Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Եր­բեմն էլ շշու­կով ի­րար ա­սում են՝ տես, Ռո­դե­նի ձմեռն է»

«Եր­բեմն էլ շշու­կով ի­րար ա­սում են՝ տես, Ռո­դե­նի ձմեռն է»
06.09.2019 | 01:52

Ե՞րբ կունենանք քաղաքային տրանսպորտի նոր ու քաղաքակիրթ ցանց, ի՞նչ տրամադրություններ են տիրում հետհեղափոխական Հայաստանում, ի՞նչ գրականություն են կարդում այսօր, ինչո՞ւ է «աղմկում» Ստամբուլյան կոնվենցիան: Նշված հարցերի շուրջ է մեր զրույցը արձակագիր Դավիթ ՍԱՄՎԵԼՅԱՆԻ հետ:

-Քա­ղա­քա­յին տրանս­պոր­տից դժ­գո­հել ենք, դժ­գո­հում ենք և դեռ հայտ­նի չէ՝ որ­քան է ձգ­վե­լու այս անմ­խի­թար վի­ճա­կը: Չնա­յած դրան, որ­պես գրող, ե­թե եր­թու­ղուց չօգտ­վեք, շատ բան եք կորց­նե­լու, հա­մա­ձա՞յն եք:
-Միան­շա­նակ, ես ան­գամ ժա­մա­նա­կին «Եր­թու­ղա­յին պատ­մու­թյուն­ներ» դիպ­վա­ծա­շար ու­նեի: Ինչ ա­սես կլ­սես եր­թու­ղա­յին­նե­րում: Մի կին (երկ­րորդ ան­գամ էի տես­նում նրան), զանգ էր գա­լիս ու 20 հո­գու մեջ, բարձ­րա­խո­սը միաց­րած, խո­սում էր: Կամ կա­րող է ինչ-որ մե­կը ե­րե­խա­յին բա­ցատ­րի՝ ինչ­պես ճաշ ե­փի, մյու­սը՝ անձ­նա­կան հար­ցեր քն­նար­կի: Այ­սինքն, դա կո­լո­րիտ է, ո­րը ստեղծ­վել է նեղ պայ­ման­նե­րում, նեղ՝ բա­ռիս և՛ ուղ­ղա­կի, և՛ ա­նուղ­ղա­կի ի­մաս­տով: Ես ի­րա­կա­նում սի­րում եմ երթևե­կել քա­ղա­քա­յին տրան­սպ­րո­տով, ինչ­քան էլ որ ան­հար­մար է, ճիշտ կլի­նի ա­սել՝ հա­կա­մարդ­կա­յին: ՈՒ­սա­նո­ղա­կան տա­րի­նե­րից կռա­ցած դա­սի էինք գնում (այն ժա­մա­նակ դեռ «Ռաֆ» մակ­նի­շի մե­քե­նա­ներն էին եր­թու­ղա­յին գծե­րում): Ե­րեկ մե­քե­նա­յով անց­նում էի, կող­քովս անց­նում էր եր­թու­ղա­յի­նը, ո­րից ես միշտ օգտ­վում եմ, կող­քից հա­յացք նե­տե­լով՝ սար­սա­փե­ցի: Սե­րունդ կա, որ այ­սօր ող­նա­շա­րի խն­դիր ու­նի՝ 90-ա­կան­նե­րին ցր­տից կծկ­ված քնե­լու, կռա­ցած երթևե­կե­լու պատ­ճա­ռով: Մի ժա­մա­նակ ո­րոշ­վել էր՝ կանգ­նած ուղևոր չպետք է լի­նի «Գա­զել­նե­րում», բայց կարճ տևեց: Ի վեր­ջո, կա­րող ես ինչ-որ ձևով պար­տադ­րել, որ «մարշ­րուտ­կա­նե­րը» ծան­րա­բեռն­ված չերթևե­կեն: Հինգ օր ըն­դվ­զեն ու չերթևե­կեն, տես­նեմ՝ ի՞նչ են ա­նե­լու:
-Կմ­նան դր­սում: Աշ­խա­տան­քից կու­շա­նան:
-Մի ան­գամ չմ­տա­ծե­ցին աշ­խա­տան­քից զրկ­վե­լու մա­սին ու հե­ղա­փո­խու­թյուն ա­րե­ցին:
-Եր­կու տա­րում գու­ցե ա­վե­լի հար­մա­րա­վետ ու քա­ղա­քա­կիրթ եր­թու­ղա­յին ցանց ու­նե­նանք, բայց են­թադ­րե­լի է, որ կթան­կա­նա ու­ղե­վար­ձը: ժա­մա­նա­կին ա­սա­ցին` 50 դրա­մով թան­կաց­նում ենք, ու­նե­նում լավ տրանս­պորտ, տե­սա՞ք ինչ ա­րե­ցին:
-Ի­րա­կա­նում հարցն այն չէր, որ թան­կա­նում էր, այլ այն, թե ով էր ու­զում թան­կաց­նել: Երբ մարդն աշ­խա­տում է 12-ժա­մյա աշ­խա­տան­քա­յին գրա­ֆի­կով ու ստա­նում 70 հա­զար դրամ աշ­խա­տա­վարձ, այ դրա դեմ պետք է պայ­քա­րել: Գոր­ծա­տու­նե­րի հիմ­նա­կան մա­սը մտա­ծում է, որ ին­քը ՀՀ-ի վեր­ջին գոր­ծա­տուն է, ու ե­թե դու իր մո­տից դուրս ե­կար, էլ գործ չես ու­նե­նա­լու: Օգտ­վում են մարդ­կանց սո­ցիա­լա­կան նեղ վի­ճա­կից ու շա­հա­գոր­ծում են: Երբ բո­լոր այս հար­ցե­րը խո­րու­թյամբ քն­նար­կում ես, հան­գում ես մի կե­տի՝ գի­տակ­ցու­թյան փո­փո­խու­թյուն է պետք բո­լոր մա­կար­դակ­նե­րում` սկ­սած քա­ղա­քի ու երկ­րի մաք­րու­թյու­նից, մինչև տրանս­պոր­տա­յին ցանց։ Ոչ մի բա­րե­փո­խում չի կա­րող եր­կար տևել, ե­թե հետևո­ղա­կան ու սր­տա­ցավ չես:
-Իշ­խա­նա­փո­խու­թյու­նից հե­տո ի՞նչ է փոխ­վել երկ­րում:
-Ներ­քին զգա­ցո­ղու­թյուն կա, որ կո­ռուպ­ցիա աս­վա­ծը չկա, այն էլ այն ա­ռու­մով, որ ա­մեն պա­հի չեն ու­զում քեզ «քցել», թե չէ այն­պես չէ, որ եր­կն­քից կա­ռա­վա­րող­ներ են ի­ջել ու դրախտ են դարձ­նում այս եր­կի­րը: Այս եր­կի­րը դրախտ չէ, էս­պես շա­րու­նակ­վի, չի էլ լի­նի: Ե­թե գոր­ծա­րար լի­նեի, ա­վե­լի հս­տակ պա­տաս­խան կտա­յի: Ընդ­հան­րա­պես, լա­վի-վա­տի ցու­ցա­նի­շը երկ­րի տն­տե­սա­կան աճն ու սո­ցիա­լա­կան վի­ճա­կի բա­րե­լա­վումն ու բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան վի­ճակն են:
-Ա­սում են՝ օ­րի­նա­չափ է, որ «հե­ղա­փո­խու­թյու­նից» հե­տո միառ­ժա­մա­նակ վա­տա­նում է երկ­րի վի­ճա­կը:
-Չմո­ռա­նանք, որ մենք գլուխ ենք գո­վում ամ­բողջ աշ­խար­հի ա­ռաջ, թե թավ­շյա հե­ղա­փո­խու­թյուն էր Հա­յաս­տա­նում: Մենք չեն ջար­դել-փշ­րել, ինչ-որ հա­մա­կար­գեր վե­րաց­րել: Ա­վե­լին՝ շատ ո­լորտ­ներ դեռ նախ­կին հա­մա­կար­գի աշ­խա­տող­ներն են ղե­կա­վա­րում: Ո­րոշ վար­չու­թյուն­ներ, նա­խա­րա­րու­թյուն­ներ փակ­վե­ցին, կցմց­վե­ցին ի­րար, բայց ար­դյուն­քը, ե­սի՞մ… Ես ապ­րում եմ իմ քա­ղա­քում, ինձ հա­մար, իմ ա­ռօ­րյա­յի մեջ ո­չինչ չի փոխ­վել, ոչ էլ խն­դիր­ներ եմ ու­նե­ցել, որ սկ­սել են հեշտ լուծ­վել:
-Իսկ գրա­կա­նու­թյունն ի՞նչ շա­հեց «նոր» Հա­յաս­տա­նում: Երկ­րի ղե­կա­վա­րը գր­քեր էր գո­վազ­դում, սա կա­րո՞ղ է ազ­դակ դառ­նալ գր­քե­րի հան­դեպ ա­վե­լի մեծ հե­տաք­րք­րու­թյան:
-Եր­կու տա­րի աշ­խա­տել եմ գրա­խա­նու­թում և կա­րող եմ ա­սել, որ հե­ղա­փո­խու­թյու­նը կապ չու­նի գիրք կար­դա­լու կամ գիրք գնե­լու հետ: Գիրք գնե­լը ա­վե­լի շատ կապ­ված է մար­դու սո­ցիա­լա­կան վի­ճա­կի հետ, պետք է գու­մար ու­նե­նաս: Իսկ, առ­հա­սա­րակ, նոր սե­րուն­դը բա­վա­կա­նին շատ է կար­դում ու կար­դում է տար­բեր գր­քեր, այն­քան էլ տուրք չի տա­լիս քա­րոզ­նե­րին, ընտ­րում է այն գրա­կա­նու­թյու­նը, որն ի­րեն դուր է գա­լիս՝ ոչ ստան­դարտ գր­քե­րից սկ­սած մինչև ա­մե­նաս­տան­դարտ գր­քե­րը: Կարևո­րը` ըն­թեր­ցա­նու­թյու­նը հա­ճույք պատ­ճա­ռի ու ինչ-որ բան փո­խի մար­դու ներ­սում:
-Դուք ա­ռա­ջար­կու՞մ եք գր­քեր:
-Բնա­կա­նա­բար, ա­ռա­ջար­կում եմ այն մար­դուն, ով ու­նի դրա կա­րի­քը: Մե­զա­նում նաև գիրք նվի­րե­լու ա­վան­դույթ է ձևա­վոր­վել: ՈՒ­րիշ տեն­դենց էլ եմ նկա­տում. շատ ե­րի­տա­սարդ­ներ, ե­թե ֆի­նան­սը չի նե­րում ի­րենց ու­զած գիր­քը գնե­լու, օգտ­վում են գրա­դա­րան­նե­րից: Սա ինձ շատ է ու­րա­խաց­նում: ժա­մա­նա­կին գրա­դա­րա­նից ա­վե­լի շատ մաս­նա­գի­տա­կան գրա­կա­նու­թյուն էին վերց­նում, կամ պա­պիկ­նե­րը օր­վա թեր­թերն էին կար­դում: Եվ ա­սեմ` կապ չու­նի՝ քա­նի գիրք ես կար­դում, կա­րող ես մեկ գիրք կար­դալ, ու հե­ղաշր­ջում լի­նի մտա­ծե­լա­կեր­պիդ, վար­քիդ մեջ, կա­րող ես տա­րին 40 գիրք կար­դալ և ժա­մա­նակդ գիրք կար­դա­լով անց­կաց­նել:
-Ձեր գր­քերն ի՞նչ կա­րող են տալ ըն­թեր­ցո­ղին:
-Ես փոր­ձում եմ այն­պի­սի բան գրել, որ մարդն իր ներ­սի հետ ա­ռե­րես­վի: Ըն­թեր­ցող­ներս եր­բեմն ա­սում են՝ ես էլ եմ դրա մա­սին մտա­ծել, բայց չեմ խոս­տո­վա­նել ինքս ինձ, համ էլ չէի կա­րող այս­պես ա­սել: Ես վե­րերկ­րա­յին գրա­կա­նու­թյուն չեմ ստեղ­ծում, բայց փոր­ձում եմ, ինչ­քան էլ ա­ռօ­րյան շո­շա­փեմ, մի կարևոր գա­ղա­փար նե­րար­կել:
-Գրա­խա­նու­թում աշ­խա­տե­լիս այ­ցե­լու­նե­րին ա­ռա­ջար­կո՞ւմ էիք Ձեր գիր­քը:
-Եր­բե՛ք:
-Ճա­նա­չու՞մ են Ձեզ:
-Ո­մանք՝ ա­յո, ո­մանք ՝ ոչ: Կան­գա­ռում կանգ­նած էի, մի աղ­ջիկ նա­յեց, մո­տե­ցավ, ա­սաց՝ Դա­վիթ Սամ­վե­լյանն եք, չէ՞, ա­սա­ցի՝ ա­յո, ա­սաց՝ մի հատ գր­կեմ, է­լի: Գր­կեց ու գնաց: Եր­բեմն էլ շշու­կով ի­րար ա­սում են՝ տես, Ռո­դե­նի ձմեռն է:
-Նոր սերն­դի մա­սին ի՞նչ կա­սեք: Կա՞ն փո­փո­խու­թյուն­ներ, որ նկա­տե­լի են ու կարևոր:
-Նոր սերն­դի մեջ ներ­քին ա­զա­տու­թյուն կա, իսկ ա­զա­տու­թյու­նը փո­փո­խու­թյուն­նե­րի պատ­րաս­տա­կա­մու­թյուն է: Մնում է ճիշտ ու­ղի ընտ­րել:
-«Է­դիթ պրինտ» հրա­տա­րակ­չու­թյու­նում աշ­խա­տում եք որ­պես վա­ճառ­քի ու մար­քե­թին­գի բաժ­նի գլ­խա­վոր մաս­նա­գետ, Ձեր աշ­խա­տանքն առ­նչ­վում է նաև մար­զա­յին գրա­դա­րան­նե­րին, ի՞նչ դրա­կան փո­փո­խու­թյուն­ներ ու բա­ցեր եք նկա­տել:
-Ինչ­քան գր­քի հան­դեպ հե­տա­քրք­րու­թյու­նը մե­ծա­նում է, այն­քան գրա­դա­րան­նե­րը պա­հանջ­ված վայ­րեր են դառ­նում, չնա­յած դա կախ­ված է նաև գրա­դա­րա­նի կա­ռա­վա­րու­մից: Օ­րի­նակ, Ա­րա­գա­ծոտ­նի, Ա­րա­րա­տի մար­զա­յին գար­դա­րան­նե­րում Երևա­նի ո­րոշ հա­մայն­քա­յին գրա­դա­րան­նե­րում նկա­տե­լի աշ­խու­ժու­թյուն կա: Ինչ վե­րա­բե­րում է գր­քա­յին ֆոն­դե­րին, անհ­րա­ժեշտ գր­քե­րի քա­նակն ու գրա­դա­րան­նե­րին տրա­մադր­վող գու­մա­րը պար­զա­պես ան­հա­մե­մա­տե­լի են: Դրա հա­մար գրա­դա­րան­նե­րի տնօ­րեն­նե­րը կամ նրանք, ով­քեր կազ­մում են պա­հանջ­ված գր­քե­րի ցան­կը, փոր­ձում են ա­ռա­վե­լա­գույնս հայտ­նի կամ շատ տա­րած­ված գր­քե­րի վրա շեշ­տը դնել, նոր միայն հիմ­նա­կան ֆոն­դը լրաց­նե­լու խնդ­րին անց­նել:
-Վեր­ջին շր­ջա­նում ա­մե­նաքն­նարկ­ված թե­մա­յի՝ Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի մա­սին ի՞նչ կար­ծիք ու­նեք՝ և՛ որ­պես գրող, և՛ քա­ղա­քա­ցի:
-Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի թե­մա­յին նա­խոր­դե­ցին սոց­ցան­ցե­րում աղ­ջիկ­նե­րի և կա­նանց նկատ­մամբ բռ­նու­թյան մա­սին պատ­մու­թյուն­նե­րի տա­րա­ծու­մը և ե­րե­խա­նե­րի սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կու­թյան թե­մա­յով գր­քի շնոր­հան­դե­սը, ին­չը մեծ աղ­մուկ բարձ­րաց­րեց: Ես չեմ ու­զում կապ տես­նել այդ հա­ջոր­դա­կա­նու­թյան մեջ, չեմ ու­զում հա­վա­տալ, որ այդ ա­մե­նը ուղ­ղորդ­ված է ե­ղել, բայց շատ հեշտ է մի գա­ղա­փար, նյութ ժո­ղովր­դին հրամց­նել ու հետևել ար­ձա­գան­քին՝ ո­րո­շե­լու հա­մար հե­տա­գա քայ­լե­րը: Հի­մա մե­կը կողմ է կոն­վեն­ցիա­յի ըն­դուն­մա­նը, մյու­սը՝ դեմ: Ին­չի՞ հա­մար է այս ա­մենն ար­վում, միայն բռ­նու­թյան կան­խար­գե­լու՞մն է նպա­տա­կը, թե՞… վերջ­նա­կե­տը որ­տե՞ղ է: Եվ որ­պես­զի ստեղծ­ված վի­ճակն ա­մեն մեկն իր տե­սան­կյու­նից չմեկ­նա­բա­նի, մաս­նա­գետ­նե­րը պետք է հան­րու­թյա­նը բա­ցատ­րեն, ինչ­պես հարկն է մեկ­նա­բա­նեն կոն­վեն­ցիա­յի դրույթ­նե­րը: Այս թե­ման նոր չի ծա­գել ու սրա­նով չի վեր­ջա­նա­լու: Մեր հա­սա­րա­կու­թյունն այն­քան ու­ժեղ պետք է լի­նի, որ յու­րա­քան­չյուր մար­տահ­րա­վե­րի դի­մա­կա­յի:
Ես կողմ եմ, որ ան­կախ նրա­նից, թե դու ինչ կողմ­նո­րո­շում ու­նես, պետք է պաշտ­պան­ված լի­նես օ­րեն­քով, բայց վատ է, որ փոք­րա­մաս­նու­թյու­նը՝ լի­նի սե­ռա­կան, կրո­նա­կան, դառ­նում է ագ­րե­սիվ: Ա­սում է՝ ես թույլ եմ, ես խո­ցե­լի եմ, բայց հետևում ես իր վար­քին, խոս­քին, և տես­նում, որ ա­մենևին էլ թույլ չէ, ե­թե հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նա, իր գա­ղա­փա­րը կտա­րա­ծի ու քեզ կդարձ­նի «փոք­րա­մաս­նու­թյուն»:
Բռ­նու­թյու­նը ա­ռա­ջին հեր­թին քո երկ­րի ներ­քին օ­րեն­քով պետք է ար­գե­լես կամ պատ­ժե­լի դարձ­նես, ոչ թե ինչ-որ կոն­վեն­ցիա­յով: Տպա­վո­րու­թյուն է, որ մենք ապ­րել են վայ­րի օ­րենք­նե­րով, Եվ­րո­պան չլի­ներ, մենք չէինք քա­ղա­քակ­րթ­վի: Ես վս­տահ եմ, որ հա­մա­պա­տաս­խան ո­լորտ­նե­րում կան լուրջ մաս­նա­գետ­ներ, ո­րոնք կա­րող են այն­պի­սի օ­րենք­ներ մշա­կել, որ ՀՀ քա­ղա­քա­ցի­նե­րի կյան­քը բա­րե­փոխ­վի: Բայց միշտ սպա­սում ենք, որ դր­սից մեզ կա՛մ ճն­շեն, կա՛մ ինչ-որ բան հրամց­նեն:
-Գրա­կա­նու­թյան մեջ ոչ ա­վան­դա­կան կողմ­նո­րո­շում­նե­րին առ­նչ­վող թե­մա­նե­րի ար­ծարծ­մանն ինչ­պե՞ս եք վե­րա­բեր­վում:
-Գրա­կա­նու­թյան մեջ հե­րոս­նե­րից մե­կը կամ մի քա­նի­սը կա­րող են լի­նել նույ­նա­սե­ռա­կան, հարցն այն է, թե դրա­նով ի՞նչ ես ու­զում ա­սել, այդ մե­սիջն ու՞ր է տա­նում:
-Ընդ­հուպ` կա­րող է լավ գրա­կա­նու­թյուն լի­նել:
-Որ­քան էլ լա­վը լի­նի, ե­թե թե­մա­տի­կան քեզ չի հե­տաք­րք­րում, հո­գե­հա­րա­զատ չէ, չես կար­դա: Ե­թե ժան Պոլ Սարտ­րի «Սրտ­խառ­նո­ցը» լավ գրա­կա­նու­թյուն է հա­մար­վում, չի նշա­նա­կում, որ պետք է ան­պայ­ման կար­դաս կամ չկար­դա­լով՝ շատ մեծ բան կորց­նել: Կա­րող ես բա­ցը լրաց­նել այլ գրա­կա­նու­թյամբ կամ գր­քով:
Զրու­ցեց
Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԸ
Դիտվել է՝ 2862

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