Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը

Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը

Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը
12.06.2020 | 02:45
Զվարթ­նո­ցի եր­բեմ­նի վե­հա­շուք տա­ճա­րը գտն­վում է Վա­ղար­շա­պա­տից ե­րեք կի­լո­մետր դե­պի արևելք, Երևան-Էջ­միա­ծին խճու­ղու հա­րա­վա­յին կող­մում։ Կա­ռուց­վել է տե­ղան­քի նկատ­մամբ յոթ աս­տի­ճան (սա­լա­հա­տա­կի հետ) բարձ­րաց­ված հար­թա­կի վրա և ի­րե­նից ներ­կա­յաց­րել է ե­ռաս­տի­ճան, բազ­մա­նիստ, հետզ­հե­տե նվա­զող տրա­մագ­ծե­րով ե­րեք գլա­նա­յին ծա­վալ­նե­րի ներ­դաշ­նակ ամ­բող­ջու­թյամբ կենտ­րո­նագմ­բեթ հո­րին­վածք:
Տա­ճարն ու­նե­ցել է հինգ մուտք, ո­րոնք, ըստ ա­վան­դույ­թի, ա­սո­ցաց­վում են հող, ջուր, օդ, արև և հո­գի տար­րե­րի հետ, բայց, ըստ մեկ այլ ա­վան­դու­թյան, տա­ճա­րի հիմ­քում Տի­րոջ ձեռ­քի պատ­կերն է. արևե­լյան վե­հա­րա­նը խոր­հր­դան­շում է ա­փը, իսկ հինգ մուտ­քե­րը՝ հինգ մատ­նե­րը:
Ե­կե­ղե­ցու 1-ին, 2-րդ և 3-րդ աս­տի­ճան­նե­րի բարձ­րու­թյան և տրա­մագ­ծի վե­րա­բե­րյալ ու­սում­նա­սի­րող­նե­րը հայտ­նել են տար­բեր տե­սա­կետ­ներ, սա­կայն, ըն­դուն­ված տե­սա­կե­տի հա­մա­ձայն, տա­ճարն ու­նե­ցել է 45 մ բաձ­րու­թյուն և 35 մ 75 սմ տրա­մա­գիծ:
Զվարթ­նո­ցի ար­տա­քին հար­դար­ման հիմ­նա­կան մո­տիվ­նե­րից մե­կը որմ­նա­կա­մա­րա­շարն է ե­ղել, ո­րը շր­ջան­ցել է տա­ճարն ամ­բող­ջու­թյամբ՝ զար­դա­րե­լով նրա ե­րեք հար­կա­բա­ժին­նե­րը։ Ա­ռա­ջին հար­կում զույգ­ված սյու­ներ են ե­ղել, իսկ երկ­րոր­դում և եր­րոր­դում՝ մե­կա­կան։ Զվարթ­նո­ցի որմ­նա­կա­մա­րա­շա­րը հե­տա­գա­յում (հատ­կա­պես 11-13-րդ դդ.) դար­ձել է հայ­կա­կան տա­ճար­նե­րի ար­տա­քին հար­դար­ման կարևոր տար­րե­րից մե­կը։
Հո­րին­ված­քի ա­ռա­ջին աս­տի­ճանն ու­նե­ցել է 32 նիստ, ո­րոնց ան­կյուն­նե­րը ձևա­վոր­ված են ե­ղել զույգ կի­սա­սյու­նե­րով՝ հե­նա­րան հան­դի­սա­նա­լով բարդ կա­մա­րա­ղեղ­նե­րի հա­մար։ Նիս­տե­րից յու­րա­քան­չյու­րին ար­ված է ե­ղել լու­սա­մու­տի մե­կա­կան կա­մա­րա­կապ բաց­վածք, ո­րոն­ցից վերև ձգ­վել է ա­ռա­ջին հար­կա­բա­ժի­նը պար­փա­կող գե­ղե­ցիկ զար­դա­քան­դակ­նե­րով մշակ­ված քի­վը: Ի դեպ, 32 լու­սա­մուտ­նե­րից ե­կե­ղե­ցին լու­սա­վո­րել են միայն 28-ը, իսկ մյուս չոր­սը ե­ղել են խուլ՝ գտն­վե­լով մայր մույ­թե­րի հետ­նա­մա­սում: Ճոխ հար­դա­րան­քով աչ­քի է զար­նել ա­ռա­ջին հար­կը, մյուս եր­կուսն ու­նե­ցել են ա­ռա­վել զուսպ հար­դա­րանք։
Ինչ­պես ա­ռա­ջին, այն­պես էլ երկ­րորդ աս­տի­ճա­նի թմ­բուկ­ներն ար­տա­քուստ կազմ­ված են ե­ղել 32, իսկ եր­րորդ աս­տի­ճան հան­դի­սա­ցող գմ­բե­թաթմ­բու­կը՝ 16 նիս­տե­րից։ Տա­ճա­րի գմ­բե­թը ծածկ­ված է ե­ղել կար­միր կղ­մինդ­րով:
Ե­կե­ղե­ցին կա­ռուց­վել է ե­րեք գույ­նի տու­ֆից՝ սև, դարչ­նա­գույն և մոխ­րա­գույն։ Պա­տե­րը շար­վել են կրա­շա­ղա­խով, ո­րի ամ­րու­թյան հա­մար նրան խառ­նել են փշ­րած վա­նա­կատ (օբ­սի­դիան. այն թր­ծե­լիս դառ­նում է ա­ռա­վել թեթև)։ Ըստ վկա­յու­թյուն­նե­րից մե­կի՝ ե­կե­ղե­ցին կա­ռուց­վել է նա­խա­տես­վա­ծից մեկ մետր բարձր. նկա­տի է առն­վել կրա­շա­ղա­խի օգ­տա­գործ­ման պա­րա­գա­յում շար­ված­քի՝ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում աս­տի­ճա­նա­բար նս­տե­լու մի­տու­մը։
Ճա­կատ­նե­րի, եզ­րա­գո­տի­նե­րի, լու­սա­մուտ­նե­րի ու քի­վե­րի մա­կե­րես­նե­րը զար­դար­ված են ե­ղել նռ­նա­քան­դակ­նե­րով և խա­ղո­ղա­քան­դակ­նե­րով, ո­րոնք, տա­ճա­րի ար­տա­քին հար­դա­րան­քի հիմ­նա­կան տար­րե­րը լի­նե­լով, ու­նե­ցել են նաև սիմ­վո­լիկ-գա­ղա­փա­րա­կան ի­մաստ: Նու­ռը խոր­հր­դան­շում է զար­թոնք, շար­ժում, գա­րուն, պտ­ղա­բե­րու­թյուն, լիու­թյուն, նռան ծա­ռը՝ Դրախ­տա­յին այ­գին, իսկ խա­ղո­ղը՝ Հի­սուս Քրիս­տո­սին՝ մեռ­նող և հա­րու­թյուն առ­նող աստ­վա­ծու­թյու­նը: Զվարթ­նո­ցի չորս արծ­վա­քան­դակ խո­յակ­նե­րով սյու­նե­րը (ար­ծիվ­նե­րը եր­կու գույգ են կազ­մում, ո­րոնք չեն կրկ­նում մե­կը մյու­սին, նա­յում են մի­մյանց և կար­ծես հս­կում են տա­ճա­րը), ո­րոնք ե­զա­կի են վաղ միջ­նա­դա­րյան հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թյան մեջ, նույն­պես սիմ­վո­լիկ-գա­ղա­փա­րա­կան ի­մաստ են ու­նե­ցել. ար­ծի­վը խոր­հր­դան­շում է հաղ­թա­նա­կը, ու­ժը, ա­զա­տու­թյու­նը և հա­րու­թյան գա­ղա­փա­րը։ Հա­մա­ձայն ուշ ան­տիկ պատ­կե­րա­ցում­նե­րի, երբ ար­ծի­վը ծե­րա­նում է, բարձ­րա­նում է դե­պի արևը և ընկ­ղմ­վե­լով սր­բա­զան աղ­բյու­րի մեջ՝ վե­րա­կեն­դա­նա­նում է։ Այդ է պատ­ճա­ռը, որ վաղ միջ­նա­դա­րում Քրիս­տո­սին նույ­նաց­նում էին նաև արծ­վի հետ։ Ա­ռանձ­նա­կի հե­տաք­րք­րու­թյուն է ներ­կա­յաց­նում ար­ջի պատ­կե­րը, ո­րը Հա­յաս­տա­նում նույ­նաց­վել է մեռ­նող և հա­րու­թյուն առ­նող աստ­վա­ծու­թյան հետ։
