Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նախատեսում է մայիսի 9-ին առաջին անգամ այցելել Սպիտակ տուն նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարումից հետո: Սա նշանակում է, որ վերականգնվում են այս երկրների ռազմական կապերը: Թուրքիայի կողմից ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության հաստատումից հետո Վաշինգտոնը 23 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր է ստորագրել՝ ամերիկյան արտադրության F-16 մարտական ինքնաթիռներ, հրթիռներ և ռումբեր Անկարային վաճառելու համար:                
 

Ողբամ զքեզ, ով ա­կա­դե­միա, որ նման ան­դամ­ներ ու­նես

Ողբամ զքեզ, ով ա­կա­դե­միա, որ նման ան­դամ­ներ ու­նես
17.04.2020 | 02:07

«Գի­տու­թյան ու­ժը» թե­մա­յով 7-րդ թո­ղար­կու­մը նվիր­ված է ՀՀ ԳԱԱ ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի և է­լեկտ­րո­նի­կա­յի ինս­տի­տու­տի գի­տա­կան ղե­կա­վար ԱՐ­ՍԵՆ ՀԱ­ԽՈՒ­ՄՅԱ­ՆԻ հար­ցազ­րույ­ցին, ո­րը վա­րում է հե­ռուս­տալ­րագ­րող ՆԱ­ԶԵ­ՆԻ ՀՈՎ­ՀԱՆ­ՆԻ­ՍՅԱ­ՆԸ: Հար­ցազ­րույ­ցի թե­ման ինս­տի­տու­տի ստեղծ­ման, նրա առջև դր­ված նպա­տակ­նե­րի, ներ­կա­յումս կա­տար­վող աշ­խա­տանք­նե­րի և ա­պա­գա­յին վե­րա­բե­րող հար­ցերն էին: Հար­ցազ­րույ­ցի ընդ­հա­նուր գնա­հա­տա­կա­նը մի­գու­ցե պարզ կդառ­նա հե­տա­գա շա­րադ­րան­քից: Ես կփոր­ձեմ մեկ­նա­բա­նել հար­ցազ­րույ­ցի ո­րոշ դր­վագ­ներ՝ ինս­տի­տու­տի հիմ­նա­դիր աշ­խա­տակ­ցի և այն­տեղ 58 տա­րի աշ­խա­տո­ղի ի­րա­վուն­քով: Եվ այս­պես:

Նա­զե­նիի ա­ռա­ջար­կին՝ նախ կա­տա­րել պատ­մա­կան էքս­կուրս, ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դամ Հա­խու­մյա­նը բա­ռա­ցի ա­սում է հետևյա­լը. «Ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի և է­լեկտ­րո­նի­կա­յի ինս­տի­տու­տը հիմն­վել է 60 թվին Վիկ­տոր Հա­մա­զաս­պո­վի­չի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ, և ի շնոր­հիվ նրան, որ Հա­յաս­տա­նում կա­յին այդ ու­ժե­րը, ո­րոնք կա­րո­ղա­ցան հա­մախ­մբ­վել միա­սին ու ստեղ­ծել այդ ինս­տի­տու­տը՝ ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի և է­լեկտ­րո­նի­կա­յի ինս­տի­տու­տը: Հիմ­նա­կան խն­դի­րը ին­չու՞ էր Վիկ­տոր Հա­մա­զաս­պո­վի­չը, այս­պես ա­սած, նպա­տակ դրել, նա այն խն­դիրն էր, դա ռա­դիոաստ­րո­նո­միա­յի խն­դիրն էր, ո­րով­հետև դա շատ կարևոր, կարևոր ուղ­ղու­թյուն է, և ինս­տի­տու­տը սկզ­բի ի­րա ա­ռա­ջին քայ­լե­րը կա­տա­րում էր էդ ուղ­ղու­թյամբ, և այդ փոր­ձը, ո­րը ստաց­վել էր էդ ուղ­ղու­թյամբ, հե­տո հե­տա­գա­յում մեծ ծա­ռա­յու­թյուն կա­տա­րեց ինս­տի­տու­տի ամ­բողջ գոր­ծու­նեու­թյան մեջ, ո­րով­հետև փորձ ձեռք բեր­վեց ստեղ­ծել գերզ­գա­յուն ռա­դիոըն­դու­նիչ­ներ գեր­բարձր հա­ճա­խու­թյուն­նե­րի տի­րույ­թում»:
Ո՛չ ա­վելի, ո՛չ պա­կաս: Այս ո­ճը, ե­թե կա­րե­լի է այդ­պես ան­վա­նել, պահ­պան­վում է հար­ցազ­րույ­ցի ողջ ըն­թաց­քում: Սա­կայն այս դր­վա­գում ո­ճը այդ­քան էլ էա­կան չէ: Պատ­մա­կան այս էքս­կուր­սում առ­կա են եր­կու էա­կան, մեղմ ա­սած, ան­ճշ­տու­թյուն­ներ:
Ա­ՌԱ­ՋԻՆ. Ան­ցյալ դա­րի 60-ա­կան թվա­կան­նե­րը ինչ­պես մեր­ձերկ­րյա, այն­պես էլ հե­ռա­վոր տիե­զե­րա­կան տա­րա­ծու­թյուն­նե­րի յու­րաց­ման սկիզբ հան­դի­սա­ցան: Այդ նպա­տա­կի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ էին թռ­չող ա­պա­րատ­նե­րի կա­ռա­վար­ման ռա­դիո­հա­մա­լիր­ներ, ո­րոնց հիմ­նա­կան տար­րե­րից մե­կը ան­տե­նան էր: Խոր­հր­դա­յին Միու­թյու­նում այդ­պի­սի հա­մա­լիր­նե­րի տե­սու­թյան մշակ­ման և դրանց ստեղծ­ման հար­ցե­րով զբաղ­վում էր հա­յազ­գի նշա­նա­վոր գիտ­նա­կան, գե­նե­րալ Պ. Ա­ղա­ջա­նո­վը: Ցան­կա­նա­լով լավ բան ա­նել Հա­յաս­տա­նի հա­մար, նա հան­դի­պում է Վ. Համ­բար­ձու­մյա­նի հետ և հոր­դո­րում է ստեղ­ծել մի կա­ռույց, ո­րը կա­րո­ղա­նա զբաղ­վել այդ նպա­տա­կով ստեղծ­վե­լիք ան­տե­նա­նե­րի բնու­թագ­րե­րի չափ­ման հար­ցե­րով: Վեր­ջինս ու­րա­խու­թյամբ ըն­դու­նում է ա­ռա­ջար­կը և հանձ­նա­րա­րում է Բյու­րա­կա­նի աստ­ղա­դի­տա­րա­նի ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան (խու­սա­փում եմ պա­րոն Հա­խու­մյա­նի օգ­տա­գոր­ծած տեր­մի­նի կի­րա­ռու­մից) բաժ­նի աշ­խա­տա­կից Է. Միր­զա­բե­կյա­նին՝ զբաղ­վել այդ հար­ցով: Եվ ա­հա, 1960 թ. սեպ­տեմ­բե­րի վեր­ջին, վե­րը նշ­ված բաժ­նի (19 աշ­խա­տա­կից­նե­րից բաղ­կա­ցած կո­լեկ­տիվ) բա­զա­յի վրա ստեղծ­վում է ինս­տի­տու­տը՝ այժմ եր­ջան­կա­հի­շա­տակ Է­միլ Հայ­կի Միր­զա­բե­կյա­նի գլ­խա­վո­րու­թյամբ:
ԵՐԿ­ՐՈՐԴ. Ճիշտ է, ինս­տի­տու­տը ստեղծ­վեց ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան բաժ­նի բա­զա­յի վրա, և նրա­նում պահ­պան­վեց ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան բա­ժի­նը, սա­կայն ինս­տի­տու­տի հիմ­նա­կան նպա­տա­կը ան­տե­նա­նե­րի բնու­թագ­րե­րի չափ­ման թե­ման էր: Ռա­դիոաստ­ղա­գի­տա­կան բա­ժի­նը ինս­տի­տու­տում գո­յատևեց միայն 3 տա­րի, ո­րից հե­տո այն վե­րա­դարձ­վեց Բյու­րա­կա­նի աստ­ղա­դի­տա­րա­նին, դրա­նով իս­պառ վե­րաց­նե­լով ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան թե­ման ինս­տի­տու­տի ծրագ­րից: Այն­պես որ գերզ­գա­յուն ռա­դիոըն­դու­նիչ­նե­րի պատ­րաս­տու­մը ա­ռա­ջին 20 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում հե­տապն­դում էր միայն մի նպա­տակ՝ ա­պա­հո­վել Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան տիե­զե­րա­կան կա­պի բո­լոր կա­յան­նե­րում տե­ղա­կայ­ված զա­նա­զան տի­պի ան­տե­նա­նե­րի բնու­թագ­րե­րի մեծ ճշ­տու­թյամբ չա­փում­ներ:
Անդ­րա­դառ­նա­լով ինս­տի­տու­տի զար­գաց­ման հե­տա­գա շր­ջա­նին` պա­րոն Հա­խու­մյա­նը շա­րու­նա­կում է. «Հի­մա, ի՞նչն էր մեր խն­դիր­նե­րը: Ա­ռա­ջին է­տա­պում դա ե­ղել ա ստեղ­ծել այ էդ ձևի սար­քեր, ո­րոնք կա­րող են ի­րանց զգայ­նու­թյամբ ա­պա­հո­վել նոր ու նոր ար­դյունք­ներ ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան մեջ. Մեծ հա­ջո­ղու­թյամբ դա ստաց­վեց մեզ մոտ: Շատ ա­րագ ստեղծ­վե­ցին ու­նի­կալ ռա­դիո­մետր­ներ, Հե­տա­գա­յում Մար­տի­րո­սյա­նի ար­դեն ղե­կա­վա­րու­թյամբ, որն ան­ցել էր «դբ­րոց» Պրո­խո­րո­վի մոտ, քվան­տա­յին ու­ժե­ղա­րար­ներ, ո­րը կար­գե­րով բարձ­րաց­րե­ցին զգայ­նու­թյու­նը և այդ շնոր­հիվ այդ աշ­խա­տանք­նե­րի մենք ստա­ցանք շատ լայն ճա­նա­չում ԽՍՀՄ-ում, ե­թե տենց վերց­նենք մեր նախ­կին պե­տու­թյան մեջ: Ստեղծ­վեց ա­մե­նա­կարևոր բա­նը, Հա­յաս­տա­նում ստեղծ­վեց «ԴԲ­ՐՈՑ», «դբ­րոց», այ էդ ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի դբ­րոց: Ե­թե մենք նա­յենք մո­տա­վո­րա­պես, ա­սենք, 15-20 տա­րի ա­ռաջ, Հա­յաս­տա­նում գոր­ծում էր 6-ից ա­վե­լի ինս­տի­տուտ­ներ այ էդ ուղ­ղու­թյամբ, բո­լորն էլ ծնունդ էին ա­ռել այ էդ ի շնոր­հիվ զար­գաց­մա­նը, ի­րանք ար­դեն ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին ինս­տի­տուտ­ներ էին դա­ռել, բայց սկիզ­բը ե­ղել ա ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի և է­լեկտ­րո­նի­կա­յի ինս­տի­տու­տը: Ինձ թվում ա, ար­դեն դա հե­րիք ա, որ ինս­տի­տու­տը պար­ծե­նա ու ա­սի, որ մի երկ­րի մեջ ստեղ­ծել ենք մի «դբ­րոց», ո­րը մեծ ճա­նա­չում ա ստա­ցել ու շատ կարևոր աշ­խա­տանք­ներ ա կա­տա­րում»:
Ինչ­պես տես­նում ենք, Հա­յաս­տա­նում ռա­դիո­ֆի­զի­կա­յի զար­գաց­ման հետ միա­սին զար­գա­ցում է ապ­րում նաև ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դա­մի շա­րադր­ման ո­ճը: Իսկ, ըստ էու­թյան, ռա­դիո­մետ­րե­րի զգայ­նու­թյան բարձ­րա­ցու­մը նո­րից կապ­վում է ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան հետ: Այն­պի­սի տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում, որ Մար­տի­րո­սյա­նի ղե­կա­վա­րու­թյամբ ինս­տի­տու­տում կազ­մա­կերպ­վել է քվան­տա­յին ու­ժե­ղա­րար­նե­րի զանգ­վա­ծա­յին ար­տադ­րու­թյուն: Ինձ հայտ­նի է այդ­պի­սի մի ու­ժե­ղա­րա­րի մա­սին, որն օգ­տա­գործ­վել է Հյու­սի­սա­յին Կով­կա­սում գոր­ծող Պուլ­կո­վո­յի աստ­ղա­դի­տա­րա­նի ռա­դիոաստ­ղա­գի­տու­թյան բաժ­նում, և թե ինչ­պի­սի նո­րա­նոր ար­դյունք­ներ են գրանց­վել, հա­վա­նա­բար, միայն պա­րոն Հա­խու­մյա­նին է հայտ­նի: Ինս­տի­տու­տին պար­տադ­րե­լով ռա­դիո­աստ­ղա­գի­տու­թյան թե­ման, պա­րոն Հա­խու­մյա­նը, հա­վա­նա­բար, մո­ռա­ցել է, որ իր տնօ­րի­նութ­թյան հենց սկզ­բում իր իսկ հան­ցա­վոր ան­գոր­ծու­թյան պատ­ճա­ռով հիմ­նո­վին թա­լան­վե­ցին ինս­տի­տու­տի տա­րած­քում տե­ղա­կայ­ված ան­տե­նա­նե­րը, ո­րոնք մեր կող­մից նոր­մալ աշ­խա­տան­քա­յին վի­ճա­կի էին բեր­վել հենց ռա­դիոաստ­ղա­գի­տա­կան աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րե­լու նպա­տա­կով:
Ինչ վե­րա­բե­րում է ինս­տի­տու­տի կող­մից ստեղծ­ված «դբ­րո­ցին», ա­պա այդ­պի­սի դպ­րո­ցը պետք է ու­նե­նար կա­յուն շա­րու­նա­կու­թյուն: Հայտ­նի են ինս­տի­տուտ­նե­րի աշ­խա­տա­կից­նե­րի եր­կու խմ­բե­րի բա­զա­յի վրա Պ. Հե­րու­նու (հե­տա­գա­յում՝ ա­կա­դե­մի­կոս) նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ ստեղծ­ված ռա­դիո­չա­փա­գի­տա­կան ինս­տի­տու­տը և Է. Միր­զա­բե­կյա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ ու ջան­քե­րով ստեղծ­ված ԽՍՀՄ-ի հան­րա­հայտ «Կո­մե­տա» միա­վոր­ման հա­յաս­տա­նյան մաս­նա­ճյու­ղը՝ Կ. Մո­սո­յա­նի ղե­կա­վա­րու­թյամբ: Ցա­վոք, եր­կուսն էլ այժմ ար­դեն գո­յու­թյուն չու­նեն: Տե­ղե­կու­թյուն ու­նեինք, որ նմա­նա­տիպ սար­քե­րի ստեղծ­մամբ զբաղ­վում էին նաև ֆի­զի­կա­յի կի­րա­ռա­կան պրոբ­լեմ­նե­րի ինս­տի­տու­տում (նախ­կին տնօ­րեն ա­կա­դե­մի­կոս Ա. Մկրտ­չյան), ո­րը սա­կայն մեր «դբ­րո­ցի» հետ կապ չի ու­նե­ցել: Նշ­ված 4 ան­ձինք այժմ հան­գու­ցյալ են: Թե ո­րոնք են Հա­խու­մյա­նի նշած մնա­ցյալ ե­րե­քից ա­վե­լի ինս­տի­տուտ­նե­րը, ինձ հայտ­նի չէ:
Անց­նե­լով ինս­տի­տու­տում կա­տար­վող հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի կի­րառ­ման հար­ցին, նա ա­սում է. «Ես ու­զում եմ մի բան ա­վե­լաց­նել, որ ինս­տի­տու­տը ա­ռա­ջի հենց օր­վա­նից, ստեղծ­ման ա­ռա­ջի օր­վա­նից մենք ե­ղել ենք ուղղ­ված դե­պի կի­րա­ռա­կան խն­դիր­նե­րի, ո­րով­հետև ին­քը՝ ռա­դիո­ֆի­զի­կան այն­պի­սի գի­տու­թյուն ա, որ ուղղ­ված ա դե­պի կի­րա­ռու­մը: ՈՒ ոչ թե եր­կա­րատև հե­տա­զո­տում­նե­րից հե­տո, տաս­նյակ տա­րի­նե­րից հե­տո, այլ այ­սօր­վա հենց ե­թե մենք այ­սօր կա­տա­րում ենք հե­տա­զո­տու­թյուն, հա­մոզ­ված ե­ղեք, վա­ղը նա կի­րառ­վե­լու ա, ե­թե ար­դյունք­նե­րը լավն են»։
Կի­րառ­ման կոնկ­րետ օ­րի­նակ­ներ բե­րե­լու զրույ­ցը վա­րո­ղի ա­ռա­ջար­կին հն­չում է հետևյալ պա­տաս­խա­նը. «Շատ լավ: Ռազ­մա­կան և ռա­դիոաստ­րո­նո­մի­կա­կան խն­դիր­նե­րի հա­մար մենք մշա­կել էինք, ու­րե­մը, այն սար­քե­րը, որ ա­սե­ցի, գեր­բարձր զգայ­նու­թյան ռա­դիո­մետ­րիկ սար­քեր: Ան­ցավ մի քիչ ժա­մա­նակ և նրանք լայն կի­րա­ռու­թյուն ստա­ցան այլ ուղ­ղու­թյան մեջ, մի ա­ռան­ձին ուղ­ղու­թյուն զար­գաց­վեց և, և ինս­տի­տու­տում, և աշ­խար­հում էլ, դա հե­ռա­վոր զն­նումն է: Ռա­դար­նե­րը մեկ ու­րիշ զն­նում է, այլ երկ­րի, երկ­րի մա­կե­րե­սի, մթ­նո­լոր­տի զն­նու­մը: Դա կոչ­վում ա ռի­մոն սեն­սինգ, կամ հե­ռա­վոր զն­նում: Այ­սինքս, մենք կա­րող ենք այդ ըն­դու­նիչ­նե­րի և հա­մա­կար­գե­րի այն մշա­կում­նե­րի, ո­րը կա­տար­վել են, բա­ցի սար­քե­րից անհ­րա­ժեշտ ա գի­տու­թյուն: Այ­սինքս, ե­թե է­սօր­վա լեզ­վով խո­սանք, նաև էն ալ­գո­րիթմ­նե­րը, ո­րոնք պետք ա մշակ­վի տվյալ­նե­րը:»
Ե­թե նոր­մալ լեզ­վով խո­սենք, ա­պա մինչև ԽՍՀՄ-ի փլու­զու­մը ինս­տի­տու­տը նշ­ված բնա­գա­վա­ռում մաս­նակ­ցել է եր­կու նա­խագ­ծե­րի՝ «ԾԼՀ» և «կՀԼՀԿ­ԺԸ« թե­մա­նե­րով (մե­կը՝ միու­թե­նա­կան, մյու­սը՝ մի­ջազ­գա­յին), ո­րոնք նվիր­ված էին ար­հես­տա­կան ար­բա­նյակ­նե­րի վրա տե­ղադր­ված ռա­դիոըն­դու­նիչ հա­մա­կար­գե­րի մի­ջո­ցով Երկ­րի մթ­նո­լոր­տի, ինչ­պես նաև նրա մա­կերևույ­թի (ջրա­յին և ցա­մա­քա­յին) բնու­թագ­րե­րի ու­սում­նա­սիր­մա­նը (հե­ռա­վո­րա­կան զն­նում): Ինս­տի­տու­տում հա­ջո­ղու­թյամբ մշակ­վել և պատ­րաստ­վել են ըն­դու­նիչ հա­մա­կար­գե­րը, իսկ «գի­տու­թյան» և «ալ­գո­րիթմ­նե­րի» հետ ինս­տի­տու­տը ոչ մի ա­ղերս չի ու­նե­ցել:
Այ­նու­հետև, նո­րից շր­ջան­ցե­լով ռա­դար­նե­րի թե­ման, նա ան­հաս­կա­նա­լիո­րեն ան­ցում է կա­տա­րում դե­պի տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի, հե­ռա­կա­ռա­վար­վող սար­քե­րի, նույ­նիսկ ան­վա­րորդ ավ­տո­մե­քե­նա­նե­րի բնա­գա­վառ­նե­րը, հա­վա­նա­բար, իր տե­ղյա­կու­թյու­նը ցու­ցադ­րե­լու հա­մար, քա­նի որ ինս­տի­տու­տը եր­բեք չի զբաղ­վել նման հար­ցե­րով:
Անդ­րա­դառ­նա­լով ինս­տի­տու­տի մի­ջազ­գա­յին կա­պե­րին և մի­ջազ­գա­յին շու­կա մտ­նե­լու հար­ցե­րին, ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դա­մը ներ­կա­յաց­նում է հետևյալ պա­տու­մը. «Ա­սեմ, էս­տեղ դա շատ կարևոր հարց ա, ո­րով­հետև ոնց դուրս գալ այ էդ աշ­խարհ, մի­ջազ­գա­յին շու­կա, բարդ, բարդ գործ ա, լի­նե­լով Հա­յաս­տա­նի մեջ, ո­րով­հետև, կնե­րեք, բայց դե 90 տո­կոս մարդ­կանց, որ դու դր­սում խո­սում ես, նույ­նիսկ Հա­յաս­տա­նի տե­ղը չեն պատ­կե­րաց­նում մո­լո­րա­կի վրա, թե որ­տեղ ա: Դրա հա­մար դուրս գալ այդ շու­կան մեզ օգ­նում ա եր­կու բան. Ա­ռա­ջի­նը մեր այն կադ­րերն են, ո­րոնց մենք ժա­մա­նա­կին դաս­տիա­րա­կել ենք ու ո­րոնք հի­մա մեծ հա­ջո­ղու­թյամբ աշ­խա­տում են Երկ­րի տար­բեր եր­կր­նե­րում: Դա նախ խո­սում ա մեր կր­թու­թյան ո­րա­կի մա­սին և աշ­խա­տան­քա­յին ո­րա­կի մա­սին: Ի­րանք մենք հա­մա­րում ենք ի­րանց որ­պես մեր դես­պան­նե­րը: Ա­ռա­ջին փոր­ձից հե­տո, երբ կամ­պա­նիան մեզ հետ աշ­խա­տում ա, դեռ էս­քան 30 տա­րուց ա­վել ա, չի ե­ղել որևէ մի դեպք, որ մե­զա­նից լի­նեն դժ­գոհ, ո­րով­հետև մենք կա­տա­րում ենք, իս­կա­պես, բարձր ո­րա­կի վրա, ընդ ո­րում օգ­տա­գոր­ծե­լով այ­սօր­վա գի­տե­լիք­նե­րի բարձր մա­կար­դա­կը։ Միշտ էլ ի­րանք բարձր են գնա­հա­տել էդ ո­րակ­նե­րը և ձգ­տել են մեզ հետ շա­րու­նա­կել աշ­խա­տանք­նե­րը»:
Խո­սե­լով կադ­րե­րի և կր­թու­թյան ո­րա­կի մա­սին, պա­րոն Հա­խու­մյա­նը նկա­տի ու­նի այն աս­պի­րանտ­նե­րին, ո­րոնք աշ­խա­տակ­ցել են ինս­տի­տու­տի տար­բեր ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րում և աս­պի­րան­տա­կան ժամ­կե­տի ա­վար­տից հե­տո ստա­ցել են թեկ­նա­ծուի գի­տա­կան աս­տի­ճան: Այդ­պի­սի մի աս­պի­րան­տի, ա­վե­լի ճիշտ նրա՝ գի­տու­թյան հետ որևէ կապ չու­նե­ցող աշ­խա­տանք­նե­րի մա­սին (ո­րոնց հե­ղի­նա­կա­կից են նաև ա­կա­դե­միա­յի նա­խա­գահն ու մի այլ «ա­կա­դե­մի­կոս») ման­րա­մասն տե­ղե­կու­թյուն­ներ եմ ներ­կա­յաց­րել «Հրա­պա­րակ»-ի է­ջե­րում: Այդ «թեկ­նա­ծուի» կա­յաց­ման գոր­ծում իր լու­ման է ու­նե­ցել նաև պա­րոն Հա­խու­մյա­նը, որն իր կազ­մա­կեր­պած մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղո­վի նյու­թե­րի ժո­ղո­վա­ծուում ընդ­գր­կել է նրա «աշ­խա­տանք­նե­րից» եր­կու­սը՝ քա­նա­կի ա­պա­հով­ման հա­մար: Բնա­կան հարց է ա­ռա­ջա­նում. վեր­ջին 25-30 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում քա­նի՞ թեկ­նա­ծու է տվել ինս­տի­տու­տը, նրան­ցից քա­նի՞սն է աշ­խա­տում իր մաս­նա­գի­տու­թյամբ և քա­նի՞ «դես­պան» ու­նենք: Շատ կու­զեի, որ ստաց­ված հա­րա­բե­րակ­ցու­թյու­նը խո­սեր կադ­րե­րի և կր­թու­թյան բարձր ո­րա­կի մա­սին:
Ինչ վե­րա­բե­րում է «այ էդ աշ­խարհ, մի­ջազ­գա­յին շու­կա դուրս գա­լու բարդ գոր­ծին» ա­պա կա­սեմ հետևյա­լը. հան­րա­հայտ ֆուտ­բո­լա­յին ա­կումբ­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի հա­մար, կար­ծում եմ, բո­լո­րո­վին ա­ռաջ­նա­կարգ չի ե­ղել այն հար­ցը, թե «մո­լո­րա­կի վրա որ­տեղ ա» այն եր­կի­րը, ո­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչն է Հեն­րիխ Մխի­թա­րյա­նը: Այ­սինքն՝ ա­մե­նա­կարևո­րը բարձր ո­րակն է, ո­րի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում բո­լոր հար­ցե­րը հեշ­տու­թյամբ են լուծ­վում:
Անդ­րա­դառ­նա­լով ար­տա­սահ­մա­նյան ֆիր­մա­նե­րի հետ հե­տա­գա հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան հար­ցե­րին, նա շա­րու­նա­կում է. «Հի­մա մենք գտել ենք մի ճա­նա­պարհ, ո­րը, ինձ թվում ա, միակն ա է­սօր­վա ռեալ, ռեալ ճա­նա­պարհ­նե­րը. Ոչ թե մեզ մոտ գան, այլ մենք էլ գնանք ու ար­դեն էդ կամ­պա­նիա­նե­րի հետ ստեղ­ծենք, խմ­բեր ստեղ­ծենք: Այ­սինքն՝ հիմ­քում դր­ված լի­նի պռոեկտ հաս­կա­ցո­ղու­թյու­նը: Պռոեկտ ենք ա­նում, որ ֆիր­ման ու­զում ա լի­նի, ու­զում ա մաս­նա­վոր լի­նի, ու­զում ա ե­սիմ ինչ ինչ ըլ­նի, ու­զում ա ար­տա­սահ­մա­նյան ըլ­նի, ստեղ­ծել, ստեղծ­վում ա թիմ, վիր­տուալ մի հատ թիմ ա ստեղծ­վում, ո­րը կա­տա­րում ա էդ աշ­խա­տան­քը ու ընդ ո­րում պետք ա կա­տա­րի բարձր ո­րա­կով, որ լի­նի շա­րու­նա­կա­կան:»
Աս­վա­ծից պարզ չէ, կա՞ ար­դյոք նման «թիմ», թե՞ դա, պար­զա­պես, «պռոեկտ» ստեղ­ծե­լու ու­ղե­նիշ է:
Շատ ա­վե­լի ու­շագ­րավ է հար­ցազ­րույ­ցի վերջ­նա­մա­սում տեղ գտած երկ­խո­սու­թյու­նը.
«ՆԱ­ԶԵ­ՆԻ. Երբ կա պե­տա­կան դիր­քո­րո­շում ու պատ­վեր, պատ­վե­րի ի­րա­գոր­ծու­մը հաս­տատ տե­ղի է ու­նե­նում։ Ե­թե կա հս­տակ նպա­տակ, թե ի՞նչ ենք մենք ու­զում- ստ­րա­տե­գիա: Ճի՞շտ եմ, թե ոչ:
ՀԱ­ԽՈՒ­ՄՅԱՆ. Ճիշտ եք, ո­րով­հետև կարևոր ա, որ պե­տու­թյունն էլ ի­մա­նա, շատ ժա­մա­նակ դե­պի գի­տու­թյու­նը կա շատ հա­սա­րակ հար­ցադ­րում, թե ՝ իսկ դուք ի՞նչ եք տա­լիս:
ՆԱ­ԶԵ­ՆԻ- Իսկ Դուք ի՞նչ եք տա­լիս:
ՀԱ­ԽՈՒ­ՄՅԱՆ- Բայց դրան կա մեկ ու­րիշ հարց, իսկ Դուք ի՞նչ եք ու­զում:
ՆԱ­ԶԵ­ՆԻ- (չա­փա­զանց ոգևոր­ված)- Ա­յո՜ո՜:
ՀԱ­ԽՈՒ­ՄՅԱՆ- Ե­թե դուք կա­րո­ղա­նում եք ձևա­կեր­պեք թե դուք ինչ եք ու­զում, մենք դա կա­նենք: Այ դա ա­մե­նադժ­վար խն­դիրն ա, որ է­սօր չի ի­րա­կա­նաց­վում: Հաս­կա­նում ե՞ք, չկա հե­տա­դարձ կա­պը՝ գի­տու­թյուն դե­պի… շատ խո­սում են, բա­ռե­րը շատ են, բայց գործ չկա:»
Ա­հա և գրե­թե բո­լո­րը, մնա­ցա­ծը ոչ էա­կան է:
Երկ­խո­սու­թյու­նից պարզ է դառ­նում, որ այդ եր­կու­սը միա­սին հա­ջո­ղու­թյամբ հաղ­թե­ցին պե­տու­թյա­նը: Այ­սինքն՝ ե­թե պե­տու­թյու­նը հս­տակ ձևա­կեր­պի իր պա­հան­ջը, ա­պա «ա­մե­նա­զոր» Հա­խու­մյանն ան­պայ­ման կի­րա­կա­նաց­նի: Այ­սինքն՝ պե­տու­թյունն է մե­ղա­վոր, որ ինս­տի­տուտն օգ­տա­կար գոր­ծու­նեու­թյուն չի ծա­վա­լում: Ես ինձ ի­րա­վունք եմ վե­րա­պա­հում չհա­մա­ձայն­վել այս պնդ­ման հետ:
Ա­վե­լի քան մեկ և կես տաս­նա­մյակ ա­ռաջ ՀՀ պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյու­նը (ի­մա՝ պե­տու­թյու­նը) հս­տակ խն­դիր դրեց ինս­տի­տու­տի առջև՝ մշա­կել և պատ­րաս­տել ռա­դիո­լո­կա­ցիոն հա­մա­լիր՝ սահ­մա­նից այն կողմ հա­կա­ռա­կոր­դի կեն­դա­նի ու­ժի և զրա­հա­տեխ­նի­կա­յի տե­ղա­շար­ժե­րը հայտ­նա­բե­րե­լու հա­մար: Պայ­մա­նա­գի­րը կնք­վեց մեկ տա­րի ժամ­կե­տով՝ հա­մա­պա­տաս­խան ֆի­նան­սա­վոր­մամբ: Աշ­խա­տանք­նե­րը պետք է կա­տար­վեին հենց Հա­խու­մյա­նի լա­բո­րա­տո­րիա­յում՝ իր իսկ ղե­կա­վա­րու­թյամբ: Աշ­խա­տանք­նե­րը չար­վե­ցին ոչ ա­ռա­ջին տա­րում և ոչ էլ երկ­րորդ տա­րում: Ան­ցան յոթ տա­րի­ներ, ստեղծ­վեց ինչ-որ բան, թղ­թա­բա­նու­թյամբ հան­ձն­վեց նա­խա­րա­րու­թյա­նը, սա­կայն չտար­վեց սահ­ման, այլ թողն­վեց ինս­տի­տու­տում: ՊՆ-ի հետ կնք­վեց նոր պայ­մա­նա­գիր՝ այդ ինչ-որ բա­նից ևս չոր­սը պատ­րաս­տե­լու հա­մար, ի­հար­կե նոր, պատ­շաճ ֆի­նան­սա­վոր­մամբ: Ան­ցան ևս տա­րի­ներ, պատ­րաստ­վե­ցին այդ չորս հա­տը, հան­ձն­վե­ցին ՊՆ-ին, սա­կայն հա­վաս­տի աղ­բյուր­նե­րից ստաց­ված տե­ղե­կու­թյուն­նե­րի հա­մա­ձայն, մինչ օրս ոչ մե­կը չի տե­ղադր­վել սահ­մա­նին (շատ կու­զեի, որ այս տե­ղե­կու­թյու­նը սխալ լի­ներ): Ա­հա թե ին­չու հար­ցազ­րույ­ցի սկզբ­նա­մա­սում, որ­տեղ խոս­վում էր կի­րա­ռում­նե­րի մա­սին, Նա­զե­նին, հա­վա­նա­բար լսած լի­նե­լով այն մա­սին, որ ինս­տի­տու­տը զբաղ­վել է ռա­դար­նե­րի մշակ­ման և պատ­րաստ­ման հար­ցե­րով, ցան­կա­նում էր զրույցն ուղ­ղել դե­պի ռա­դար­նե­րի թե­ման, սա­կայն Հա­խու­մյա­նը հա­մա­ռո­րեն խու­սա­փում էր դրա­նից և զրույ­ցը տա­նում էր «ռի­մոն սեն­սին­գի» ուղ­ղու­թյամբ:
Եվս մեկ օ­րի­նակ: Նույն­պես տա­րի­ներ ա­ռաջ ՀՀ պե­տա­կան անվ­տան­գու­թյան կո­մի­տեի հետ կն­քած պայ­մա­նագ­րով ինս­տի­տու­տը պար­տա­վոր­վում էր պատ­րաս­տել ռա­դիո­տեխ­նի­կա­կան սար­քեր, ո­րոնք կա­րո­ղա­նա­յին ար­ձա­նագ­րել հա­կա­ռա­կոր­դի կող­մից ի­րա­կա­նացված սահ­մա­նա­խախ­տում­նե­րը: Աշ­խա­տանք­նե­րը «ղե­կա­վա­րում էր» այն ժա­մա­նակ դեռևս ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դամ, իսկ այժմ ար­դեն վա­ղուց «ա­կա­դե­մի­կոս» Ա. Ղու­լյա­նը: Նա­զե­նու զրու­ցա­կի­ցը չի կա­րող մո­ռա­ցած լի­նել այդ պայ­մա­նագ­րի տխ­րահռ­չակ ա­վար­տը, երբ մսխ­վե­ցին պատ­կա­ռե­լի գու­մար­ներ, սա­կայն ՊԱԿ-ը չս­տա­ցավ ո­չինչ, ա­վե­լի ճիշտ՝ ստա­ցավ «ինչ-որ բա­ներ», ո­րոնք, հա­վա­նա­բար, տեղ են գտել նրա նկուղ­նե­րում: Եվ, ա­հա, այդ­պի­սի «ղե­կա­վար­ման» հա­մար պա­րոն «ա­կա­դե­մի­կոսն» ար­ժա­նա­ցավ պե­տա­կան պարգևի` զին­ված ու­ժե­րի «Գա­րե­գին Նժ­դեհ» մե­դա­լի: Ա­վե­լի վաղ, ինս­տի­տու­տի 50-ա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյամբ նա, չու­նե­նա­լով բա­ցար­ձա­կա­պես ոչ մի ար­ժա­նիք, ներ­կա­յաց­վել և «ար­ժա­նա­ցել» էր գի­տու­թյան բնա­գա­վա­ռում պե­տա­կան բարձ­րա­գույն պարգևի՝ «Ա­նա­նիա Շի­րա­կա­ցու» ան­վան մե­դա­լի:
Նկա­տենք, որ նշ­ված «հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րը» ինս­տի­տու­տի կող­մից ձեռք են բեր­վել, երբ նրա տնօ­րենն ին­քը՝ Հա­խու­մյանն էր: Այն­պես որ մե­ղադ­րել պե­տու­թյա­նը, որ հս­տակ չի սահ­մա­նում, թե ինչ է ու­զում, մեղմ ա­սած, ան­հիմն է: Մյուս կող­մից, ա­կա­դե­մի­կոս կո­չու­մը գի­տա­կան ա­մե­նա­բարձր կո­չումն է, և ե­թե գիտ­նա­կանն այն ստա­ցել է ըստ ար­ժան­վույն, ա­պա պետք է կա­րո­ղա­նա և պար­տա­վոր է ստեղ­ծել ժա­մա­նա­կա­կից մր­ցու­նակ սար­քեր, ո­րոնք կա­րո­ղա­նան դառ­նալ ապ­րանք և զգա­լի ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­ներ կբե­րեն թե՛ ի­րեն, թե՛ պե­տու­թյա­նը: Ի վեր­ջո, պե­տու­թյու­նը գի­տա­կան փոր­ձա­գետ չէ, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նա գնա­հա­տել յու­րա­քան­չյուր ա­կա­դե­մի­կո­սի գի­տա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը և հա­մա­պա­տաս­խան ա­ռա­ջարկ­ներ ներ­կա­յաց­նի: Այս­տեղ բնա­կան հարց է ա­ռա­ջա­նում, թե ի­րա­կա­նում ում են վե­րա­բե­րում հար­ցազ­րույ­ցի վերջ­նա­մա­սում հն­չեց­րած՝«շատ խո­սում են, բա­ռե­րը շատ են, բայց գործ չկա» բա­ռե­րը:
Այժմ շա­տե­րին է հայտ­նի, որ ա­կա­դե­միա ձգ­տող­նե­րից շա­տե­րը այն դի­տար­կում են որ­պես կե­րակ­րա­տաշտ և օգ­տա­գոր­ծում են ցան­կա­ցած մի­ջոց՝ կե­րակ­րա­տաշ­տին մո­տե­նա­լու հա­մար: Հայ­տն­վե­լով այդ կե­րակ­րա­տաշ­տի շուր­ջը, նրանք ի­րենց ի­րա­վունք են վե­րա­պա­հում այլևս ո­չինչ չա­նել: Ե­թե վե­րաց­վի ցմահ տր­վող «կե­րա­կու­րը», ա­մեն ինչ իր տե­ղը կընկ­նի:
Ինս­տի­տուտն իր զար­գաց­ման գա­գաթ­նա­կե­տին հա­սել է 1980 թվա­կա­նին Է Միր­զա­բե­կյա­նի գլ­խա­վո­րու­թյամբ: Ինս­տի­տու­տում կար ա­վե­լի քան 500 աշ­խա­տա­կից, և դա այն բա­նից հե­տո, երբ աշ­խա­տա­կից­նե­րի եր­կու ստ­վար խմ­բեր, ինչ­պես նշ­վել է վերևում, ար­դեն ան­ջատ­վել էին ինս­տի­տու­տից: Սա հնա­րա­վոր էր դար­ձել ինս­տի­տու­տի տնօ­րե­նի ան­խոնջ աշ­խա­տան­քի, ինս­տի­տու­տին նրա անմ­նա­ցորդ նվի­րու­մի շնոր­հիվ, ո­րի ար­դյուն­քում ինս­տի­տու­տում կա­տար­վում էին մեծ պա­հան­ջարկ ու­նե­ցող աշ­խա­տանք­ներ: Բա­վա­կան է ա­սել, որ հա­ճախ ինս­տի­տու­տի ար­տա­բյու­ջե­տա­յին ֆի­նան­սա­վո­րու­մը զգա­լիո­րեն գե­րա­զան­ցում էր բյու­ջե­տա­յի­նը: Է. Միր­զա­բե­կյա­նի մա­հից հե­տո ինս­տի­տու­տը ի­ներ­ցիա­յով ևս 10 տա­րի պահ­պա­նեց իր ակ­տիվ գոր­ծու­նեու­թյու­նը՝ կու­տակ­ված հս­կա­յա­կան գի­տա­կան պո­տեն­ցիա­լի հաշ­վին, ո­րից հե­տո նախ դան­դաղ, ա­պա ա­վե­լի ու ա­վե­լի ա­րագ տեմ­պե­րով ան­կում ապ­րեց, և այժմ գտն­վում է, ես կա­սեի, խղ­ճուկ վի­ճա­կում, չնա­յած նրան, որ ինս­տի­տու­տը 2006 թվա­կա­նից ու­նի գլ­խա­վոր խոր­հր­դա­կան՝ ի դեմս Ռա­դիկ Մար­տի­րո­սյա­նի, ինչ­պես նաև գի­տա­կան ղե­կա­վար՝ ի դեմս Ա. Հա­խու­մյա­նի, 2015 թվա­կա­նից: Հարկ է նշել, որ պա­րոն Հա­խու­մյա­նի տնօ­րի­նու­թյան տա­րի­նե­րին ինս­տի­տու­տի շա­րու­նա­կա­կան ան­կու­մը խո­չըն­դոտ չհան­դի­սա­ցավ այն բա­նի, որ նա ներ­կա­յաց­վի և «ար­ժա­նա­նա» «Ա­նա­նիա Շի­րա­կա­ցու» ան­վան մե­դա­լի:
Խո­սել ինս­տի­տու­տի ստեղծ­ման և նրա գոր­ծու­նեու­թյան մա­սին և չհի­շա­տա­կել նրա հիմ­նա­դիր տնօ­րեն, 20 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում ինս­տի­տու­տը ծաղկ­ման գա­գաթ­նա­կե­տին հասց­րած Է­միլ Միր­զա­բե­կյա­նի ա­նու­նը ոչ միայն ա­պե­րախ­տու­թյուն, այլ, պար­զա­պես, հան­ցա­գոր­ծու­թյուն է: Այս հար­ցում պա­րոն Հա­խու­մյա­նը հա­վա­տար­մո­րեն հետևել է իր ու­սու­ցիչ Ռա­դիկ Մար­տի­րո­սյա­նի օ­րի­նա­կին, ո­րը 2000 թվա­կա­նին ինս­տի­տու­տի հիմ­նադր­ման 40-ա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյամբ ռու­սա­լե­զու թեր­թում տպագր­ված ըն­դար­ձակ հոդ­վա­ծում նույն­պես չէր հի­շա­տա­կել Է. Միր­զա­բե­կյա­նի ա­նու­նը, ո­րից ժա­ռան­գել էր բարձր մա­կար­դա­կի հիմ­նա­րար և կի­րա­ռա­կան աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րե­լու ըն­դու­նակ մի հո­յա­կապ գի­տա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն:
Ծա­նոթ չլի­նե­լով պա­րոն Հա­խու­մյա­նի գի­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րի բնա­գա­վա­ռին, ես միշտ բարձր կար­ծիք եմ ու­նե­ցել նրա գի­տա­կան ու­նա­կու­թյուն­նե­րի մա­սին (հա­վա­նա­բար սե­մի­նար­նե­րում գի­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րի քն­նարկ­ման ժա­մա­նակ նրա ակ­տիվ մաս­նակ­ցու­թյան շնոր­հիվ): Այժմ, ցա­վոք, ստիպ­ված եմ փաս­տել, որ գի­տու­թյան ուժն այս հա­ղորդ­ման մեջ, ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դա­մի թեթև ձեռ­քով հասց­վել է զրո­յի, իսկ մա­տուց­ման ձևը, պար­զա­պես, խայ­տա­ռա­կու­թյուն է, կա­տա­րյալ ան­պատ­վու­թյուն հա­յոց լեզ­վի նկատ­մամբ և ան­հա­մա­տե­ղե­լի է ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դա­մի գի­տա­կան կոչ­ման հետ: Տե­ղին է ա­սել՝ ող­բամ զքեզ, ով ա­կա­դե­միա, որ նման, նույ­նիսկ շատ ա­վե­լի վատ ան­դամ­ներ ու­նես: Ե­թե նա նույն ո­ճով է դա­սա­վան­դում ԵՊՀ-ում, ա­պա խղ­ճա­լի է նաև ու­սա­նող­նե­րի վի­ճա­կը:
Ա­րամ ԱՍ­ԼԱ­ՆՅԱՆ
Ինս­տի­տու­տի հիմ­նա­դիր աշ­խա­տա­կից, այժմ՝ թո­շա­կա­ռու

Դիտվել է՝ 8800

Մեկնաբանություններ