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րի» հե­ղի­նա­կը ստեղ­ծեց «Ժան­նան և ձայ­նե­րը» ֆիլ­մը, ո­րը նման չէր Ան­կի­մյու­րի աշ­խար­հին: Ինչ­պե՞ս դա պա­տա­հեց:
-«Ժան­նան և ձայ­նե­րը» լիա­մետ­րաժ խա­ղար­կա­յին ֆիլ­մը իմ երկ­րորդ կի­նոս­տեղ­ծա­գոր­ծու­թյունն է: Ա­ռա­ջի­նը «Բո­ժոն» մուլտ­ֆիլմն է (եր­կու­սի ռե­ժի­սորն էլ Մի­քա­յել Վա­թի­նյանն է): ՈՒ­նեմ նաև կար­ճա­մետ­րաժ խա­ղար­կա­յին ֆիլ­մեր: Իսկ իմ նոր ֆիլ­մը` «Թռիչ­քը», ո­րի ռե­ժի­սորն է Վիկ­տո­րյա Ա­լեք­սա­նյա­նը, շու­տով էկ­րան կբարձ­րա­նա: Հի­մա էլ միա­ժա­մա­նակ եր­կու մուլտ­ֆիլ­մի վրա եմ աշ­խա­տում, գրում եմ մի քա­նի մուլտ­ֆիլ­մի սցե­նար և մի գիրք՝ «Մի­գուի լե­գեն­դը»՝ լիա­մետ­րաժ ֆիլ­մի սցե­նա­րի հետ: Վա­ղուց էի ու­զում ա­նի­մա­ցիա­ներ ա­նել, բայց մեր երկ­րում հա­մա­կարգն այն­պի­սին է, որ աշ­խա­տե­լը դժ­վար է: Իմ ա­նի­մա­ցիա­նե­րը հա­մա­տեղ ֆիլ­մեր են Ֆրան­սիա­յի և Ի­րա­նի հետ: «Մի­գուի լե­գեն­դը» հե­քիա­թի գիրք է: Ա­ռա­ջին ան­գամ է, որ միա­ժա­մա­նակ աշ­խա­տում եմ և՛ գր­քի, և՛ սցե­նա­րի վրա: Սա շատ հե­տաքր­քիր փորձ է: Ես սի­րում եմ իմ գրա­կան գոր­ծե­րի վրա գրել՝ կի­նոս­ցե­նար: «Ժան­նան և ձայ­նե­րը» ֆիլ­մը միակն է, որ իմ գրա­կան նյու­թի վրա չի ստեղծ­վել: Ես հա­մա­րում եմ, որ գրա­կան նյու­թի վրա սցե­նար գրելն ի սկզ­բա­նե լուրջ մար­տահ­րա­վեր է: Բայց այս դեպ­քում դու ի սկզ­բա­նե պատ­րաս­տի մո­լո­րակ ես գնում, մնում է միայն, որ այդ մո­լո­րա­կում ապ­րես: Գրա­կա­նու­թյունն ինձ օգ­նում է աշ­խա­տե­լու թե՛ որ­պես սցե­նա­րիստ, թե՛ որ­պես պրո­դյու­սեր: Օգ­նում է աշ­խա­տե­լու նաև ու­րիշ ռե­ժի­սոր­նե­րի, ու­րիշ սցե­նա­րիստ­նե­րի հետ: ՈՒ­րիշ սցե­նա­րիստ­նե­րի հետ որ­պես պրո­դյու­սեր աշ­խա­տե­լիս ես, իմ գրա­կան փոր­ձա­ռու­թյան շնոր­հիվ, կա­րո­ղա­նում եմ տի­րա­պե­տել գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան աշ­խար­հա­յաց­քին, դի­տար­կել այն որ­պես կա­ռուց­վածք:

-Տա­րի­ներ ա­ռաջ «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը» թուր­քե­րեն թարգ­մա­նե­լու ծրա­գիր կար: Ի­րա­կա­նաց­վե՞ց:
-Ո՛չ, չթարգ­ման­վեց գիր­քը: Խո­սակ­ցու­թյու­նը ե­ղավ, բայց գոր­ծի չվե­րած­վեց: Արևիկ Աշ­խա­րո­յա­նի գրա­կան գոր­ծա­կա­լու­թյան հետ էր պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյու­նը և թուր­քա­կան մի հրա­տա­րակ­չու­թյան` գիր­քը թուր­քե­րեն թարգ­մա­նե­լու մա­սին: Նույ­նիսկ պայ­մա­նա­գիր կար ստո­րագր­ված: Ես էլ գնա­ցել էի Թուր­քիա, մաս­նակ­ցել գրա­կան փա­ռա­տո­նի, տե­ղում հան­դի­պել հրա­տա­րա­կիչ­նե­րի հետ, ո­րոն­ցով շատ տպա­վոր­ված եմ: Նրանք ար­մատ­նե­րով հայ էին և շատ էին ու­զում իմ գիր­քը Թուր­քիա­յում տպագ­րել: Ցա­վոք, չգտն­վեց թարգ­մա­նիչ այդ գր­քի հա­մար:
-Մի՞­թե մենք չու­նենք թուր­քե­րե­նի գի­տակ մար­դիկ:
-Գրա­կան թարգ­մա­նու­թյուն­նե­րի դեպ­քում կա այդ խն­դի­րը: Հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը փոր­ձել էին մի քա­նի թարգ­ման­չի հետ աշ­խա­տել, այդ թվում՝ Սևան Տեյր­մեն­ջյա­նի: Բայց Սևա­նը ինչ-որ պա­հի հրա­ժար­վեց թարգ­մա­նու­թյու­նից՝ ինձ ան­հայտ պատ­ճառ­նե­րով: Նա թարգ­մա­նեց Հով­հան­նես Թեք­գյո­զյա­նի «Փախ­չող քա­ղա­քը», բայց «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը»՝ ոչ:
-«Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը» շատ ինք­նա­տիպ, ոչ սո­վո­րա­կան լե­զու ու­նի, գու­ցե սա՞ է պատ­ճա­ռը, որ այն դժ­վա­րա­նում են թարգ­մա­նել:
-Ա­յո՛, հնա­րա­վոր է: «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը» հա­յե­րե­նում է իր լե­զուն ստեղ­ծել: Ան­հա­շիվ հո­րին­ված բա­ռեր, ար­տա­հայ­տու­թյուն­ներ կան: Դրանք հեշտ չէ օ­տար լեզ­վով մա­տու­ցել: Դա ահ­ռե­լի աշ­խա­տանք է: ՈՒ ես կար­ծում եմ, որ այս գիր­քը որևէ լեզ­վով թար­գ­մա­նո­ղը կամ ման­կա­գիր, հե­քիա­թա­գիր պի­տի լի­նի, կամ այն­պի­սի մե­կը, ո­րը հե­քիա­թա­յին աշ­խար­հի խոր զգա­ցո­ղու­թյուն ու­նի: Հեշտ չէ ամ­բող­ջու­թյամբ հո­րին­ված մի աշ­խարհ թարգ­մա­նել օ­տար լեզ­վով: Բայց ա­սեմ, որ այս բա­նը հա­ջող­վել է Գո­հար Հա­րու­թյու­նյա­նին, ո­րը սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը» թարգ­մա­նել է ռու­սե­րեն:
-Ռու­սե­րե­նի թարգ­մա­նի­չը կա­րո­ղա­ցե՞լ է հո­րին­ված աշ­խար­հը թարգ­մա­նել օ­տար լեզ­վով:
-Ա­յո՛, ո­րով­հետև Գո­հարն ին­քը շատ յու­րօ­րի­նակ մտա­ծո­ղու­թյուն ու­նի: Նա ման­կա­գիր չէ, բայց ար­վես­տա­գետ է՝ բա­ռի բուն ի­մաս­տով. ու­նի ու­րիշ աշ­խարհ ստեղ­ծե­լու, կա­ռու­ցե­լու ու­նա­կու­թու­նը: «Ան­կի­մյու­րի բնա­կիչ­նե­րը» նույ­նիսկ Հա­յաս­տա­նում շատ տա­րած­ված չէ, ին­չի հա­մար ափ­սո­սում եմ: Կար­ծում եմ՝ 10-13 տա­րե­կան հա­յաս­տան­ցի ե­րե­խա­նե­րին այս գիր­քը շատ բան կա­րող էր տալ: Ցա­վոք, այ­սօր Հա­յաս­տա­նում մար­դիկ լավ չեն տի­րա­պե­տում մայ­րե­նի լեզ­վին, ծնող­նե­րի հա­մար էլ դժ­վար է մտ­նել Ան­կի­մյու­րի աշ­խար­հը և այն հասց­նել ի­րենց ե­րե­խա­նե­րին (նկա­տի ու­նեմ՝ ա­վե­լի փոքր, կար­դալ չի­մա­ցող ե­րե­խա­նե­րին):
-Դա ոչ միայն լեզ­վին տի­րա­պե­տել-չտի­րա­պե­տե­լու հան­գա­ման­քի հետ է կապ­ված, ըստ իս, այլև երևա­կա­յու­թյան ոչ բա­վա­րար դիա­պա­զո­նի: Սահ­մա­նա­փակ, կա­ղա­պար­նե­րից դուրս չե­կող մարդ­կանց չի կա­րող գրա­վել Ան­կի­մյու­րի ար­տա­ռոց աշ­խար­հը:
-Ա­սեմ, որ այդ թե­մա­յով պար­զա­պես չեմ ու­զում խո­սել, դա շատ եր­կար ու տխուր թե­մա է:

-Փաս­տո­րեն, Ձեր գրա­կա­նու­թյու­նը դժ­վար է հար­թում ճա­նա­պար­հը դե­պի ոչ միայն օ­տա­րա­խոս, այլև հա­յա­խոս լսա­րան: Իսկ ինչ­պե՞ս է դա­սա­վոր­վել ֆիլ­մե­րի ճա­կա­տա­գի­րը:
-Երբ միա­ժա­մա­նակ և՛ գրա­կա­նու­թյուն ես ստեղ­ծում, և՛ կի­նո, ժա­մա­նակ ես կորց­նում եր­կու­սի վրա էլ: Ցա­վոք, իմ դեպ­քում գրա­կա­նու­թյունն ա­վե­լի շատ է տու­ժում, քան կի­նոն: Կի­նոն տու­ժում է ա­վե­լի շատ հա­մա­կար­գա­յին պատ­ճառ­նե­րով, թեև գրա­կա­նու­թյունն էլ պա­կաս չի տու­ժում հենց նույն պատ­ճառ­նե­րով: Հա­յաս­տա­նում մշա­կույ­թը, ի վեր­ջո, տու­ժում է բո­լոր ո­լորտ­նե­րում այ­սօր` հենց հա­մա­կար­գա­յին պատ­ճա­ռով: Այ­դու­հան­դերձ, ես կի­նո­յին ա­վե­լի եմ նվիր­վում, քան գրա­կա­նու­թյա­նը, դրա պատ­ճա­ռով ինձ մի քիչ մե­ղա­վոր եմ զգում գրա­կա­նու­թյան ա­ռաջ: Բայց պատ­ճառ­նե­րից մեկն էլ այն է, որ կի­նոպ­րո­դյու­սեր դառ­նա­լով՝ ես սկ­սե­ցի պատ­կե­րաց­նել սե­փա­կան ու­ժե­րով կի­նոն մի­ջազ­գա­յին դաշտ դուրս բե­րե­լու ճա­նա­պարհ­նե­րը: ՈՒ հենց այդ­պես էլ ա­նում եմ: Քա­նի որ դար­ձա պրո­դյու­սեր, ոչ թե հրա­տա­րա­կիչ, դրա­նից շա­հեց իմ կի­նոն: Հա­յաս­տա­նում հրա­տա­րակ­չա­կան գոր­ծը շատ դժ­վա­րու­թյուն­ներ ու­նի: Ինչ­պես ա­սա­ցի, գրում եմ «Մի­գուի լե­գեն­դը» գիր­քը, բայց նաև ու­նեմ չտ­պագր­ված շատ հե­քիաթ­ներ: Դրանք չեմ էլ տպագ­րում, ո­րով­հետև հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը բա­վա­կան ա­նար­դար պայ­ման­ներ են ա­ռա­ջար­կում գրող­նե­րին: Հի­մա մտա­ծում եմ, որ պրո­դյու­սե­րու­թյուն ա­նե­լուց բա­ցի, իմ ըն­կե­րու­թյամբ սկ­սեմ նաև գր­քեր հրա­տա­րա­կել: Եվ ոչ միայն իմ գր­քե­րը: Չէ՞ որ ես միայն իմ ֆիլ­մե­րի պրո­դյու­սե­րը չեմ, այդ­պես էլ կա­րող եմ, իմ գր­քե­րից բա­ցի, դառ­նալ նաև ու­րիշ­նե­րի գր­քե­րի հրա­տա­րա­կի­չը, բո­լոր նրանց գր­քե­րի, ով­քեր ու­զում են աշ­խար­հը փո­խել երևա­կա­յու­թյան ու­ժով:
(շա­րու­նա­կե­լի)

Զրու­ցը վա­րեց Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»
• «Տգետ­նե­րին շատ ա­վե­լի հեշտ է կա­ռա­վա­րել ամ­բողջ աշ­խար­հում, քան գի­տա­կից մարդ­կանց»

Մեկնաբանություններ