Զար­դա­գո­տուց ներքև՝ որմ­նա­կա­մար­նե­րի ա­ղեղ­նե­րի հատ­ման ան­կյուն­նե­րում, խո­յակ­նե­րից վերև քան­դակ­ված են ե­ղել 32 պատ­կե­րա­քան­դակ՝ շի­նա­րա­րա­կան զոր­ծիք­նե­րը ձեռ­քե­րին: Այժմ պահ­պան­վել են այդ­պի­սի 9 պատ­կե­րա­քան­դակ, ո­րոն­ցից մե­կի ձախ հատ­վա­ծում փո­րագր­ված է «Յո­հան» հա­յա­տառ մա­կագ­րու­թյու­նը։ Կար­ծիք կա, որ Զվարթ­նո­ցի պատ­կե­րա­քան­դակ­նե­րի շար­քում տեղ գտած հոգևո­րա­կա­նի հա­գուս­տով այդ պատ­կե­րը ներ­կա­յաց­նում է Տր­դատ Գ-ին, քան­զի վեր­ջինս, Լու­սա­վոր­չի կող­մից մկրտ­վե­լիս, ստա­ցել է «Հով­հան­նես», հու­նաց­ված տար­բե­րա­կով՝ «Յո­հան» ա­նու­նը։ Իսկ պատ­կեր­ված է հոգևո­րա­կա­նի հա­գուս­տով, քա­նի որ նա կյան­քի վեր­ջին տա­րի­նե­րին հե­ռա­ցել է Սե­պուհ լե­ռան Այրք կոչ­ված վայ­րը՝ ըն­դու­նե­լով հոգևոր աս­տի­ճան։ Հնա­րա­վոր է, որ Զվարթ­նո­ցի քան­դակ­նե­րի շար­քում ե­ղել է նաև Գրի­գոր Լու­սա­վոր­չի պատ­կե­րը, քա­նի որ Ս. Մնա­ցա­կա­նյա­նը խո­սում է հոգևո­րա­կա­նի հա­գուս­տով մեկ այլ քան­դա­կի մա­սին, բայց քա­նի որ պատ­կե­րա­քան­դակ­նե­րից միայն յոթն են պահ­պան­վել լավ վի­ճա­կում, ա­պա ա­վե­լի ստույգ հնա­րա­վոր չէ նկա­րագ­րել այն։ Չի բա­ցառ­վում, որ Զվարթ­նո­ցի զար­դա­գո­տում ներ­կա­յաց­ված պատ­կեր­նե­րը ներ­կա­յաց­րել են երկ­րում հա­վա­տի ըն­դուն­ման, հաս­տատ­ման և տա­րած­ման ջա­տա­գով­նե­րին՝ Տր­դա­տի և Լու­սա­վոր­չի գլ­խա­վո­րու­թյամբ։ Իսկ թե ին­չու պատ­կեր­ված մար­դիկ գոր­ծիք­ներ ու­նեն ի­րենց ձեռ­քին, պարզ է դառ­նում Ա­գա­թան­գե­ղո­սի նկա­րագ­րու­թյուն­նե­րից, ո­րը Գրի­գոր Լու­սա­վոր­չին և Տր­դա­տին ներ­կա­յաց­նում է որ­պես «շի­նա­րար­նե­րի»՝ հա­վա­տի և Ե­կե­ղե­ցու կա­ռու­ցող­նե­րի։
ՈՒ­շագ­րավ է արևի մեծ ժա­մա­ցույ­ցը, ո­րը տե­ղադր­ված է ե­ղել տա­ճա­րի հա­րա­վա­յին պա­տի վրա: Ժա­մա­ցույ­ցի վերևի հատ­վա­ծում փո­րագր­ված է սաղ­մո­սից քաղ­ված բա­նաձևը. «Ա­ղո­թես­ցեն առ Տէր ա­մե­նայն սուրբ ի ժամ ըն­դու­նե­լի»: ժա­մա­ցույ­ցի ներքևի հատ­վա­ծում՝ ձա­խից աջ, թվե­րի փո­խա­րեն դա­սա­վոր­ված են հա­յե­րեն այ­բու­բե­նի տա­ռե­րը՝ Ա-ից մինչև ԺԲ ¥1-ից մինչև 12¤: ժա­մա­ցույ­ցի մեջ­տե­ղում տե­ղադր­ված ձո­ղի ստ­վե­րի շար­ժով օր­վա տար­բեր պա­հին ցույց է տր­վել ժա­մը:
