Ես վերջապես հեռացա Երուսաղեմից: Սրբապղծություն է այս նախադասությունը: Իսկ հեռանալը սկսվեց դեռ երեկ, երբ երրորդ ու վերջին անգամ Հարության տաճարում հրաժեշտ տվեցի Հիսուսի գերեզմանին: Դժվար հրաժեշտ, որովհետև այս մի քանի օրը Երուսաղեմում ու համարյա ամենօրյա այցերը Հարության տաճար, ստեղծել է ձգողականության այնպիսի դաշտ, որտեղ գործում են միայն տիեզերական օրենքները:

Այսօր Երուսաղեմի օրն է, որ նշանակում է ամբողջ Իսրայելից երիտասարդները գալիս են Հին քաղաք աղոթքի ու օրհնության: Այսօր առաջին անգամ Երւսաղեմի երկնքում երևացին ամպեր: Հեռու ու գեղեցիկ, ինչպես անկառավարելի գեղեցիկ կարող է լինել միայն երկնաբնակը:

Ես սկսում եմ հասկանալ Երուսաղեմի առեղծվածը՝ ամեն ինչ բաց է, ափիդ մեջ, բայց ոչինչ ոչ սկիզբ ունի, ոչ վերջ: Պարիսպները: Հին քաղաքը՝ իր հավերժական պարիսպների մեջ: Յաֆֆայի դարպասները, որտեղից մեկնում են Յաֆֆա: Դամասկոսի դարպասները, որտեղից ուր էլ գնաս, հասնում ես Դամասկոս: Սիոնի դարպասները, որտեղից սկսվում է Հին Երուսաղեմի սիրտը: Հերովդեսի դարպասները, որ պաշտպանում են նրա պալատը:

ԱՇԱԿԵՐՏ- Տե՛ր, մեր օրերում որոշ ուսյալ մարդիկ և նրանց հետևորդները քո արյամբ կատարված քավությունն ու փրկագործումը անիմաստ և անօգուտ են համարում՝ ասելով, որ Քրիստոսը պարզապես հիանալի ուսուցիչ էր և օրինակ մեր հոգևոր կյանքի համար, և որ մեր փրկությունն ու հավիտենական երջանկությունը մեր սեփական ջանքերից ու բարի գործերից են կախված:

Երուսաղեմի սուրբ Հարության տաճարը` սա պատմություն է, ուր դու հանդիպում ես քեզ: Եվ խնդիրը բնավ այն չէ, որ այս տաճարն ամփոփում է քաղաքակրթության պատմությունը մեր թվարկության սկզբից ու շատ ավելի առաջ:

Հրեաները Երուսաղեմում ապրում են առանձին կյանքով: Միանշանակ նրանք ունեն միայն իրենց Երուսաղեմը: Եվ դա առանձին պատմություն է: Հրեաներն ունեն նաև իրենց Հիսուսը, որ նույնպես առանձին պատմություն է: Հրեաների առանձին Երուսաղեմի առանձին պատմություն է Լացի պատը:

Երուսաղեմյան առաջին կիրակին սկսվեց ժամը երկուսին՝ Սուրբ Հարության տաճարում ժամերգությունով և Քրիստոսի լույս գերեզմանի շուրջ թափորով, որին մասնակցում էին հայ, ղպտի ու ասորի հոգևորականները:

Մայիսի չորսի առավոտը հայ ուխտավորների համար Երուսաղեմում բացվեց ժամը վեցից՝ քաղաքի փողոցները հիշեցնում էին Բաբելոնի աշտարակաշինության ժամանակները, երբ հայտնի պատճառով խառնվել էին լեզուները: Իսրայելի ոստիկանների համար օրը թերևս ամենադժվարներից մեկն է, որովհետև միանգամից քաղաքում հայտնվում են հազարավոր ուխտավորներ և նույն ժամին բոլորը ցանկանում են լինել նույն վայրում: Իհարկե, օրվա բովանդակությունը ոչ մի կապ չունի օրվա ձևի հետ:

Իսրայելն ապրում է հինգ հազար յոթ հարյուր յոթանասուներեք թվականը իր գոյության: Մայիսի երեքի Երուսաղեմում, ինչպես ամբողջ աշխարհում, ուրբաթ էր: Բայց իսրայելյան ուրբաթն ամբողջ աշխարհից տարբերվում է, որովհետև ուրբաթը նախորդում է շաբաթին, իսկ շաբաթն Իսրայելը հինգ հազար յոթ հարյուր յոթանասուներեք տարի ապրում է ամբողջ աշխարհից տարբեր:

Խոստովանեմ ի սկզբանե՝ գողություն եմ արել: Ձիթենյաց այգում: Ամբողջ երեք ճյուղ, որովհետև ես մնում եմ բարբարոս, որ կարիք ունի քաղաքակրթության: Խոստովանեմ՝ մեղք եմ գործել, ու՝ չեմ զղջում, որովհետև մարդը մնում է սենտիմենտալ կենդանի, որ կարիք ունի խորհրդանիշների ու խաղալիքների: Սա իբրև սկիզբ: Ի շարունակումն ասեմ, որ այս օրը Երուսաղեմում ուղղակի հրաշալի էր: