ՈՒղիղ 11 ամիս է, ինչ դուրս եմ եկել Արցախից։ Այդ ընթացքում ինձ թույլ չեմ տվել վերապրել կատարվածը։ Հիշողությունների մեջ չեմ մտել։ Նույնիսկ Արցախի լուսանկարները չեմ նայել առ այս պահը։ Ենթագիտակցաբար ինձ պաշտպանել եմ խելացնոր լինելուց։

Մի քանի օրից՝ սեպտեմբերի 2-ին Արցախի անկախության հռչակման օրն է։ 1991-ից հետո սա առաջին սեպտեմերի 2 է առանց փաստացի Անկախ ու Ազատ Արցախի։ Ակնհայտ փաստ է, որ 1988-2018թթ. հայության նոր Ոսկեդարն էր։

Ուղիղ 11 ամիս առաջ թուրք-ադրբեջանական ահաբեկչական տանդեմը, հերթական անգամ լայնածավալ պատերազմ սանձազերձեց ամբողջովին շրջապափակված և հումանիտար ծանր իրավիճակում գտնվող Արցախի դեմ, ինչի հետևանքով բռնազավթվեց և հայաթափվեց Արցախի Հանրապետությունը: Պատերազմի ընթացքում թիրախավորվեցին բազմաթիվ քաղաքացիական նշանակության ենթակառուցվածքներ: Առկա բոլոր փաստերը ցույց են տալիս, որ այդ ընթացքում ադրբեջանական օկուպացիոն ստորաբաժանումների իրականացված հանցանքները, մարդկության դեմ իրականացված ծանրագույն հանցագործություններ են: Արցախի ամբողջական հայաթափումից և ժամանակավորապես բռնազավթումից մինչ օրս Ադրբեջանի պետական վարչակարգի կողմից ոչնչացվեցին և յուրացվեցին բազմաթիվ պատմամշակութային արժեքներ, մի շարք բնակելի թաղամասեր և ամբողջական բնակավայրեր:

Ծայրահեղ ծանր իրավիճակ էր ոչ միայն մարդկանց առօրյա կյանքում, այլև Պաշտպանության բանակում, որտեղ մատակարարումները խիստ խափանումներով էին, իսկ առանձին հրամանատարներ դիրքերում գտնվող զինծառայողների օրվա սնունդը հայթայթում էին մերձակա գյուղերից:

Ժամանակավորապես բռնազավթված Արցախում համաքրիստոնեական պատմամշակութային ժառանգության յուրացման և ոչնչացմանը զուգահեռ` Ադրբեջանի պետական վարչակարգը ոչնչացնում է նաև ամբողջական բնակավայրեր և բնակելի թաղամասեր։

Արցախի Հանրապետության Մարտունի քաղաքի ավագանու 2007 թվականի որոշմամբ, օգոստոսի 17-ին նշվում է Մարտունու (Մոնթեաբերդի) Վերածննդի օրը: (https://www.panorama.am/am/news/2022/08/17/Արցախ-Մարտունի/2720058)։ 1992 թվականի հենց այս օրն են ադրբեջական զինված ստորաբաժանումները մի քանի ուղղությամբ հարձակում սկսել, որը կանխվել է Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից: Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծած բոլոր պատերազմների ընթացքում թիրախավորվել էին բնակավայրի քաղաքացիական ենթակառուցվածքներն ու պատմամշակութային կառույցները: Մասնավորապես, 2020 թվականի թուրք-ադրբեջանաահաբեկչական տանդեմի կողմից սանձազերձած պատերազմի ընթացքում հրետակոծվել է Մարտունի քաղաքի մշակույթի պալատը (https://monumentwatch.org/wp-content/uploads/2022/08/Պետրոսյան-Հ.-Մուրադյան-Հ.-Արցախի-մշակութային-ժառանգությունը-հարձակումների-թիրախում.pdf): Նույն ժամնակահատվածում որշակիորեն վնասվել էր նաև Հայաստանի Ազգային հերոս, Արցախի հերոս Մոնթե Մելքոնյանի արձանը։

Արցախը ԴՐԱԽՏ էր։ Եվ մենք կորցրեցինք այդ ԴՐԱԽՏ-ը։

Հաճախ են ինձ ասում՝ չես հանդարտվում, չես խաղաղվում, պետք է առաջ նայել... չգիտեմ՝ հանդիմանա՞նք է, զորակցությու՞ն, թե՞ ուղղորդում...

Վերջին տարիներին շատ էի քայլում Ստեփանակերտի փողոցներով՝ մորաքրոջս աղջկա հետ, քայլում էի ամեն անգամ այն մտածողությամբ, որ վերջին անգամն եմ անում:

Ստեփանակերտում ադրբեջանցի վանդալները պղծել են Արցախի Գերագույն Խորհրդի առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչյանի գերեզմանը. պոկել են տապանաքարի վրայի խաչը, ջնջել են տապանաքարի վրայի գրածները, իսկ տեսանյութը նկարահանող պիղծը քայլում է գերեզմանի վրայով...