Զվարթ­նոց տա­ճա­րի հա­տա­կագ­ծի հո­րին­ված­քա­յին ձևը հա­վա­սա­րաթև խաչն է ե­ղել, ո­րը, ի տար­բե­րու­թյուն միջ­նա­դա­րյան մյուս կենտ­րո­նագմ­բեթ ե­կե­ղե­ցի­նե­րի, ոչ թե ուղ­ղան­կյուն, այլ շր­ջա­նաձև պա­րագ­ծում ներ­գծ­ված կա­ռույց է: Հա­վա­սա­րաթև խա­չի ե­րեք թևե­րը կի­սաշր­ջա­նաձև դա­սա­վոր­ված վեց սյու­նա­շա­րեր են ե­ղել, ո­րոնք մի­մյանց հետ կապ­ված են ե­ղել յոթ կա­մար­նե­րով:
Վե­ցա­կան սյու­նե­րը կանգ­նեց­ված են ե­ղել գրա­նի­տե խա­րիսխ­նե­րի վրա՝ պսակ­ված գե­ղե­ցիկ զամ­բյու­ղա­հյուս խո­յակ­նե­րով, ո­րոնք ի­րար միաց­նե­լու հա­մար օգ­տա­գործ­վել է ար­ճիճ:
Զամ­բյու­ղա­հյուս խո­յակ­նե­րի եր­կու կող­մե­րում՝ շր­ջա­նակ­նե­րի մեջ, քան­դակ­ված են մո­նոգ­րամ­ներ (վար­պե­տա­նիշ) և հա­վա­սա­րաթև խա­չեր: Թո­րա­մա­նյա­նը նշում է, որ Զվարթ­նո­ցի վրա աշ­խա­տել են շատ վար­պետ­ներ, ո­րոնք էլ ե­կե­ղե­ցու քա­րե­րի վրա քան­դակ­ված թո­ղել են ի­րենց վար­պե­տա­նի­շե­րը։ Դրան­ցից մի քա­նի­սը հու­նա­րեն տա­ռե­րի նման են, մի քա­նիսն էլ հի­շեց­նում են հա­յե­րեն տա­ռեր։ Սրա­նից կա­րե­լի է եզ­րա­կաց­նել, որ Զվարթ­նո­ցի վրա աշ­խա­տել են թե՛ հույն և թե՛ հայ քար­տաշ և որմ­նա­դիր վար­պետ­ներ։
Տա­ճա­րի արևե­լյան խա­չաթևը կի­սաշր­ջա­նաձև հոծ պատ է: Ինչ­պես բո­լոր հայ քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցի­նե­րում, այն­պես էլ այս ե­կե­ղե­ցում, արևե­լյան խա­չաթևում է տե­ղա­վոր­վել ա­վագ խո­րա­նը: Խո­րա­նի հոծ պա­տը, հա­մա­ձայն ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի, հար­դար­ված է ե­ղել որմ­նան­կա­րով, իսկ խո­րա­նը՝ խճան­կա­րով, որ­տեղ օգ­տա­գործ­վել է ոս­կե­գույն սմալ­տա (գու­նա­խիճ՝ գու­նա­վոր՝ այդ թվում ոս­կե­գույն և ար­ծա­թա­վուն, խո­րա­նար­դիկ­նե­րի կամ թեր­թե­րի տես­քով ան­թա­փան­ցիկ ա­պա­կի ՝ խճան­կար­ներ ստեղ­ծե­լու հա­մար)։ Խճան­կա­րը, ո­րից հա­սել են միայն խա­չը պատ­կե­րող դր­վագ­ներ (ամ­բող­ջու­թյամբ միայն մե­կը), հան­դի­սա­ցել է զար­դա­գո­տու մաս։ Իսկ հայտ­նա­բեր­ված որմ­նան­կա­րի դր­վագ­նե­րը ի­րեն­ցից ներ­կա­յաց­րել են մար­մա­րի ֆակ­տու­րա­յի նմա­նա­կում։ Ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ Զվարթ­նո­ցում փորձ է ար­վել նմա­նա­կե­լու բյու­զան­դա­կան տա­ճար­նե­րի ներ­քին հար­դա­րան­քի մաս կազ­մող մար­մա­րյա պա­տե­րը։ Կա­րե­լի է միայն երևա­կա­յել, թե ինչ ու­ժեղ ներ­գոր­ծու­թյուն է ու­նե­ցել տա­ճա­րը ներս մտ­նող­նե­րի վրա՝ հաշ­վի առ­նե­լով ներ­քին շքեղ հար­դա­րանքն ու ա­ռատ լու­սա­վո­րու­թյու­նը, որ ներս է թա­փան­ցել բազ­մա­թիվ պա­տու­հան­նե­րից։
