«Իրատեսի» հյուրն է Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահ, կինոռեժիսոր ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ:
-Պարոն Խաչատրյան, երբ Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահի թեկնածու էիք, խոստացաք ստեղծել հայկական կինոյի պատմության թանգարան՝ սինեմատեկ: Կարծում եմ՝ սա կինոաշխարհի ներկայացուցիչների և կինոսերների համար ամենագայթակղիչ խոստումն էր:
-Իմ ամենակարևոր նպատակն էր բացել Կինոյի տան դռները, քանի որ Սովետական Միության շրջանում ստեղծագործական միությունները, այդ թվում և կինոմիությունը, ստեղծվել էին Խթը-ի հրամանով և լցված էին Խթը-ականներով, որոնք զբաղված էին արվեստագետներին լրտեսելով, բոլորն աղմկալից պատմությունների մեջ էին և Խորհրդային Միության փլուզումից հետո չկարողացան դառնալ մշակութային կենտրոններ՝ համաշխարհային չափանիշներով: Տեղական նշանակության կառույցներ միգուցե դարձան, բայց համաշխարհային՝ ոչ: Անկախության շրջանում ավելի ծանր էր ստեղծագործական միությունների վիճակը, բայց ժամանակի հետ կյանքն սկսեց փոխվել: Օրինակ՝ նկարիչների միությունը կազմակերպում էր ցուցահանդեսներ, կոմպոզիտորների միությունը՝ համերգներ, իսկ կինոմիությունը հիմնականում զբաղվում էր սոցիալական հարցերով: Կինոյի տան դռները փակ էին, մեծ դահլիճն ամբողջովին ավերված էր, քայքայված: Միակ գործառույթը, որ կար կինոմիությունում, անդամներին ցուցաբերվող սոցիալական օգնությունն էր, որն անշուշտ կարևոր էր: Բայց ստեղծագործական միության համար ընդամենը սոցապի կամ արհմիության գործառույթով զբաղվելը ճիշտ չեմ համարում: Մտածում եմ, որ մեր կինոմիությունը պետք է վերածել լուրջ, միջազգային մշակութային կենտրոնի, որը կիրականացնի և՛ կրթական, և՛ հայկական կինոյի հանրահռչակման, և՛ մշակութային ժամանցի ծրագրեր, ակտիվորեն կգործեն բոլոր դահլիճները: Բավական կարճ ժամանակահատվածում՝ չորս ամսում, մենք վերանորոգեցինք Կինոյի տան մեծ դահլիճը: Թեկուզ և տեխնիկապես այն դեռ վերազինված, թարմացված չէ, օդափոխության համակարգի հարցը լուծված չէ, բայց շատ մեծ գործ, այնուամենայնիվ, արվել է, ու դահլիճը գործում է: Ինչ վերաբերում է սինեմատեկին, պիտի ասեմ, որ դրա ամբողջ նախագիծն արված-ավարտված է: Արդեն հասել էինք շինարարությունն սկսելու փուլին, բայց ինչ-ինչ պատճառներով այն հետաձգվեց: Հույս ունեմ, որ շուտով կվերսկսենք գործընթացը: Նամակով դիմել եմ հանրապետության վարչապետին, մշակույթի նախարարին: Կարծում եմ՝ նրանք հետաքրքրված են, ուսումնասիրում են հարցը և կտան դրական լուծում: Այդպիսի մեծ նվերը մեր քաղաքին, մեր երկրին անտարբեր չի կարող թողնել ղեկավարությանը: Սա մասնավոր գործ չէ, անձնական խնդիր չէ, պետական նշանակության ձեռնարկ է, որին պետք է պետականորեն մոտենալ: Մենք սիրով տրամադրում ենք կինոմիության տարածքը, որպեսզի այն վերածվի կարևոր պետական մշակութային կենտրոնի: Մասնագիտական ոլորտին ծառայելուց զատ, սինեմատեկը կդառնա ժամանցի, կրթության, կինոժառանգության պահպանման, զբոսաշրջության ակտիվ կենտրոն, որը մեծ օգուտ կբերի Երևանին, Հայաստանին: Կինոյի տան դահլիճները ներառվելու են սինեմատեկի մեջ, ծառայելու են կինոցուցադրություններին: Նկատի ունեմ 500-տեղանոց մեծ դահլիճը, 120-տեղանոց փոքր դահլիճը, որն այժմ ծառայում է Հենրիկ Մալյանի անվան թատրոնին, և 50-տեղանոց ավելի փոքր դահլիճը: Բացի այդ, սինեմատեկի 2-րդ և 3-րդ հարկերում կբացվի ևս երկու կինոթատրոն՝ 20-30-տեղանոց: Այս հնարավորություններն ուղղակի երազանք կարող են լինել կինոփառատոն անցկացնողների համար: Այսօր արդեն երկու-երեք կինոփառատոն դիմել են մեզ այդ հարցով:
-Հայկակա՞ն կինոփառատոներ են դրանք:
-Հիմնականում՝ այո՛: Հայկական «Ռեանիմանիա», «Սոսե» և Ռոլան Բիկովի ֆոնդի մանկապատանեկան ֆիլմերի փառատոներն են դիմել, Եվրամիությունն է ցանկություն հայտնել եվրոպական կինոփառատոների որոշ ծրագրեր իրականացնելու այստեղ: Իհարկե, այս ծրագրերը կյանքի կոչելու համար մենք պետք է լրացնենք դահլիճների տեխնիկական վերազինման բացը, իսկ դա պահանջում է ֆինանսական ներդրումներ: Հույս ունեմ՝ կստացվի: Պետք է հասցնենք չորս տարում այդ բոլորն անել: Ես շատ շտապող մարդ եմ: Դրանով էր պայմանավորված այն, որ չորս ամսում կատարվեց այսքան աշխատանք՝ առանց ծախսելու կինոմիության միջոցները:
-Խոսքն այն միջոցների մասի՞ն է, որը «ժառանգություն» էիք ստացել նախորդ ղեկավարությունից, և որը շատ անհանգստացնում էր մարդկանց:
-Այո՛, խոսքն այդ միջոցների մասին է: Միջոցներ, որոնք դժբախտաբար արդեն չեն բերում այն շահույթը, ինչ նախկինում, որովհետև բանկերում են իջեցվել տոկոսադրույքները: Այսօր մենք չենք կարողանում օգնություն հատկացնել մեր ծերերին, հիվանդներին: Պետք է շատ լրջորեն մտածենք ունեցած սուղ միջոցները ճիշտ օգտագործելու մասին: Վճիռներ կայացնելիս պետք է լսենք ամբողջ կոլեկտիվի՝ 180 հոգու կարծիքը: Կինոմիության անդամների մեծ մասը վաղուց չի զբաղվում կինոյով, չի կազմակերպում կինոցուցադրություններ, հանդիպումներ, կրթական ծրագրեր, քննարկումներ, կլոր սեղաններ, բայց կինոմիությունից ունի մեկ պահանջ՝ օգնություն: Ինչ խոսք, դա մարդկայնորեն հասկանալի է, բայց ստեղծագործական կենտրոնները միայն դրա համար չեն ստեղծված: Իհարկե, շատ դաժան բան է, երբ մարդկանց զրկում ես նրանից, ինչին իրենք արդեն սովոր են: Մարդիկ իրոք տնտեսապես, ֆինանսապես վատ վիճակում են գտնվում, և անհրաժեշտ է նրանց օգնել հնարավորինս, բայց չպետք է մոռանալ, որ կա մեծ նպատակ և ցանկություն՝ Կինոյի տունը դարձնել միջազգային լուրջ մշակութային կենտրոն:
-Ենթադրում եմ, որ այս ծրագրի իրականացման ընթացքը կանգ է առել մեր հանրապետությունում կատարված փոփոխությունների պատճառով:
-Այո՛: Շատ դժվար է, երբ մի մեծ մեքենա գործի ես գցում ու թափ հավաքելու պահին կտրուկ կանգնեցնում: Նախկին ղեկավարների հետ արդեն կային պայմանավորվածություններ, կային նաև այլ աջակիցներ, բայց մեր երկրում կատարված փոփոխությունները անակնկալ էին: Բարեբախտաբար, այսօրվա ղեկավարությունն էլ է մեծ ուշադրությամբ վերաբերվում իմ գրավոր դիմումներին, քննարկվում են դրանք, ուղարկվել են արդեն քաղաքաշինության կոմիտե, որի նախագահն անձամբ է եկել կինոմիություն, տեղում ուսումնասիրել խնդիրը և հեռացել հիացած: Նա այժմ դարձել է մեր ծրագրի նվիրյալներից մեկը: Ամենակարևոր փաստն այն է, որ հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանն է անձամբ եկել մեզ մոտ, լսել մեր ցանկությունները, հավանության արժանացրել: Նրա օգնությունը շատ մեծ կարող է լինել, նրա խորհուրդն անպայման կնպաստի, որպեսզի Հայաստանի կառավարությունը պատրաստակամ գտնվի մեր նպատակն իրագործելու հարցում:
-Անհատ բարերարները չե՞ն մասնակցում գործընթացին:
-Ո՛չ, նրանք հիմա պասիվացել են, շատերը մի տեսակ սպասողական վիճակում են: Բայց կա որոշակի խումբ, որ մտմտում է կրկին այդ գործին աջակցելու մասին, որովհետև հասկանում են, որ այն, ինչ ես ցանկանում եմ անել, անձնական քմահաճույք չէ: Դա հսկայական մի ծրագիր է, որը մեծ նշանակություն է ունենալու մեր հասարակության կյանքում:
-Հասկանալի է, որ այսօրվա ներդրումները նաև եկամուտներ են ապահովելու: Չէ՞ որ ժամանակակից չափանիշներին համապատասխանող կինոդահլիճը նաև կոմերցիոն գործառույթ իրականացնող տարածք կդառնա, ի վերջո:
-Իհարկե, Կինոյի տան մեծ դահլիճը հսկայական տարածք է, որտեղ անցկացվող կինոսեանսներից եկամուտ կարելի է ստանալ: Բայց և սարսափելի ծանր բեռ է մեզ համար այս շենքը պահելը: Գույքահարկ, հողի հարկ, տարատեսակ հարկ ու տուրքեր: Այս ամենի տակից հեշտ չէ դուրս գալ, պետք է կարողանաս փող աշխատել ու ինքդ քեզ պահել: Մենք պետական հոգածության ներքո չենք գտնվում, չենք ֆինանսավորվում պետության կողմից և ազատված չենք հարկի որևէ տեսակից: Այս հարցերը լուծելու համար պետք է որոշակի ջիղ ունենաս, կարողանաս գումար վաստակել:
-Հենրիկ Մալյանի անվան թատրոնին տրամադրված դահլիճը կշարունակի՞ գործել կինոմիության շենքում:
-Ինչ խոսք, մեզ համար մեծ հպարտություն և մեծ երջանկություն է, որ Մալյանի անվան թատրոնը գործում է կինոմիությունում: Այն պատկանում է ՀՀ մշակույթի նախարարությանը: Լավ ժամանակներում մենք միշտ պատրաստ ենք եղել օգնելու թատրոնին, որովհետև դա մեր մեծ մաեստրոյի անվան թատրոնն է, որը հրաշալի աշխատում է, հաջող ներկայացումներ բեմադրում: Թատրոնի ղեկավար Նարինե Մալյանն էլ իմ մտերիմ ընկերուհին է, համակուրսեցիս: Բայց մենք հիմա այն վիճակում ենք, որ հնարավոր չէ առանց վարձավճարի, առանց համապատասխան հարկերը մուծելու պահպանել դահլիճի գործունեության նախկին ձևը: Եթե չենք կարողանում մեր իսկ ծախսերը հոգալ, ուրեմն մշակույթի նախարարությունը պիտի մտածի այս հարցերի մասին, պիտի վճարի իրեն պատկանող կառույցների զբաղեցրած տարածքների համար: Պոետիկ ժամանակները հիմա անցել են:
-Կինոյի տան մուտքը Խանջյան փողոցից էր: Այն այսօր փակ է, կբացվի՞ հետագայում:
-Այո՛, դա մեր ցանկությունն է: Արդեն բացել ենք Կինոյի տան մուտքը Վարդանանց փողոցից, կբացենք նաև Խանջյան փողոցի մուտքը, երբ պատրաստ լինի սինեմատեկը:
-Այս տարի «Ոսկե ծիրան» ՄԿՓ-ի որոշ ֆիլմեր ցուցադրվեցին Կինոյի տանը: Սա կդառնա՞ շարունակական:
-Իհարկե, նախորդիվ նշածս կինոփառատոների նման Կինոյի տունը կտրամադրվի նաև «Ոսկե ծիրանին»: Էլ ուրիշ ի՞նչ նպատակի պիտի ծառայի քսան տարվա անգործությունից հետո աշխատել սկսած այս կառույցը: Մենք արդեն իսկ ցուցադրություններ ենք անում ամբողջ տարվա ընթացքում: Այս ամիսներին հարյուրից ավելի հայկական և ոչ հայկական ֆիլմեր են ցուցադրվել Կինոյի տան փոքր դահլիճում: Կարծում եմ՝ շաքարավազ և ալյուր բաժանելուց ավելի կարևոր է դա:
-Սինեմատեկը չի սահմանափակվելու հայկական տիրույթում, այն հավակնում է դառնալու համապատասխան միջազգային ցանցի օղակ, այո՞:
-Դա կլինի հայկական սինեմատեկ՝ շատ երկրներում գոյություն ունեցող ազգային սինեմատեկների նման: Բայց այն պիտի ընդգրկվի սինեմատեկների համաշխարհային ցանցում, որպեսզի կարողանա համագործակցել, մասնակցել տարբեր մեծ ծրագրերի, իր նախաձեռնություններով հանդես գալ: Մենք պետք է զբաղվենք ֆիլմերի վերականգնմամբ, ռետրոսպեկտիվ ցուցադրություններով, զանազան ցուցահանդեսներ կազմակերպելով:
-Իսկ ինչպե՞ս է կատարվում համաշխարհային ցանցում ներառվելու գործընթացը: Դա միայն ցանկությա՞ն խնդիր է, թե՞ կան որոշակի նախապայմաններ, որոնք պետք է բավարարել:
-Սինեմատեկն իր պահանջներն ունի: Եթե բավարարված են դրանք, արդեն դու կարող ես համագործակցել այլ սինեմատեկների հետ: Մենք, դեռ չկայացած, արդեն ջերմ կապեր ենք ստեղծել Ամստերդամի սինեմատեկի հետ: Նպատակ ունենք ստեղծելու կապեր նաև ֆրանսիական, ամերիկյան, թուրինյան սինեմատեկների հետ: Պիտի օգտագործենք բոլոր հնարավորությունները:
-Ժամանցային ծրագրերի, տարատեսակ ձեռնարկումների մասով հետաքրքրություն ապահովելուց զատ թանգարանը ենթադրում է հիմնական ցուցադրություն: Ինչպիսի՞ն կլինի այն հայկական կինոյի թանգարանում:
-Մենք չենք ձգտում ունենալ քարացած աշխարհ՝ չփոփոխվող ցուցադրությամբ: Բայց և այնպես, կունենանք որոշակի անկյուններ, որոնցում կներկայացվեն հայ կինոյի մեծերը՝ որոշակի իրերի, հետաքրքիր ցուցանմուշների տեսքով: Կլինի ժամանակակից մոտեցումներով, լուսային, ձայնային էֆեկտներով հագեցած ցուցադրություն, որը կհամապատասխանի այսօրվա մարդու պահանջներին: Կհամագործակցենք գրականության և արվեստի թանգարանի հետ, անշուշտ: Բայց մեզ շատ չեն հետաքրքրում առարկաները, մահացած նմուշները: Մենք այլ հայեցակարգ պիտի դնենք մեր ցուցադրության մեջ:
-Յուրաքանչյուր մեծ կամ փոքր քայլ, որ արվում է կինոյի ասպարեզում, հանրությանն ակամա մղում է դեպի այն հույսը, թե դա կխթանի հայկական կինոարտադրությունը: Սինեմատեկն ի՞նչ կարող է տալ այս իմաստով:
-Այդ ասպարեզում արված յուրաքանչյուր քայլ նպաստում է կինոարտադրությանը: Բայց մեր երկրի վիճակը դեռ այն չէ, դժբախտաբար, որ կինոարտադրությունը կարողանա լուրջ արդյունքի հասնել: Խոսքս հատկապես խաղարկային ֆիլմերի մասին է, փաստագրականն ավելի լավ վիճակում է: Խաղարկային կինոն պահանջում է մեծ փողեր, ժամանակակից տեխնիկա, լուրջ հնարավորություններ: Մենք այս բաները չունենք առայժմ: Բայց եթե կարողանանք ստեղծել ազատ տնտեսական գոտի՝ կինոյի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հետ կապված, որտեղ կինո նկարելու և աշխատելու կգան աշխարհի տարբեր երկրների արտադրողներ, որը կդառնա ժամանակակից տեխնոլոգիաներով հագեցած մի տեղ՝ ազատված որոշակի հարկային պարտավորություններից, ապա սա կդառնա լուրջ խթան հայկական կինոարտադրության համար: Այդպիսի գոտի կարող են դառնալ Հայֆիլմի և Վահագնի թաղամասի տարածքներն ու նրանց միջև ընկած հատվածը: Սա նոր գաղափար է, որը ծնվեց տեղացի և արտասահմանցի կինոարտադրողների հետ քննարկումների ժամանակ: Պատեհ առիթի դեպքում կինոմիությունը և կինոարտադրողները այդ գաղափարը կներկայացնեն կառավարությանը:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