Տա­ճա­րի կենտ­րո­նում գտն­վել է սբ Գրի­գոր Լու­սա­վոր­չի մա­սուն­քա­պա­հո­ցը (պետք է նշել, որ այս մտ­քի հետ ոչ բո­լոր ու­սում­նա­սի­րող­ներն են հա­մա­ձայն), ո­րը ե­ղել է նաև մկր­տու­թյան ա­վա­զան:
Տա­ճա­րի ներ­սում հայտ­նա­բեր­վել է նաև մեկ այլ մկր­տու­թյան ա­վա­զան, ո­րը գտն­վել է տա­ճա­րի հա­րավ-արևե­լյան մույ­թի հետևում:
Խա­չաթևե­րի մի­մյանց մո­տե­նա­լու հատ­ված­նե­րում՝ տա­ճա­րի կենտ­րո­նից հա­վա­սար հե­ռա­վո­րու­թյան վրա, տե­ղադր­ված են ե­ղել թմ­բու­կը և կո­նաձև գմ­բե­թը կրող չորս հզոր մույ­թեր, ո­րոնց հետևում գտն­վել են վե­րոն­շյալ թևա­տա­րած արծ­վա­քան­դակ խո­յակ­նե­րը կրող ա­ռան­ձին կանգ­նած սյու­նե­րը: Դրանց վրա­յից սկս­վե­լով՝ դր­սի պա­տին զու­գա­հե­ռա­կան կո­րու­թյամբ դե­պի աջ և ձախ կող­մերն են ձգ­վել ա­ղեղ­ներ, ո­րոնք հան­գել են խա­չաթևե­րի մեջ­տե­ղի սյու­ներն ի­րար միաց­նող կա­մար­նե­րի վրա: Այս ութ հզոր երկ­կոր թա­ղե­րով ստեղծ­վել է ա­վե­լի փոքր՝ երկ­րորդ շր­ջա­նագ­ծա­յին հիմ­քը, ո­րի վրա բարձ­րա­ցել է տա­ճա­րի երկ­րորդ հար­կա­բաժ­նի պատ­կե­րը: Այս խի­զախ մտահ­ղաց­ման շնոր­հիվ ճար­տա­րա­պե­տու­թյան պատ­մու­թյան մեջ ա­ռա­ջին ան­գամ ի­րա­կա­նաց­վել է խա­չից ան­ցու­մը շր­ջա­նագ­ծին՝ քա­րե կոն­ստ­րուկ­ցիա­նե­րի մի­ջո­ցով:
Զվարթ­նո­ցի մայր մույ­թե­րը, արծ­վա­խո­յա­կա­վոր ու խա­չաթևե­րի սյու­նե­րը, կապ­վե­լով վե­րո­հի­շյալ կրկ­նա­կի կո­րու­թյուն ու­նե­ցող կա­մար­նե­րի ու թա­ղե­րի հետ, կազ­մել են միա­ձույլ ամ­բող­ջա­կան հա­մա­կարգ, ո­րի շնոր­հիվ հա­րյու­րա­վոր տոն­նա­նե­րի քաշ ու­նե­ցող ծան­րու­թյու­նը կրող տար­րերն աշ­խա­տել են միա­ժա­մա­նակ և հա­մա­տեղ:
Ե­կե­ղե­ցու արևե­լյան հատ­վա­ծում կա­ռուց­վել է մի ուղ­ղան­կյուն կա­ռույց, ո­րը բո­լո­րակ տա­ճա­րի հետ հա­ղոր­դակց­վել է ընդ­հա­նուր պա­տի վրա առ­կա եր­կու դռ­նե­րով: Այդ կա­ռույ­ցի շուրջ ու­սում­նա­սի­րող­նե­րի կար­ծիք­նե­րը տար­բեր են. ո­մանք կար­ծում են, որ այն ե­ղել է ա­վան­դա­տուն (հան­դեր­ձա­րան), իսկ ո­րոշ ու­սում­նա­սի­րող­ներ պն­դում են, որ այդ ուղ­ղան­կյան կա­ռույ­ցում են տե­ղա­վո­րել տա­ճա­րի երկ­րորդ հար­կա­բա­ժի­ն տա­նող աս­տի­ճան­նե­րը: Բայց պետք է նշել, որ տա­ճա­րի ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը ցույց է տվել, որ վեր բարձ­րա­ցող աս­տի­ճան­նե­րի ոչ մի հետք չի հայտ­նա­բեր­վել տա­ճա­րի թե՛ ներ­սում և թե՛ շր­ջա­պա­տում։ Մյուս կող­մից, այն շի­նա­րա­րա­կան տեխ­նի­կան, ո­րի հի­ման վրա կա­ռուց­ված է տա­ճա­րը, ինք­նին բա­ցա­ռում է երկ­րորդ հար­կի գո­յու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյու­նը։
Տա­ճա­րի ան­մի­ջա­կան հարևա­նու­թյամբ, արևմտյան կող­մում, ջր­հորն է, ո­րի խո­րու­թյու­նը 49 մ է։ Այն ջրով է ա­պա­հո­վել ողջ հա­մա­լի­րը։
Միջ­նա­դա­րյան Հա­յաս­տա­նի աշ­խար­հիկ ճար­տա­րա­պե­տու­թյան կարևո­րա­գույն կա­ռույց­նե­րից մեկն է հան­դի­սա­նում Զվարթ­նոց տա­ճա­րից հա­րավ-արևմուտք գտն­վող կա­թո­ղի­կո­սա­կան պա­լա­տը, ո­րի մեջ մտել են մի շարք բնա­կե­լի և օ­ժան­դակ սե­նյակ­ներ: Կա­թո­ղի­կո­սա­րանն ու­նե­ցել է եր­կու մեծ դահ­լիճ. ա­ռա­ջի­նը գա­հաս­րահն է, ո­րը ե­ղել է թա­ղա­ծածկ, երկ­րոր­դը սյու­նա­զարդ սրահն է, ո­րից պահ­պան­վել են միայն սյու­նե­րի խա­րիսխ­նե­րը, և են­թադր­վում է, որ այդ սրա­հը ե­ղել է սե­ղա­նա­տուն: Դահ­լիճ­նե­րին կից ե­ղել են տն­տե­սա­կան բնույ­թի սե­նյակ­ներ՝ ճա­շաս­րահ, խո­հա­նոց, նկուղ­ներ: Կա­թո­ղի­կո­սա­կան պա­լա­տի արևե­լյան հատ­վա­ծում տե­ղա­վոր­ված են ե­ղել ե­կե­ղե­ցու սպա­սա­վոր­նե­րի հա­մար բնա­կե­լի և կեն­ցա­ղա­յին բնույ­թի ի­նը սե­նյակ­ներ՝ շր­ջա­պատ­ված լայն սյու­նաս­րա­հով:
Զվարթ­նո­ցի կա­թո­ղի­կո­սա­կան պա­լա­տը Հա­յաս­տա­նում պահ­պան­ված 7-րդ դա­րի ա­մե­նա­մեծ քա­ղա­քա­ցիա­կան շի­նու­թյունն է։
Բնա­կե­լի սե­նյակ­նե­րին կից կա­ռուց­վել է նաև բաղ­նիք (այն ա­վե­լի ուշ է կա­ռուց­վել)։ Բաղ­նի­քը բաղ­կա­ցած է ե­ղել եր­կու ինք­նու­րույն թևեր ու­նե­ցող սրահ­նե­րից՝ աշ­խար­հիկ սպա­սա­վոր­նե­րի և հոգևոր դա­սի հա­մար: Սրահ­նե­րի միջև ընդ­հա­նու­րը ե­ղել են միայն կրա­կա­րանն ու տաք ջրի կաթ­սան: Բաղ­նիքն ու­նե­ցել է գե­ղե­ցիկ հար­դա­րանք և Հռո­մում ըն­դուն­ված «հի­պո­կաոստ» ստոր­գետ­նյա ջե­ռուց­ման հա­մա­կարգ։
Բա­վա­կա­նին մեծ ար­ժեք է ու­նե­ցել հա­մա­լի­րից քիչ հա­րավ-արևելք գտն­վող քա­րա­շեն, փայ­տա­ծածկ, ե­ռա­նավ հն­ձա­նը: Հն­ձա­նը բաղ­կա­ցած է ե­ղել հինգ մեծ հն­ձա­նա­փո­սե­րից ու խա­ղո­ղի ճզմ­ման յոթ հար­թակ­նե­րից: Հո­րե­րը և հար­թակ­նե­րը ե­ղել են կրա­շա­ղա­խով պատ­ված, և հար­թակ­ներն ու­նե­ցել են ո­րո­շա­կի թե­քու­թյուն դե­պի հո­րե­րը: Իսկ հո­րերն ու­նե­ցել են երկ­կող­մա­նի առ­վակ­ներ: Հար­թակ­նե­րի վրա խա­ղո­ղը տրոր­վել է, և առ­վակ­նե­րի օգ­նու­թյամբ հյու­թը հո­սել է հո­րե­րի մեջ: Հո­րե­րը ե­ղել են տար­բեր չա­փե­րի և, ըստ երևույ­թին, նա­խա­տես­ված են ե­ղել տար­բեր տե­սա­կի խա­ղող­նե­րի հա­մար: Ար­դեն պատ­րաս­տի գի­նին պահ­պան­վել է կա­վից պատ­րաստ­ված մեծ կա­րաս­նե­րի մեջ:
Ի դեպ, Զվարթ­նոց տա­ճա­րի հա­րա­վա­յին կող­մում 1936-1937 թթ. ճար­տա­րա­պետ Նի­կո­ղա­յոս Բու­նիա­թյա­նի նա­խագ­ծով և հնա­գետ Կա­րո Ղա­ֆա­դա­րյա­նի ղե­կա­վա­րու­թյամբ կա­ռուց­վել է Զվարթ­նոց թան­գա­րա­նա­յին շեն­քը, ո­րի բա­ցու­մը կա­տար­վել է 1937 թ. նո­յեմ­բե­րի 7-ին: Սկզ­բում այն ու­նե­ցել է փոքր ցու­ցադ­րու­թյուն` ձևա­վոր­ված մեկ սրա­հի մեջ` 80 քմ մա­կե­րե­սով: 1988 թ. ճար­տա­րա­պետ Լ. Սա­դո­յա­նի նա­խագ­ծով սկս­վել են թան­գա­րա­նա­յին շեն­քի ըն­դար­ձակ­ման աշ­խա­տանք­նե­րը, և այն գրե­թե քա­ռա­պատկ­վել է, իսկ 2003 թ. ա­վար­տին են հասց­վել թան­գա­րա­նա­յին շեն­քի հար­դար­ման աշ­խա­տանք­նե­րը: Այժմ ցու­ցադ­րու­թյան հա­մար թան­գա­րանն ու­նի 3 սրահ. եր­կու­սը՝ մշ­տա­կան, իսկ մե­կը` ժա­մա­նա­կա­վոր և շր­ջիկ ցու­ցադ­րու­թյուն­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման հա­մար:
Որ­պես վեր­ջա­բան՝ ցան­կա­նում եմ մեջ­բե­րել Թո­րա­մա­նյա­նի միտ­քը. «Երբ բյու­զան­դա­կան ար­վես­տի գլուխ­գոր­ծոց ս. Սո­փիան կանգ­նեց, Հուս­տի­նիա­նո­սը ինք­նա­կալն էր 64 նա­հանգ­նե­րու, ո­րոնց մե­կին — Ե­գիպ­տո­սի մեկ տար­վան տուր­քով զար­դար­վե­ցան տա­ճա­րի ներ­քին շար­ժա­կան զար­դե­րը։ Իսկ Հա­յաս­տա­նը, հա­զիվ հա­վա­սար­վող Բյու­զան­դիա­յի մեկ նա­հան­գին, կանգ­նեց հայ ճար­տա­րա­պե­տու­թյան գլուխ­գոր­ծոց Զվարթ­նոց մը, ո­րը թեև շատ հե­ռու կմ­նա ս. Սո­փիա­յի հա­մար թափ­ված ոս­կիի կույ­տե­րեն յուր նյու­թա­կան ար­ժա­նի­քով, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, իբրև հան­ճա­րի ա­նօ­րի­նակ հղա­ցում, ճար­տա­րա­պե­տու­թյան մեջ իբրև բնաշ­խար­հիկ նմուշ միշտ պի­տի մր­ցի ս. Սո­փիա­յի հետ՝ յուր ար­վես­տա­գի­տա­կան բարձր ար­ժա­նիք­նե­րով»։
Լյու­սյա Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 17065

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.